Ανακαλύπτοντας ξανά μια παραδοσιακή φιλοσοφία καλλιέργειας της γης Δρ. Αθανάσιος Σαρόπουλος Πρόεδρος Δ.Ε. ΓΕΩΤ.Ε.Ε. Περ. Παρ. Κεντρικής Μακεδονίας

Το επερχόμενο αδιέξοδο Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να ξεπεράσει τα δέκα (10) δισεκατομμύρια το 2050 και για να διατηρηθεί η σημερινή διατροφική επάρκεια θα πρέπει να παράγονται 70% περισσότερα τρόφιμα, γεγονός το οποίο είναι εξαιρετικά αμφίβολο. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να ξεπεράσει τα δέκα (10) δισεκατομμύρια το 2050 και για να διατηρηθεί η σημερινή διατροφική επάρκεια θα πρέπει να παράγονται 70% περισσότερα τρόφιμα, γεγονός το οποίο είναι εξαιρετικά αμφίβολο.

Το επερχόμενο αδιέξοδο Αιτίες: (α) Η κλιματική αλλαγή που ήδη μειώνει τις αποδόσεις των καλλιεργειών, (α) Η κλιματική αλλαγή που ήδη μειώνει τις αποδόσεις των καλλιεργειών, (β) Η κάμψη του ρυθμού αύξησης των αποδόσεων της γεωργικής παραγωγής που παρατηρείται μετά το 1990, (β) Η κάμψη του ρυθμού αύξησης των αποδόσεων της γεωργικής παραγωγής που παρατηρείται μετά το 1990, (γ) Η έλλειψη νέας γεωργικής γης, (γ) Η έλλειψη νέας γεωργικής γης, (δ) Η χρόνια λειψυδρία και (δ) Η χρόνια λειψυδρία και (ε) Η ήδη υπερβολική χρήση αγροχημικών. (ε) Η ήδη υπερβολική χρήση αγροχημικών.

Κλιματική αλλαγή Η μέση ετήσια θερμοκρασία της γης αυξήθηκε 0,83°C κατά τη διάρκεια του 20 ου αιώνα, αλλά τα 2/3 αυτής της αύξησης καταγράφηκαν μετά το 1975, με μέση αύξηση 0,22°C ανά δεκαετία. Η αύξηση της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας ήταν διπλάσια στην Αρκτική.

Τα αίτια της κλιματικής αλλαγής Η κλιματική αλλαγή είναι ανθρωπογενής και οφείλεται κυρίως στις αυξημένες εκπομπές των “αερίων θερμοκηπίου” (CO 2 : 84%, CH 4 : 10%, N 2 O: 4% & φθοριούχα αέρια: 2%), αλλά και στην αλλαγή της ανάκλασης ή της απορρόφησης της ηλιακής ενέργειας από την αλλαγή χρήσης της γης ή από την εκπομπή των αερολυμάτων (αεροζόλ).

Κλιματική αλλαγή Πηγή: Hegerl et al.

Κλιματική αλλαγή Η μέση ετήσια θερμοκρασία της γης αναμένεται να αυξηθεί από 1,1°C έως 6,4°C μέχρι το 2100, ανάλογα με την ενδεχόμενη μείωση ή αύξηση της εκπομπής των “αερίων θερμοκηπίου”. Η παραπάνω αύξηση της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας της γης αντιστοιχεί σε ένα τεράστιο ποσό ενέργειας που θα εγκλωβιστεί στην ατμόσφαιρα και θα ανατρέψει την ισορροπία του συστήματος.

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής Αύξηση της συχνότητας και της έντασης των ακραίων καιρικών φαινομένων. Μείωση της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης στην Ελλάδα, με ταυτόχρονη αύξηση της έντασης και της συχνότητας των καταιγίδων. Αύξηση της θερμοκρασίας, της οξύτητας και της στάθμης της θάλασσας.

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής Για κάθε 1,1°C άνοδο της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας αναμένεται: 5 – 15 % μείωση των σημερινών μέσων αποδόσεων των καλλιεργειών (η άνοδος της θερμοκρασίας τα τελευταία 30 χρόνια έχει μειώσει τις σοδειές σίτου και αραβοσίτου κατά 4 – 5 %). 3 – 10 % αύξηση της έντασης των καταιγίδων.

Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή Διαφοροποίηση των καλλιεργειών για να προσαρμοστούν στα μεταβαλλόμενα μοτίβα θερμοκρασίας και βροχόπτωσης. Υιοθέτηση μέτρων διατήρησης του νερού και της εδαφικής υγρασίας που ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις των πιθανών εποχιακών λειψυδριών, αλλά και μέτρων προστασίας από πιθανές πλημμύρες. Ανάπτυξη και χρήση ανθεκτικών στις ασθένειες καλλιεργειών.

Διάβρωση του εδάφους Η διάβρωση του εδάφους συντελείται με την απόσπαση επιφανειακού εδαφικού υλικού (υψηλής γονιμότητας) από μία θέση, τη μεταφορά του υλικού αυτού από φυσικούς παράγοντες (νερό ή άνεμο) και την απόθεση του σε νέες θέσεις ως ίζημα (με τελικό αποδέκτη τη θάλασσα). Η διάβρωση του εδάφους συντελείται με την απόσπαση επιφανειακού εδαφικού υλικού (υψηλής γονιμότητας) από μία θέση, τη μεταφορά του υλικού αυτού από φυσικούς παράγοντες (νερό ή άνεμο) και την απόθεση του σε νέες θέσεις ως ίζημα (με τελικό αποδέκτη τη θάλασσα).

Διάβρωση του εδάφους Tο 17% της συνολικής έκτασης της Ευρώπης έχει υποστεί, σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό, διάβρωση. Tο 17% της συνολικής έκτασης της Ευρώπης έχει υποστεί, σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό, διάβρωση. Η Ελλάδα και η Ουκρανία καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις μεταξύ των χωρών της Ευρώπης που έχουν υποστεί κάποιου βαθμού διάβρωση, με ποσοστό μεγαλύτερο από 55% του συνολικού τους εδάφους. Η Ελλάδα και η Ουκρανία καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις μεταξύ των χωρών της Ευρώπης που έχουν υποστεί κάποιου βαθμού διάβρωση, με ποσοστό μεγαλύτερο από 55% του συνολικού τους εδάφους.

Διάβρωση του εδάφους Πηγή: ESB 2002

Διάβρωση του εδάφους Παράγοντες που επηρεάζουν τη διάβρωση: Η ένταση και η διάρκεια της βροχόπτωσης Η ένταση και η διάρκεια της βροχόπτωσης Η κλίση του εδάφους Η κλίση του εδάφους Η σύσταση του εδάφους και του μητρικού πετρώματος Η σύσταση του εδάφους και του μητρικού πετρώματος Το είδος της βλάστησης και το ποσοστό φυτοκάλυψης Το είδος της βλάστησης και το ποσοστό φυτοκάλυψης Οι πρακτικές διαχείρισης της γης Οι πρακτικές διαχείρισης της γης

Διάβρωση και βλάστηση Τα φυτά με τις ρίζες τους δημιουργούν ένα είδος πλέγματος που συγκρατεί το έδαφος. Όσο πιο εκτεταμένο το ριζικό σύστημα, τόσο περισσότερο χώμα συγκρατεί γύρω του. Τα φυτά με τις ρίζες τους δημιουργούν ένα είδος πλέγματος που συγκρατεί το έδαφος. Όσο πιο εκτεταμένο το ριζικό σύστημα, τόσο περισσότερο χώμα συγκρατεί γύρω του. Τα ψηλότερα και μεγαλύτερα φυτά (θάμνοι, δένδρα) καλύπτουν, επίσης, μεγαλύτερο τμήμα του εδάφους και σε μονιμότερη βάση, μειώνοντας και την ταχύτητα πρόσπτωσης της βροχής επάνω του. Τα μικρότερα (πόες, φρύγανα, που συνήθως συνυπάρχουν με τα πρώτα), μειώνουν και την ταχύτητα απορροής. Τα ψηλότερα και μεγαλύτερα φυτά (θάμνοι, δένδρα) καλύπτουν, επίσης, μεγαλύτερο τμήμα του εδάφους και σε μονιμότερη βάση, μειώνοντας και την ταχύτητα πρόσπτωσης της βροχής επάνω του. Τα μικρότερα (πόες, φρύγανα, που συνήθως συνυπάρχουν με τα πρώτα), μειώνουν και την ταχύτητα απορροής.

Διάβρωση και βλάστηση Πηγή: Μπαλούτσος κ.α. 2005

Διάβρωση και βλάστηση Η ύπαρξη φυτών συντελεί αφενός στην αύξηση του πορώδους του εδάφους (άρα και στην μεγαλύτερη διηθητική του ικανότητα) αλλά και στον εμπλουτισμό του με οργανική ύλη, η οποία, συντελεί στην μεγαλύτερη «συνοχή» του εδάφους και στην ελάττωση της διάβρωσης. Η ύπαρξη φυτών συντελεί αφενός στην αύξηση του πορώδους του εδάφους (άρα και στην μεγαλύτερη διηθητική του ικανότητα) αλλά και στον εμπλουτισμό του με οργανική ύλη, η οποία, συντελεί στην μεγαλύτερη «συνοχή» του εδάφους και στην ελάττωση της διάβρωσης.

Διάβρωση και βλάστηση Η διάβρωση του γεωργικού εδάφους είναι 12,5 φορές μεγαλύτερη από τη διάβρωση που υφίσταται ένα έδαφος που καλύπτεται με βοσκότοπο, 200 φορές μεγαλύτερη από τη διάβρωση του εδάφους που καλύπτεται με φυλλοβόλα δέντρα και φορές μεγαλύτερη από τη διάβρωση του εδάφους ενός δάσους πεύκων. Η διάβρωση του γεωργικού εδάφους είναι 12,5 φορές μεγαλύτερη από τη διάβρωση που υφίσταται ένα έδαφος που καλύπτεται με βοσκότοπο, 200 φορές μεγαλύτερη από τη διάβρωση του εδάφους που καλύπτεται με φυλλοβόλα δέντρα και φορές μεγαλύτερη από τη διάβρωση του εδάφους ενός δάσους πεύκων.

Διάβρωση και βλάστηση

Πηγή: Μ. Κουντούρης

Βλάστηση και διήθηση του νερού στο έδαφος Είδος κάλυψης γης Χρόνος διήθησης σε βάθος 10 cm Βοσκότοποι 1 h 40’ 00’’ Γεωργικές καλλιέργειες 1 h 09’ 04’’ Φτωχά λιβάδια 0 h 39’ 50’’ Δασική φυτεία 20 ετών 0 h 08’ 23’’ Δάσος φυλλοβόλων 0 h 07’ 35’’ Κηπευτό δάσος 0 h 02’ 50’’ Πηγή: Ντάφης, 2006

Βλάστηση και διήθηση του νερού στο έδαφος Το δασικό έδαφος παρουσιάζει μεγαλύτερη διήθηση λόγω του μεγαλύτερου πορώδους που οφείλεται στις διακλαδώσεις των ριζών και στις στοές των σκουληκιών, εντόμων, ποντικών και άλλων ζώων. Το δασικό έδαφος παρουσιάζει μεγαλύτερη διήθηση λόγω του μεγαλύτερου πορώδους που οφείλεται στις διακλαδώσεις των ριζών και στις στοές των σκουληκιών, εντόμων, ποντικών και άλλων ζώων.

Δάσος και ποιότητα νερού  Η ύπαρξη του δάσους λειτουργεί ως φίλτρο μικροβιολογικό, χημικό και φυσικό για το επιφανειακό νερό που απορρέει, αλλά και για το υπόγειο νερό που διαπερνά το ριζόστρωμα. Η αυξημένη οργανική ουσία και μικροβιακή χλωρίδα του δασικού εδάφους καθώς και η πρόσληψη ουσιών από τις ρίζες σε βαθύτερα στρώματα συντελούν στην κατακράτηση ή διάσπαση οργανικών και ανόργανων ρυπαντών και στην απόδοση καθαρού, διαυγούς και άοσμου νερού.

Δάσος και ποιότητα νερού  Μελέτες σε παρόχθια δάση έχουν αποδείξει τη μείωση κατά 90% των νιτρικών του εδαφικού νερού που προέρχονταν από παρακείμενες αγροτικές καλλιέργειες και η οποία αποδόθηκε τόσο στην αυξημένη απονιτροποίηση, όσο και στην αφομοίωσή τους από τα δέντρα και τη μικροβιακή χλωρίδα.  Σημαντική μείωση καταγράφηκε και στη συγκέντρωση ζιζανιοκτόνων, όπως η ατραζίνη και το 2,4-D.

Εμπλουτισμός θρεπτικών στοιχείων  Τα δέντρα με τη διαδικασία της κορμοαπορροής εμπλουτίζουν το χώμα με θρεπτικά στοιχεία (ασβέστιο, κάλιο, μαγνήσιο, ανόργανο άζωτο), ιδιαίτερα όταν ο φλοιός τους είναι λείος.  Σε περίπτωση γειτνίασης με βιομηχανική περιοχή, η κορμοαπορροή μπορεί να μεταφέρει στο έδαφος και ρυπαντές (μόλυβδο, αποθέσεις οξέων του θείου και του αζώτου).

ΟΤΑΝ Η ΦΥΣΗ ΔΙΔΑΣΚΕΙ Πουθενά στο φυσικό περιβάλλον δεν υπάρχει η επανάληψη χιλιάδων πανομοιότυπων γενότυπων και ποτέ δεν συναντούμε εκτάσεις εκατοντάδων ή χιλιάδων στρεμμάτων φυσικής βλάστησης με ένα μόνο είδος. Πουθενά στο φυσικό περιβάλλον δεν υπάρχει η επανάληψη χιλιάδων πανομοιότυπων γενότυπων και ποτέ δεν συναντούμε εκτάσεις εκατοντάδων ή χιλιάδων στρεμμάτων φυσικής βλάστησης με ένα μόνο είδος. Η Ελλάδα με το έντονο ανάγλυφο, την ποικιλία των μικροκλιμάτων και την εναλλαγή των τοπίων διαθέτει μεγάλη βιοποικιλότητα. Στη χλωρίδα της υπάρχουν taxa (είδη και υποείδη) φυτών από τα οποία περίπου τα είναι ενδημικά. Η Ελλάδα με το έντονο ανάγλυφο, την ποικιλία των μικροκλιμάτων και την εναλλαγή των τοπίων διαθέτει μεγάλη βιοποικιλότητα. Στη χλωρίδα της υπάρχουν taxa (είδη και υποείδη) φυτών από τα οποία περίπου τα είναι ενδημικά.

ΟΤΑΝ Η ΦΥΣΗ ΔΙΔΑΣΚΕΙ Πηγή: Σ. Πουλή

ΟΤΑΝ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΔΙΔΑΣΚΕΙ Η συνύπαρξη δέντρων και ετήσιων καλλιεργειών ή αμπέλου είναι σύνηθες και χαρακτηριστικό στοιχείο του Ελληνικού τοπίου που δυστυχώς τείνει να περιοριστεί τις τελευταίες δεκαετίες. Η συνύπαρξη δέντρων και ετήσιων καλλιεργειών ή αμπέλου είναι σύνηθες και χαρακτηριστικό στοιχείο του Ελληνικού τοπίου που δυστυχώς τείνει να περιοριστεί τις τελευταίες δεκαετίες.

ΟΤΑΝ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΔΙΔΑΣΚΕΙ Θεόφιλος

ΟΤΑΝ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΔΙΔΑΣΚΕΙ Κατράκη

ΑΓΡΟΔΑΣΟΠΟΝΙΑ ΜΜΜΜια νέα επιστήμη αλλά πολύ παλιά πρακτική

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ  Ο κόσμος το 2050, μεγάλες αλλαγές, μεγάλες προκλήσεις, 2012, D. Franklin, J. Andrews, The Economist  Climate Change Facts: Answers to Common Questions, 2013, United States Environmental Protection Agency,  Climate change vulnerability of agroforestry, 2012, Henry Neufeldt et al., World Agroforestry Centre, Working Paper No 143  Soil Erosion Risk in Europe, 2002, Mirco Grimm et al., European Soil Bureau, Institute for Environment & Sustainability, Joint Research Centre, European Commission  Διερεύνηση των σχέσεων δάσους και νερού με βάση το υδρολογικό ισοζύγιο μίας δασωμένης λεκάνης απορροής, 2005, Γ. Μπαλούτσος κ.α., 12ο Πανελλήνιο Δασολογικό Συνέδριο, Δράμα  Δάσος και νερό, 2006, Σ. Ντάφης, Αμφίβιον τ. 64, Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων  Control of water pollution from agriculture, 1996, Edwin D. Ongley, FAO irrigation and drainage paper 55  Buffer zones and water quality protection: general principles, 1997, Buffer Zones: Their Processes and Potential in Water Protection. The Proceedings of the International Conference on Buffer Zones September Edited by N.E. Haycock et al.  Βιολογική Ποικιλότητα, 2005, Γ. Κόκκορης κ.α., Ενημέρωση για το Περιβάλλον, ΥΠΕΧΩΔΕ  SAFE : Silvoarable Agroforestry For Europe,