Κοινωνικό κράτος και κρίση Με έμφαση στις ανισότητες ανάμεσα στα φύλα Χρήστος Κουτσαμπέλας Κέντρο Οικονομικών Ερευνών, Πανεπιστήμιο Κύπρου

Κοινωνικό κράτος και κρίση Βρισκόμαστε στo μεταίχμιο σημαντικών κοινωνικο- οικονομικών αλλαγών Δημογραφικές προκλήσεις (γήρανση, μετανάστευση, αλλαγές στο οικογενειακό μοντέλο) Καθεστώς «μόνιμης» δημοσιονομικής λιτότητας Παγκοσμιοποίηση-ανταγωνισμός Ανακατατάξεις στο πολιτικό στερέωμα Δύσκολο να προβούμε σε ασφαλείς προβλέψεις. Χρειάζεται χρόνος για να χαρτογραφηθεί το νέο κοινωνικό και οικονομικό τοπίο.

Κοινωνικό κράτος και κρίση Ποιος είναι ο ρόλος του κοινωνικού κράτους στο σημερινό οικονομικό περιβάλλον; Πιο επίκαιρο από ποτέ: Οι κοινωνικοί κίνδυνοι (υψηλότεροι στις γυναίκες), πληθαίνουν (ανεργία, φτώχεια, κοινωνικός αποκλεισμός) Ανάγκη επένδυσης αλλά και προστασίας του ανθρώπινου κεφαλαίου=> παραγωγικότητα /ανταγωνιστικότητα Το κοινωνικό κράτος είναι επίκαιρο όσο ποτέ. Το κοινωνικό κράτος δεν είναι βάρος για την οικονομία αλλά επένδυση.

Κοινωνικά μοντέλα στην Ευρώπη (ένα χρήσιμο πλαίσιο αναφοράς) Αγγλοσαξονικό (έμφαση στο χαμηλό κόστος, στόχευση παροχών) Σκανδιναβικό (υψηλό κόστος, έμφαση στις υπηρεσίες, καθολικές παροχές, χαμηλή ανισότητα και φτώχεια) Κορπορατιστικό (βασισμένο στις εισφορές και στο στοιχείο της ανταποδοτικότητας) Μεσογειακό (συνδυάζει στοιχεία από τα υπόλοιπα, η οικογένεια πολλές φορές αντικαθιστά το κράτος) Σύγκλιση σε ένα κοινό Ευρωπαϊκό μοντέλο; Διατήρηση των υπάρχοντων μοντέλων; Ποιες είναι οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και προς ποια κατεύθυνση;

Μνημόνιο και κοινωνική πολιτική Έμφαση στη στόχευση των κοινωνικών παροχών (αγγλοσαξονικό μοντέλο) Εισαγωγή πιο αυστηρών εισοδηματικών και περιουσιακών κριτηρίων Μείωση των δαπανών για κοινωνικές παροχές (κατά τουλάχιστον 113 εκ. το 2013 και κατά 28.5 εκ. το 2014) Πιθανή κατάργηση επιδομάτων οικογενειακών επιδομάτων (επίδομα μάνας, επίδομα γάμου, κτλ) Επίσης, το μνημόνιο προνοεί ότι σε περίπτωση εκτροχιασμού των κοινωνικών δαπανών (λόγω αυξημένων αναγκών) -> νέα επιπρόσθετα μέτρα

Μνημόνιο και κοινωνική πολιτική Οι περικοπές των επιδομάτων βραχυπρόθεσμα θα αυξήσουν την ανισότητα και τη φτώχεια. Η φτώχεια αντιμετωπίζεται ως οικογενειακό χαρακτηριστικό. Οι στατιστικές φτώχειας αγνοούν τις ενδοοικογενειακές ανισότητες. Υψηλότερο ρίσκο για μονογονεϊκές οικογένειες και ηλικιωμένες γυναίκες. Οι επιπτώσεις στην απασχόληση των γυναικών ομιχλώδεις. -Η μείωση του εισοδήματος που δεν προέρχεται από εργασία (non-labour income) τείνει να ωθεί τις γυναίκες στην αγορά εργασίας (και το αντίστροφο). -Η μείωση των μισθών αποθαρρύνει την προσφορά εργασίας (ελκυστική η παροχή φροντίδας μέσα στο νοικοκυριό)

Γυναίκα και κρίση Πως αυτές οι εξελίξεις θα επηρεάσουν τα διαχρονικά προβλήματα: α) χαμηλότερο ποσοστό απασχόλησης σε σχέση με τους άνδρες β) μισθολογικό χάσμα γ) υψηλότερος κίνδυνος φτώχειας ή/και κοινωνικού αποκλεισμού δ) στερεότυπα Θα επιδεινωθούν τα παραπάνω προβλήματα, κι αν ναι, σε ποιο βαθμό ;

Γυναίκα και κρίση Η πρόοδος που έχει επιτευχθεί την τελευταία δεκαετία διακυβεύεται;

Γυναίκα και κρίση Υφίσταται κίνδυνος αναβίωσης του “male breadwinner model”; Όσο οι μισθοί μειώνονται, τόσο αυξάνει το κόστος ευκαιρίας της εργασίας. Όλο και πιο ελκυστικό για ορισμένα νοικοκυριά η γυναίκα να επιφορτιστεί τη φροντίδα των εξαρτώμενων μέλων. Κυπριακή ιδιαιτερότητα: Η αθρόα μετανάστευση οικιακών βοηθών βοήθησε στην αύξηση της γυναικείας απασχόλησης. Θα αντιστραφεί το μοτίβο αυτό;

Συμπεράσματα Η «ζήτηση» για κοινωνική προστασία θα αυξηθεί ενώ η «προσφορά» για κοινωνική προστασία θα συρρικνωθεί. Πιθανά κενά στην κοινωνική προστασία. Ενίσχυση άλλων θεσμών (οικογένεια, κοινότητα) => μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών με επιπτώσεις στην προσφορά εργασίας Πολιτικές Κοινωνικές παροχές σε είδος, ίσως, πιο σημαντικές από τα επιδόματα. Έμφαση στην πρόσβαση σε υπηρεσίες φροντίδας εξαρτώμενων μελών (Σκανδιναβικό μοντέλο) => Ενίσχυση της γυναικείας απασχόλησης Ευπαθείς ομάδες (μονογονιοί, μετανάστες, άτομα με ειδικές ανάγκες). Η κρίση αποτελεί ευκαιρία αναδιάρθρωσης του κοινωνικού κράτους (εξορθολογισμός, σύγκλιση με ευρωπαϊκά μοντέλα, προσαρμογή σε νέες κοινωνικές ανάγκες).