ΘΕΜΑ : «Φύλο και Τρίτη Ηλικία : Η εικόνα του εαυτού, ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Της Αικατερίνης Βρυώνη ΘΕΜΑ : «Φύλο και Τρίτη Ηλικία : Η εικόνα του εαυτού, οικογενειακές σχέσεις, δημόσιες πολιτικές και προσδοκίες του μέλλοντος»

Μέλος εξεταστικής επιτροπής ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΟΝΟΜΑ ΒΑΘΜΙΔΑ ΦΟΡΕΑΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ  Χρυσή Βιτσιλάκη Καθηγήτρια ΤΕΠΑΕΣ Πανεπιστήμιο Αιγαίου Επιβλέπουσα  Μαρία Γκασούκα  Διδάσκουσα 407/80 ΤΕΠΑΕΣ Πανεπιστημίου Αιγαίου Μέλος εξεταστικής επιτροπής  Λάουρα Αλιπράντη Κύρια Ερευνήτρια Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών ΕΚΚΕ Ρόδος, Νοέμβριος 2008

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο πληθυσμός της Ελλάδας είναι μεταξύ των περισσότερο γηρασμένων πληθυσμών της Ευρώπης. Οι παράγοντες της δημογραφικής γήρανσης βρίσκονται στις συνιστώσες δυνάμεις της δημογραφικής μεταβολής, ήτοι, στην θνησιμότητα, τη γεννητικότητα, την εξωτερική μεταναστευτική κίνηση και την εσωτερική μετανάστευση. Μεταξύ των ηλικιωμένων (65 ετών και άνω) η ομάδα των υπερηλίκων (80 ετών και άνω), η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερα προβλήματα, λόγω του ότι τα άτομα αυτά είναι στην πλειονότητά τους εξαρτημένης ζωής, ακολουθεί αύξουσα τάση, μαζί με την αύξηση της επιβίωσης. Σύμφωνα με την κοινοτική στατιστική υπηρεσία Eurostat το 2005 οι άνω των 65 ετών στην Ελλάδα αντιπροσώπευαν το 18% του συνολικού πληθυσμού της χώρας (από 15% το 1995). Η συνήθης φροντίδα των ηλικιωμένων διακρίνεται στα ακόλουθα είδη: 1. Οικογενειακή φροντίδα 2. Άτυπη φροντίδα, που δίνεται περιστασιακά από άτομα μη ειδικευμένα στους μοναχικούς ηλικιωμένους. 3. Ιδρυματική φροντίδα, δηλαδή κλειστή περίθαλψη από ιδιωτικό ή κρατικό φορέα. 4. Οικιακή φροντίδα. Η οικιακή φροντίδα αναφέρεται στο σύνολο των υπηρεσιών που παρέχονται από κάποιο φορέα και ασκούνται στο σπίτι του ηλικιωμένου.

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ Στη σημερινή εποχή τόσο οι κοινωνικές αντιλήψεις όσο και τα στερεότυπα για τα φύλα επηρεάζουν τους ρόλους που οι άνδρες και οι γυναίκες αναλαμβάνουν και πραγματοποιούν μέσα στο σπίτι και στο πλαίσιο της οικογένειας. Η διαμόρφωση του φύλου επιτυγχάνεται ήδη από τη βρεφική ηλικία και ολοκληρώνεται στην ενήλικη ζωή. Κατά την παιδική ηλικία τα παιδιά υιοθετούν πρότυπα για το ρόλο του φύλου τους κυρίως μέσα από την παρατήρηση και τη μίμηση- αντιγραφή των συμβολικών ρόλων. Στη διαδικασία διαμόρφωσης του φύλου συμμετέχουν οι γονείς και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον όπως το νηπιαγωγείο, τα βιβλία, η τηλεόραση, το ντύσιμο κ.α. Οι ενήλικοι τέλος παρουσιάζονται να διατηρούν τους παραδοσιακούς τους ρόλους και συγκεκριμένα οι γυναίκες εμφανίζονται ως σύζυγοι, μητέρες, νοικοκυρές και σπάνια ως εργαζόμενες

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΦΥΛΩΝ Συγκεκριμένα η παραδοσιακή οικογενειακή δομή έχει τα εξής χαρακτηριστικά: α) Οι θέσεις και οι ρόλοι των ατόμων αλλά και οι μεταξύ τους σχέσεις, προσδιορίζονται από ένα χαρακτηριστικό που παραμένει σταθερό στη ζωή τους (το φύλο) και από ένα άλλο που εξ’ ορισμού μεταβάλλεται (την ηλικία). β) Οι θέσεις, οι ρόλοι και οι μεταξύ τους σχέσεις εκφράζουν την αναφερόμενη και στα δύο χαρακτηριστικά ανισότητα: την ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, ενηλίκων και παιδιών. γ)οποιαδήποτε καινοτομία ως προς τις θέσεις, τους ρόλους και τις μεταξύ τους σχέσεις απορρίπτεται και καταδικάζεται: Η ακαμψία είναι το κύριο χαρακτηριστικό κάθε παραδοσιακού σχήματος. Αντίθετα στη σημερινή εποχή, οι ρόλοι και οι θέσεις των δύο φύλων έχουν μεταβληθεί λόγω των συνεχών κοινωνικοοικονομικών αλλαγών που υφίστανται οι κοινωνικές δομές. Συγκεκριμένα, οι υποχρεώσεις και οι ρόλοι των δύο φύλων εξισορροπήθηκαν και επαναπροσδιορίστηκαν οι κοινωνικοί τους ρόλοι. Πιο συγκεκριμένα μπορούμε να παρατηρήσουμε τα παρακάτω αναφορικά με το ρόλο της γυναίκας στη σημερινή εποχή: εντυπωσιακή βελτίωση του επιπέδου εκπαίδευσης των γυναικών αύξηση της γυναικείας επαγγελματικής απασχόλησης σταδιακή απαξίωση της αντίληψης περί της ανδρικής ανωτερότητας και της γυναικείας κατωτερότητας προς την κατεύθυνση πιο ισότιμης αντιμετώπισης πιο ενεργή στάση των γυναικών για τη βελτίωση της κοινωνικής τους θέσης μέσα από την ουσιαστική συμμετοχή τους σε γυναικείες οργανώσεις κλπ ευρύτερη αποδοχή της άποψης ότι ο γάμος και η μητρότητα δεν είναι οι μόνοι τρόποι για την ψυχική και κοινωνική ολοκλήρωση της γυναίκας. υιοθέτηση από τους νέους πιο προοδευτικών αντιλήψεων σχετικά με τη συντροφικότητα, την ανεξαρτησία του ζευγαριού από τις οικογενειακές παρεμβάσεις και την αμοιβαία ικανοποίηση των προσδοκιών για την στήριξη της συζυγικής σχέσης.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Οι συνθήκες διαβίωσης των γυναικών μεγαλύτερης ηλικίας, αν λάβουμε υπόψη το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής, το χαμηλότερο μορφωτικό τους επίπεδο και τη χειρότερη εισοδηματική τους κατάσταση, ειδικά σε πολύ προχωρημένη ηλικία, επιδρούν σημαντικά στις δυνατότητες που έχουν για κοινωνική ένταξη, συμμετοχή και σε άλλα κοινωνικά ζητήματα. Οι μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες έχουν περισσότερες δυσκολίες να βρουν καινούργιους ή τακτικούς σεξουαλικούς συντρόφους, αν και υπάρχει πολύ λίγη έρευνα του θέματος της σεξουαλικότητάς τους. Έχουν γίνει προσπάθειες σε αρκετές χώρες να αναιρεθεί η υπόθεση ότι η σεξουαλική ικανότητα και επιθυμία των γυναικών χάνεται μετά την εμμηνόπαυση. Η συνταξιοδότηση τροποποιεί σημαντικά τα κοινωνικά δίκτυα, για παράδειγμα τα ευρήματα στη Γαλλία δείχνουν τον τρόπο με τον οποίο οι γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας το αντισταθμίζουν αυτό με την ανάπτυξη ισχυρότερων σχέσεων με την οικογένεια. Όσες δεν έχουν απογόνους υποφέρουν κυρίως από κοινωνική απομόνωση σε προχωρημένη ηλικία. Η κινητικότητα των γυναικών μεγαλύτερης ηλικίας έχει άμεση συνάρτηση με την κατάσταση της υγείας τους και το επίπεδο του εισοδήματός τους και πολλές ηλικιωμένες γυναίκες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα. οι γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας περνούν περισσότερο χρόνο διαβάζοντας βιβλία και ακούγοντας ραδιόφωνο, και ασχολούνται περισσότερο με εκκλησιαστικές δραστηριότητες, ενώ οι άνδρες μεγαλύτερης ηλικίας προτιμούν τις εφημερίδες και την τηλεόραση και είναι πιο πιθανόν να είναι μέλη κάποιου συλλόγου ή κάποιας λέσχης.

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΟΠΩΣ ΑΥΤΑ ΠΡΟΚΥΠΤΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΤΟΥΣ ΡΟΛΟ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Τα πιο σημαντικά προβλήματα των ηλικιωμένων είναι : Η μοναξιά Το χαμηλό βιοτικό επίπεδο Η στέγαση Το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης Οι δυσκολίες στην επικοινωνία Η λανθασμένη κοινωνική συμπεριφορά απέναντι στους ηλικιωμένους Η έλλειψη σεβασμού στα ανθρώπινα δικαιώματα των ηλικιωμένων Τα προβλήματα που προκαλούν οι διάφορες ασθένειες Προβλήματα αυτοεξυπηρέτησης Το ανεπαρκές υπάρχον δίκτυο υπηρεσιών υγείας Η έλλειψη κοινωνικό-ιατρικών υπηρεσιών κυρίως στο σπίτι του ηλικιωμένου και η άνιση κατανομή τους στο χώρο, δημιουργεί σοβαρότατα προβλήματα στους ηλικιωμένους.

Η ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ Η συνήθης φροντίδα των ηλικιωμένων διακρίνεται στα ακόλουθα είδη 1. Οικογενειακή φροντίδα 2. Άτυπη φροντίδα, που δίνεται περιστασιακά από άτομα μη ειδικευμένα στους μοναχικούς ηλικιωμένους. 3. Ιδρυματική φροντίδα, δηλαδή κλειστή περίθαλψη από ιδιωτικό ή κρατικό φορέα 4. Οικιακή φροντίδα Η οικιακή φροντίδα αναφέρεται στο σύνολο των υπηρεσιών που παρέχονται από κάποιο φορέα και ασκούνται στο σπίτι του ηλικιωμένου. Η μεγαλύτερη αβεβαιότητα που αντιμετωπίζει το άτομο καθώς γερνάει, δεν είναι τόσο το θέμα του εισοδήματος ή της παροχής υπηρεσιών υγείας, αλλά αν θα χρειασθεί καθημερινή φροντίδα για κάποιο λόγο, λόγω αδυναμίας ή αναπηρίας. Η ανυπαρξία εναλλακτικών λύσεων για φροντίδα στο σπίτι, αυξάνει τους ιδιωτικούς οίκους ευγηρίας και τη ζήτηση για ιδρυματική περίθαλψη.

ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ Οι ηλικιωμένοι όπως και όλοι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από : Αρκετή και θρεπτική τροφή, σωστό ρουχισμό και υπόδηση, καθαριότητα και αξιοπρεπή κατοικία με επαρκή θέρμανση, μεταφορά και μετακίνηση, οικιακή βοήθεια, επομένως εισόδημα που να καλύπτει τις βασικές ανάγκες χωρίς «φιλανθρωπία ». Παραμονή στο σπίτι με συντροφιά, ανθρώπινες σχέσεις, ζεστασιά, αγάπη, στοργή, αίσθημα ότι ανήκουν κάπου, ενσωμάτωση στην οικογένεια χωρίς το συναίσθημα ότι είναι απαραίτητοι, ή ότι είναι βάρος στους άλλους. Ικανοποιητική ιατροφαρμακευτική κάλυψη και νοσοκομειακή περίθαλψη με σεβασμό στην προσωπικότητα τους χωρίς ταλαιπωρία και καταρράκωση της υπερηφάνειας τους. Ψυχαγωγία, δραστηριότητα, απασχόληση, αίσθημα ότι συμμετέχουν δημιουργικά, ότι είναι απαραίτητοι, ότι προσφέρουν και αναγνωρίζεται η προσφορά τους τόσο από την οικογένεια του όσο και από την κοινωνία Έγκαιρη και ορθή ενημέρωση σε θέματα που τους αφορούν, αίσθημα ότι λαμβάνουν μέρος στις αποφάσεις και στις εξελίξεις που τους αφορούν ακόμα και όταν δεν τις εγκρίνουν Πρόσβαση σε υπηρεσίες μέσα στην κοινότητα ή και κατ’ οίκον βοήθεια και νοσηλεία. Σεβασμό και αναγνώριση των δικαιωμάτων τους, σεβασμό της προσωπικότητας τους, της ελευθερίας τους, αυτοσεβασμό και αυτονομία, δυνατότητα να ζουν με το δικό τους τρόπο και ρυθμό, χωρίς καμία διάκριση από τα άλλα άτομα των άλλων ηλικιών και ίση μεταχείριση σε όλους τους τομείς. Δυνατότητα να κινηθούν ανεξάρτητοι στο χώρο τους. Εκπαίδευση, επικοινωνία, κοινωνικές επαφές, νέα ενδιαφέροντα, πνευματικά ερεθίσματα, προσδοκίες και όχι στον αποκλεισμό, στην απομόνωση και την απόρριψη από την οικογένεια και την κοινότητα. Δυνατότητα να πεθάνουν με αξιοπρέπεια, απολαμβάνοντας όσα απέκτησαν τόσα χρόνια, στον οικείο χώρο τους ανάμεσα σε αγαπημένα τους πρόσωπα,

ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ Η κακοποίηση ηλικιωμένων είναι η επιβολή σωματικής, συναισθηματικής ή ψυχολογικής βίας σ’ έναν ηλικιωμένο. Μπορεί ακόμα να λάβει τη μορφή της οικονομικής εκμετάλλευσης και της εκούσιας ή ακούσιας παραμέλησης ηλικιωμένου από τον παρέχοντα φροντίδα. Η σωματική βία μπορεί να αφορά σε ραπίσματα ή σπρωξίματα, αλλά και σε βαρείς ξυλοδαρμούς, δεσίματα με σχοινιά ή αλυσίδες. Η συναισθηματική ή ψυχολογική κακοποίηση μπορεί να αφορά σε βρισιές και βαρείς χαρακτηρισμούς ή σε σιωπή που έχει στόχο να εκφοβίσει ή να απειλήσει το ηλικιωμένο άτομο. Η συναισθηματική κα ψυχολογική βία μπορεί να περιλαμβάνει προσβολές και απειλές. Η παραμέληση μπορεί να αφορά σε στρατηγικές του παρέχοντος βοήθειας, οι οποίες εμποδίζουν την κατάλληλη φροντίδα, ώστε να μην ικανοποιούνται οι σωματικές, κοινωνικές ή συναισθηματικές ανάγκες του ηλικιωμένου προσώπου. Η παραμέληση μπορεί να περιλαμβάνει στέρηση τροφής, νερού, ρουχισμού, φαρμάκων και βοήθειας στις καθημερινές δραστηριότητες και την προσωπική υγιεινή. Η σεξουαλική βία μπορεί να περιλαμβάνει σεξουαλική παρενόχληση αλλά και βιασμό. Η οικονομική εκμετάλλευση μπορεί να αφορά σε διαχείριση των οικονομικών ενός ηλικιωμένου μέχρι και σε κατάχρηση. Κάποιες φορές οι ηλικιωμένοι κάνουν κακό στον εαυτό τους, παραμελώντας τον (π.χ. δεν τρώνε, δεν πηγαίνουν στο γιατρό) ή κάνοντας χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών. Αν και η συμπεριφορά μπορεί να εξηγηθεί από το θύμα, παραμένει απαράδεκτη. Οι ηλικιωμένοι που παρουσιάζουν συμπτώματα άνοιας μπορεί να γίνουν βίαιοι και θύμα τους μπορεί να είναι ένας άλλος ηλικιωμένος, π.χ. ο σύζυγος που φροντίζει τον άρρωστο ηλικιωμένο.

Κοινωνικά θέματα που συμβάλλουν στην κατάθλιψη των ηλικιωμένων, εμποδίζοντάς τους να λάβουν την κατάλληλη θεραπεία. Η κοινωνία μας εστιάζει και εκτιμά τα νιάτα – οι ικανότητες και τα χαρακτηριστικά των ηλικιωμένων υποτιμούνται συνεχώς από την κοινωνία μας. Οι ηλικιωμένοι μπορεί να αισθάνονται ότι η ζωή τους είναι ασήμαντη - ότι πλέον δεν έχουν αξία. Έχουν μάθει να είναι ανεξάρτητοι και αισθάνονται ότι θα πρέπει να είναι σε θέση να φροντίζουν τον εαυτό τους και τα προβλήματά τους. Δεν αισθάνονται άνετα να συζητούν και έχουν την τάση να μειώνουν τη σημασία εμφάνισης συμπτωμάτων συναισθηματικής ή ψυχολογικής φύσεως. Το κοινωνικό στίγμα επιδεινώνει το πρόβλημα. Φοβούνται την εισαγωγή τους σε νοσοκομείο, ιδιαίτερα σε ψυχιατρικό. Η απώλεια της οικογένειας, της εργασίας, των σωματικών δυνάμεων, της καλής εμφάνισης, του σπιτιού, της αυτοεκτίμησης, του ρόλου, της κοινωνικής θέσης, του δικτύου υποστήριξης – είναι ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας. Δεν έχουν πια εκτεταμένες οικογένειες που προσφέρουν νόημα, υποστήριξη και φροντίδα στη ζωή τους. Η κατάθλιψη μπορεί να επιδεινωθεί λόγω κακής υγείας, κακής διατροφής, έλλειψης σωματικής άσκησης, έλλειψης φωτός, χρημάτων και κοινωνικής υποστήριξης. Ένας ακόμα παράγοντας μπορεί να είναι η κακοποίηση των ηλικιωμένων.

Κοινωνικά θέματα που συμβάλλουν στην κατάθλιψη των ηλικιωμένων, εμποδίζοντάς τους να λάβουν την κατάλληλη θεραπεία. (Συνέχεια) Τα ζητήματα αυτά περιπλέκονται καθώς : Η διαγνωστική διαδικασία είναι περίπλοκη, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν ιατρικά προβλήματα, γεγονός σύνηθες σε ανθρώπους της τρίτης ηλικίας Είναι δύσκολο να βρεθούν τα όρια μεταξύ της κατάθλιψης και της θλίψης που συνδέεται με την απογοήτευση και την απώλεια Συμπτώματα όπως η απάθεια, η κακή διάθεση, η διαταραχή μνήμης κτλ, θεωρούνται κομμάτι της διαδικασίας γήρανσης, ενώ στην πραγματικότητα είναι συμπτώματα κατάθλιψης. Οι ηλικιωμένοι φοβούνται να μιλήσουν για τη σύγχυση και την απώλεια μνήμης που τους προκαλεί η κατάθλιψη, γιατί θεωρούν ότι μπορεί να έχουν προσβληθεί από Αλτζχάιμερ.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ Η θεραπεία θεωρείται απαραίτητη όταν : Η θλίψη, η απογοήτευση και η απώλεια επηρεάζουν έντονα και διαρκώς τις καθημερινές δραστηριότητες, την εργασία, τη μελέτη, την οικογένεια, τα χόμπι ή τις κοινωνικές συναναστροφές. Έχουν κάποιο από τα ακόλουθα συμπτώματα Απώλεια βάρους (ενίοτε, αν και σπανιότερα, πρόσληψη βάρους) Υπνηλία ή αϋπνία Ανορεξία Δυσκοιλιότητα Ευερεθιστότητα και άγχος Κόπωση, απώλεια ενέργειας Απομόνωση Απώλεια σεξουαλικής επιθυμίας – (ανδρική ανικανότητα) Παραμέληση της προσωπικής υγιεινής Απάθεια Ψυχοκινητική ανησυχία Υποχονδρισμός Συναισθήματα απώλειας αυτοεκτίμησης Φόβοι και απατηλές ιδέες καταστροφής και ανέχειας Σύγχυση – ψευδό-άνοια Προβλήματα μνήμης.

Η ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER Η νόσος Alzheimer αποτελεί τη συνηθέστερη μορφή άνοιας: περίπου 60% του συνόλου των ασθενών που πάσχουν από άνοια υποφέρουν από τη νόσο Alzheimer. Σε αυτές τις περιπτώσεις συχνά μεταβάλλονται τα εγκεφαλικά κύτταρα με τρόπο τέτοιο που δεν είναι πλέον δυνατή η "λειτουργία" τους. Αυτά τα εγκεφαλικά κύτταρα τελικά πεθαίνουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το Αλτσχάιμερ φαίνεται να είναι γενετικό. Το τι προκαλεί αυτή την καταστροφή παραμένει άγνωστο. Στην πραγματικότητα, οι επιστήμονες δεν έχουν καταλήξει αν το Αλτσχάιμερ είναι μία και μόνη ασθένεια, ή αν είναι μία σειρά αλληλοσυνδεόμενων παθήσεων που προκαλούνται από διάφορους παράγοντες

Τα καθήκοντα του ατόμου που φροντίζει τους ηλικιωμένους Σύμφωνα με τους Gatz, Bengston και Blum (1990) το άτομο που φροντίζει ένα άλλο χρειάζεται να προσφέρει διάφορες υπηρεσίες ή να εξυπηρετεί διάφορες ανάγκες. Τα κυριότερα καθήκοντα είναι τα ακόλουθα: Συναισθηματική υποστήριξη και συμβουλές. Βοήθεια στο σπίτι (καθάρισμα, μαγείρεμα, …). Προσωπική φροντίδα (λούσιμο, ντύσιμο, φάρμακα, …). Διαχείριση οικονομικών. Λήψη αποφάσεων για το είδος της φροντίδας με αξιοποίηση φορέων βοήθειας όπως το νοσοκομείο ή οικιακή βοηθός. Άμεση οικονομική συνεισφορά.

Το στρες του φροντίζοντος ατόμου Το στρες που υφίσταται το άτομο που φροντίζει ένα δικό του ασθενή και μάλιστα ένα ηλικιωμένο, είναι μεγάλο και μπορεί να έχει συνέπειες ψυχικές και σωματικές. Η κατάθλιψη φτάνει το 30-50% ενώ αυξάνει το άγχος, οι γνωστικές διαταραχές και τα προβλήματα υγείας. Τι προκαλεί το στρες: Ο μετασχηματισμός της σχέσης, μία και η φροντίδα γίνεται το κυρίαρχο στοιχείο της (αλλάζει το οικογενειακό σύστημα). Οι προβληματικές συμπεριφορές του ασθενούς. Η ανάγκη αποδοχής ότι κάποιος που αγαπούμε είναι ανήμπορος. Οι περιορισμοί του προσωπικού χρόνου και ελευθερίας. Το φορτίο των πολλαπλών ρόλων, η παρέμβαση στον υπάρχοντα τρόπο ζωής, η αύξηση της κοινωνικής απομόνωσης. Η ενοχή λόγω μη επαρκούς προσφοράς.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΓΗΡΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΛΥΘΥΣΜΟΥ Η γήρανση του πληθυσμού μας φέρνει αντιμέτωπους με ένα ευρύ φάσμα σοβαρών θεμάτων όπως: Η κοινωνική ασφάλιση και η υγεία Η αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών Η διασφάλιση της ισότητας και της αυτονομίας του ηλικιωμένου Η συνεχής βελτίωση ενός δικτύου αποτελεσματικών υπηρεσιών φροντίδας και κοινωνικής υποστήριξης για την Τρίτη Ηλικία. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτό το θέμα της Τρίτης Ηλικίας δεν έχει μόνο το κράτος, αλλά και : Η οικογένεια και γενικά το συγγενικό και φιλικό περιβάλλον Η κοινότητα με ιδιαίτερη αναφορά στην εμπλοκή της τοπικής αυτοδιοίκησης και της τοπικής κοινωνίας και Οι εθελοντικές μη κερδοσκοπικές οργανώσεις.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΓΗΡΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΛΥΘΥΣΜΟΥ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Η κατάσταση βελτιώνεται σταδιακά. Τα ΚΑΠΗ είναι ένας επιτυχημένος θεσμός στην αρμοδιότητα της τοπικής αυτοδιοίκησης, Τα Προγράμματα Βοήθεια στο Σπίτι προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες σε πανελλήνια κλίμακα. Στα Ιόνια Νησιά λειτουργούν 23 ( Κέρκυρα: 8, Κεφαλληνία: 4, Ζάκυνθος; 5, Λευκάδα: 6), που καλύπτουν ανάγκες κοινωνικής φροντίδας σε μη εξυπηρετούμενους μοναχικούς ηλικιωμένους, Τα ΚΗΦΗ ( Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων), όπου αυτά λειτουργούν, και είναι μικρές αξιόλογες μονάδες ημερήσιας νοσηλείας. Τα Ενοριακά Προγράμματα Σίτισης Απόρων Ηλικιωμένων που ανήκουν στη δραστηριότητα της Εκκλησίας , αναφέρονται ενδεικτικά στις αξιόλογες Εθελοντικές δραστηριότητες και προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες στους μοναχικούς ηλικιωμένους που βιώνουν την απόλυτη εγκατάλειψη.

ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ Το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης έχει πολλαπλές αρμοδιότητες για την χάραξη πολιτικής, τον σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων για την τρίτη ηλικία. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την σχετική νομοθεσία, το Υπουργείο έχει την αρμοδιότητα για την περίθαλψη και προστασία των ηλικιωμένων. Τα μέτρα προστασίας περιλαμβάνουν: Α) Παροχές σε χρήμα, Β) Παροχές σε είδος, Γ) Προσωπικές κοινωνικές υπηρεσίες. Παροχές σε χρήμα 1. Επιδόματα 2. Επιδότηση ενοικίου Παροχές σε είδος και σε προσωπικές κοινωνικές υπηρεσίες 1. Πρόγραμμα Βοήθειας στο σπίτι 3.Προγράμματα φροντίδας ηλικιωμένων στην κοινότητα 2.Προγράμματα αναδοχής

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ Το πρόγραμμα Βοήθεια στο Σπίτι για ηλικιωμένους εγκαινιάστηκε το 1994 και άρχισε να εφαρμόζεται πιλοτικά από το 1996. Τα ΚΑΠΗ επίσης χρησιμοποιούνταν ως οργανωτικές μονάδες παροχής υπηρεσιών για τους ηλικιωμένους. Ο κύριος στόχος των προγραμμάτων είναι η κάλυψη των βασικών αναγκών κοινωνικής φροντίδας για την αξιοπρεπή και αυτόνομη διαβίωση των ηλικιωμένων. Με τα προγράμματα αυτά επιδιώκεται Η ανίχνευση, η διερεύνηση, η καταγραφή και η μελέτη των αναγκών κοινωνικής φροντίδα των ηλικιωμένων στο σπίτι Η παροχή οργανωμένης και συστηματικής φροντίδας στους ηλικιωμένους και στις οικογένειές τους, από ειδικούς επιστήμονες Ο εντοπισμός και η αξιοποίηση των δυνατοτήτων του Δήμου για την κάλυψη των αναγκών των ηλικιωμέωνν Την συστηματική αξιοποίηση των εθελοντικών πρωτοβουλιών, Την σύνδεση των εξυπηρετούμένων με τα ΚΑΠΗ και ταυτόχρονη αξιοποίηση και δραστηριοποίηση των μελών των ΚΑΠΗ. Την οργάνωση και συστηματική παροχή υπηρεσιών Κοινωνικής Εργασίας, νοσηλευτικής φροντίδας, Τη διαρκή μελέτη και αξιολόγηση των αναγκών των ηλικιωμένών ώστε να υποβάλλονται οι σχετικές εισηγήσεις προς τους αρμόδιους φορείς Τη διαρκή επεξεργασία και αξιολόγηση των στοιχείων εφαρμογής

ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Οι υπηρεσίες οι οποίες παρέχονται είναι: Η διερεύνηση, η καταγραφή, η επεξεργασία και η μελέτη των αναγκών των ηλικιωμένων στους σχετικούς δήμους και η κοινωνική χαρτογράφησή τους Η εκπαίδευση εθελοντών και η οργάνωση δράσεων κοινωνικής αλληλεγγύης Η κοινωνική εργασία με άτομα, ομάδες και οικογένειες Η ενημέρωσης για τα προνομιακά δικαιώματα των εξυπηρετουμένων Η διασύνδεση με υπηρεσίες Υγείας –Πρόνοιας και άλλες, που καλύπτουν ανάγκες των ηλικιωμένων Η ιατρική παρακολούθηση, η νοσηλευτική φροντίδα και η φυσικοθεραπεία στο σπίτι ή όπου αλλού παρέχεται Οι υπηρεσίες οικογενειακής βοηθητικής φροντίδας Η διευκόλυνση για συμμετοχή στις πολιτιστικές, θρησκευτικές, ψυχαγωγικές και κοινωνικές δραστηριότητες των ηλικιωμένων Η συστηματοποίηση του δίκτυο υπηρεσιών του Δήμου για την κοινωνική φροντίδα των ηλικιωμένων στο σπίτι και η σύνδεση με τις αντίστοιχες υπηρεσίες της ευρύτερης κοινότητας.

Ο ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σύγχρονο κράτος Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Η οικοδόμηση ενός συστήματος κοινωνικής αλληλεγγύης και προστασίας για τους ηλικιωμένους, συνεπάγεται, την αυξημένη κρατική φροντίδα όπως και τη δαπάνη σημαντικών κονδυλίων για τον ίδιο σκοπό. Ριζική επέκταση και αναβάθμιση χρειάζεται για μια σειρά από μέτρα πολιτικής και υποδομής όπως τα ΚΑΠΗ, οι στέγες ηλικιωμένων, τα προγράμματα βοήθειας στο σπίτι, η τηλεειδοποίηση, η προώθηση του θεσμού των κοινωνικών βοηθών, η αύξηση του αριθμού των κοινωνικών λειτουργών, η κατ΄ οίκον νοσηλεία κ.λ.π. Στη δεύτερη κατηγορία, υπάγονται τα ηλικιωμένα άτομα που η κακή κατάσταση της υγείας τους δεν επιτρέπει να αυτοεξυπηρετούνται και πολύ περισσότερο να αναπτύσσουν κάποια δραστηριότητα. Τρίτη και Τετάρτη ηλικία Στα πλαίσια της αλματωδώς αυξανόμενης σημασίας και του αριθμού των ωρίμων πολιτών, σκόπιμο θα ήταν να διαφοροποιήσουμε δύο βασικές περιπτώσεις του ζητήματος. Η πρώτη αφορά τα άτομα άνω των 60-65 ετών που βρίσκονται σε ικανοποιητική κατάσταση υγείας και ζωτικότητας και μπορούν όχι μόνο να συμμετέχουν ενεργά στον κοινωνικό τους περίγυρο, αλλά και εφ΄ όσον το επιθυμούν, να απασχολούνται με ελαστικό ωράριο της επιλογής τους.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ Το επίπεδο στελέχωσης, η σύνθεση των ειδικοτήτων, η έλλειψη προγραμμάτων επιμόρφωσης του προσωπικού, δεν εγγυώνται, σε γενικές γραμμές, την υψηλή ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, κυρίως στα ιδρύματα κλειστής περίθαλψης Μια άλλη ουσιαστική αιτία για την κακή ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και τη σπατάλη πόρων είναι η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των υπηρεσιών υγείας και των υπηρεσιών πρόνοιας. Αξίζει τέλος να αναφερθεί ότι τα Κ.Α.Π.Η. θεωρούνται ένα επιτυχημένο πρόγραμμα που καλύπτει ουσιαστικές ανάγκες ηλικιωμένων σε όλους σχεδόν τους δήμους της χώρας. Οι σύγχρονες, λοιπόν, ανάγκες του ηλικιωμένου ατόμου έχουν αλλάξει αντίστοιχα με τις ανάγκες της σημερινής εποχής. Ο σεβασμός και η αλληλεγγύη προς τα ηλικιωμένα άτομα είναι απαραίτητα, ώστε να τους παρέχονται υπηρεσίες που θα τους εξασφαλίζουν αξιοπρεπές επίπεδο ζωής, αλλά και θα τους δίνουν την δυνατότητα να απολαμβάνουν το στάδιο αυτό της ζωής τους, καθώς και την ευκαιρία να μεταδώσουν στις νεότερες γενιές, όλες τις εμπειρίες που έχουν αποκτήσει.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ -ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ, ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑΣ-ΔΕΙΓΜΑ Αντικείμενο της παρούσας έρευνας είναι η μελέτη της τρίτης ηλικίας, των προβλημάτων που αντιμετωπίζει και των τρόπων που μπορούν να αποκατασταθούν. Απώτερος σκοπός είναι η μελέτη του τρόπου βάσει του οποίου διαμορφώνεται η εικόνα του εαυτού στην τρίτη ηλικία και αν αυτό διαφοροποιείται ανά φύλο. Για την προσέγγιση του σκοπού της εργασίας τέθηκαν επιμέρους στόχοι: Η προσέγγιση της εικόνας του εαυτού των ηλικιωμένων, πώς δηλαδή τους αντιμετωπίζουν οι συγγενείς τους, τα φιλικά τους πρόσωπα αλλά και πως οι ίδιοι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους. Η προσέγγιση των οικογενειακών σχέσεων των ηλικιωμένων. Η προσέγγιση των πολιτικών που λαμβάνει το κράτος για τους ηλικιωμένους. Δείγμα Το δείγμα των 50 ατόμων αποτελούνται από άτομα τρίτης ηλικίας, άνδρες και γυναίκες, της περιοχής του Λαυρίου.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Στην εργασία αυτή εξετάζονται τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος. Το δείγμα αποτελείται από άτομα τρίτης ηλικίας. Η έρευνα διενεργήθηκε σε δείγμα των 50 ατόμων στη περιοχή του Λαυρίου. Το δείγμα αποτελείτο από άτομα άνω των 50, έγγαμοι ή χήροι, με μεγαλύτερη συχνότητα να έχουν παιδιά Σε μεγαλύτερη συχνότητα το δείγμα είναι ιδιοκτήτες, ή ενοικιαστές. Σε μεγαλύτερη συχνότητα φιλοξενούνται από Β΄ βαθμού συγγενή, ή από γνωστούς- φίλους. Το μέρος του δείγματος που δε διαμένει με κάποιο συγγενή διαμένει μόνο του και χρήζει μέτριας υγείας Στα πλαίσια της έλλειψης οικογενειακής φροντίδας και της αναγκαιότητας ιδρυματικής φροντίδας παρέχονται από τα προγράμματα νοσηλευτικές υπηρεσίες και αγωγή υγείας, συνοδεία σε φορείς και δυνατότητα για οικιακή φροντίδα. Αναφορικά με την σημαντικότητα της ιδρυματικής φροντίδας το δείγμα είναι ικανοποιημένο με τις υπηρεσίες που του παρέχει το πρόγραμμα, αλλά επιπλέον θέλει να του προσφέρει το πρόγραμμα συντροφιά, γιατί οι συναντήσεις των ατόμων τρίτης ηλικίας με το οικογενειακό τους περιβάλλον είναι κυρίως τυπικές.

ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μετά από την χαλάρωση των δεσμών της οικογένειας, και την αλλαγή του τρόπου ζωής τα άτομα τρίτης ηλικίας, χρήζουν προστασίας από την πρωτοβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση, με τα Κ.ΑΠ.Η. και τις άλλες μορφές ιδρυματικής φροντίδα. Στην περιοχή του Λαυρίου, προέκυψε ότι η πλειοψηφία των μοναχικών ηλικιωμένων λαμβάνουν φροντίδα απλό κάποιο πρόγραμμα, καθώς η οικογενειακή φροντίδα δεν υφίσταται. Επομένως, η ιδρυματική φροντίδα ή/και η οικιακή φροντίδα υποκαθιστούν την οικογενειακή φροντίδα Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν κυρίως οι ηλικιωμένοι είναι η μοναξιά, το χαμηλό βιοτικό τους επίπεδο, το χαμηλό μορφωτικό τους επίπεδο, οι δυσκολίες τους στην επικοινωνία, η κακή πολλές φορές κατάσταση της υγείας τους, που τους οδηγεί σε δυσκολία αυτοεξυπηρέτησης, αλλά και η έλλειψη κοινωνικο-ιατρικών υπηρεσιών στο σπίτι τους. Εξαιτίας των παραπάνω προβλημάτων συναρτήσει των αναγκών των ηλικιωμένων απαιτείται ένα καλά οργανωμένο κράτος κοινωνικής πρόνοιας. Στην Ελλάδα ο θεσμός αυτός συνεχώς αναπτύσσεται και ήδη λειτουργούν προγράμματα υποστήριξης και φροντίδας ηλικιωμένων. Τέτοια προγράμματα είναι το Πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» και «Τηλεβοήθεα στο σπίτι», ο θεσμός των ΚΑΠΗ και οι Λέσχες Φιλίας. Στην περιοχή του Λαυρίου προέκυψε ότι η πλειοψηφία των μοναχικών ηλικιωμένων λαμβάνουν φροντίδα από κάποιο πρόγραμμα, καθώς η οικογενειακή φροντίδα δεν υφίσταται. Από τα παραπάνω εύλογα συμπεραίνουμε ότι η ιδρυματική φροντίδα ή/και η οικιακή φροντίδα υποκαθιστούν στη σημερινή εποχή την οικογενειακή φροντίδα. Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι επετεύχθει ο απώτερος σκοπός της εργασίας που είναι η μελέτη του τρόπου βάσει του οποίου διαμορφώνεται η εικόνα του εαυτού στην τρίτη ηλικία και αν αυτό διαφοροποιείται ανά φύλο.