Η οικονομία και οι δυνατότητες ανάπτυξης των νησιωτικών περιοχών της Ελλάδας

Θεματικές Ενότητες Εισαγωγή Η ιστορική εξέλιξη των οικονομιών των νησιωτικών περιοχών Ο πρωτογενής τομέας παραγωγής Ο δευτερογενής τομέας παραγωγής Ο τριτογενής τομέας παραγωγής

Περιεχόμενα Διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας των νησιών Ομαδοποίηση νησιών βάσει της αναπτυξιακής του κατάστασης Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα νησιά και εμποδίζουν την περαιτέρω ανάπτυξη τους Προτάσεις για τη βελτίωση της νησιωτικής οικονομίας Ευρωπαϊκό και το ευρύτερο περιβάλλον

Εισαγωγή Ο ορισμός της Εurostat για το νησί Απέχει τουλάχιστον 1 χιλιόμετρο από την ξηρά, ενώ δεν έχει σταθερή σύνδεση με αυτή Έχει δημιουργηθεί με φυσικό τρόπο Είναι μικρότερο από ήπειρο Έχει ένα μόνιμο πληθυσμό ο οποίος στηρίζει την δημιουργία κατοικιών και οικονομικών δραστηριοτήτων Δεν περιλαμβάνει πρωτεύουσα κράτους είναι κάθε τμήμα γης με έκταση τουλάχιστον 1 τετραγωνικό χιλιόμετρο

Τα νησιά της Ελλάδας: Βρίσκονται ανάμεσα σε τρεις ηπείρους (Ευρώπη, Αφρική, Ασία) Παρουσιάζουν διαφοροποίηση τόσο ως προς την έκταση και τη γεωμορφολογία όσο και ως προς τα κοινωνικοοικονομικά στοιχεία Καταλαμβάνει το 18,8% του συνολικού ελληνικού εδάφους. Πιο συγκεκριμένα η Ελλάδα διαθέτει 9,877 νησιά τα οποία κατανέμονται στις εξής περιφέρειες:

Περιφέρεια Ιονίων Νήσων Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου Περιφέρεια Κρήτης

Η ιστορική εξέλιξη των οικονομιών των νησιωτικών περιοχών Μετά την απελευθέρωση του αιγιακού χώρου το 1830, οι οικονομίες στις περιοχές αυτές ανάπτυξαν παράλληλα: την παραδοσιακή αγροτική οικονομία Το εμπόριο και τη ναυτιλία

Κυριότεροι ναυτιλιακοί πόλοι στα μέσα του 19ου αιώνα Σύρος Ύδρα Σπέτσες

Εξαγωγικά προϊόντα τον 19o αιώνα Σπόγγοι Γύψος Εσπεριδοειδή Κρασί Σταφύλια Λάδι Αλιευτικά προϊόντα

Ανάπτυξη δευτερογενούς τομέα παραγωγής στα τέλη του 19ου αιώνα Συγκεκριμένα στις νησιωτικές περιοχές είχαν αναπτυχθεί ιδιαίτερα οι παρακάτω τομείς: Ελαιοπαραγωγή Βυρσοδεψία Ενώ λειτουργούσαν αρκετά: Αλευροποιία Πυρηνελαιουργεία Ατμοκίνητα Εργοστάσια Καπνοβιομηχανίες

Ανάπτυξη του κλάδου των Υπηρεσιών στις αρχές του 20ου αιώνα Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν: Η εκδοτική δραστηριότητα στη Σάμο από το 1900 Η λειτουργία ασφαλιστικών εταιριών στη Χίο

Η διάρθρωση των οικονομιών των νησιώτικων περιοχών από τα μέσα του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα Στις μέρες μας, στις νησιωτικές περιοχές αναπτύσσονται παράλληλα και οι τρείς παραγωγικοί τομείς Ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ασχολείται με τριτογενή τομέα παραγωγής και συγκεκριμένα με την παροχή υπηρεσιών που σχετίζονται με τον τουρισμό

Παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη για την ανάπτυξη της νησιωτικής οικονομίας Η ασυνέχεια του χώρου Οι αναλογικά αυξημένες απαιτήσεις σε υποδομές και εξοπλισμό Η αδυναμία προσέγγισης στο ελάχιστο απαιτούμενο επίπεδο αναπτυξιακής βάσης

Παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη για την ανάπτυξη της νησιωτικής οικονομίας Ο μόνιμος χαρακτήρας του περιφερειακού προβλήματος Η ανάγκη συνεχούς αναπτυξιακής παρέμβασης στο νησιωτικό χώρο Το αυξημένο κόστος μεταφορών

Η παραγωγική βάση Ιδιαίτερα τα μικρά και μεσαία νησιά τα οποία κατέχουν περιορισμένες ποσότητες φυσικών πόρων και δεν διαθέτουν τη δυνατότητα να στηρίζουν σημαντική οικονομική δραστηριότητα, έχουν μία εύθραυστη παραγωγική βάση που παρουσιάζει σημαντικές μεταβολές το τελευταίο χρονικό διάστημα. Τη σημαντικότερη από τις μεταβολές αυτές αποτελεί η ραγδαία αλλαγή στη σύνθεση της οικονομικής δραστηριότητας, με σημαντικές επιπτώσεις στον κοινωνικό και οικονομικό ιστό με φαινόμενα ανάδρασης

Ακόμα και στους πιο απλούς παρατηρητές είναι φανερή η υποχώρηση: Η παραγωγική βάση Ακόμα και στους πιο απλούς παρατηρητές είναι φανερή η υποχώρηση: Του πρωτογενούς τομέα Της αγροτικής παραγωγής Της αλιείας Ενώ παράλληλα παρατηρείται υπερβολική εξειδίκευση στον τουρισμό

Πρωτογενής παραγωγή Ο πρωτογενής τομέας στις νησιωτικές περιοχές συρρικνώνεται: Σε αριθμό απασχολουμένων Σε παραγωγικούς πόρους Παραδοσιακά προϊόντα οδεύουν προς εξαφάνιση και αυξάνει η εξάρτηση για εφοδιασμό σε τρόφιμα από την ηπειρωτική χώρα.

Αιτίες της συρρίκνωσης του πρωτογενούς τομέα 1) Η διαφορά αμοιβών εργασίας μεταξύ πρωτογενούς και τριτογενούς τομέα Αποτελεί τη σημαντικότερη αιτία εγκατάλειψης της πρωτογενούς παραγωγής καθώς διαπιστώνεται πολύ εύκολα και οφείλεται στην έντονη ανάπτυξη του τουρισμού. Η διαφορά αυτή υποκινεί τη στροφή των νέων κυρίως προς δραστηριότητες με μεγαλύτερες αμοιβές εργασίας.

Ωστόσο η ανάπτυξη της γεωργίας σε νέες βάσεις καθίσταται εφικτή αφού υπάρχουν δυνατότητες βελτίωσης της γεωργικής παραγωγής στα νησιά η οποία είναι σκόπιμη για: Λόγους διατήρησης ισορροπίας στο σύστημα των φυσικών πόρων Τη διατήρηση του οικονομικού ιστού των νησιών Τη διατήρηση του κοινωνικού ιστού των νησιών Την ισόρροπη γεωγραφικά ανάπτυξη των νησιών

Με κατάλληλα μέτρα καθίσταται δυνατό να ενισχυθεί η μικρή τοπική παραγωγή και τα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα, τα οποία μέσω της καθιέρωσης εμπορικής ονομασίας μπορούν να ανταγωνιστούν τα αντίστοιχα προϊόντα που παράγονται σε άλλες περιοχές Για την ιδέα αυτή τυπικό παράδειγμα αποτελεί η γραβιέρα Νάξου.

Αιτίες της συρρίκνωσης του πρωτογενούς τομέα 2) Το Υψηλό Κόστος Παραγωγής Το κόστος παραγωγής στις νησιωτικές περιοχές είναι υψηλό λόγω: Της μικρής κλίμακας παραγωγής Των ιδιαίτερα δυσμενών συνθηκών παραγωγής Της γεωμορφολογίας (κλίσεων) του εδάφους Της έλλειψης αρδευτικού νερού

Αιτίες της συρρίκνωσης του πρωτογενούς τομέα 3) Επιπρόσθετο Κόστος Λόγω του υψηλού κόστους παραγωγής τα νησιωτικά προϊόντα επιβαρύνονται με επιπρόσθετο κόστος, γεγονός που σε συνδυασμό με τις ελλείψεις του παραγωγικού αι εμπορικού συστήματος τα κάνει δύσκολά εμπορεύσιμα και μη ανταγωνιστικά σε σχέση με ομοειδή τους προϊόντα από άλλες περιοχές της ηπειρωτικής χώρας.

Αιτίες της συρρίκνωσης του πρωτογενούς τομέα 4) Η Έλλειψη Ενός Αποτελεσματικού Συστήματος Στήριξης Ίσως συνιστά το σημαντικότερο παράγοντα που συμβάλλει στην υστέρηση της παραγωγικότητας , επομένως και στην καθήλωση των εισοδημάτων στον πρωτογενή τομέα και τη φυγή των απασχολουμένων στον πρωτογενή τομέα.

Ένα σύστημα στήριξης θα μπορούσε να παρέχει ενημέρωση για: Τις νέες καλλιέργειες Τη βελτίωση των παραγωγικών τεχνικών των υφιστάμενων καλλιεργειών και εκμεταλλεύσεων Την εξοικονόμηση νερού στην άρδευση

Η εγκατάλειψη της γης, η μείωση και η εγκατάλειψη δηλαδή της γεωργίας και γενικότερα η συρρίκνωση του πρωτογενούς τομέα έχουν σημαντικές αρνητικές συνέπειες στο περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία.

Οι ανεκμετάλλευτοι πόροι λόγω της μείωσης της γεωργικής δραστηριότητας Φθίνουν παραγωγικά Προκαλούν προβλήματα στην τροφοδοσία της αγοράς με τρόφιμα Μειώνουν το γεωργικό εισόδημα Προκαλούν γενικότερα προβλήματα στην οικονομία της χώρας Προκαλούν μόνιμη υποβάθμιση του παραγωγικού δυναμικού των νησιών Προκαλούν μόνιμη αδυναμία επαναφοράς του συστήματος

Λόγοι εγκατάλειψης της γεωργίας στα νησιά Το μικρό μέγεθος των γεωργικά εκμεταλλεύσιμων εκτάσεων Η ελλιπής πληροφόρηση των ασχολουμένων με τον πρωτογενή τομέα Οι περιορισμένοι φυσικοί πόροι Η γήρανση του πληθυσμού Η μειωμένη ανταγωνιστικότητα των προϊόντων λόγω αυξημένου κόστους παραγωγής Η μειωμένη ανταγωνιστικότητα των προϊόντων λόγω αυξημένου κόστους μεταφοράς

Οι συνέπειες της παύσης καλλιέργειας των εδαφών Εγκατάλειψη παραδοσιακών πρακτικών με τις οποίες επιτυγχανόταν για αιώνες συντήρηση των παραγωγικών πόρων και διατήρηση του οικοσυστήματος Αισθητική υποβάθμιση του γεωγραφικού χώρου των νησιών Αισθητική υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος Μείωση της τουριστικής αξίας των νησιών Δυσμενείς επιπτώσεις στο δευτερογενή τομέα, καθώς τα πρωτογενή προϊόντα αποτελούν την πρώτη ύλη για την παραγωγή τροφίμων και άλλων παραδοσιακών προϊόντων Υπονόμευση της βιωσιμότητας της ανάπτυξης στα νησιά

Όσον αφορά την αλιεία, η παραγωγική δραστηριότητα στα νησιά μειώνεται με σταθερό ρυθμό παρά τη μεγάλη αύξηση της ζήτησης για αλιευτικά προϊόντα.

Ανάπτυξη υδατοκαλλιεργειών Το εκτεταμένο μήκος των ακτών της χώρας και οι κατάλληλες γεωμορφολογικές και υδροβιολογικές συνθήκες των παράκτιων ζωνών σχηματίζουν ένα ιδανικό περιβάλλον για την ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών των οποίων η θεαματική ανάπτυξη οφείλεται : Στην ανάπτυξη νέων μεθόδων και τεχνολογιών υδατοκαλλιέργειας Στην εξέλιξη νέων μεθόδων και τεχνολογιών υδατοκαλλιέργειας Στις ενισχύσεις από εθνικούς πόρους Στις ενισχύσεις από κοινοτικούς πόρους

Τα προβλήματα των υδατοκαλλιεργητών Απορρίψεις αστικών αποβλήτων Απορρίψεις βιομηχανικών αποβλήτων Απορρίψεις γεωργικών αποβλήτων Έλλειψη επαρκών εγκαταστάσεων ελέγχου υγιεινής Έλλειψη επαρκών εγκαταστάσεων ελέγχου ποιότητας Ελλιπής οργάνωση σε θέματα εμπορίας των προϊόντων Ελλιπής οργάνωση σε θέματα διάθεσης των προϊόντων Χρονοβόρα διαδικασία ίδρυσης των μονάδων Χρονοβόρα διαδικασία χρηματοδότησης των μονάδων Έλλειψη θεσμικού πλαισίου

Δευτερογενής τομέας Η παρουσία μεταποιητικής δραστηριότητας στις νησιωτικές περιοχές συμβάλλει: Στην ολοκληρωμένη οικονομική τους δομή Στην ολοκληρωμένη κοινωνική τους δομή Στην αξιοποίηση των προϊόντων του πρωτογενούς τομέα Στην παραγωγή προϊόντων με προστιθέμενη αξία Στη δημιουργία ονόματος στο τουριστικό προϊόν Στη δημιουργία ταυτότητας στο τουριστικό προϊόν με την προβολή επώνυμων τοπικών προϊόντων Στη δημιουργία μιας ισόρροπης κλαδικά ανάπτυξης των νησιωτικών περιοχών

Παράγοντες που εμποδίζουν την ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα στα νησιά Οι αδυναμίες επικοινωνίας Οι κατακερματισμένες αγορές που τις καθιστούν μη ανταγωνιστικές για την εγκατάσταση επιχειρήσεων του δευτερογενούς τομέα Η εγκατάλειψη παραδοσιακών δραστηριοτήτων Η έλλειψη εκπαιδευμένου, καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού

Παράγοντες που εμποδίζουν την ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα στα νησιά Η έλλειψη προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης πάνω σε θέματα Τεχνολογιών Των κατάλληλων εξοπλιστικών μέσων που θα μπορούσαν να συντελέσουν στη βελτίωση της λειτουργίας των βιοτεχνικών – βιομηχανικών μονάδων

Παράγοντες που εμποδίζουν την ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα στα νησιά Η έλλειψη εξειδίκευσης στις μονάδες παροχής υπηρεσιών Η έλλειψη μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος με αποτέλεσμα να προκαλούν σημαντικά προβλήματα στο θαλάσσιο και το χερσαίο οικοσύστημα

Παράγοντες που εμποδίζουν την ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα στα νησιά Η υπερβολική εξειδίκευση στον τουρισμό Η αδυναμία ανταγωνισμού Το πρόσθετο κόστος μεταφοράς Οι φτωχές υποδομές Η έλλειψη εργατικών χεριών Το υψηλό κόστος απόστασης σε σχέση με τα μικρά μεγέθη παραγγελιών

Τριτογενής τομέας παραγωγής Ο Τριτογενής τομέας παραγωγής αναφέρεται στην παροχή υπηρεσιών. Πιο συγκεκριμένα περιλαμβάνει: Το εμπόριο, Τις υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης , Τις μεταφορές, Τις τράπεζες, Τις επικοινωνίες, Τον τουρισμό Και άλλα… Ωστόσο στα νησιά ευρεία αναπτυγμένος είναι μόνο ο τουρισμός ενώ οι άλλες υπηρεσίες παρέχονται συχνά από ελάχιστους φορείς

Λόγοι για τους οποίους η περεταίρω ανάπτυξη του τουρισμού είναι επιθυμητή για τη χώρα μας Οι θετικές επιδράσεις του τουρισμού στην οικονομία Η Δημιουργία υποδομών (λιμάνια, δρόμοι, νοσοκομεία..) Η Διάδοση του ελληνικού πολιτισμού και ο εμπλουτισμός του από την αλληλεπίδραση με άλλους λαούς

Οι επιδράσεις του τουρισμού στην οικονομία Αύξηση εισοδήματος και του βιοτικού επιπέδου των νησιωτών Αύξηση κρατικών εσόδων Δημιουργία ευκαιριών για ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων Δημιουργία θέσεων εργασίας

Δημιουργία θέσεων εργασίας Άμεσα, μέσω: Των ξενοδοχείων Των εστιατορίων Των κάντρων ψυχαγωγίας Των μεταφορικών μέσων Των εμπορικών καταστημάτων Και έμμεσα, μέσω: Της προσφοράς αγαθών που χρειάζονται στις τουριστικές επιχειρήσεις Υπηρεσιών που χρειάζονται στις τουριστικές επιχειρήσεις Της άνθισης της οικοδομής

Η εξαιρετική εικόνα των νησιών ως τουριστικού προορισμού που έχει διαμορφωθεί διεθνώς συνιστά σημαντική ευκαιρία για ισόρροπη επέκταση γεωγραφικά και εποχικά, καθώς και διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος των νησιών. Εφικτή καθίσταται και η διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος σε άλλες ειδικές μορφές τουρισμού, που αμβλύνουν την εξάρτηση από το θερινό τουρισμό, γεγονός που συμβαίνει λόγω: Της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας των ελληνικών νησιών Των πλούσιων πολιτισμικών στοιχείων των νησιών

Διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος μέσω της ανάπτυξης ειδικών μορφών τουρισμού Όπως: Ο φυσιολατρικός τουρισμός Ο οικολογικός τουρισμός Ο θρησκευτικός τουρισμός Ο θαλάσσιος τουρισμός Ο ναυταθλητικός τουρισμός Ο αγροτουρισμός Ο τουρισμός της υπαίθρου

Οι αρνητικές συνέπειες επέκταση του τουρισμού Η εγκατάλειψη παραγωγικών δραστηριοτήτων του πρωτογενούς αλλά και του δευτερογενούς τομέα Σημαντικά προβλήματα κοινωνική ζωή των νησιών Υπερβολικές αυξήσεις στις τιμές της γης Αυξημένο κόστος ζωής Επιβάρυνση του περιβάλλοντος (απόβλητα, απορρίμματα, αποχέτευση)

Οι αρνητικές συνέπειες επέκταση του τουρισμού Υπερεκμετάλλευση των πόρων (κυρίως του νερού) Ρύπανση των υδάτων Διάβρωση του εδάφους (εξαιτίας της κακής χρήσης της γης για την κάλυψη των αναγκών των επισκεπτών) Υπερκατανάλωση γεωργικών προϊόντων Ανεξέλεγκτη οικονομική δραστηριότητα

Οι αρνητικές συνέπειες επέκταση του τουρισμού Αισθητική ρύπανση από την πανομοιότυπη ανάπτυξη των χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ξενοδοχείων Καταστροφή της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής Απώλεια της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας των νησιών Αλλαγή χρήσεων γης Δημιουργία πιέσεων στην εύθραυστη υποδομή των νησιών

Οι αρνητικές συνέπειες επέκταση του τουρισμού Το μεγάλο κόστος συντήρησης της μεγάλης ακτογραμμής Διάβρωση των ακτών Ανισόρροπη έκταση του τουρισμού σε όλα τα νησιά (ορισμένα καθίστανται ιδιαίτερα δημοφιλή, όπως για παράδειγμα η ρόδος, η μύκονος, η κέρκυρα, ενώ τα άλλα έχουν μικρό ή ασήμαντο μερίδιο) με αποτέλεσμα την άμβλυνση των ανισοτήτων μεταξύ τω νησιών

Οι αρνητικές συνέπειες επέκταση του τουρισμού Αβεβαιότητα που δημιουργεί η οικονομική εξάρτηση της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας από τον τουρισμό Ο εποχικός χαρακτήρας της αγοράς εργασίας που προσφέρει Το υψηλό κεφαλαιακό κόστος για την κατασκευή υποδομών (αεροδρομίων, δρόμων, λιμανιών, κ.λπ.) που απαιτείται να διαθέσει το κράτος

Συμπερασματικά Η υπερβολική εξειδίκευση της νησιωτικής οικονομίας στον τουρισμό μπορεί να δημιουργήσει μια εύθραυστη οικονομία, ευάλωτη στις διακυμάνσεις της διεθνούς οικονομίας και της ζήτησης, χωρίς μηχανισμούς άμυνας και αντίστασης στις μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες. Ωστόσο οι παραπάνω αρνητικές συνέπειες μπορούν να αποφθεχθούν αν παρθούν τα κατάλληλα μέτρα

Απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του τουρισμού Απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του τουρισμού Εφαρμογή ορθής διαχείρισης των τουριστικών πόρων και γενικότερα των παραγωγικών πόρων Εφαρμογή ορθής διαχείρισης του τουριστικού προϊόντος

Απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του τουρισμού Προστασία του περιβάλλοντος και της αρχιτεκτονικής των νησιών μέσω αυστηρής νομοθεσίας και ελέγχων

Μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος Ελαχιστοποίηση, με επεξεργασία των αποβλήτων Εξοικονόμηση ενέργειας Μείωση ενδεχόμενων επικίνδυνων εκπομπών Ενθάρρυνση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Ορθολογική χρήση των πηγών πόσιμου νερού Προστασία της Προστασία της πανίδας

Μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος Συντήρηση και προστασία του ποιότητας του νερού Αποτελεσματική και δίκαιη χρήση των διαθέσιμων πόρων Έλεγχος των υγρών αποβλήτων Προστασία των υδροβιότοπων Προστασία της χλωρίδας υδροφόρου ορίζοντα Αντιμετώπιση της σύνθετης ζήτησης για γη

Απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του τουρισμού Διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας των νησιών

Διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας των νησιών Με την κυριάρχηση του τουριστικού τομέα πολλά νησιά κινδυνεύουν να χάσουν την πολιτισμική τους ταυτότητα. Αυτό θα ήταν ένα τεράστιο πλήγμα στην τουριστική τους ανάπτυξη καθώς η πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των νησιών είναι ακριβώς αυτές που τα κάνουν μοναδικά και τόσο δημοφιλή στους τουρίστες σε όλο το κόσμο

Διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας των νησιών Απαραίτητο κρίνεται να διατηρηθούν: Έθιμα Αξίες Ήθη Ιστορικά κτήρια Αρχιτεκτονική Με λίγα λόγια το αίσθημα του ελληνικού νησιού με το μπλε και το άσπρο τον ήλιο και τόσα άλλα πράγματα που μόνο στα ελληνικά νησιά βρίσκεις

Ομαδοποίηση νησιών βάσει της αναπτυξιακής του κατάστασης Ομάδα Α Νησιά Μύκονος Σύρος Τήνος Πάρος Σαντορίνη Κεφαλλονία Κέρκυρα Χαρακτηριστικά Εκτεταμένη τουριστική ανάπτυξη Τουριστική αγορά που απευθύνεται στην Παγκόσμια αγορά Πληθυσμιακή αύξηση Ανάγκη για επαναπροσδιορισμό του αναπτυξιακού μοντέλου και διόρθωση των λαθών που έγιναν στο παρελθόν Λευκάδα Ζάκυνθος Κρήτη Ύδρα Ρόδος

Ομαδοποίηση νησιών βάσει της αναπτυξιακής του κατάστασης Ομάδα Β Νησιά Σπέτσες Αγκίστρι Παξοί Σαλαμίνα Ιθάκη Σαμοθράκη Λήμνος Σάμος Χίος Χαρακτηριστικά Τουριστική Δραστηριότητα κυρίως σε εθνικό επίπεδο Παραγωγική δραστηριότητα ανεξάρτητη από τον τουρισμό ώστε να γίνει εκμετάλλευση των διαθέσιμων φυσικών πόρων Ανάγκη για δημιουργία υποδομών που θα μπορούσαν στο μέλλον να στηρίξουν την περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη

Ομαδοποίηση νησιών βάσει της αναπτυξιακής του κατάστασης Ομάδα Β Νησιά Αμοργός Άνδρος Ίος Κάλυμνος Κάρπαθος Κέα Σίφνος Φολέγανδρος Ικαρία Σκύρος Σκόπελος Σκιάθος Αίγινα Κίμωλος Πόρος Θάσος Κύθνος Μήλος Νάξος Πάτμος Σέριφος Αντίπαρος Λέσβος

Ομαδοποίηση νησιών βάσει της αναπτυξιακής του κατάστασης Ομάδα Γ Νησιά Αγ. Γεώργιος Αγ. Ευστράτιος Αγία Κάλη Ακράθιο Αλίμνια Αντίμηλος Άνυδρο Αρμαθιά Γυάρος Δεσποτικό Δήλος Δίδυμη Λεβίθα Μακρόνησος Μάραθος Κιτριάνη Δύσβατο Κανδελιούσα Κασονήσια Κάτω Αντικέρι Κάτω Κουφωνήσι Κέρος Κίναρος

Ομαδοποίηση νησιών βάσει της αναπτυξιακής του κατάστασης Ομάδα Γ Νησιά Αγαθονήσι Ανάφη Αστυπάλαια Σαμοθράκη Δονούσα Ηράκλεια Θηρασιά Ψέριμος Καστελόριζο Χαρακτηριστικά Έλλειψη ανάπτυξης Μικρή έκταση Ελάχιστες υποδομές Συνεχής μείωση πληθυσμού Περιορισμένοι πόροι Γεωγραφική απομόνωση Κουφονήσια Λειψοί Μεγίστη Νίσυρος Σίκινος Σχοινούσα Τέλενδος Ψαρά Φούρνοι Χάλκη Τήλος Σύμη Κάσος Γαύδος

Εμπόδια στην περαιτέρω ανάπτυξη των νησιών Τα προβλήματα ανάπτυξης που χαρακτηρίζουν τα νησιά είναι ομοιογενή και εξαρτώνται από τους εξής παράγοντες: Στη δυσχέρεια πρόσβασης Στη μεγάλη απόσταση που χωρίζει τα νησιά μεταξύ τους Στο μικρό μέγεθός τους

Τα αίτια του περιφερειακού προβλήματος Οι γεωγραφικοί παράγοντες και ο κατακερματισμός των αγορών Η ατελής κινητικότητα του κεφαλαίου και της εργασίας που οφείλεται στην ασυνέχεια του χώρου Οι εξωτερικές οικονομίες που επιδρούν αρνητικά στις μικρές νησιωτικές γεωγραφικές ενότητες

Ο παράγοντας νησιωτικότητα Η νησιωτικότητα είναι ένας σημαντικός παράγοντας που προκαλεί: Την άνιση ανάπτυξη του παραγωγικού δυναμικού Χωρική διαφοροποίηση των εισοδημάτων και των συνθηκών ζωής

Τα χαρακτηριστικά της νησιωτικότητας Η σχετική απομόνωση και η αίσθηση της μοναδικότητας Η μικρή σχετικά κλίμακα και μεγάλη διαφοροποίηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων Η ιδιότυπη δομή της νησιωτικής κοινωνίας Η δυναμική σχέση των νησιωτικών πληθυσμών με τη θάλασσα Ο περιορισμένος αριθμός παραγωγικών πόρων Οι μεγάλες εποχικές διακυμάνσεις του ανθρώπινου δυναμικού των νησιών

Τα μειονεκτήματα της νησιωτικότητας δεν δημιουργούν προβλήματα συγκυριακής φύσης αλλά δομικά προβλήματα που έχουν άμεση σχέση τη γεωγραφική ασυνέχεια του χώρου.

Παράγοντες από τους οποίους επηρεάζεται η νησιωτικότητα Η νησιωτικότητα επηρεάζεται από: Τη γεωγραφική του νησιού Το μέγεθός του Την απόστασή του από τις ακτές

Η γεωγραφική απομόνωση Η γεωγραφική απομόνωση αφορά στην απόσταση από την ηπειρωτική χώρα των ελληνικών νησιών. Αποτελεί το σημαντικότερο στοιχείο που προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό την πορεία ανάπτυξής τους.

Η γεωγραφική απομόνωση Διακρίνεται σε: Εξωτερική που αφορά στη σχέση των νησιών και της ηπειρωτική χώρας Εσωτερική που οφείλεται στις αρνητικές εξωτερικές οικονομίες και στο ασθενές νησιωτικό σύστημα σχέσεων και ροών

Η γεωγραφική απομόνωση Προκαλεί προβλήματα Στο οικονομικό σύστημα των νησιών Στο κοινωνικό σύστημα των νησιών Στις μεταφορές των νησιών Στις επικοινωνίες των νησιών Στον εφοδιασμό με νερό των νησιών Στον εφοδιασμό με ενέργεια των νησιών

Το μέγεθος των νησιών Το μικρό μέγεθος των νησιωτικών χωρικών μονάδων έχει ως συνέπεια την περιορισμένη αγορά προϊόντων, τη μικρή αγορά εργασίας, του περιορισμένους φυσικούς πόρους και τις χαμηλές οικονομίες κλίμακας των νησιωτικών επιχειρήσεων

Το μέγεθος των νησιών Τα κύρια χαρακτηριστικά του μικρού μεγέθους είναι: Περιορισμοί γεωγραφικού χαρακτήρα Περιορισμοί που οφείλονται στον περιμετρικό χαρακτήρα και την απομόνωση Περιορισμοί που αφορούν το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον

Η απόστασή από τις ακτές Η μεγάλη απόσταση από την ηπειρωτική χώρα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους μεταφοράς και τη μείωση των εξωτερικών οικονομιών με συνέπεια την χαμηλή συγκέντρωση επιχειρήσεων

Το πρόβλημα του νερού Όλα σχεδόν τα ελληνικά νησιά αντιμετωπίζουν αυξημένες ανάγκες σε νερό, όχι μόνο λόγω της αύξησης του πληθυσμού κατά τους καλοκαιρινούς μήνες τουρισμού, αλλά και λόγω της μείωση της διαθέσιμης ποσότητας νερού.

Για την εξασφάλιση της απαραίτητης ποσότητας νερού πραγματοποιούνται οι εξής ενέργειες: Η εκπόνηση υδρογεωλογικών μελετών και μελετών διαχείρισης υδάτινων πόρων Η αφαλάτωση αποτελεί μια σύγχρονη μέθοδο παροχής νερού Οι ομβροδεξαμενές που χρησιμοποιούνται παραδοσιακά στα νησιά και συλλέγουν νερό κατά τη διάρκεια των βροχών

Ανεργία Η απασχόληση στα νησιά παρουσιάζει σημαντική διαφοροποίηση κατά φύλλο και διαπιστώνεται ότι στο επίπεδο του πληθυσμού, το ποσοστό απασχόλησης των ανδρών είναι αρκετά υψηλότερο από αυτό των γυναικών. Η ανεργία πλήττει κυρίως τους νέους στις νησιωτικές περιφέρειες και ειδικά στο Βόρειο Αιγαίο και τα Ιόνια Νησιά, όπου τα ποσοστά είναι 23,5% και 23,4% αντίστοιχα. Ακολουθεί η Κρήτη με 19,8% των νέων να αναζητούν εργασία και το Νότιο Αιγαίο με 15,5% άνεργους νέους.

Μορφωτικό επίπεδο των κατοίκων του Αιγαίου Σχετικά με το επίπεδο εκπαίδευσης, στα ελληνικά νησιά οι κάτοικοι ηλικίας 25-59 ετών έχουν χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Το μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης κατέχουν τα Ιόνια Νησιά και το Νότιο Αιγαίο με 67% και 66% αντίστοιχα. Σχεδόν σε όλες τις νησιωτικές περιοχές το ποσοστό των ατόμων με μεσαίο επίπεδο εκπαίδευσης είναι περίπου το ίδιο, κυμαινόμενο από 24% έως 18%. Υψηλό επίπεδο μόρφωσης έχουν πολύ λίγοι, με το μεγαλύτερο ποσοστό να καταλαμβάνει η Κρήτη (14%) και το μικρότερο το Νότιο Αιγαίο

Τα κύρια πρότυπα ανάπτυξης Για την χάραξη αναπτυξιακής στρατηγικής στο νησιωτικό χώρο είναι απαραίτητη η διαμόρφωση ενός αναπτυξιακού προτύπου. Η επιλογή αυτού του προτύπου γίνεται σύμφωνα με διάφορους παράγοντες που αφορούν τα γεωφυσικά, οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά κάθε νησιωτικού χώρου. Διεθνώς τα κύρια πρότυπα ανάπτυξης είναι: Το πρότυπο αναπτυξιακής συγκέντρωσης και διάχυσης Το πρότυπο ολοκληρωμένης ενδογενής ανάπτυξης

Στην ανάπτυξη της παραγωγικής βάσης συμβάλλουν: Αναβάθμιση του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα Αναβάθμιση των επικοινωνιών ώστε να είναι δυνατή η εγκατάσταση επιχειρήσεων στα αστικά κέντρα των νησιωτικών περιοχών

Προϋποθέσεις για να εισέλθουν τα νησιά σε αναπτυξιακή τροχιά 1)Μείωση του κόστους απόστασης

Σημαντικές ενέργειες για τη μείωση του κόστους απόστασης Βελτίωση των λιμανιών και των υπόλοιπων υποδομών για μεταφορές και επικοινωνίες Καλύτερη οργάνωση και λειτουργία των διαθέσιμων υποδομών Προσέλκυση μη παραδοσιακών δραστηριοτήτων Χρηματοδότηση της ανάπτυξης με καινοτόμα συστήματα πιστώσεων

Προϋποθέσεις για να εισέλθουν τα νησιά σε αναπτυξιακή τροχιά 2)Αύξηση της παραγωγικότητας και αποτελεσματικότητας του οικοσυστήματος, η οποία θα επιτρέψει στο σύστημα να υποστηρίξει υψηλότερα πληθυσμιακά επίπεδα καθώς και να ικανοποιήσει τις αλλαγές στο καταναλωτικό πρότυπο

Προϋποθέσεις για να εισέλθουν τα νησιά σε αναπτυξιακή τροχιά 3)Ανάπτυξη νέων θεσμών χρήσης των φυσικών πόρων και οργάνωσης της οικονομικής δραστηριότητας

Μέτρα για την ανάπτυξη νέων θεσμών χρήσης των φυσικών πόρων και οργάνωσης της οικονομικής δραστηριότητας Προώθηση και σύσταση θεσμών που θα διευκολύνουν τη ζωή των κατοίκων της περιοχής Συμμετοχή του τοπικού πληθυσμού στη διαδικασία σχεδιασμού, εφαρμογές και αποτίμησης των δραστηριοτήτων ανάπτυξης Διευκόλυνση καινοτόμων χρηματοδοτήσεων Ανάληψη συλλογικών δράσεων όπου κρίνεται απαραίτητο

Προϋποθέσεις για να εισέλθουν τα νησιά σε αναπτυξιακή τροχιά 4)Η ανάπτυξη της τεχνολογίας 5)Η αύξηση της παραγωγικότητας του οικονομικού συστήματος που θα κάνει τα προϊόντα τους ανταγωνιστικά και θα προσελκύσει νέες επιχειρήσεις με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας

Προτάσεις για τη βελτίωση της παραγωγικότητας και της αξιοποίησης των πόρων του συστήματος Εξωστρέφεια του παραγωγικού προτύπου Επέκταση της παραγωγής σε νέα προϊόντα και υπηρεσίες, που συμβάλλουν στην καλύτερη χρήση των πόρων της νησιωτικής περιοχής και δημιουργούν πρόσθετα εισοδήματα Διεύρυνση της παραγωγικής βάσης με την ενθάρρυνση της εναλλακτικής απασχόλησης και τον περιορισμό της εισοδηματικής εξάρτησης από ένα μόνο τομέα

Προτάσεις για τη βελτίωση της παραγωγικότητας και της αξιοποίησης των πόρων του συστήματος Προώθηση καλύτερων, περισσότερο παραγωγικών, τεχνικών παραγωγής στους παραδοσιακούς τομείς, με έμφαση σε προϊόντα ποιότητας με ονομασία προέλευσης, σε προϊόντα με εμπορική επωνυμία και σε προϊόντα με αυξημένη προστιθέμενη αξία Αναζήτηση μιας διαφορετικής και ευπροσάρμοστης οικονομίας και κοινωνίας Προσέλκυση μη παραδοσιακών δραστηριοτήτων με επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες Έμφαση στην εκπαίδευση και το ανθρώπινο κεφάλαιο

Παρεμβάσεις στον πρωτογενή τομέα παραγωγής Στον πρωτογενή τομέα, για να επιτευχθεί διεύρυνση της παραγωγικής βάσης θα πρέπει να επιδιώκεται η βελτίωση της παραγωγικής δομής των νησιωτικών περιοχών με διαφοροποίηση του προϊόντος καθώς και αύξηση της παραγωγικότητας. Σε αυτή την προσπάθεια σημαντικό ρόλο έχουν οι μικρές επιχειρήσεις μεταποίησης, τυποποίησης και συσκευασίας τοπικών προϊόντων και πόρων.

Βασικές κατευθύνσεις αναδιάρθρωσης της αγροτικής παραγωγής στα νησιά Η επέκταση της παραγωγής προϊόντων υψηλής ζήτησης Η δημιουργία κατάλληλων υποδομών τυποποίησης, συσκευασίας και εμπορία των παραγομένων προϊόντων

Παρεμβάσεις στον δευτερογενή τομέα παραγωγής Ο τομέας της μεταποίησης παρουσιάζει πολλές δυνατότητες ανέλιξης σε ορισμένα μεγάλα νησιά με βιομηχανική δραστηριότητα, άλλα συναντά προβλήματα που σχετίζονται τις υποδομές, την κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού και τη διαθεσιμότητα αποτελεσματικών μεταφορών και τηλεπικοινωνιών.

Εκμετάλλευση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας Τα νησιά βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση καθώς έχουν πλούσιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οι ανανεώσιμες πηγές ενεργείας που μπορούν να αναπτυχθούν στα νησιά είναι ώστε να προωθηθεί ο δευτερογενής τομέας παραγωγής και να μειωθεί η εξάρτηση των νησιών από τον τουρισμό είναι: Η Ηλιακή ενέργεια Η Αιολική ενέργεια Η Γεωθερμική ενέργεια

Προτάσεις για τον τουρισμό Διαφοροποίηση και αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος Επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου Γεωγραφική επέκταση της τουριστικής δραστηριότητας σε μεγαλύτερο αριθμό νησιών Αναβάθμιση της ποιότητας των τουριστικών υπηρεσιών Αξιοποίηση των πολιτιστικών τοποθεσιών και αρχαιολογικών μνημείων Η διεύρυνση του τουριστικού προϊόντος με την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και την επέκταση της τουριστικής ζώνης

Ανάπτυξη προωθητικών ενεργειών Προωθητικές ενέργειες θεωρούνται οι δραστηριότητες που ανήκουν σε δυναμικούς κλάδους της τοπικής οικονομίας και συμπαρασύρουν σε αναπτυξιακή τροχιά και άλλες δραστηριότητες συμπληρωματικές ή μη Στο νησιωτικό και παράκτιο χώρο της Μεσογείου λειτουργούν ως προωθητικές δραστηριότητες όλες όσες συνδέονται με τον τουρισμό

Οι προωθητικές δραστηριότητες: Ευνοούν την ανάπτυξη άλλων δραστηριοτήτων μέσω των ροών των προϊόντων και των εισοδημάτων που προέρχονται από αυτή Ευνοούν τη πρόοδο των άλλων τομέων της οικονομίας μέσω των εισοδημάτων που δημιουργούν Αυξάνουν το περιφερειακό εισόδημα προκαλώντας προοδευτική συγκέντρωση νέων δραστηριοτήτων

Ευρωπαϊκό περιβάλλον Οι οικονομίες των νησιωτικών περιοχών είναι οι πιο ευάλωτες στις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη καθώς το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής τους δραστηριότητας βασίζεται στον Τουρισμό

Ευρωπαϊκό περιβάλλον Η Ε.Ε. από νωρίς παρατήρησε τις μεγάλες διαφορές που υπήρχαν ανάμεσα στις περιφέρειές της για αυτό και από νωρίς έλαβε μέτρα ούτως ώστε να επιτύχει τη συνοχή

Συμφωνίες που είχαν ως στόχο την επίτευξη της ευρωπαϊκής ενότητας Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986) Στόχος: ολοκλήρωση ενοποίησης της εσωτερικής αγοράς Ενιαία Αγορά (1992) Στόχοι: Ελεύθερη διακίνηση αγαθών υπηρεσιών κεφαλαίων ανθρώπινου δυναμικού Μείωση ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών και κοινωνικών ομάδων της Ευρώπης

Συμφωνίες που είχαν ως στόχο την επίτευξη της ευρωπαϊκής ενότητας Συνθήκη του Maastricht (1992) Στόχοι: Θεσμικοί συνεργασία των μελών- κρατών στους τομείς της δικαιοσύνης,, της εξωτερικής πολιτικής και της άμυνας Διεύρυνση αρμοδιοτήτων του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου Δημιουργία οικονομικής και νομισματικής ένωσης

Συμφωνίες που είχαν ως στόχο την επίτευξη της ευρωπαϊκής ενότητας Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ONE) Στόχοι: Οικονομική και κοινωνική συνοχή Διευκόλυνση υλοποίησης της Ενιαίας Αγοράς Συμμετέχοντες: Βέλγιο Γερμανία Εσθονία Ολλανδία Πορτογαλία Σλοβενία Σλοβακία Φινλανδία Αυστρία Ιρλανδία Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Ιταλία Κύπρος Λουξεμβούργο Μάλτα

Η επίδραση της ΟΝΕ στις οικονομίες των νησιωτικών περιοχών Κυρίως Αρνητική σε μακροπρόθεσμη κλίμακα καθώς επέφερε: Αύξηση ανταγωνισμού στον Τουρισμό Απώλεια του σημαντικού πλεονεκτήματος της φτηνής δραχμής Περαιτέρω μείωση της γεωργικής και βιομηχανικής δραστηριότητας

Επενδυτικά πακέτα της ΕΕ στα οποία έχει συμπεριληφθεί η νησιωτική Ελλάδα Πρώτο Πακέτο Delors και Δεύτερο Πακέτο Delors (Δεκαετία του ‘90) Στόχοι Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητα και της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής των κρατών μελών Καθορισμός μακροπρόθεσμου πλάνου χρηματοδότησης

Επενδυτικά πακέτα της ΕΕ στα οποία έχει συμπεριληφθεί η νησιωτική Ελλάδα Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (2000-2006) Στόχοι: Αειφόρος ανάπτυξη στου τομείς της Έρευνας και Τεχνολογίας, της Μεταποίησης και Υπηρεσιών του Τουρισμού και της Ενέργειας Περιφερειακή ανάπτυξη με στόχο την μείωση των αποκλίσεων ανάπτυξης μεταξύ των περιφερειών, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους και την αύξηση της απασχόλησης Επέκταση και εκσυγχρονισμός του δικτύου μεταφορών

Επενδυτικά πακέτα της ΕΕ στα οποία έχει συμπεριληφθεί η νησιωτική Ελλάδα ΕΣΠΑ (2007-2013) Στόχοι: Βελτίωση υποδομών Προστασία του περιβάλλοντος Ανάδειξη της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιά των νησιών Διαφοροποίηση και εκσυγχρονισμός των τουριστικών υπηρεσιών Προώθηση της κοινωνίας της πληροφορίας Ενίσχυση της επιχειρηματικότητας

Στόχοι της ΕΕ Μείωση των διαφορών μεταξύ των περιφερειών Στοχευμένη και προσαρμοσμένη στην κάθε περιφέρεια χρηματοδοτική και αναπτυξιακή πολιτική Βήματα που έχουν γίνει προς αυτή την κατεύθυνση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης Συνθήκη του Maastricht ONE Ευρωπαϊκή Επενδυτική Τράπεζα

Ευρύτερο περιβάλλον Νέες τεχνολογία στις επικοινωνίες και τις μεταφορές έφεραν ριζικές αλλαγές στις ζωές των νησιωτών Μείωση του χρόνου μεταφοράς Ασφαλέστερες μεταφορές Ένωση των νησιών με τον κόσμο μέσω του Internet Τηλεϊατρική Τηλεματική για θέματα εκπαίδευση και πολιτισμού Τηλεργασία

Ευρύτερο περιβάλλον Ωστόσο θα πρέπει η ελληνική κυβέρνηση να φροντίσει την περαιτέρω διευκόλυνση της πρόσβασης των νησιών στην κοινωνία της πληροφορίας καθώς η τεχνολογική εξέλιξη έχει επέλθει ανομοιόμορφα στα νησιά

Βιβλιογραφία http://el.wikipedia.org/wiki/Νησιά_Αιγαίου_Πελάγου http://www.e-ionia.gr/ http://europa.eu http://www.youreuropemap.com/ http://www.ecb.int/ Http://www.infosoc.gr

Βιβλιογραφία http://www.hellaskps.gr http://www.espa.gr http://portal.kathimerini.gr/ Οικονομικά χαρακτηριστικά και στρατηγική ανάπτυξης της νησιωτικής Ελλάδας Ακαδημία Αθηνών – Γραφείο Οικονομικών Μελετών

Τέλος