ΚΥΡΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΝΗΛΙΚΩΝ Η Ε Κ Κ Λ Η Σ Ι ΑΗ Ε Κ Κ Λ Η Σ Ι ΑΗ Ε Κ Κ Λ Η Σ Ι ΑΗ Ε Κ Κ Λ Η Σ Ι Α ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2008 Ελληνική Εκκλησία Ευαγγελική Κατερίνης

Κυριακή, 2 Μαρτίου 2008 Η διοίκηση της εκκλησίας: τα αξιώματα

Τι εννοούμε όταν μιλάμε για αξιώματα στην εκκλησία; Εννοούμε θέσεις υπηρεσίας που απαιτούν δημόσια αναγνώριση: ποιμένας, πρεσβύτερος, διάκονος, ταμίας κ.λπ. Υπάρχουν διακονίες για τις οποίες δεν χρειάζεται κάποια δημόσια συγκατάθεση ή αναγνώριση, όπως π.χ. οι διακονίες ελέους ή τα χαρίσματα προτροπής και ενθάρρυνσης. Στη συνέχεια θα ασχοληθούμε με τρία θεμελιώδη εκκλησιαστικά αξιώματα: –του αποστόλου, –του πρεσβυτέρου, –του διακόνου.

Α. Το αξίωμα του αποστόλου

Οι απόστολοι είχαν μοναδική εξουσία Οι λόγοι των αποστόλων έχουν θεϊκό κύρος: «διά να ενθυμηθήτε τους λόγους τους προλαληθέντας υπό των αγίων προφητών και την παραγγελίαν ημών των αποστόλων του Κυρίου και Σωτήρος». Β’ Πέτρου β’ 2 «καθώς και ο αγαπητός ημών αδελφός Παύλος έγραψε προς εσάς κατά την δοθείσαν εις αυτόν σοφίαν, ως και εν πάσαις ταις επιστολαίς αυτού, λαλών εν αυταίς περί τούτων, μεταξύ των οποίων είναι τινά δυσνόητα, τα οποία οι αμαθείς και αστήρικτοι στρεβλόνουσιν, ως και τας λοιπάς γραφάς …» Β’ Πέτρ. γ’

Το κύρος των αποστόλων βρίσκεται πίσω από τον κανόνα Τα περισσότερα βιβλία της Καινής Διαθήκης έχουν γραφεί από αποστόλους: –Τα ευαγγέλια του Ματθαίου και Ιωάννη. –Οι επιστολές του Παύλου, του Ιακώβου, του Πέτρου, και τα γραπτά του Ιωάννη (επιστολές και Αποκάλυψη). Τα υπόλοιπα βιβλία δεν έχουν γραφεί άμεσα από αποστόλους. –Ευαγγέλια Μάρκου και Λουκά, οι Πράξεις, η προς Εβραίους Επιστολή, η επιστολή Ιούδα.

Γιατί συμπεριλήφθηκαν στην Καινή Διαθήκη τα υπόλοιπα βιβλία; Πίσω από το ευαγγέλιο του Μάρκου κρύβεται το κύρος του αποστόλου Πέτρου. Πίσω από το ευαγγέλιο και τις Πράξεις του Λουκά, κρύβεται το κύρος του αποστόλου Παύλου. Πίσω από την επιστολή Ιούδα κρύβεται το κύρος του αποστόλου Ιακώβου και το γεγονός ότι ήταν αδελφός του Ιησού. Η προς Εβραίους επιστολή θεωρήθηκε αρχικά έργο του Παύλου, αλλά της αποδόθηκε αποστολικό κύρος και εξαιτίας του περιεχομένου της.

Υπό ποιους όρους θεωρούνταν κάποιος απόστολος; Α) Έπρεπε να είναι αυτόπτης μάρτυρας της ανάστασης του Χριστού. «Πρέπει λοιπόν εκ των ανδρών, οίτινες συνήλθον μεθ' ημών καθ' όλον τον καιρόν, καθ' ον εισήλθε και εξήλθε προς ημάς ο Κύριος Ιησούς, αρχίσας από του βαπτίσματος του Ιωάννου έως της ημέρας καθ' ην ανελήφθη αφ' ημών, εις εκ τούτων να γείνη μεθ' ημών μάρτυς της αναστάσεως αυτού». Πράξεις α’ «Δεν είμαι απόστολος; δεν είμαι ελεύθερος; δεν είδον τον Ιησούν Χριστόν τον Κύριον ημών;» Α’ Κορ. θ’ 1.

Υπό ποιους όρους θεωρούνταν κάποιος απόστολος; Β) Να έχει λάβει από τον Χριστό την εξουσία να είναι απόστολος. «Και προσκαλέσας τους δώδεκα μαθητάς αυτού, έδωκεν εις αυτούς εξουσίαν κατά πνευμάτων ακαθάρτων, ώστε να εκβάλλωσιν αυτά και να θεραπεύωσι πάσαν νόσον και πάσαν ασθένειαν. Τα δε ονόματα των δώδεκα αποστόλων είναι ταύτα· […] Τούτους τους δώδεκα απέστειλεν ο Ιησούς …». Ματθ. ι’ 1-7 «Παύλος, δούλος Ιησού Χριστού, προσκεκλημένος απόστολος, κεχωρισμένος διά το ευαγγέλιον του Θεού». Ρωμ. α’ 1

Ποιοι ήταν οι απόστολοι; Αρχικά ήταν οι δώδεκα μαθητές: οι ένδεκα και ο Ματθίας που αντικατέστησε τον Ιούδα (Πράξ. α’ 26). Φαίνεται, ωστόσο, πως και άλλοι προστέθηκαν σε αυτόν τον αριθμό: –Ο Παύλος και ο Βαρνάβας «Ακούσαντες δε οι απόστολοι Βαρνάβας και Παύλος…» (Πράξ. ιδ’ 14) –Ο Ιάκωβος, ο αδελφός του Κυρίου «άλλον δε των αποστόλων δεν είδον, ειμή Ιάκωβον τον αδελφόν του Κυρίου». Γαλ. α’ 19

Υπήρχαν και άλλοι απόστολοι πέραν των 15; Πιθανόν να υπήρχαν και άλλοι. Συζητιούνται τα ονόματα: Ανδρόνικος και Ιουνίας «Ασπάσθητε τον Ανδρόνικον και Ιουνίαν, τους συγγενείς μου και συναιχμαλώτους μου, οίτινες είναι επίσημοι μεταξύ των αποστόλων, οίτινες και προ εμού ήσαν εις τον Χριστόν». Ρωμ. ις’ 7 Σίλας και με λιγότερη πιθανότητα ο Τιμόθεος «καίτοι δυνάμενοι να δίδωμεν βάρος ως απόστολοι του Χριστού». Α’ Θεσ. β’ 6

Δεν υπάρχουν απόστολοι μετά τους αποστόλους Ο Παύλος ήταν ο τελευταίος των αποστόλων. «τελευταίον δε πάντων (ο Χριστός) εφάνη και εις εμέ ως εις έκτρωμα. Διότι εγώ είμαι ο ελάχιστος των αποστόλων, όστις δεν είμαι άξιος να ονομάζωμαι απόστολος, διότι κατεδίωξα την εκκλησίαν του Θεού». Α’ Κορ. ιε’ 5-9 Δεν υπάρχουν απόστολοι μετά τους αποστόλους. Στη θέση τους έχουμε τα γραπτά τους, τον Κανόνα της Καινής Διαθήκης.

Β. Το αξίωμα του πρεσβυτέρου

Πλειάδα πρεσβυτέρων στην τοπική εκκλησία Η Καινή Διαθήκη σε πολλά σημεία μιλά για περισσότερους του ενός πρεσβυτέρους, όταν αναφέρεται στη διοίκηση της τοπικής εκκλησίας. «Και αφού εχειροτόνησαν εις αυτούς πρεσβυτέρους κατά πάσαν εκκλησίαν, προσευχηθέντες με νηστείας, αφιέρωσαν αυτούς εις τον Κύριον, εις τον οποίον είχον πιστεύσει». Πράξεις ιδ’ 23 «Πέμψας δε από της Μιλήτου εις Έφεσον, προσεκάλεσε τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας». Πράξεις κ’ 17

Πλειάδα πρεσβυτέρων στην τοπική εκκλησία «Διά τούτο σε αφήκα εν Κρήτη, διά να διορθώσης τα ελλείποντα και να καταστήσης εν πάση πόλει πρεσβυτέρους, καθώς εγώ σε διέταξα». Τίτον α’ 5 «μη αμέλει το χάρισμα, το οποίον είναι εν σοι, το οποίον εδόθη εις σε διά προφητείας μετά επιθέσεως των χειρών του πρεσβυτερίου». Α’ Τιμ. δ’ 14 «Ασθενεί τις μεταξύ σας; ας προσκαλέση τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας, και ας προσευχηθώσιν επ' αυτόν, αλείψαντες αυτόν με έλαιον εν τω ονόματι του Κυρίου». Ιάκ. ε’ 14

Πλειάδα πρεσβυτέρων στην τοπική εκκλησία «Τους μεταξύ σας πρεσβυτέρους παρακαλώ εγώ ο συμπρεσβύτερος και μάρτυς των παθημάτων τον Χριστού, ο και κοινωνός της δόξης, ήτις μέλλει να αποκαλυφθή, ποιμάνατε το μεταξύ σας ποίμνιον του Θεού». Α’ Πέτρ. ε’ 1-2 «Όθεν οι μαθηταί απεφάσισαν, έκαστος αυτών κατά την εαυτού κατάστασιν, να πέμψωσι βοήθειαν προς τους αδελφούς τους κατοικούντας εν τη Ιουδαία· το οποίον και έκαμον αποστείλα- ντες αυτήν προς τους πρεσβυτέρους διά χειρός Βαρνάβα και Σαύλου». Πράξεις ια’

Άλλες ονομασίες των πρεσβυτέρων: ποιμένες «Και αυτός έδωκεν άλλους μεν αποστόλους, άλλους δε προφήτας, άλλους δε ευαγγελιστάς, άλλους δε ποιμένας και διδασκάλους». Εφεσ. δ’ 11 «Τους μεταξύ σας πρεσβυτέρους παρακαλώ εγώ ο συμπρεσβύτερος […] ποιμάνατε το μεταξύ σας ποίμνιον του Θεού». Α’ Πέτρ. ε’ 1-2 «Προσέχετε λοιπόν εις εαυτούς και εις όλον το ποίμνιον, εις το οποίον το Πνεύμα το Άγιον σας έθεσεν επισκόπους, διά να ποιμαίνητε την εκκλησίαν του Θεού». Πράξεις κ’ 28

Άλλες ονομασίες των πρεσβυτέρων: επίσκοποι «Πέμψας δε από της Μιλήτου εις Έφεσον, προσεκάλεσε τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας […] Προσέχετε λοιπόν εις εαυτούς και εις όλον το ποίμνιον, εις το οποίον το Πνεύμα το Άγιον σας έθεσεν επισκόπους, διά να ποιμαίνητε την εκκλησίαν του Θεού». Πράξεις κ’ 17, 28 «Πιστός ο λόγος· Εάν τις ορέγηται επισκοπήν, καλόν έργον επιθυμεί. Πρέπει λοιπόν ο επίσκοπος να ήναι άμεμπτος, μιας γυναικός ανήρ, άγρυπνος, σώφρων, κόσμιος, φιλόξενος …». Α’ Τιμ. γ’ 1-2

Άλλες ονομασίες των πρεσβυτέρων: επίσκοποι «Διά τούτο σε αφήκα εν Κρήτη, διά να διορθώσης τα ελλείποντα και να καταστήσης εν πάση πόλει πρεσβυτέρους, καθώς εγώ σε διέταξα, όστις είναι ανέγκλητος, μιας γυναικός ανήρ, έχων τέκνα πιστά, μη κατηγορούμενα ως άσωτα ή ανυπότακτα. Διότι πρέπει ο επίσκοπος να ήναι ανέγκλητος, ως οικονόμος Θεού». Τίτον α’ 5-7. «Παύλος και Τιμόθεος, δούλοι του Ιησού Χριστού, προς πάντας τους αγίους εν Χριστώ Ιησού τους όντας εν Φιλίπποις μετά των επισκόπων και διακόνων». Φιλιπ. α’ 1

Πρεσβύτεροι: διορίζονται ή εκλέγονται; Οι απόστολοι καθιστούσαν (Τίτον α’ 5), ή χειροτονούσαν πρεσβυτέρους (Πράξεις ιδ’ 23). Από την άλλη πλευρά, η εκκλησία διάλεξε υποψηφίους για τη θέση του εκλιπόντος αποστόλου (Πράξεις α’ 15), διάλεξε διακόνους (Πράξεις ς’ 3), διάλεξε μαζί με τους αποστόλους και τους πρεσβυτέρους ποιοι θα γνωστοποι- ούσαν στις κατά τόπους εκκλησίες τις αποφάσεις της Συνόδου των Ιεροσολύμων. (Πρ. ιε’ 22) Σε κάθε περίπτωση είναι καλό να υπάρχει αναγνώριση από την πλευρά της εκκλησίας, ενός χαρίσματος που είναι δοσμένο από τον Θεό και συστήνεται από πνευματικούς αδελφούς που ηγούνται.

Γ. Το αξίωμα του διακόνου

Το αξίωμα των διακόνων Οι διάκονοι αναφέρονται ξεκάθαρα ως ξεχωριστό αξίωμα-υπούργημα: «Παύλος και Τιμόθεος, δούλοι του Ιησού Χριστού, προς πάντας τους αγίους εν Χριστώ Ιησού τους όντας εν Φιλίπποις μετά των επισκόπων και διακόνων». Φιλιπ. α’ 1. «Οι διάκονοι ωσαύτως πρέπει να ήναι σεμνοί, ουχί δίγλωσσοι, ουχί δεδομένοι εις οίνον πολύν, ουχί αισχροκερδείς, έχοντες το μυστήριον της πίστεως μετά καθαράς συνειδήσεως. Και ούτοι δε ας δοκιμάζωνται πρώτον, έπειτα ας γίνωνται διάκονοι, εάν ήναι άμεμπτοι. Αι γυναίκες ωσαύτως σεμναί, ουχί κατάλαλοι, εγκρατείς, πισταί κατά πάντα. Οι διάκονοι ας ήναι μιας γυναικός άνδρες, κυβερνώντες καλώς τα τέκνα αυτών και τους οίκους αυτών». Α’ Τιμ. γ’ 8-13

Η αρχή του υπουργήματος «Τότε οι δώδεκα, προσκαλέσαντες το πλήθος των μαθητών, είπον· Δεν είναι πρέπον να αφήσωμεν ημείς τον λόγον του Θεού και να διακονώμεν εις τραπέζας. Σκέφθητε λοιπόν, αδελφοί, να εκλέξητε εξ υμών επτά άνδρας μαρτυρουμένους, πλήρεις Πνεύματος Αγίου και σοφίας, τους οποίους ας καταστήσωμεν επί της χρείας ταύτης». Πράξεις ς’ 2-3

Δ. Η θεωρία της αποστολικής διαδοχής και το επισκοπικό μοντέλο διοίκησης της Εκκλησίας.

Η θεωρία της αποστολικής διαδοχής Τόσο η Καθολική όσο και η Ορθόδοξη Εκκλησία θεωρούν ουσιαστικό στοιχείο της δομής της Εκκλησίας την Αποστολική Διαδοχή των επισκόπων. Αυτό σημαίνει ότι πιστεύουν σε ένα θεμελιώδες αξίωμα στην εκκλησία, το αξίωμα του επισκόπου. Οι επίσκοποι θεωρούνται ως οι φυσικοί διάδοχοι των αποστόλων. Αυτό δεν σημαίνει ότι διαθέτουν και όλα τα προνόμιά τους. (Βλ. Σύνοδο του Τριδέντου, Συνεδρ. XXIII, κεφ. Iv. can. vi, vii).

Η θέση του επισκόπου ως διαδόχου των αποστόλων «Αν κάποιος δεν είναι με τον επίσκοπο, δεν είναι στην εκκλησία». Κυπριανός, Επιστολή 66, 8. (3 ος αιώνας μ.Χ.). «Το αξίωμα του επισκόπου είναι τόσο αναγκαίο στην Εκκλησία, ώστε χωρίς αυτό ούτε η Εκκλησία ούτε καν το όνομα χριστιανός μπορεί να υπάρξει […] Ο επίσκοπος είναι η ζωντανή εικόνα του Χριστού πάνω στη γη … και η πηγή όλων των μυστηρίων της Καθολικής Εκκλησίας, μέσω των οποίων επιτυγχάνουμε τη σωτηρία μας». Ομολογία Δοσίθεου άρθρο 10 (1672).

Η τριπλή εξουσία του επισκόπου Ο επίσκοπος με τη χειροτονία του προικίζεται με τριπλή εξουσία: Α) να διοικεί: είναι μονάρχης στην επισκοπή του. Β) να διδάσκει: όσοι άλλοι διδάσκουν στην εκκλησία ενεργούν ως εκπρόσωποί του. Ως άνθρωπος μπορεί να διαπράττει λάθη. Ωστόσο η εκκλησία είναι αλάθητη. Γ) να επιτελεί τα μυστήρια: ο ιερέας που τελεί τη Θεία Λειτουργία ενεργεί ουσιαστικά ως εκπρόσωπος του επισκόπου.

Η ιστορική εξέλιξη του θεσμού των επισκόπων Αρχικά, οι όροι επίσκοπος και πρεσβύτερος είναι συνώνυμοι. Σύμφωνα με τους Καθολικούς οι όροι αυτοί μπορούσαν να αποδοθούν είτε σε απλούς «ιερείς» είτε σε επισκόπους. Σε κάθε τοπική εκκλησία η εξουσία ασκούνταν από πλειάδα πρεσβυτέρων και όχι από ένα πρόσωπο. Υπόκεινταν ωστόσο στην εξουσία των αποστόλων ή των περιοδευόντων εκπροσώπων των αποστόλων.

Η ιστορική εξέλιξη του θεσμού των επισκόπων Οι Καθολικοί πιστεύουν πως καθώς εξέλιπαν οι περιοδεύοντες ιεραπόστολοι που ήταν εντεταλμένοι των αποστόλων, όρισαν πλέον στις διάφορες κοινότητες επισκόπους με μοναρχική εξουσία, οι οποίοι λειτουργούσαν ως διάδοχοι των αποστόλων. Αυτό υποστηρίζουν ότι συνέβη αρχικά σε δύο περιπτώσεις: Με τον Ιάκωβο τον αδελφόθεο στην Ιερουσαλήμ, ήδη τον 1 ο αι. μ.Χ. (δεν ανήκε στους 12). Στις ακτές της Μικράς Ασίας, σύμφωνα με μαρτυρία του Ιγνατίου, στις αρχές του 2 ου αι. μ.Χ.

Η ιστορική εξέλιξη του θεσμού των επισκόπων Δεν υπάρχει, πάντως, άλλη αναφορά σε διοίκηση εκκλησίας από έναν επίσκοπο ως τα μέσα του 2 ου αι. μ.Χ. Ως τότε, γενικά τα ιστορικά στοιχεία μιλούν για συλλογική διοίκηση από πρεσβυτέρους. Οι Καθολικοί, ωστόσο, πιστεύουν, ότι τα πρεσβυτέρια, οπωσδήποτε θα είχαν κάποιον προεδρεύοντα, ο οποίος θα ήταν ο επίσκοπος, του οποίου η εξουσία αναγνωρίστηκε σταδιακά. Από τα τέλη του 2 ου αι. και εξής η εκκλησιαστική ζωή πλέον δομείται αυστηρά ιεραρχικά.

Η ιεραρχική δομή Στο επισκοπικό μοντέλο βασικά αξιώματα είναι: α) ο επίσκοπος, β) ο ιερέας, γ) ο διάκονος. Βέβαια στη συνέχεια, οι επίσκοποι διακρίθηκαν σε χωρεπισκόπους – επισκόπους – μητροπολίτες – πατριάρχες. Ποιος έχει εξουσία πάνω από τους επισκόπους: Στην Ορθόδοξη Εκκλησία υπάρχει η αρχή της Συνοδικότητας. Πάνω από τους επισκόπους υπάρχει η Σύνοδος των Επισκόπων. Μεγάλη έμφαση δίνεται στις 7 Οικουμενικές Συνόδους. Στην Καθολική Εκκλησία υπάρχει η αρχή της μοναρχίας. Πάνω από τους επισκόπους υπάρχουν οι αρχιεπίσκοποι, και στην κορυφή ο Πάπας, ως διάδοχος του πρωταποστόλου Πέτρου.

Κρατικές εκκλησίες με επισκοπικό σύστημα Υπάρχουν και Προτεσταντικές Εκκλησίες με επισκοπικό σύστημα, που πιστεύουν στην πλειοψηφία τους στην Αποστολική Διαδοχή. Αυτή είναι η περίπτωση της Αγγλικανικής και της Λουθηρανικής Εκκλησίας. Ωστόσο, στις εκκλησίες αυτές πάνω από τους αρχιεπισκόπους δεν υπάρχει άλλη ανώτερη εκκλησιαστική αρχή. Οι παραπάνω εκκλησίες δέχονται ότι σε τελική ανάλυση η Εκκλησία είναι τμήμα του κρατικού μηχανισμού και πρέπει να διοικείται από το Κράτος. Έτσι κεφαλή της Αγγλικανικής Εκκλησίας είναι ο βασιλεύς της Αγγλίας. Η άποψη αυτή λέγεται Εραστιανή, από τον Έραστο, που την υποστήριξε κατά τον 16 ο αι. Επισκοπικό σύστημα έχουν και κάποιες Μεθοδιστικές Εκκλησίες, που αντιλαμβάνονται όμως με διαφορετικό τρόπο την Αποστολική Διαδοχή.

Επιχειρήματα υπέρ του επισκοπικού μοντέλου Βιβλικά επιχειρήματα: Πρώτο: Πιστεύουν ότι η εξουσία προς τους αποστόλους συνεχίζει μέσω διαδόχων που εκείνοι χειροτόνησαν, δηλαδή επισκόπων που προέδρευαν των άλλων πρεσβυτέρων. (Ματθ. κη’ 18-20). Δεύτερο: Πιστεύουν ότι ο Ιάκωβος ο αδελφόθεος είχε μια επισκοπική εξουσία στην Ιερουσαλήμ (Πράξεις κα’ 17-18, Γαλάτας α’ 19 και β’ 9).

Επιχειρήματα υπέρ του επισκοπικού μοντέλου Ιστορικό Επιχείρημα: Αυτή είναι η πορεία της της εκκλησιαστικής ζωής από τον 2 ο αι. μ.Χ. Αλλά και νωρίτερα θεωρούν φυσικό να υπήρχε στα πρεσβυτέρια των εκκλησιών κάποιος προεδρεύων. Πρακτικό επιχείρημα: Χωρίς επισκοπική μοναρχία θα ήταν δύσκολο να καταπολεμηθεί η αίρεση. Η ιεραρχία εγγυάται την ενότητα.

Επιχειρήματα κατά του επισκοπικού μοντέλου Απάντηση στα βιβλικά επιχειρήματα: Οι επικριτές του μοντέλου τονίζουν ότι η Αποστολική Διαδοχή δεν έχει ισχυρά ερείσματα στην Καινή Διαθήκη. Η Καινή Διαθήκη δεν διακρίνει μεταξύ επισκόπων και πρεσβυτέρων. Η Καινή Διαθήκη επίσης δεν μιλά για ειδικό ιερατείο, για ιερείς και αρχιερείς. Απάντηση στο πρακτικό επιχείρημα: Όσον αφορά την πρακτικότητά του, μπορεί να ειπωθεί ότι ορισμένες φορές ενίσχυσε αιρετικές τάσεις αντί να τις καταπολεμήσει.

Βιβλιογραφία Grudem, Systematic Theology, κεφ. 47 Κάλλιστος Ware, Η Ορθόδοξη Εκκλησία, σελ. 393 κ.ε. The Catholic Encyclopaedia, στο λήμμα bishop. ( Γ.Α. Χατζηαντωνίου, Η Εκκλησία του Χριστού. Τα πρώτα εξακόσια χρόνια, σελ