«ΕΛΑ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΠΑΙΞΟΥΜΕ»: Ανάπτυξη δεξιοτήτων φιλίας μεταξύ τυπικών μαθητών και παιδιού με Ν.Υ. Μαρίνα Λουάρη Υπ. Δρ. Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ΠΤΔΕ Μαρίτα Παπαρούση Αν. Καθηγήτρια, Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ΠΤΔΕ

Η ανάπτυξη φιλικών σχέσεων από τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού είναι σημαντικός παράγοντας για την ομαλή ανάπτυξή του, καθώς: συμβάλει στην κοινωνική βελτίωση και στην ψυχική του ισορροπία παίζει σημαντικό ρόλο στην πνευματική ανάπτυξη του παιδιού συντελεί στην ανάπτυξη συναισθημάτων ασφάλειας και επικοινωνίας αποτελεί προαπαιτούμενο για την καλλιέργεια κοινωνικής αλληλεπίδρασης

Κατά την προσχολική ηλικία αναμένεται οι μαθητές να αποκτήσουν ακαδημαϊκές και κοινωνικές δεξιότητες Η μαθησιακή ετοιμότητα αποτελεί άμεση προτεραιότητα της εκπαίδευσης των νηπίων χωρίς όμως το ίδιο να συμβαίνει με την κοινωνικοποίησή τους. Η κοινωνική αλληλεπίδραση με συνομήλικα άτομα και η απόκτηση φίλων είναι μια υψίστης σημασίας διαδικασία Έχει αποδειχθεί ότι τα παιδιά που έρχονται στο σχολείο χωρίς τις απαραίτητες κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες συχνά βασανίζονται από προβλήματα συμπεριφοράς, κοινωνικά και ακαδημαϊκά προβλήματα

Η φιλία ορίζεται διαφορετικά από τον κάθε επιστήμονα Η φιλία ορίζεται διαφορετικά από τον κάθε επιστήμονα Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η φιλία συνδέεται με την κοινωνική αποδοχή Οι αναπτυξιακοί ψυχολόγοι συνδέουν τη φιλία με τη νοητική και γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού Οι ανθρωπολόγοι θεωρούν ότι η φιλία αποτελεί βασικό στοιχείο της κοινωνικής ζωής των παιδιών

Φιλία και αναπηρία Η ένταξη των μαθητών με αναπηρία έδωσε την ευκαιρία για κοινωνική αλληλεπίδραση Παρατηρείται μια σύγχυση στο διαχωρισμό των ρόλων όσο αφορά το είδος της αλληλεπίδρασης Γονείς και εκπαιδευτικοί επιβεβαιώνουν την απουσία αλληλεπίδρασης και παρατηρείται υψηλό ποσοστό απόρριψης από τους συνομηλίκους τους

Δεν είναι πάντα εύκολο για τα παιδιά με αναπηρία να κάνουν φίλους Δεν είναι πάντα εύκολο για τα παιδιά με αναπηρία να κάνουν φίλους Αντιμετωπίζουν τη δυσκολία προσέγγισης των συνομηλίκων τους οι οποίοι στερούνται γνώσεων και κατανόησης όσον αφορά την αναπηρία Το είδος της αναπηρίας μπορεί να εμποδίζει τη συμμετοχή τους σε συγκεκριμένες κοινωνικές δραστηριότητες Χωρίς φίλους η κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού δεν είναι ομαλή Χρειάζονται ειδική βοήθεια για την καλλιέργεια αυτής της δεξιότητας

Για να βοηθήσουμε στην απόκτηση δεξιοτήτων απαραίτητων για τη σύναψη φιλικών σχέσεων θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας: Το είδος της αλληλεπίδρασης που αναπτύσσεται μεταξύ των τυπικών παιδιών και εκείνων με αναπηρία Την επίδραση που έχει η ένταξη παιδιού με αναπηρία στη γενική τάξη Να μην δημιουργούνται προσδοκίες ανέφικτες ως προς την κοινωνική αλληλεπίδραση Να αναπτυχθούν στρατηγικές με σκοπό να διευκολύνουν την καλλιέργεια των φιλικών σχέσεων

Σκοπός της ερευνητικής εργασίας Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή προγράμματος για την καλλιέργεια των κοινωνικών δεξιοτήτων σε μαθητή με Ν.Υ. Η τροποποίηση της συμπεριφοράς των μαθητών της γενικής τάξης Η καλλιέργεια δεξιοτήτων σύναψης φιλικών σχέσεων Η διατήρηση των φιλικών σχέσεων

Πριν την παρέμβαση: Εντοπίζουμε το μαθητή με δυσκολία στις κοινωνικές συναλλαγές Επικεντρωνόμαστε σε συγκεκριμένες συμπεριφορές, οι οποίες αποτελούν παράγοντα επιτυχούς αλληλεπίδρασης Ζητάμε πληροφορίες από τους γονείς Παρατηρούμε τους μαθητές ώστε να γνωρίζουμε ποιος αλληλεπιδρά με ποιους Καταγράφουμε τις ατομικές ανάγκες του καθενός Συμπληρώνουμε ένα κοινωνιόγραμμα Σχηματίζουμε τους φακέλους φιλίας

Βιβλιοθεραπευτική παρέμβαση Η α΄ φάση η οποία πραγματοποιείται συγχρόνως στη γενική τάξη και στο τμήμα ένταξης Στη β΄ φάση εμπλέκονται όλοι οι μαθητές, τυπικοί και εκείνος που θέλουμε να εντάξουμε

Στο Τμήμα Ένταξης επιλέγεται και διαβάζεται ένα βιβλίο με θέμα τη φιλία, και βάση αυτού: Μαθαίνουν να μοιράζονται αντικείμενα, να επαινούν, να ζητούν άδεια, να δίνουν οδηγίες Ενισχύουμε και επιβραβεύουμε κάθε φορά τις επιθυμητές συμπεριφορές Διδάσκουμε κοινωνικές δεξιότητες εντός πλαισίου που ελκύουν την προσοχή των παιδιών Μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τις κοινωνικές δεξιότητες και εκτός πλαισίου

Στη γενική τάξη, διαβάζονται παιδικά βιβλία που αφορούν τη φιλία και την αναπηρία Στόχος αυτής της διαδικασίας είναι: Να κατανοήσουν ότι καθένας είναι διαφορετικός από τον άλλο Να αντιληφθούν ότι η διαφορετικότητα δεν αποτελεί κριτήριο για την απόρριψη του άλλου Να μάθουν να συνεργάζονται για την επίτευξη κοινού στόχου Να μάθουν να μοιράζονται αντικείμενα Να ζητούν άδεια πριν κάνουν κάτι Να επιβραβεύουν επιθυμητές συμπεριφορές Να απορρίπτουν ανεπιθύμητες συμπεριφορές

Στη β΄ φάση εμπλέκονται όλοι οι μαθητές Σχηματίζονται ευέλικτες ομάδες Σ΄αυτές εντάσσεται και ο μαθητής με ΝΥ Συνεχίζεται η βιβλιοθεραπευτική παρέμβαση Πραγματοποιούνται γραπτές και εικαστικές δραστηριότητες. Οι μαθητές εργάζονταν ομαδικά, και ανά τακτά διαστήματα η σύνθεση των ομάδων αλλάζει Εκ των προτέρων έχουμε διαμορφώσει το χώρο λαμβάνοντας υπόψη τόσο τις ανάγκες των μαθητών με αναπηρία όσο και των τυπικών μαθητών.

Μελέτη περίπτωσης Δείγμα: 20 μαθητές (12 αγόρια & 8 κορίτσια) Β΄τάξης Προφίλ Μαθητή με Ν.Υ. ηλικιακά 2 χρόνια μεγαλύτερος ψυχοκινητική και νοητική ανωριμότητα σοβαρές ελλείψεις στην πρόσληψη γνωστικών και συναισθηματικών ερεθισμάτων περιορισμένο λεξιλόγιο δυσκολία στην αποκωδικοποίηση των φθόγγων

Στόχοι Γνωστικός τομέας κατάκτηση του μηχανισμού ανάγνωσης βελτίωση γραφικού χαρακτήρα κατάκτηση αρίθμησης διδασκαλία απλών μαθηματικών πράξεων Κοινωνικός τομέας βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων ανάπτυξη δεξιοτήτων συνεργασίας συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες

Σκοπός Σχεδιασμός προγράμματος για την καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων στο μαθητή με ΝΥ Σχεδιασμός προγράμματος για την καλλιέργεια δεξιοτήτων αλληλεπίδρασης μεταξύ όλων των μαθητών Εφαρμογή του προγράμματος Καλλιέργεια δεξιοτήτων σύναψης φιλικών σχέσεων και διατήρησης αυτών

Αποτελέσματα Το πρόγραμμα διήρκεσε όλη τη σχολική χρονιά. Η βιβλιοθεραπευτική παρέμβαση πραγματοποιούνταν κατά την ώρα της ευέλικτης ζώνης Όταν τελείωνε ένας κύκλος (ανάγνωση βιβλίου, συζήτηση, δραστηριότητες) παρεμβάλλονταν κάποιο άλλο θέμα και επανερχόμασταν ξανά Στην α΄φάση ο μαθητής με ΝΥ απασχολούνταν στο ΤΕ την ώρα της ευέλικτης ζώνης Στη β΄φάση εντάχθηκε στις ομάδες της τάξης του

Ο μαθητής με ΝΥ έμαθε: Να ζητά ευγενικά την άδεια να μετέχει σε μια ομάδα Να δέχεται την άρνηση και να στρέφεται προς άλλη ομάδα Να αλληλεπιδρά με τους συμμαθητές του Να μένει μέσα στην τάξη καθ΄ όλη τη διάρκεια του μαθήματος Να περιοριστεί η επιθετική συμπεριφορά Οι μαθητές έμαθαν: Να αποδέχονται τη διαφορετικότητα Να εντάσσονται σε μια ομάδα και να εργάζονται συνεργατικά ακόμη κι αν τα άλλα μέλη δεν ανήκουν στον κύκλο των προτιμήσεών τους Να μην πειράζουν και να μην κοροϊδεύουν το συμμαθητή τους Να τον εντάσσουν στις ομάδες τους ακόμη και στο διάλειμμα

Παρατηρήσεις Κατά τη διάρκεια της παρέμβασης το ενδιαφέρον μας είχε στραφεί στην παρακολούθηση των μαθητών συνολικά ώστε να διαπιστωθεί αν θα υπάρξει αλλαγή στον τρόπο αλληλεπίδρασης των μαθητών και στη συμπεριφορά τους. Κεντρικό σημείο παρατήρησης αποτέλεσε ο μαθητής με ΝΥ, καθώς θέλαμε να διαπιστώσουμε αν θα υπάρξει αλλαγή στο τρόπο προσέγγισης των συνομηλίκων του αλλά και των συμμαθητών του, αν θα τον αποδεχτούν και αν θα τον εντάξουν στις ομάδες του παιχνιδιού.

Ο μαθητής αρχικά ήταν μόνος του καθώς τα παιδιά με νοητική υστέρηση έχουν περιορισμένες δυνατότητες ανάπτυξης φιλικών σχέσεων (Margalit, 2004) ή έκανε παρέα με πιο μικρούς μαθητές. Η έρευνα επιβεβαιώνει ότι τα παιδιά με καθυστέρηση προτιμούν για φίλους τους είτε παιδιά επίσης απομονωμένα είτε μικρότερα παιδιά (Guralnick, 1997; Guralnick, Connor, & Hammond, 1995; Guralnick et al., 1996; Guralnick & Groom, 1988). Πλέον εντάθηκε σε κάποιες ομάδες.

Μελέτες έχουν παρουσιάσει πολύ θετικά αποτελέσματα από την αλληλεπίδραση παιδιών με νοητική υστέρηση με τυπικούς μαθητές (Guralnick et al., 2007) Η κοινωνική αλληλεπίδραση μεταξύ παιδιών με καθυστέρηση και τυπικών μαθητών μπορεί να επιφέρει έστω ελάχιστη βελτίωση στις σχέσεις τους καθώς μπορούν να οργανώσουν και να στηρίξουν δυαδικό παιχνίδι (Guralnick et. al., 2007) Η σχέση αυτή δεν ισχύει αν δεν έχει καλλιεργηθεί και προϋπάρξει αυτή η αλληλεπίδραση.

Πώς μπορούμε να υποστηρίξουμε το σχηματισμό φιλικών σχέσεων: Ο δάσκαλος, ως αλληλεπιδραστικός συνεργάτης, μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για τους μικρούς μαθητές, ώστε να βελτιώσουν τις κοινωνικές τους σχέσεις. Μπορεί να κατευθύνει αλλά και να μοντελοποιεί εκφράσεις ώστε ο μαθητής να αποκτήσει δεξιότητες έναρξης φιλικών σχέσεων ή διατήρησης αυτών

Γονείς και εκπαιδευτικοί μπορούν να δώσουν εκείνες τις ευκαιρίες στους μικρούς μαθητές ώστε να τους βοηθήσουν στην απόκτηση φίλων. Σημαντικό παράγοντα επιτυχίας στην όλη διαδικασία αποτελεί η δυνατότητα ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ γονιών και εκπαιδευτικών Λαμβάνουμε πάντα υπόψη τις ατομικές διαφορές και δημιουργούμε εκείνες τις προϋποθέσεις ώστε να εκδηλώσουν ταλέντα και προτιμήσεις. Η γλωσσική ανάπτυξη και το νοητικό δυναμικό του μαθητή παίζει ρόλο στο πόσο συμβατική μπορεί να είναι μια φιλική σχέση.

Ανακαλύπτουμε κοινά ενδιαφέροντα, δραστηριότητες ή ήρωες, σχεδιάζουμε βάση αυτών δραστηριότητες οι οποίες υλοποιούνται ομαδικά. Σημαντικό ρόλο παίζει η κοινοποίηση των εργασιών ως ομαδικό επίτευγμα κι όχι ως προσωπικό. Όταν ο εκπαιδευτικός εντοπίσει την ύπαρξη μιας αμοιβαίας συμπάθειας καλό είναι να το κοινοποιεί στους γονείς και των δύο μαθητών ώστε να ενισχυθεί αυτή η σχέση και εκτός σχολείου

Εν τέλει, καλά οργανωμένες και άρτια δομημένες παρεμβάσεις μπορούν σίγουρα να βοηθήσουν, έστω κι αν αρχικά ενισχύουν απλώς την αλληλεπίδραση εντός σχολείου (Guralnick et al., 2006). Βέβαια, απαιτείται πρόσθετη απασχόληση από τους εκπαιδευτικούς ακόμη και κατά την ώρα του διαλείμματος αποφασιστικότητα ως προς την τήρηση όλων των συμφωνημένων σταθερότητα ως προς την εφαρμογή του προγράμματος, παρόλες τις τυχόν δυσκολίες, αποτυχίες και απογοητεύσεις

Σας ευχαριστώ πολύ