Στο πλαισιο του μαθηματοσ τησ αρχαιασ ελληνικησ γραμματειασ Συγκρίνουμε τον ΠΡΟΛΟΓΟ, την ΠΑΡΟΔΟ, τη ΣΚΗΝΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ και το ΣΧΕΔΙΟ ΑΠΟΔΡΑΣΗΣ Δύο τραγωδιών του Ευριπίδη Της «Ελένης» Και της «Ιφιγένειας εν Ταύροις»

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ: Και οι δύο πρόλογοι απαρτίζονται από δύο μέρη. Α) Το διηγηματικό, επικό: μονόλογος Ελένης στίχοι 1-82 μονόλογος Ιφιγένειας στίχοι 1-66 και Β) το διαλογικό: διάλογος Ελένης - Τεύκρου στίχοι 83-191 διάλογος Ορέστη - Πυλάδη στίχοι 67-122

Α) Διηγηματικο – επικο μεροσ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ: Στο μονόλογό τους οι δύο ηρωίδες: α) Πληροφορούν τους θεατές για την ταυτότητα και το γένος τους. β) Αποκαλύπτουν τον τόπο στον οποίο βρίσκονται και το χώρο όπου πρόκειται να εξελιχθεί η υπόθεση του έργου. γ) Προβάλλουν την τραγικότητά τους, γιατί μολονότι αθώες υφίστανται σοβαρά δεινά. Ελένη: Άδικος διασυρμός του ονόματός της. – Θεωρείται απ’όλους ένοχη και μισητή. – Ζει μόνη και απροστάτευτη σ’ έναν ξένο τόπο, χωρίς τη θέλησή της. Ιφιγένεια: Οδηγήθηκε στο βωμό της θυσίας από τον ίδιο της τον πατέρα - Ζει χωρίς τη θέλησή της μακριά από την πατρίδα της, δοκιμάζοντας την οδυνηρή εμπειρία των ανθρωποθυσιών που η ίδια αποστρέφεται.

Α) Διηγηματικο – επικο μεροσ δ) Είναι και οι δύο ηρωίδες θύματα των θεών Ελένη: θύμα της Κύπριδας και της Ήρας. Ιφιγένεια: θύμα της Αρτέμιδος. και της ομορφιάς τους. Ελένη: στίχος 30: << την ομορφιά μου τάζοντάς του η Κύπρη.>> Ιφιγένεια: στίχοι 20-21: << Θύμα στη φωτοκράτα θεά είχες τάξει της χρονιάς το ομορφότερο βλαστάρι.>> ε) Παραμυθικό στοιχείο: Η μεταφορά τους στην αφιλόξενη μακρινή χώρα έγινε με τη μεσολάβηση ενός θεού μέσω του αιθέρα. στ) Δημιουργείται μια ατμόσφαιρα τραγικής ειρωνείας που ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακή στους θεατές του αρχαίου θεάτρου. Πάνω στην πλάνη των ηρώων στηρίζεται η πλοκή του έργου. Ελένη (στίχοι 39-43: Όλοι νομίζουν ότι η Ελένη ακολούθησε τον Πάρη.) Ιφιγένεια (στίχοι 6-9: Όλοι νομίζουν ότι την Ιφιγένεια την έσφαξε ο πατέρας της στην Αυλίδα. - στίχοι 42-60: Το φριχτό περιεχόμενο του ονείρου δημιουργεί την πεποίθηση στην Ιφιγένεια ότι ο αδελφός της, Ορέστης, έχει πεθάνει.)

Α) Διηγηματικο – επικο μεροσ ζ) Ο Ευριπίδης αρέσκεται να πληροφορεί τους θεατές για την ετυμολογία των ονομάτων. Ελένη (Θεοκλύμενος, Ειδώ, Θεονόη.) Ιφιγένεια (Θόας.) η) Ο Ευριπίδης, ως γνήσιο τέκνο των Σοφιστών, αμφισβητεί τις λαϊκές θρησκευτικές αντιλήψεις. Έτσι, στον πρόλογο της Ελένης, στίχοι 20-25, μέσα από τα λόγια της Ελένης ο Ευριπίδης αμφισβητεί τη μυθολογική παράδοση σχετικά με την καταγωγή της Ελένης, πως τάχα ο Δίας, παίρνοντας μορφή κύκνου, έσμιξε με τη μητέρα της, τη Λήδα. Επίσης, στον πρόλογο της «Ιφιγένειας εν Ταύροις», στίχοι 35-37, δε συμφωνεί με τα βαρβαρικά έθιμα που σχετίζονται με τη γιορτή της Αρτέμιδος στη χώρα των Ταύρων και αυτό το δηλώνει με τη φράση, «τά δ’άλλα σιγω τον θεόν φοβουμένη» (στ. 37)

Α) Διηγηματικο – επικο μεροσ ΔΙΑΦΟΡΕΣ α) Σκηνικά: «Ελένη» Πρόσοψη ανακτόρου Πρωτέα, έξω από το οποίο είναι το μνήμα του Πρωτέα, όπου η Ελένη προσπέφτει ως ικέτισσα. «Ιφιγένεια εν Ταύροις» Πρόσοψη του ναού της θεάς Αρτέμιδος, έξω από τον οποίο είναι ο βωμός των ανθρωποθυσιών. β) Στην ηρωίδα Ελένη υπάρχει μια αμυδρή ελπίδα για τερματισμό των δεινών της, που στηρίζεται στην προφητική υπόσχεση του Ερμή. (στ. 69-73) Αυτή την ελπίδα σβήνει ο Τεύκρος στο διαλογικό μέρος που ακολουθεί, πληροφορώντας τη για το θάνατο του Μενελάου. Αντίθετα, στην ηρωίδα Ιφιγένεια το όνειρό της δημιουργεί την έντονη πεποίθηση του θανάτου του Ορέστη.

ΔΙΑΛΟΓΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΥ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ: α) Παρουσιάζονται δύο νέα, τραγικά, ταλαιπωρημένα πρόσωπα. Ο Τεύκρος είναι ταλαιπωρημένος από τα δεινά του πολέμου (στ. 120-128) και ανεπιθύμητος στην πατρίδα του. Ο Ορέστης είναι κυνηγημένος από τις Ερινύες, περιπλανώμενος και εξόριστος (στ. 77-81) β) Τόσο ο Τεύκρος όσο και ο Ορέστης ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον, βάση των προφητειών του θεού Απόλλωνα (Φοίβου). «Ελένη» (στ. 174-177) «Ιφιγένεια εν Ταύροις» (στ. 85-90)

ΔΙΑΛΟΓΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΥ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ: γ) Οι ξένοι τόποι, Αίγυπτος και Ταυρίδα, ήταν ο προορισμός του ταξιδιού τόσου του Τεύκρου όσο και του Ορέστη αντίστοιχα. «Ελένη» (στ. 169-170) «Ιφιγένεια εν Ταύροις» (στ. 85-92) δ) Εντούτοις, ο προορισμός του ταξιδιού τους είναι αφιλόξενος για κάθε Έλληνα και άκρως επικίνδυνος και για τους δύο. «Ελένη» (στ. 182-183 «κι όποιον θα πετύχει Έλληνα τον σκοτώνει») «Ιφιγένεια εν Ταύροις» (στ. 72 «κι ο βωμός που τον βρέχει Ελλήνων αίμα.» στ. 94 «άγνωστη χώρα και αφιλόξενη») ε) Αποσύρονται και οι δύο από σκηνής, υπακούοντας στις προτροπές των συνομιλητών τους.

ΔΙΑΛΟΓΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΥ ΔιαφορΆ: Στο διαλογικό μέρος του προλόγου της Ελένης, στη στιχομυθία συμμετέχει η κεντρική ηρωίδα. (Τεύκρος – Ελένη) Αντίθετα, στο διαλογικό μέρος του προλόγου της Ιφιγένειας εν Ταύροις, η στιχομυθία γίνεται ανάμεσα στον Ορέστη και στο φίλο του Πυλάδη. (Ορέστης – Πυλάδης)

ΠΑΡΟΔΟΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ: α) Θρήνος για την αδυσώπητη μοίρα. Η Πάροδος και των δύο τραγωδιών αποτελεί ένα θρήνο των ηρωίδων για την αδυσώπητη μοίρα τους. β) Κοινή καταγωγή Χορού. Και οι δύο Χοροί αποτελούνται από Ελληνίδες γυναίκες. Στην «Ελένη» είναι αιχμάλωτες από βαρβαρικό καράβι. Στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις» έχουν οριστεί από το βασιλιά Θόα να υπηρετούν την Ιφιγένεια. γ) Και οι δύο ηρωίδες πληροφορούν το Χορό για τις νέες συμφορές που τις βρήκαν. «Ελένη» (θάνατος Μενελάου) «Ιφιγένεια εν Ταύροις» (θάνατος Ορέστη)

ΠΑΡΟΔΟΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ: δ) Ο Χορός επαναλαμβάνει τις συμφορές των ηρωίδων ως αντίλαλος των τραγουδιών τους. Γίνεται ένα με τις ηρωίδες, συμμερίζεται, συμπάσχει. ε) Δημιουργείται πιο έντονα η ατμόσφαιρα της τραγικής ειρωνείας. «Ελένη» (Ο Μενέλαος πνίγηκε) «Ιφιγένεια εν Ταύροις» (Ο Ορέστης πέθανε) Σ’αυτή την πλάνη θα στηριχτούν οι σκηνές της αναγνώρισης. Είναι ανυπέρβλητη η τεχνική του Ευριπίδη στο στήσιμο τέτοιων σκηνών.

ΔΙΑΦΟΡΆ ΠΑΡΟΔΟΣ «Ελένη» «Ιφιγένεια εν Ταύροις» Ο Χορός εισέρχεται στην ορχήστρα, επειδή ακούει τη σπαρακτική κραυγή της Ελένης για το χαμό του Μενελάου. «Ιφιγένεια εν Ταύροις» Ο Χορός ανταποκρίνεται στο κάλεσμα της ηρωίδας. Είναι η είσοδος που είχε προετοιμαστεί από τον ποιητή ήδη από τον πρόλογο στους στίχους 76-79 (Οι γυναίκες του Χορού είχαν κληθεί από την Ιφιγένεια να τη βοηθήσουν να προσφέρει χοές στον υποτιθέμενο νεκρό αδερφό της.

Σκηνη Αναγνωρισησ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ: α) Σταδιακή – διεξοδική αποκάλυψη των στοιχείων Που οδηγούν στη δύσκολη επίτευξη της αναγνώρισης, εξαιτίας του κλίματος της τραγικής ειρωνείας που τόσο έντεχνα έχει δημιουργήσει ο ποιητής και εξαιτίας της πλάνης των ψευδαισθήσεων στην οποία ζουν οι ήρωες. β) Θεατρικό μοτίβο της διπλής αναγνώρισης. Στην «Ελένη» πρώτα η ηρωίδα αναγνωρίζει τον άνδρα της (στ. 627) και αργότερα ο Μενέλαος την Ελένη (στίχοι 687-689). Στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις» πρώτα ο Ορέστης αναγνωρίζει την αδελφή του, όταν η Ιφιγένεια αποκαλύπτει προφορικά το περιεχόμενο του γράμματος που επιθυμεί να μεταφέρουν στους δικούς της, που κατοικούν στο Άργος. Η αναγνώριση του Ορέστη από την Ιφιγένεια συντελείται στους παρακάτω στίχους 828-830 μετά την παρουσίαση από τον Ορέστη αλάθευτων σημαδιών από το κοινό τους παρελθόν.

Σκηνη Αναγνωρισησ ΔΙΑΦΟΡΕΣ: α) Στην «Ελένη» η αναγνώριση πετυχαίνεται όχι με σημάδια και κοινά μυστικά. Η πορεία προς την αναγνώριση είναι ένα διανοητικό παιχνίδι. β) Στην «Ελένη» επίσης η επίτευξη της αναγνώρισης της Ελένης από τον Μενέλαο είναι πολύ δύσκολη. Πώς είναι δυνατόν ο ήρωας να συλλάβει τόσο εύκολα την αλήθεια, να αποδεχτεί δηλαδή την ύπαρξη του ειδώλου και ότι ο πόλεμος, στον οποίο αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του, έγινε χωρίς νόημα; Γι’αυτό ανάμεσα στην 1η και στην 2η αναγνώριση ήταν απαραίτητη η μεσολάβηση της σκηνής με τον αγγελιαφόρο. Ο αγγελιαφόρος είναι αυτόπτης μάρτυρας όσων υποστήριζε η Ελένη, είδε την ανάληψη του ειδώλου στους ουρανούς, μεταφέρει αυτούσια τα λόγια του ειδώλου, είναι έμπιστος του Μενελάου και συμβάλλει ουσιαστικά στην επίτευξη της αναγνώρισης.

ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ: α) Οι ήρωες πρέπει άμεσα και με πλήρη μυστικότητα να βρουν ένα σχέδιο απόδρασης από τον αφιλόξενο – άγνωστο τόπο. Ο Μενέλαος κινδυνεύει να θανατωθεί από τον Θεοκλύμενο, γιατί ανέλπιστα εμποδίζει το γάμο που σχεδιάζει. Και ο Ορέστης μαζί με τον Πυλάδη πρέπει, σύμφωνα με θρησκευτικό έθιμο της χώρας των Ταύρων, να προσφερθούν ως θυσία στο βωμό της Αρτέμιδος, επειδή έχουν ελληνική καταγωγή. β) Τόσο ο Μενέλαος όσο και ο Ορέστης προτείνουν ως λύση για τη σωτηρία τους τη θανάτωση του βασιλιά. Ωστόσο το σχέδιό τους απορρίπτεται από τις ηρωίδες της τραγωδίας. γ) Οι ηρωίδες και των δύο τραγωδιών προτείνουν ως μέσο για την επίτευξη του στόχου τους το δόλο και όχι το απόκοτο θάρρος. Ο Ευριπίδης εξυψώνει τις γυναίκες και επαινεί την ευστροφία τους καταρρίπτοντας τα στερεότυπα της εποχής τους για την κατωτερότητα της γυναίκας.

ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ: δ) Χρησιμοποιούν και οι δυο τις συμφορές τους ως τέχνασμα, για να ξεγελάσουν το βασιλιά. Η Ελένη θα ζητήσει από το Θεοκλύμενο να της παραχωρήσει ένα πλοίο, για να προσφέρει νεκρικές τιμές στον υποτιθέμενο νεκρό Μενέλαο που έχασε τη ζωή του στο πέλαγος σύμφωνα με τις μαρτυρίες του ξένου. Θα του πει πως τάχα στην Ελλάδα συνηθίζουν να μη θάβουν στο χώμα τους πνιγμένους. Η Ιφιγένεια θα πει ότι οι δύο ξένοι που κατέφθασαν στην Ταυρίδα είναι μολυσμένοι, ως μητροκτόνοι, και ως εκ τούτου δεν μπορούν να προσφερθούν ως θυσία στη θεά. Πρέπει πρώτα να εξαγνιστούν με θαλασσινό νερό. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να εξαγνιστεί στη θάλασσα και το άγαλμα της θεάς που το άγγιξαν οι μιασμένοι. ε) Οι κεντρικοί ήρωες προσπαθούν να βρουν τρόπο διαφυγής και σωτηρίας όχι μόνο των εαυτών τους αλλά και των προσώπων που αγαπούν και είναι υπεύθυνοι γι’αυτά. (συμπολεμιστές – Πυλάδης). στ) Έχουν τη συμπαράσταση και την αμέριστη βοήθεια των γυναικών του Χορού. Αποδεικνύεται πολύ εύστοχη η επιλογή της εθνικότητας των γυναικών του Χορού. Ως Ελληνίδες που άθελά τους βρίσκονται σε άγνωστη χώρα κατανοούν, συμπονούν, συμπαραστέκονται. Προσδοκούν όμως και μια ανάλογη έκβαση για τη δική τους μοίρα.

ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΔΙΑΦΟΡΕΣ α) Στην «Ιφιγένεια εν Ταύροις» πρέπει να πάρουν μαζί τους και το άγαλμα της θεάς Αρτέμιδος όπως ο χρησμός του Φοίβου υποχρέωσε τον Ορέστη. β) Στην «Ελένη» η απόδραση είναι πιο δύσκολη. Μεγάλο εμπόδιο για τη σωτηρία των ηρώων στέκεται η μάντισσα Θεονόη, η οποία γνωρίζει τα μελλούμενα και τις σκέψεις των ανθρώπων και έτσι μπορεί να μαρτυρήσει στον αδερφό της τα σχέδια της Ελένης και του Μενελάου. Γι’ αυτό οι ήρωες πρέπει να την πείσουν με λογικά και συναισθηματικά επιχειρήματα, υποβάλλοντάς την ακόμη και σε ψυχολογικό εκβιασμό, ώστε να ταχθεί με το μέρος τους. Τελικά η Θεονόη αποφασίζει υπέρ της σωτηρίας των δύο ηρώων διατηρώντας την ευσέβειά της. γ) Ο Μενέλαος και οι συμπολεμιστές του πρέπει να εξοντώσουν τους ντόπιους κωπηλάτες που θα στείλει ο Θεοκλύμενος ως συνοδούς της Ελένης.

Ευχαριστουμε για την προσοχη σασ Η ομάδα εργασίας: Αρχέλαος Βογιατζής Ρουθ Λίπκα Διονύσης Λιβάνης Νεφέλη Ζαφειροπούλου Λεωνίδας Κωνσταντινίδης