Εργασια στο μαθημα «διδακτικη των κοινωνικων επιστημων».

Ποια Ήταν Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821; Εργασία για το μάθημα «Διδακτική των Κοινωνικών Επιστημών» με θέμα: Ποια Ήταν Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821;

Περιεχομενα: Εισαγωγή Γυναίκες και Φιλική Εταιρία Γυναίκες και Επανάσταση Γυναίκες και δημοτικό τραγούδι Άλλες δράσεις των γυναικών Φιλελληνική δράση Γλωσσάρι Βιβλιογραφία

Εισαγωγικο σημειωμα για την επανασταση του 1821

εισαγωγη Με τον όρο «Μεγάλη Επανάσταση» εννοούμε την Επανάσταση που έκαναν οι Έλληνες το 1821 για να αποκτήσουν την ελευθερία τους. Ονομάζεται και «Επανάσταση του 1821» ή «Αγώνας της Ανεξαρτησίας». Σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία του Αγώνα έπαιξαν, αφενός οι ιδέες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, του πνευματικού εκείνου κινήματος που εμπνέονταν από τις ιδέες της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της εθνικής ανεξαρτησίας και αφετέρου η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας. Η Φιλική Εταιρεία αποτέλεσε μια μυστική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό, με στόχο την προετοιμασία ενός απελευθερωτικού αγώνα που θα στηρίζονταν στις δυνάμεις των Ελλήνων ραγιάδων. Η Ελληνική Επανάσταση ξεσπά σε διαφορετικές περιοχές, χωρίς συγκεκριμένη οργάνωση των στρατευμάτων από μια κεντρική Αρχή. Αν και γινόταν κάποιες προσπάθειες κεντρικού συντονισμού και δημιουργίας τακτικού στρατεύματος, κάθε περιοχή συγκροτεί και συντηρεί τα δικά της ένοπλα σώματα. Δημιουργεί στρατόπεδα, σχεδιάζει επιχειρήσεις και αναδεικνύει τις δικές της ηγετικές ομάδες που διευθύνουν τις πολεμικές επιχειρήσεις. Στις στρατιωτικές επιχειρήσεις συμμετέχουν κλέφτες, αρματολοί, ναυτικοί, Φιλέλληνες αλλά και κυρίως απλοί άνθρωποι. Με ενέδρες, νυχτερινές επιθέσεις, αιφνιδιασμούς και κλεφτοπόλεμο αντιμετωπίζουν οι επαναστάτες τον οθωμανικό στρατό.

Τον Φεβρουάριο του 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κηρύσσει την Επανάσταση στη Μολδοβλαχία. Στρατολογεί νέους και συγκροτεί τον Ιερό Λόχο. Η πρώτη αυτή επαναστατική κίνηση τερματίζεται με ήττα των επαναστατών στο Δραγατσάνι. Το Μάρτιο του 1821, ξεκινά η επανάσταση στην Πελοπόννησο και αμέσως μετά στην Ανατολική Στερεά, στα νησιά του Αιγαίου, κυρίως Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά και στη Σάμο. Τα επαναστατικά μέτωπα στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο, στη Μακεδονία, στη Θράκη και στην Κρήτη πληθαίνουν. Ο Αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία τους είναι μακρύς και δύσκολος. Οι μεγάλες ηρωικές στιγμές εναλλάσσονται με δύσκολες περιόδους και ήττες. Η ηγεσία των Ελλήνων απευθύνεται αρκετές φορές κατά τη διάρκεια του Αγώνα στις Μεγάλες Δυνάμεις και ζητά την προστασία και τη βοήθεια τους. Οι Μ.Δυνάμεις αρχικά καταδικάζουν την Ελληνική Επανάσταση, αλλά σταδιακά κάνουν διπλωματικές ενέργειες για την επίλυση του ελληνικού ζητήματος. Η Ελληνική Επανάσταση λήγει με την Ναυμαχία του Ναβαρίνου το 1827, όπου ο ενωμένος στόλος των τριών Μεγάλων Δυνάμεων καταστρέφει τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο. Ο σουλτάνος τελικά συνθηκολογεί για μια περιορισμένη εδαφικά Ελλάδα. Με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, το 1830, η Ελλάδα αναγνωρίζεται ως ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος.

Γυναικεσ και φιλικη εταιρεια

Γυναικεσ και φιλικη εταιρεια H Ελισάβετ Υψηλάντη, η μητέρα των Υψηλάντηδων, αποκαλούνταν «Πρωτομάνα των Φιλικών». […]έρχεται πρώτη να χρηματοδοτήσει τον αγώνα που προετοιμάζεται. Στις 16/2/1821 στο αρχοντικό της συγκεντρώνονται οι Φιλικοί για να αποφασίσουν την στιγμή της εξεγέρσεως. Η ηθική και υλική συμβολή της Υψηλάνταινας είναι τόση, που ο Αλέξανδρος(Υψηλάντης) συγκινημένος λέει στους άλλους εταίρους: «-Γράψτε στο τέλος της διακήρηξης «φιλώ το χέρι της μητρός μου». (Γυναίκες στην Φιλική Εταιρία και Φαναριώτισσες, Κούλας Ξηραδάκη, Αθήνα 1971, σελ.13) Για ποιο λόγο πιστεύετε ότι η Ελισάβετ Υψηλάντη αποκαλούνταν «Πρωτομάνα των Φιλικών»;

Την Μαριγώ Ζαραφοπούλα, την χρησιμοποίησαν πολλές φορές για μεταφορά πολύτιμων εγγράφων. Έδωσε πολλές φορές λεπτά στην Εταιρία της Πόλης, πήρε μυστικά απ’ τους Τούρκους και τα ‘φερε στους Φιλικούς, έσωσε πατριώτες απ’ την προδοσία του Ασημάκη και φυγάδεψε στελέχη του αγώνα σε στιγμές κινδύνου. Όπως βεβαιώνουν οι πατριώτες Π.Μαυρομιχάλης και Δημ. Ορλώφ «…εφυλακίσθη και εξωρίσθη ως λαβούσα μέρος εις την Εταιρίαν». (Γυναίκες στην Φιλική Εταιρία και Φαναριώτισσες, Κούλας Ξηραδάκη, Αθήνα 1971, σελ. 15-16) Ποια ήταν η δράση της Μαριγώς Ζαραφοπούλα στην Φιλική Εταιρεία; Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της συμμετοχής της στην Φιλική Εταιρεία;

Η Ευφροσύνη Νέγρη, λέει η συγγραφέας Παρρέν: « Ειργάσθη, προς διάδοσιν των κυοφορουμένων τότε φιλελευθέρων ιδεών και η αίθουσα της απετέλει το κέντρον των μυστικών συναθροίσεων των μεμυημένων ομογενών. Υπό τας μυροβόλους ανθοδέσμας των πολυτελών δοχείων, εκρύβοντο τα εγχειρίδια* και τα όπλα, τα οποία κρυφά και μεταξύ δύο φιλοφρονήσεων μετεβιβάζοντο εις τους ήρωας, οίτινες υπό τοιούτων γυναικών ενεθαρρύνοντο εις την ευγενή και μεγάλην απόφασιν να πληρώσωσι με το αίμα τους την ελευθερία της χώρας των». (Γυναίκες στην Φιλική Εταιρία και Φαναριώτισσες, Κούλας Ξηραδάκη, Αθήνα 1971, σελ.20) *εγχειρίδιο: μικρό μαχαίρι Κάτω από ποιες συνθήκες πραγματοποιούνταν οι συναθροίσεις της Φιλικής Εταιρείας; Πώς εντοπίζετε μέσα από την πηγή την εμπλοκή της Ευφροσύνης Νέγρη στον αγώνα; Σύμφωνα με την πηγή και τις ιστορικές σας γνώσεις, για ποιον λόγο θεωρείται ότι υπήρχε τόση μυστικότητα στις δράσεις της Φιλικής Εταιρείας;

Γυναικεσ και επανασταση

5. Τρεις Τουρκοπούλες κάθονται στου Αναπλιού. την πόρτα 5. Τρεις Τουρκοπούλες κάθονται στου Αναπλιού* την πόρτα. Μοιρολογούσαν και έλεγαν, μοιρολογούν και λένε: Ανάπλι, για δε χαίρεσαι; Για δε βαρείς παιχνίδια**; Και τι καλό ‘χω να χαρώ και να βαρώ παιχνίδια; Στεριάς με δέρνει ο Πρίγκιπας***, πελάγου η Μπουμπουλίνα. (δημοτικό τραγούδι, «Η γυναίκα της νέας εποχής», Θ.Καρζη, σελ.283) *Ανάπλι: Ναύπλιο **παιχνίδια: μουσικά όργανα ***Πρίγκιπας: Δημήτριος Υψηλάντης H Μπουμπουλίνα στο πλοίο «Αγαμέμνων», πίνακας του Γερμανού ζωγράφου Peter von Hess (1820- 1829)

7. «Τω 1821, Δεκεμβρίου 4, εις την πολιορκίαν του Ναυπλίου, το ενθυμούμεθα, επιβαίνουσα εις ίδιον πλοίον της, μόνη διέταξε την έφοδον εις τας λέμβους κατά του φρουρίου. Αύται δ’ επιτίθενται, αλλ’ αι σφαίραι και οι μύδροι από των επιθαλασσίων προμαχώνων τας κανονοστοιχίας χαλαζηδόν επιπίπτοντες, υποχρεούν τους ανδρείους της να υποχωρήσωσι προς ολίγον. Εξανίσταται τότε η Αμαζών, επισκοπούσα από των εδωλίων της νηός, και τους βοά: -Είσθε λοιπόν γυναίκες και όχι άνδρες; Εμπρός!...Οι αξιωματικοί την υπακούουν, μάχονται, θνήσκουν(…), αλλ’ εις μάτην: το φρούριον, δια θαλάσσης, ήτο απόρθητον. (σύμφωνα με περιγραφή του Ανάργυρου Χατζηανάργυρου, που υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας και αγωνιστής. Η γυναίκα της νέας εποχής,Θ.Καρζη, σελ.281) Σύμφωνα με τις παραπάνω πηγές(4,5,6,7,8) γιατί πιστεύετε ότι θεωρήθηκε σημαντικό να απεικονιστεί η Μπουμπουλίνα στο χαρτόνόμισμα; Γνωρίζετε άλλα χαρτονομίσματα που απεικονίζονται ήρωες της επανάστασης του 1821; Αν γνωρίζετε ότι 1 Ευρώ αντιστοιχεί σε 341 δραχμές, μπορείτε να βρείτε οι 50 δραχμές σε πόσα ευρώ αντιστοιχούν; Τι θα μπορούσατε να αγοράσετε με αυτά τα χρήματα σήμερα; Σύμφωνα με τις πηγές(4,5,6,7,8) ποια ήταν η δράση της Μπουμπουλίνας στη Ναυμαχία του Ναυπλίου;

Η Μαντώ Μαυρογένους, λιθογραφία του Adam Friedel, 1827. 10. «[…]Η Μαντώ περιτρέχει τις γραμμές των δικών της. Τους παροτρύνει και τους εμψυχώνει με σύντομους λόγους, που επωδός τους είναι συχνά τούτη η φράση: - Έλληνες, για όποιον εξακολουθεί να θέλει το χέρι μου, αυτό ανήκει πάντα στον ελεύθερο άνδρα, το νικητή των Τούρκων. […]Πρώτη η Μαντώ[…], μπροστά από τους κατασκονισμένους γενναίους Μυκονιάτες της, πέφτει πάνω στα εχθρικά τμήματα που βρίσκονταν στον τομέα της, αναποδογυρίζει τους Τούρκους, τους τσακίζει. Ο Ισμαήλ Πότα, διοικητής εκείνης της μονάδας, όχι μόνο δεν καταφέρνει να συγκεντρώσει τους στρατιώτες του, αλλά και παρασύρεται ο ίδιος από το φευγιό τους[…], ενώ η Μαντώ, που το μπράτσο της δεν έχει σταματήσει να καταφέρνει φοβερά χτυπήματα, περικυκλώνει τον εχθρό που προχώρησε μέσα στα φαράγγια και τριακόσιοι στρατιώτες του περνάν από την κόψη του σπαθιού» (σύμφωνα με τον λόγο ενός σύγχρονού της φιλέλληνα, Η γυναίκα της νέας εποχής, Θ.Καρζη, σελ.288-9) Η Μαντώ Μαυρογένους, λιθογραφία του Adam Friedel, 1827. Με ποιο τρόπο συμμετείχε η Μαντώ Μαυρογένους στον αγώνα της Ανεξαρτησίας;

Απόσπασμα από την κινηματογραφική ταινία «Μαντώ Μαυρογένους», (10:14 – 18:40)

Προτομή στην παραλία της Αλεξανδρούπολης 11. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος βεβαιώνει με έγγραφο του ( Μάης 1822) πως η Δόμνα Βισβίζη έσωσε τους άνδρες του και τον ίδιο «δια της προμηθείας τροφίμων και πολεμοφοδίων, άνευ της οποίας ο στρατός του θα διελύετο» (Σωτηρία Ι. Αλιμπέρτη, «Αι ηρωίδες της Ελληνικής Επαναστάσεως, σελ 240) Δόμνα Βισβίζη(1784-1850) 12. Γεννιέται στον Αίνο της Θράκης. Συμμετέχει ενεργά στην Ελληνική Επανάσταση παίρνοντας μέρος μαζί με τον άνδρα της, Χατζή Αντώνη Βισβίζη, στις θαλάσσιες επειχηρήσεις του Αγώνα στο Άγιο Όρος, στη Λέσβο και στη Σάμο. Με το θάνατο του άνδρα της, η Δόμνα Βισβίζη αναλαμβάνει η ίδια τη διοίκηση του πλοίου και συνεχίζει τη δράση της στην περιοχή της Εύβοιας. Εξοπλίζει και συντηρεί το πλοίο της «Καλομοίρα» με δικά της χρήματα για τρία χρόνια. Μετά το τέλος του Αγώνα, της παραχωρείται μία μικρή σύνταξη. Πεθαίνει στον Πειραιά (Σχολικό εγχειρίδιο ΣΤ΄Δημοτικού, «Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια», β΄έκδοση, Αθήνα 2008, σελ. 51) 13. Πουλάκι πόθεν έρχεσαι; Πουλάκι αποκρίσου. Μην είδες και μην άκουσες για την κυρά Δομνίτσα την όμορφη, τη δυνατή, την αρχικαπετάνα, πούχει καράβι ατίμητο, το πρώτο μες στα πρώτα, καράβι γοργοτάξιδο, καράβι τιμημένο, καράβι που πολέμησε στης Ίμπρος* το μπουγάζι.** *Ίμβρος **θαλάσσιο πέρασμα Προτομή στην παραλία της Αλεξανδρούπολης Με ποιόν τρόπο η Δόμνα Βισβίζη συμμετείχε στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας; Αναγνωρίστηκε το έργο της;

Μαχη της δηρου(μανη) 13.(…)Γράφει και στέλνει στ΄Αρμυρό κι έδραμε κατά το Δηρό , βλέπει γυναίκες να χερούν και τα δρεπάνια να κρατούν, τους Αραπάδες να χτυπούν. «Εύγε σας , ματαεύγε σας, γυναίκες , άντρες γίνετε , σαν αντριωμένες μάχεστε, σαν Αμαζόνες κρούετε.» (…) Δημοτικό τραγούδι (Θ.Καρζή, «Η γυναίκα της νέας εποχής», σελ.265) Σύμφωνα με την πηγή 13, ποια ήταν η δράση των γυναικών στη μάχη της Δηρού; Παρατηρήστε και συζητήστε με τους συμμαθητές σας, τον τρόπο που προβάλλεται η αντίπαλη πλευρά.

Έξοδοσ του μεσολογγιου Ποια πολεμική επιχείρηση απεικονίζεται; Μελετήστε την πηγή και συζητήστε για τη συμμετοχή των γυναικών στην Έξοδο του Μεσολογγίου Εντοπίζω τη χρονολογία δημιουργίας του έργου τέχνης και τη συγκρίνω με τη χρονολογία του ιστορικού γεγονότος, στο οποίο αναφέρεται. Πόσα χρόνια μετά από το ιστορικό γεγονός δημιουργήθηκε το αντίστοιχο έργο τέχνης; Θ. Π. Βρυζάκης, Η Έξοδος του Μεσολογγίου, 1855, λάδι σε μουσαμά, 169 εκ. x 127 εκ., Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου)

Λακωνια Η Κωνσταντίνα Ζαχαριά(…) άρπαξε τα όπλα , για να εκδικηθεί , και ύψωσε σημαία στην κατοικία της! Οι γυναίκες της Λακωνίας και οι γενναίοι του Πενταδακτύλου φλέγονται από τις διηγήσεις της και την ακολουθούν στην κοιλάδα της Σπάρτης , εκεί διακηρύσσει την αναγέννηση της Ελλάδος ηγουμένη πεντακοσίων χωρικών.(…) Αφού ανάγκασε τους Τούρκους να κλειστούν στο φρούριο του Μιστρά , ανέρχεται τη ροή του ποταμού Ευρώτα μέχρι το Λεοντάριο , εκεί ανέτρεψε την Ημισέληνο των τεμένων και πυρπολεί τον οίκον του Βοιβόδα , ο οποίος πέφτει από τις βολές της. 14.H Κωνσταντίνα Ζαχαριά(…) εδράξατο των όπλων , ίνα εκδικηθή , και αναπετάννυσι σημαίαν επί της κατοικίας αυτής! Αι γυναίκες της Λακωνίας και οι γεναίοι του Πενταδακτύλου φλέγονται εν ταις διηγήγεσιν αυτής και ακολουθούσιν αυτή εν τη κοιλάδι της Λακεδαίμονος , ένθα διακηρύττει την αναγέννησιν της Ελλάδος ηγουμένη πεντακοσίων χωρικών. (…)Αφού ηνάγκασε τους Τούρκους να εγκλεισθώσιν εν τω φρουρίω Μιστρά , ανέρχεται τον ρουν του Ευρώτα μέχρι Λεονταρίου , ένθα ανατρέπει την Ημισέληνον των τεμενών και πυρπολεί τον οίκον του Βοιβόδα , όστις πίπτει υπό τας βολάς αυτής. (Φ.Πούκεβιλ, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Α’ τόμος, σελ 27-28) Σε ποιες περιοχές αναφέρεται η πηγή 14; Συζητήστε με τους συμμαθητές σας και εντοπίστε στο χάρτη αν υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Αν ναι, διατηρούν ακόμα την ίδια ονομασία; Με ποιον τρόπο ξεσηκώθηκε ο λαός στην Λακωνία σύμφωνα με την πηγή 14; Ποίος είναι ο δημιουργός της πηγής;

Γυναικες και Δημοτικο τραγουδι

Δημοτικό τραγούδι ( Δημοτικό τραγούδι, Νικόλαος Πολίτης , σελ.76) 15. Η Τσαβέλαινα Ένα πουλάκι κάθουνταν απάνου στο γεφύρι Μυρολογούσε κι έλεγε , τ’ Αλή πασά του λέγει Δεν ειν’εδώ τα Γιάνινα να φτιάσης σαντριβάνια , Δεν είναι μητ’η Πρέβεζα , πώκαμες παλιομέρι Μον ειν’το Σούλι ξακουστό ,το Σούλι ξακουσμένο , Που πολεμούν μικρά παιδιά , γυναίκες και κορίτσια , Που πολεμάει Τσαβέλαινα με το παιδί στο κόρφο , Στόνα της χέρι το σπαθί και στ’άλλο το τουφέκι Και τα φυσέκια στην ποδιά , τα βόλια μες σταις ζάβαις. Δημοτικό τραγούδι (Δημοτικά τραγούδια, Μαρία Μιχαήλ-Δεδε σελ. 158) 16. Της Λιάκαινας Πως λάμπει ο ήλιος στα βουνά, στους κάμπους το φεγγάρι, Έτσι έλαμπε κ’ η Λιάκαινα στα τούρκικα τα χέρια. Πέντε Αρβανήταις την κρατού και δέκα την ξετάζουν, Κ’ ένα μικρό μπεόπουλου κρυφά την κουβεντιάζει. «Λιάκαινα, δεν παντρεύεσαι, δεν παίρνεις Τούρκο άντρα, Να σ’ αρματώσει στο φλωρί, μες στο μαργαριτάρι; -Κάλλιο να ιδώ το αίμα τη γης να κοκκινίση, Παρά να ιδώ τα μάτια μου Τούρκος να τα φιλήση». Δημοτικό τραγούδι ( Δημοτικό τραγούδι, Νικόλαος Πολίτης , σελ.76) Πώς προβάλλεται η δράση των γυναικών στον αγώνα της Ανεξαρτησίας, σύμφωνα με τα παραπάνω δημοτικά τραγούδια;

ΆΛΛΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

Δομνιτσα ραλλου 17. Η Δομνίτσα Ραλλού ήταν από εκείνους που πίστευαν στην εθνική ανάσταση κι αγωνίζονταν να ιδρύσει ένα συστηματικό θέατρο που θα ανταποκρινόταν στα αιτήματα του καιρού της.(…)Στις 10 Ιανουαρίου 1810 ο θίασος έκανε την πρώτη του δημόσια εμφάνιση με ένα δράμα που έφερε το όνομα Φωκίωνας , του μεγάλου εκείνου στρατηγού και πολιτικού με το δραματικό τέλος , που έμεινε στην ιστορία για την γενναιότητά του και την αγάπη του προς την πατρίδα. 18. Την παράσταση παρηκολούθησε ο Φαναριώτης Ευπατρίδης Κωνσταντίνος Αργυρόπουλος που την περιέγραψε σ’ ένα γράμμα του: (…) «Εν τω δράματι ηφθόνουν οι υπαινιγμοί και αι προβλέψεις προφητείαι περί της αναστάσεως του Ρωμαίϊκου γένους , περί αποτινάξεως του καταθλιπτικού ζυγού των Αγαρηνών. Η υποδησάμενη την Ανθίππην ενεπροσώπευσεν αυτήν την καταδουλωμένην Ελλάδα , και ο ποιήσας το έργον εξέφρασε δι ‘αυτής ωραία και παρορμητικά λόγια , τα οποία εκλόνισαν τας ψυχάς.» (Γυναίκες στη Φιλική Εταιρία-Φαναριώτισσες, Κούλα Ξηραδάκη, σελ.78,81,82) Mε ποιον άλλο τρόπο παρατηρείτε, σύμφωνα με την πηγή 17, να συμμετάσχουν οι γυναίκες στον αγώνα της Ανεξαρτησίας; Για ποιόν λόγο πιστεύετε πώς η Δομνίτσα Ραλλού ανέβασε τη συγκεκριμένη θεατρική παράσταση; Σύμφωνα με την μαρτυρία στην πηγή 18 και το σχολικό σας εγχειρίδιο, πιστεύετε πως οι θεατρικές παραστάσεις συνέβαλαν στην έκρηξη της ελληνικής επανάστασης;

Ευανθια καϊρη Ποιός/α είναι ο/η δημιουργός της επιστολής; 19.Προς τας Ελληνίδας Ενθυμείσθε ακόμη , ω φίλαι , την θλιβεράν εκείνη ημέρα κατά την οποία ηκούσθη « έπεσε το Μεσολόγγι» , ημέραν κατά την οποίαν όχι μόνο ανανεώθησαν αλλά και επολλαπλασθιάσθησαν όσα δάκρυα εχύσαμεν άλλοτε δια τας πυρπολήσεις και αναστατώσεις τόσων πόλεων και δια τας σφαγάς και θυσίας των αδελφών μας.(…) Τέλος , έγραψα το δράμα τούτο(Νικήρατος). Ενόμισα ότι έκαμα τι και έλαβα ολίγην άνεση. Το παράξενον όμως είναι ότι ετόλμησα να το εκδώσω και δια του τύπου , αλλ’ η επιθυμία την οποία είχα να αφιερώσω τι εις εκείνας , όσαι εις τον ιερό τούτον αγώνα του έθνους μας παρά την αισχράν και άτιμον δουλείαν , επροτίμησαν τας φλόγας και τας αβύσσους.(…) Και τι άλλο , φίλαι μου , ηδυνάμην καταλληλότερον να προσφέρω εις τας υπέρ της Ελλάδος θυσιασθείσας Ελληνίδας παρά την τρομεράν σκηνήν του μεγάλου και ένδοξου του Μεσολογγίου δράματος; Ε.Κ. Εν Άνδρω 1826 , Ιουλίου 11 («Ευανθία Καϊρη», Κούλα Ξηραδάκη, σελ.78,79,80) Ποιός/α είναι ο/η δημιουργός της επιστολής; Σε ποίους πιστεύετε ότι απευθύνεται; Ποίος θεωρείται ότι είναι ο στόχος της επιστολής; Συγκρίνετε την χρονολογία δημιουργίας της επιστολής με τη χρονολογία του ιστορικού γεγονός στο οποίο αναφέρεται.

Επιστολεσ προς Φιλελληνιδεσ 20.(απόσπασμα από επιστολή της Μαντώ Μαυρογένους προς τις Αγγλίδες.1824-1825) «…Δεν μας αρκεί ευγενικές κυρίες μόνο ο ενθουσιασμός. Οι αιώνες της τυραννίας μας έχουν εξαντλήσει οικονομικώς. Ο ηρωισμός δεν ωφελεί όταν στερείται τ’ απαραίτητα οργανικά μέσα για να εκδηλωθή , χρήμα , όπλα , πυρομαχικά ,τροφή , ενδύματα. Και αν τολμώ να επικαλεσθώ την συμπάθειά σας , σκοπός μου είναι η εξασφάλισις ενός ασύλου για τα κατατρεγμένα γυναικόπαιδα στην Εύβοια την οποία με την μεσολάβηση σας θα ευρίσκαμε τρόπο να επανακτήσουμε και να την αφιερώσουμε στην μνήμη των γυναικών της Αγγλίας…» (Κούλα Ξηραδάκη- «Φιλελληνίδες», σελ.63) Ποιος είναι ο δημιουργός της πηγής ; Σε ποιον απευθύνεται; Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο στόχος της δημιουργίας της ;

Φιλελληνικη δραση

Έρανος για τον Αγώνα των Ελλήνων, Γαλλικό κεραμικό πιάτο 21. Στις 25 Αυγούστου το1825 ο Μ. Βιλλεμέν του Φιλελληνικού Κομιτάτου διωργάνωσε μια μεγάλη συγκέντρωση στο Παρίσι .Τότε η κ. Ζιραρντέν απήγγειλε ένα ποίημα τον « Έρανο»: (…)Γάλλοι , σεις πού οι μέρες σας κυλούν αμέριμνες , σείς πού μέσα στο λιμάνι ξεχνάτε την καταιγίδα , στους ευγενικούς ήρωες της Ελλάδας δείξτε συμπόνοια , δώστε τους ν’ αγοράσουν όπλα και βοηθήστε τους στην μεγάλη τους δοκιμασία , είναι οι μάρτυρες της χριστιανοσύνης και της λευτεριάς. Τον «Έρανο» η ντέ Ζιραρντέν τον τύπωσε σε φυλλάδιο και τα έσοδα τα διέθεσε στον έρανο για τους Έλληνες. (Κούλα Ξηραδάκη- «Φιλελληνίδες- Ιστορική Μελέτη»σελ.101-102)   22. (…)« Ο Φίλος του Νόμου»(αρ.233 της 9-8-1826) το βεβαιώνει: «Αίγινα: Η παρουσία του κ. κόμητος ντ’ Αρκούρ μέλους και παραστάτου της εν Παρισίοις φιλελληνικής εταιρίας και της κυρίας Βολμούθ , ήτις έφερε δώρον των παρισινών φιλελληνίδων εις τον ελληνικόν στρατόν πλουσίαν ελληνικήν σημαίαν έργων των μαλακών χειρών των , ηύξανον ουκ ολίγον τον ενθουσιασμόν των στρατιωτών μας. Όταν δε η πολύτιμος αυτή σημαία με λαμπράν παρέλασιν παρεδώθει εις το Σώμα, όλοι ορκίσθησαν άχρι τελευταίας πνοής και ρανίδας αίματος να μάχωνται υπό αυτήν». (Κούλα Ξηραδάκη- «Φιλελληνίδες- Ιστορική Μελέτη»σελ.61) Έρανος για τον Αγώνα των Ελλήνων, Γαλλικό κεραμικό πιάτο

23. (…)Τα φιλελληνικά κομιτάτα πού μέσα σ’ αυτά έπαιζαν σημαντικό ρόλο οι γυναίκες , άρχισαν να οργανώνουν εορτές και συγκεντρώσεις με σκοπό να διαφωτίσουν τον κόσμο πάνω στο ελληνικό ζήτημα. Διοργάνωναν ομιλίες όπου συνηγορούσαν για την Ελλάδα οι φλογερώτεροι φιλέλληνες και φιλελληνίδες .Έγραφαν στις εφημερίδες τους άρθρα πύρινα , υμνούσαν τον ηρωισμό των Ελλήνων ή διεκτραγωδούσαν την δεινή τους κατάσταση. Έκαναν εράνους πλατείς , μάζευαν χρήματα , τρόφιμα , ρούχα και τάστελλαν στην Ελλάδα. Μέλη των κομιτάτων έτρεχαν στα μακρινά σκλαβοπάζαρα της Μ. Ασίας και της Αφρικής για να εξαγοράσουν Ελληνίδες και Ελληνόπουλα που είχαν κατά την αιχμαλωσία τους πουληθεί απ’τους Τούρκους σαν σκλάβοι. Υιοθετούσαν ορφανά Ελληνόπουλα. (Κούλα Ξηραδάκη- «Φιλελληνίδες- Ιστορική Μελέτη» σελ. 66 και για την πηγή 26 σελ.68) 24. Το φιλελληνικό κομιτάτο του Παρισιού εκυκλοφόρησε το 1826 ένα φυλλάδιο με τον τίτλο: «Documents relatives a l’ etat present de la Grece publies, d’ après les communications du comite phihellenique de Paris». Paris 1826. Στο φυλλάδιο αυτό βλέπουμε όλη την κίνηση του κομιτάτου. Ο κόμης, η κόμισσα Ζεράρ και οι γιοί τους : 200 φράγκα   25. Κατάλογος συνδρομητών 1827 Η κυρία Μπουρζό 10 φράγκα Η κυρία Ντ. 5 φράγκα Η κυρία Λεσάζ 15 φράγκα Η κυρία Λεβασέ Η κυρία Μπάρμπ-Λεβαρά 3 φράγκα Η πριγκίπισσα της Ορλεάνης 3000 φράγκα Η κυρία Ρενιάρ 20 φράγκα

Δραστηριοτητες για τις πηγες 21,22,23, 24, 25 και 3.41 Δραστηριοτητες για τις πηγες 21,22,23, 24, 25 και 3.41 Μελετήστε τις παραπάνω πηγές και συζητήστε με τους συμμαθητές σας αν υπήρχε αντίκρισμα στις εκκλήσεις των Ελλήνων για βοήθεια από το εξωτερικό. Τι είδους βοήθεια προσέφεραν οι Φιλελληνίδες στον αγώνα της Ανεξαρτησίας; Παρατηρήστε τον πίνακα της πηγής 25 και υπολογίστε το συνολικό ποσό που συγκέντρωσε το φιλελληνικό κομιτάτο του Παρισιού το 1827. Τι αποκαλύπτει η πηγή 3.41 για τη συμμετοχή των γυναικών στο φιλελληνικό κίνημα; Θεωρείτε ότι το γαλλικό πιάτο που εικονίζεται είναι πηγή για την ιστορία; Αν ναι γιατί;

Γλωσσαρι

Φιλελληνικα κομιτατα Στο δεύτερο ήμισυ του 1821, σχηματίζονται οι πρώτες φιλελληνικές επιτροπές. Αρχικός τους σκοπός ήταν η περίθαλψη των Ελλήνων προσφύγων. Τα μέλη των κομιτάτων, καλλιεργώντας με εκκλήσεις εράνους και άλλες εκδηλώσεις για την αύξηση του φιλελληνικού ενθουσιασμού, αποβλέπουν ταυτόχρονα στην καλύτερη αξιοποίηση της πρόθυμης και πολύτιμης προσφοράς που συγκεντρώνουν. Η οργάνωση και η προώθηση προς την Ελλάδα του ποικίλου υλικού, τροφίμων, πολεμοφοδίων, φαρμάκων, κ.α., αλλά και των εθελοντικών ομάδων αποτελεί το κύριο μέλημα τους. Ήδη από τον Αύγουστο του 1821 εμφανίστηκαν τα πρώτα φιλελληνικά σωματεία στην Ελβετία και στην Γερμανία.

Φιλικη εταιρεια Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας, από τον Εμμανουήλ Ξάνθο, τον Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ. Στόχος της οργάνωσης είναι η προετοιμασία ενός απελευθερωτικού αγώνα που θα στηρίζεται στις δυνάμεις των Ελλήνων. Για να πετύχει αυτό το στόχο η Φιλική εταιρεία επιδίωκε στην μύηση των Ελλήνων ραγιάδων. Η Φιλική Εταιρεία οργανώνεται με μεγάλη μυστικότητα. Οι Φιλικοί μυούνται στην Εταιρεία με μυστικό όρκο και επικοινωνούν μεταξύ τους με ψευδώνυμα και συνθηματικές λέξεις.

Peter Von Hess: Βαυαρός ζωγράφος Peter Von Hess: Βαυαρός ζωγράφος. Με τα έργα του, χάραξε στην εθνική μνήμη μας τις μορφές των ηρώων του 1821. Ο Peter Von Hess έφθασε στην Ελλάδα συνοδεύοντας τον νεαρό Βασιλιά Όθωνα, μετά από εντολή του βασιλιά Λουδοβίκου Α΄ της Βαυαρίας, πατέρα του Όθωνα, και είχε την τύχη να γνωρίσει τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης και να ζωγραφίσει μέσα στα ερείπια που ακόμη κάπνιζαν. Ο Peter von Hess, φιλοτέχνησε 39 σκηνές σχετικές με τον αγώνα, καθώς και προσχέδια τοιχογραφιών τα οποία επρόκειτο να διακοσμήσουν τις στοές των κήπων του παλατιού στο Μόναχο αλλά και τους τοίχους των ανακτόρων του τσάρου Νικολάου Α΄ στην Αγία Πετρούπολη.

Θεόδωρος Βρυζάκης: Ο Θεόδωρος Π Θεόδωρος Βρυζάκης: Ο Θεόδωρος Π. Βρυζάκης (Θήβα, 19 Οκτωβρίου 1814 – Μόναχο, 6 Δεκεμβρίου 1878) θεωρείται ο πρώτος ζωγράφος της μεταοθωμανικής Ελλάδας και ο θεμελιωτής της λεγόμενης «Σχολής του Μονάχου». Ως παιδί, ο Θεόδωρος Βρυζάκης έζησε τα σκληρά χρόνια της Επανάστασης του 1821 μέχρι την ίδρυση του ελεύθερου ελληνικού κράτους. Μάλιστα ο πατέρας του, Πέτρος Βρυζάκης, απαγχονίστηκε από τους Τούρκους τον Μάιο του 1821. Σε ηλικία 18 ετών, το 1832, με την ενθάρρυνση ενός γερμανού φιλόλογου, μετανάστευσε στο Μόναχο της Βαυαρίας, όπου έζησε μέχρι τον θάνατό του. Στο Μόναχο άρχισε να ασχολείται με την ζωγραφική, απεικονίζοντας σχεδόν αποκλειστικά θέματα από την Επανάσταση του 1821.

Φραγκισκοσ πουκεβιλ Ο Φ. Πουκεβίλ ήταν Γάλλος διπλωμάτης, γιατρός, ιστορικός και φιλέλληνας. Το 1798 σε ταξίδι του στην Ιταλία με ένα ιταλικό πολεμικό αιχμαλωτίστηκε μαζί με τους άλλους συνταξιδιώτες του από ένα Τριπολίτη κουρσάρο. Αυτός αντί να τους οδηγήσει σε σκλαβοπάζαρο τους αποβίβασε στο Ναυαρίνο. Εκεί οδηγήθηκαν στην Τρίπολη σαν αιχμάλωτοι πολέμου και με διαταγή του Μουσταφά Πασά κλείστηκαν σε φρούριο. Ο Πουκεβίλ κρατήθηκε εκεί επτά μήνες και μετά μεταφέρθηκε στο Ανάπλι και στη συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη από όπου ελευθερώθηκε το 1801. Ωθούμενος από τη μεγάλη του συμπάθεια στην Ελλάδα και στους Έλληνες κατέγραψε τις εμπειρίες, εντυπώσεις και παρατηρήσεις του από την παραμονή του στην προεπαναστατική Ελλάδα σε μια σειρά από έργα αφιερωμένα σ' αυτή. Τα έργα αυτά εκδόθηκαν στην Ευρώπη, γνώρισαν μεγάλη κυκλοφορία και τόνωσαν τα φιλελληνικά αισθήματα των Ευρωπαίων. Στα βιβλία του ο Πουκεβίλ περιγράφει ιστορικά στοιχεία, ήθη και έθιμα των Ελλήνων, τις συνθήκες ζωής τους και την καταπίεση και τα δεινά τους από τους Τούρκους.  Από τα σημαντικότερα βιβλία του, και το πλέον γνωστό στο ελληνικό κοινό, είναι "Το ταξίδι στο Μωριά".  

Kaλλιροη Παρρεν Ελληνίδα λόγια και δημοσιογράφος (1861- 1940). Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο της Κρήτης και σπούδασε στον Πειραιά και στο Αρσάκειο. Υπήρξε μεγάλη φεμινίστρια και αγωνίστρια και αγωνίστηκε για τα δικαιώματα και την ισότητα των γυναικών. Για το σκοπό αυτό ίδρυσε την «Εφημερίδα των Κυριών» (1887).

φαναριωτεσ Μετά την εγκατάσταση του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον Άγιο Γεώργιο στον λόφο του Φαναρίου το 1601, γύρω του άρχισαν να συγκεντρώνεται ένας μεγάλος αριθμός Ελλήνων αστών και παλιών αρχοντικών οικογενειών, οι οποίοι συνέδεαν λίγο-πολύ τα συμφέροντά τους με αυτό. Γρήγορα λοιπόν η συνοικία του Φαναρίου κατέστη το κέντρο του υπόδουλου Ελληνισμού. Γρήγορα οι αστοί αυτοί κατάφεραν να συνδεθούν με την Οθωμανική κυβέρνηση καταλαμβάνοντας διάφορα αξιώματα στον διοικητικό μηχανισμό.

Ο φιλος του νομου Η εφημερίδα Ο φίλος του Νόμου. Εφημερίς της Διοικήσεως , και της νήσου Ύδρας. 10 Μαρτίου 1824-27 Μαΐου 1827. Η μακροβιότερη εφημερίδα του Αγώνος με έντονη τοπική χροιά που υπαγορευόταν από τον ρόλο της Ύδρας στην Ελληνική Επανάσταση. Η εφημερίδα, όσο καιρό εκπροσωπούσε τη Διοίκηση, δημοσίευε αποφάσεις ψηφίσματα, πράξεις, κυβερνητικές εγκυκλίους και Πρακτικά του Βουλευτικού. Από το 1825 και εξής η εφημερίδα πύκνωσε την αρθρογραφία της σχετικά με τους θεσμούς και την σωστή εφαρμογή τους.

Φιλέλληνες: Εθελοντές, μη ελληνικής καταγωγής, που είτε συμμετέχουν είτε βοηθούν υλικά και ηθικά τους Έλληνες στον Αγώνα τους Έξοδος του Μεσολογγίου: Η ηρωική κίνηση των πολιορκημένων Ελλήνων να βγουν απ’ το φρούριο του Μεσολογγίου και να λύσουν έτσι την ασφυκτική πολιορκία των Οθωμανών.

Αλέξανδρος Υψηλάντης: (1792-1828) Φαναριώτης Ανώτερος αξιωματικός του ρωσικού στρατού. Στις 12 Απριλίου 1820 δέχθηκε την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας και άρχισε την οργάνωση του σχεδίου για να αρχίσει η Επανάσταση από την Πελοπόννησο. Πιεσμένος από τις καταστάσεις εκδίδει προκήρυξη ανεξαρτησίας, περνάει τον ποταμό Προύθο στις 22 Φεβρουαρίου 1821 και υψώνει τελικά τη σημαία της Επανάστασης, στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και συγκεκριμένα στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας. Ο στρατός του Υψηλάντη καταστράφηκε στη μάχη του Δραγατσανίου και υποχώρησε προς τα αυστριακά σύνορα. Ο Υψηλάντης παραδόθηκε στους Αυστριακούς, φυλακίστηκε και απελευθερώθηκε στις 24 Νοεμβρίου 1827. Η κλονισμένη υγεία του δεν του επέτρεψε έκτοτε να βοηθήσει το επαναστατημένο έθνος. Δύο μήνες μετά την αποφυλάκισή του πέθανε στη Βιέννη.

Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης: Ο Πέτρος (Πετρόμπεης) Μαυρομιχάλης υπήρξε ηγετική μορφή του αγώνα του 1821. Ο Πετρόμπεης είχε ενεργό ρόλο κατά τη διάρκεια της επανάστασης και αναδείχθηκε σε ηγετική φυσιογνωμία του αγώνα στο Μοριά. Τις παραμονές της επανάστασης μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία. Στις 23 Μαρτίου 1821 συμμετείχε στην κατάληψη της Καλαμάτας όπου ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης. Παράλληλα συμμετείχε ενεργά στις πρώτες προσπάθειες για πολιτική οργάνωση της Πελοποννήσου.

Οδυσσέας Ανδρούτσος: Επιφανής αγωνιστής της Επανάστασης του 1821, γιος του οπλαρχηγού Ανδρέα Ανδρούτσου. Φοίτησε στη στρατιωτική σχολή του Αλή Πασά και διορίστηκε δερβέναγας στην ανατολική Στερεά. Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Με το ξέσπασμα της Επανάστασης βρέθηκε στη Στερεά Ελλάδα και έγραψε μία από τις λαμπρότερες σελίδες της Επανάστασης αντιμετωπίζοντας τους Τούρκους του Ομέρ Βρυώνη στο Χάνι της Γραβιάς (8 Μαΐου 1821). Το 1822 διορίστηκε αρχιστράτηγος της Στερεάς, αλλά κατηγορήθηκε για συνεργασία με τον εχθρό και του αφαιρέθηκε το αξίωμα. Συνέχισε όμως την πολεμική του δράση εναντίον των Τούρκων . Το 1825, θύμα και αυτός του Εμφύλιου πολέμου, φυλακίστηκε στην Ακρόπολη, όπου δολοφονήθηκε στις 5 Ιουνίου του 1825.

Μόσχω Τζαβέλλα: Μόσχω Τζαβέλλα (1760-1803) Μόσχω Τζαβέλλα: Μόσχω Τζαβέλλα (1760-1803). Γυναίκα του Λάμπρου Τζαβέλλα. Γεννήθηκε το 1760 και αγωνίστηκε το 1792 εναντίον του Αλή Πασά ως αρχηγός 400 Σουλιωτισσών. Ο ηρωισμός της Μόσχως έχει απαθανατιστεί στα δημοτικά μας τραγούδια. Η Μόσχω μετά την καταστροφή του Σουλίου ακολούθησε το δρόμο προς την Πάργα και από κει στα Επτάνησα. Πέθανε τελικά κατά το 1803.

Μεγάλες Δυνάμεις: Η Αγγλία, η Γαλλία, η Ρωσία, η Αυστρία και η Πρωσία. Πρωτόκολλο του Λονδίνου: Συμφωνία που υπογράφεται από την Αγγλία, τη Γαλλία και τη Ρωσία με την οποία αναγνωρίζεται η ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους. Ιερός Λόχος: Στρατιωτικό σώμα εθελοντών που αποτελείται από σπουδαστές και παίρνει μέρος στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Κεντρική Αρχή: Η διοίκηση των επαναστατημένων περιοχών.

Οδησσός: Πόλη της νότιας Ρωσίας. Μύηση: Η διαδικασία στρα- τολόγησης των μελών της Φιλικής Εταιρείας. Ραγιάδες: Κατέληξε να ση- μαίνει οι μη μου- σουλμάνοι υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Παραδουνάβιες ηγεμονίες: Ηγεμονίες που βρίσκονται βόρεια του ποταμού Δούναβη(Μολδαβία, Βλαχία).

Σουλτάνος: Ο ανώτατος πολιτικός και στρατιωτικός άρχοντας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Βουλευτικό: Σώμα αντιπροσώπων που συντάσσουν και ψηφίζουν τους νόμους. Νεοελληνικός Διαφωτισμός: Η κίνηση των δια- φωτιστικών ιδεών της ελευθερίας και της ισότητας ανά- μεσα στους ελληνό- φωνους πληθυσμούς που κατοικούν στην οθωμανική επικρά- τεια αλλά και σε παροικίες του εξω- τερικού.

βιβλιογραφια

Βιβλιογραφία «Η γυναίκα της Νέας Εποχής», Θ.Καρζής, Αθήνα 1990 «Η γυναίκα της Νέας Εποχής», Θ.Καρζής, Αθήνα 1990 «Δημοτικά τραγούδια-η ψυχική και κοινωνική πηγή», Μαρία Μιχαήλ-Δέδε, Φιλιππότης, 1994 «Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού», Νικόλαος Πολίτης, Αθήνα, 1982 «Φιλελληνίδες – Ιστορική Μελέτη», Κούλα Ξηραδάκη, Αθήνα, 1976 «Ευανθία Καΐρη-η πρώτη Ελληνίδα που κατέκτησε την μόρφωση», Κούλα Ξηραδάκη, Αθήνα, 1956 «Γυναίκες στη Φιλική Εταιρία – Φαναριώτισσες», Κούλα Ξηραδάκη, Αθήνα, 1971 «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Α΄ τόμος», Φραγκίσκος Πούκεβιλ «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Β΄ τόμος», Φραγκίσκος Πούκεβιλ «Αι ηρωίδες της Ελληνικής Επαναστάσεως», Σωτηρία Αλιμπέρτη, Αθήνα 1933

«Ιστορία του ελληνικού Έθνους», τόμος ΙΑ΄, Κ «Ιστορία του ελληνικού Έθνους», τόμος ΙΑ΄, Κ.Παπαρηγόπουλος, εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1974-1978 «Αι ηρωίδες της Ελληνικής Επαναστάσεως», Σωτηρία Αλιμπέρτη, Αθήνα 1933 Σχολικό εγχειρίδιο Ιστορίας, Στ΄Δημοτικού, «Στα νεότερα χρόνια», ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2008 Σχολικό εγχειρίδιο Ιστορίας, Στ΄Δημοτικού, «Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια», εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2008

Ιστοσελίδες www.bouboulinamuseum-spetses.gr www.youtube.com www.isotita-epaek.gr http://el.wikipedia.org http://historyofgreece.wordpress.com http://gym-ag-myron.ira.sch.gr www.sansimera.gr

Επιμελεια εργασιασ Μπακρατσά Φρειδερίκη (ΑΕΜ.6963) Μπακρατσά Φρειδερίκη (ΑΕΜ.6963) Τραπτσιώνη Βασιλική (ΑΕΜ.7165) Χειμερινό εξάμηνο