ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ 1) ΛΟΥΠΑΣΑΚΗ ΜΥΡΤΩ 2) ΜΑΡΟΥΛΗ ΕΛΙΣΑΒΕΤ 3) ΑΓΡΙΤΑΚΗΣ ΑΡΤΕΜΙΟΣ 4) ΦΕΓΓΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ 5) ΤΟΓΚΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

Η εμφaνιση του χρhματοσ Κατά τις συναλλαγές τους στην αρχαιότητα οι άνθρωποι είχαν καθιερώσει το ανταλλακτικό σύστημα βάσει του οποίου ο παραγωγός ενός προϊόντος αντάλλαζε τα επιπλέον προϊόντα με προϊόντα άλλου παραγωγού. Η μέθοδος της ανταλλαγής αγαθών χρονολογείται σε τουλάχιστον 100.000 χρόνια πριν.

Πολλοί πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο ανέπτυξαν τελικά τη χρήση χρημάτων των οποίων η αξία βασίζονταν στην αξία του υλικού από το οποίο ήταν φτιαγμένα. Ο σίγλος ή σέκελ ήταν αρχικά μια μονάδα χρήματος αλλά και μονάδα βάρους. Η πρώτη χρήση του όρου προήλθε από τη Μεσοποταμία γύρω στο 3000 π.Χ. Κοινωνίες στην Αμερική, την Ασία, την Αφρική και την Αυστραλία άρχισαν να χρησιμοποιούν όστρακα ως χρήμα. Πολλά αντικείμενα έχουν χρησιμοποιηθεί ως χρήματα, από τα φυσικά λιγοστά πολύτιμα μέταλλα έως κοχύλια και από τσιγάρα έως τα εξ ολοκλήρου τεχνητά χρήματα όπως τα χαρτονομίσματα. Τα πρώτα νομίσματα κατασκευάστηκαν αρχικά από χαλκό, κατόπιν από σίδηρο και αυτό επειδή ο χαλκός και ο σίδηρος ήταν ισχυρά υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή όπλων. Η χρηματική αξία των νομισμάτων προέκυπτε από την αξία του μετάλλου από το οποίο ήταν κατασκευασμένο.

Η μέθοδος της χρήσης νομισμάτων, ως χρήμα, με βάση την αξία του υλικού από το οποίο ήταν φτιαγμένα τελικά εξελίχθη στη μέθοδο του αντιπροσωπευτικού χρήματος. Αυτό συνέβη επειδή οι έμποροι χρυσού και αργύρου ή οι τράπεζες άρχισαν να εκδίδουν αποδείξεις στους καταθέτες – εξαργυρώσιμες με χρήματα ουσιαστικής αξίας - τα οποία είχαν κατατεθεί. Τελικά, αυτές οι αποδείξεις έγιναν ευρέως αποδεκτές ως μέσο πληρωμής και ξεκίνησαν να χρησιμοποιούνται ως χρήμα. Τα χάρτινα χρήματα ή τραπεζογραμμάτια χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στην Κίνα, κατά τη διάρκεια της Δυναστείας των Σονγκ , ωστόσο, δεν είχαν σταματήσει τη χρήση των νομισμάτων ουσιαστικής αξίας. Στην Ευρώπη τα πρώτα τραπεζογραμμάτια εξεδόθησαν από τη Stockholms Banco το 1661 και χρησιμοποιήθηκαν παράλληλα με κέρματα

Η ευκολία των συναλλαγών που παρείχε η έκδοση των τραπεζογραμματίων από τις τράπεζες καθιέρωσε τα χαρτονομίσματα σε ευρεία και κοινώς αποδεκτή συναλλακτική πρακτική. Μ’ αυτό το νομισματικό σύστημα, όπου το μέσο συναλλαγής είναι χαρτιά, τα οποία μπορούν να μετατραπούν σε προκαθορισμένες, σταθερές ποσότητες χρυσού, αντικαταστάθηκε η χρήση των χρυσών νομισμάτων ως χρήματος μεταξύ του 17ου και 19ου αιώνα στην Ευρώπη. Αυτά τα πιστοποιητικά χρυσού νομιμοποιήθηκαν ως χρήμα και η ρευστοποίησή τους σε χρυσό αποθαρρύνθηκε. Στις αρχές του 20ου αιώνα όλες σχεδόν οι χώρες υιοθέτησαν αυτό το σύστημα όπου για τα πιστοποιητικά που εξέδιδαν, υπήρχε προκαθορισμένη ποσότητα χρυσού προς εξαργύρωση.

Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με τη διάσκεψη του Bretton Woods, οι περισσότερες χώρες υιοθέτησαν τα χρήματα Fiat των οποίων η τιμή είχε καθοριστεί σύμφωνα με το δολάριο ΗΠΑ. Το αμερικανικό δολάριο με τη σειρά του καθορίστηκε σε σχέση με το χρυσό. Το 1971, η κυβέρνηση των ΗΠΑ έπαυσε τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου ΗΠΑ σε χρυσού. Μετά από αυτό, πολλές χώρες ακολούθησαν το παράδειγμα των ΗΠΑ και η πλειονότητα των χρημάτων παγκοσμίως σταμάτησε να υποστηρίζεται από αποθέματα χρυσού.  

Το παραστατικό Το περιεκτικό Το ψευδοπεριεκτικό/ ψευδοπαραστατικό ΜορφΕΣ χρΗματοΣ Το παραστατικό Το περιεκτικό Το ψευδοπεριεκτικό/ ψευδοπαραστατικό

Ορισμός Παραστατικό Χρήµα ή Χρήµα Αναγκαστικής Κυκλοφορίας (Fiat money) είναι το χρήµα που δεν έχει εσωτερική αξία (intrinsic value). Έχει καθιερωθεί ως χρήµα µε απόφαση της κυβέρνησης. Ο ρόλος του παραστατικού χρήματος στο σύγχρονο νομισματικό σύστημα Η δομή του σύγχρονου νομισματικού συστήματος είναι ο κύριος λόγος της συμβίωσης κράτους-τραπεζών. Ο βασικότερος λόγος που συνηγορούν σε αυτό είναι η ύπαρξη του παραστατικού χρήματος

Με τον όρο «παραστατικό χρήμα» αναφερόμαστε στο συνάλλαγμα η αξία του οποίου καθορίζεται από το κράτος και είναι πάντοτε βασισμένη πάνω στην υπόσχεση/εγγύηση του. Για παράδειγμα οι ΗΠΑ αποφασίζουν πως το δολάριο θα είναι το νόμιμο χρήμα του κράτους και πως το 1 δολάριο θα ισούται πάντοτε με 1 δολάριο, χωρίς αυτή η εξίσωση να βασίζεται πάνω σε κάποια σταθερά όπως αυτή του χρυσού ή κάποια άλλη τιμή της οποίας η αξία είναι πιο «πραγματική». Πρόκειται απλά και μόνο για μία υπόσχεση του κράτους την οποία εμπιστεύονται οι πολίτες. Δηλαδή είτε διακινούνται 10000 δολάρια είτε 1 τρις δολάρια η αξία τους είναι πάντοτε η ίδια εφόσον οι πολίτες εμπιστεύονται την υπόσχεση του κράτους – κάτι που όπως γνωρίζουμε δεν ισχύει σε άλλα προϊόντα όπου η αφθονία τους ρίχνει την τιμή τους.

Πάνω στο παραστατικό χρήμα εδράζεται ο θεσμός της κεντρικής τράπεζας Πάνω στο παραστατικό χρήμα εδράζεται ο θεσμός της κεντρικής τράπεζας. Η κεντρική τράπεζα είναι αυτή που εκδίδει το χρήμα ενός κράτους (ή μίας νομισματικής ένωσης όπως της ευρωζώνης), καθορίζει τη ποσότητα χρήματος που θα κυκλοφορεί στην οικονομία και ρυθμίζει το ύψος των βασικών επιτοκίων. Η κάθε κεντρική τράπεζα παράγει χρήμα από «αέρα» καθώς όπως είπαμε αυτό είναι παραστατικό και η ίδια μπορεί να καθορίσει το κόστος του μέσα από τα επιτόκια. Αξίζει να τονισθεί πως οι κεντρικές τράπεζες παράγουν μεν χρήμα εκ του μηδενός, αλλά το δανείζουν με επιτόκιο.

Με βάση το παραστατικό χρήμα και την λειτουργία της κεντρικής τράπεζας ως έχει, εφαρμόζεται στις ιδιωτικές τράπεζες το σύστημα κλασματικών αποθεμάτων. Πρόκειται για τον τρόπο λειτουργίας των τραπεζών όσον αφορά τη διαχείριση των αποθεμάτων τους, ήτοι των καταθέσεων, όπου δεν υποχρεούνται να κρατούν στα θησαυροφυλάκια τους όλα τα λεφτά που καταθέτουν οι πελάτες τους, αλλά δικαιούνται να δανείσουν πίσω στην οικονομία ένα υψηλό ποσοστό αυτών όπως 90% . Εν ολίγοιςη τράπεζα δύναται να δανείζει πολύ παραπάνω από όσα πραγματικά διαθέτει στα ταμεία της, δημιουργώντας ουσιαστικά χρήμα από μόνη της. Σε βάθος χρόνου το μόνο που αυτό το νομισματικό σύστημα θα δημιουργεί είναι το αληθινό χρέος που προκύπτει από εικονικό χρήμα.

Το ξεκίνημα του παραστατικού χρήματος Όταν ξεκίνησε το εμπόριο οι άνθρωποι αντάλλασαν προϊόντα για να αγοράσουν αυτό που θέλουν. Σύντομα το ασήμι και ο χρυσός εξαιτίας της μαλακής μορφής τους μετατράπηκαν από τους χρυσοχόους στα πρώτα νομίσματα. Τα νομίσματα αυτά φυλάγονταν σε θησαυροφυλάκιο όπου οι κάτοικοι πλήρωναν έναν μικρό τόκο για την προφύλαξη του χρυσού τους. Όταν οι κάτοικοι κατέθεταν το χρυσό τους έπαιρναν μια απόδειξη στην οποία αναγραφόταν το ποσό του χρυσού τους. Ακολούθως οι άνθρωποι αντί να χρησιμοποιούν τα χρυσά τους νομίσματα για τις συναλλαγές τους χρησιμοποιούσαν αυτήν την απόδειξη διότι ήταν πιο εύκολη στην μεταφορά της.

Ταυτοχρόνως οι χρυσοχόοι άρχισαν να δανείζουν χρήματα με την μορφή αποδείξεων όμως τα ποσά που δάνειζαν δεν αντιστοιχούσαν μόνο στον δικό τους πλούτο αλλά και των υπόλοιπων καταθέτων. Με την πάροδο του χρόνου οι χρυσοχόοι έγιναν ιδιαιτέρως πλούσιοι με αποτέλεσμα να κινήσουν υποψίες. Σύντομα αποκαλύφθηκε το μυστικό τους όμως οι κάτοικοι αντί να ζητήσουν πίσω τα χρήματα τους θέλησαν να παίρνουν μέρος από τους τόκους.

Παρόλα αυτά οι χρυσοχόοι δεν ήταν πλέον ιδιαίτερα ικανοποιημένοι με τα κέρδη του για αυτόν το λόγο σκέφτηκαν κάτι πιο πονηρό. Άρχισαν να δανείζουν χρήματα τα οποία δεν υπήρχαν στην πραγματικότητα. Φυσικά πολύ σύντομα κίνησαν πάλι τις υποψίες διότι έγιναν πάμπλουτοι με αποτέλεσμα να αποκαλυφθούν. Όταν όπως συνέβη αυτό αντί η κυβέρνηση να το απαγορεύσει απλώς το περιόρισε με νόμους και κατά συνέπεια δημιουργήθηκε το παραστατικό χρήμα βάση του οποίου στηρίζεται το οικονομικό μας σύστημα.

Το περιεκτικό χρήμα Περιεκτικό είναι το χρήμα που στις λειτουργίες του ως μέσου συναλλαγών και ως μέτρον της αξίας των εμπορευμάτων έχει αξία ίση με την εμπορευματική του αξία

Περιεκτικό χρήμα ήταν όλα τα είδη και προϊόντα που έχουν χρησιμοποιηθεί ως χρήμα και τα οποία έχουν χρήσεις άλλες από εκείνες του χρήματος Περιεκτικό χρήμα ήταν τα βόδια,το χρυσάφι ή οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο κατανάλωσης.

Γενικά Η πρώτη εμφάνιση του χρήματος είχε τη μορφή κάποιου φυσικού αγαθού ή εμπορεύματος. Πρόκειται για το εμπορευματικό ή περιεκτικό χρήμα ή χρήμα αγαθό. Ένα σημαντικό πλήθος αγαθών (δέρματα, ζώα, γεωργικά προϊόντα, αλάτι κ.ά.), χρησιμοποιήθηκε ως χρήμα, αλλά και μέταλλα και ιδιαίτερα πολύτιμα, όπως χρυσός και άργυρος. Η οικονομία των κοινωνιών που βασίστηκε στην ανταλλαγή αγαθών είναι γνωστή ως ανταλλακτική οικονομία ή αντιπραγματισμόςΟι κοινωνίες, στη συνέχεια, αποδέχτηκαν χρηματικά μέσα τα οποία είχαν την μορφή μετάλλων

Η χρήση πολύτιμων μετάλλων, ως χρηματικό μέσο, παρ’ότι αποτέλεσε σημαντική καινοτομία, στην πορεία του χρόνου, με τις ανάγκες των συναλλαγών να διευρύνονται και να γίνονται περισσότερο ποικιλόμορφες δεν ήταν σε θέση να αντεπεξέλθει στις όλο και αυξανόμενες ανάγκες πληρωμών. Έτσι, με πρωτοβουλία των τραπεζικών και των αργυραμοιβών, το μεταλλικό νόμισμα (χρυσού ή αργύρου) αντικαταστάθηκε από αντιπροσωπευτικούς τίτλους, δηλαδή από το λεγόμενο ψευδοπεριεκτικό χρήμα

Το ψευδοπεριεκτικο χρημα . Το χρήμα αυτό ήταν τα χρεόγραφα που εξέδιδαν ιδιώτες τραπεζίτες για ορισμένη αξία, με την έγγραφη υπόσχεση ότι ο κάτοχος του χρεογράφου θα πληρωνόταν την αξία του σε χρυσό. Είναι οι τίτλοι κατοχής, τα αποδεικτικά δικαιώματα, ή αξιόγραφα, μη οπισθογραφήσιμα, που η έκδοση τους γινόταν στον κομιστή

Γενικά Το ψευδοπεριεκτικό χρήμα δεν είχε καμία εμπορευματική αξία, αντιπροσώπευε αξία και ήταν μετατρέψιμο αμέσως και πλήρως σε περιεκτικό χρήμα, δηλαδή δεν χρειαζόταν ούτε χρόνος και ούτε είχε κάποιο κόστος η μετατροπή του αυτή.

Η εκδιδόμενη και κυκλοφορούσα ποσότητα αυτού το είδους χρήματος δεν έπρεπε να είναι ανεξέλεγκτη αλλά να βρίσκεται σε σταθερή αναλογίά 1:1 με την ποσότητα των κερμάτων ή του πολύτιμου μετάλλου που αντιπροσώπευε. Γεγονός που σήμαινε ότι μπορούσε να κυκλοφορεί τόση αξία σε χαρτονομίσματα όση η αξία των αποθεμάτων χρυσού στο θησαυροφυλάκιο της τράπεζας (κανόνας χρυσού)

Ο κανόνας αυτός εγκαταλείφθηκε μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο με την καθιέρωση του δολαρίου των Ηνωμένων Πολιτειών ως νομίσματος - βάση του διεθνούς νομισματικού συστήματος.Η κρίση του δολαρίου στο τέλος της δεκαετίας του 1960 οδήγησε στην εγκατάλειψη της μετατρεψιμότητας του δολαρίου σε χρυσό και στην πλήρη επικράτηση του παραστατικού χρήματος.

ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΕΙΔΗ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΚΕΡΜΑΤΑ(ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ) ΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΧΡΗΜΑ ΠΙΣΤΩΤΙΚΕΣ ΚΑΡΤΕΣ

Χαρτονόμισμα Το χαρτονόμισμα (αγγλ. banknote) είναι ένα είδος αξιόγραφου, γραμμάτιου, ή υποσχετικής στην οποία ο εκδότης αναγράφει το ποσόν και το είδος του νομίσματος το οποίο θα καταβάλει στον κομιστή. Εκδίδεται συνήθως από πιστωτικά ιδρύματα όπως είναι οι τράπεζες και γι αυτό είναι ευρέως γνωστό και ως τραπεζογραμμάτιο. Σπανιότερα και ανάλογα με την νομοθεσία της κάθε χώρας ή τις ειδικές συνθήκες που επικρατούν μπορεί να εκδοθεί και από άλλους όπως από το ίδιο το κράτος, τον στρατό, επιχειρήσεις ή και ιδιώτες. Χρησιμοποιείται στις συναλλαγές ως χρήμα αξίας ίσης με την ονομαστικής του αξία. Σήμερα στις περισσότερες χώρες τα τραπεζογραμμάτια εκδίδονται από τις κεντρικές τράπεζες των χωρών. Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση χαρτονομισμάτων έγινε στην Κίνα τον 7ο αιώνα μ.Χ ωστόσο στην Ευρώπη η χρήση τους άρχισε να διαδίδεται τον 17ο αιώνα, 10 αιώνες αργότερα.

Οι πρώτες εκδόσεις Για αιώνες τα νομίσματα, παρ όλες τις διάφορες μορφές που είχαν λάβει κατά καιρούς, είχαν πολύ καλά εμπεδωθεί στην αντίληψη των ανθρώπων ως κομμάτια μετάλλου τα οποία είχαν την αξία που του είχε προσδώσει η αγορά. Μία δραχμή δηλαδή αποτελούνταν από μέταλλο αξίας μιας δραχμής, και ένας οβολός είχε μέταλλο αξίας ενός οβολού κτλ. Η αρχική χρήση του χαρτονομίσματος δεν γινόταν με τον ίδιο τρόπο που γίνονταν οι συναλλαγές με τα μεταλλικά νομίσματα. Ουσιαστικά τα πρώτα χαρτονομίσματα ήταν «υποσχετικές». Ένα κείμενο δηλαδή που αυτός που το συνέτασσε, ο εκδότης, υποσχόταν ότι θα καταβάλει το αναγραφόμενο ποσό στο πρόσωπο με το οποίο έκανε την συναλλαγή. Η συναλλαγή για την αγορά ενός αγαθού δηλαδή με την χρήση αυτού που σήμερα ονομάζουμε χαρτονόμισμα γίνονταν ως εξής: ο αγοραστής έγραφε ένα κείμενο στο οποίο υποσχόταν να καταβάλει στον πωλητή το συμφωνημένο ποσό. Ο πωλητής επέστρεφε το κείμενο αυτό στον αγοραστή όταν ο τελευταίος του κατέβαλε το ποσό. Καθώς η διαδικασία αυτή εξελίχθηκε, έπαψαν να αναγράφονται τα στοιχεία του δικαιούχου (αυτός για τον οποίον είχε εκδοθεί η ”υποσχετική”) στο κείμενο και τελικά δικαιούχος ήταν οποιοσδήποτε είχε στα χέρια του το κείμενο αυτό δηλαδή ο κομιστής, κάτι το οποίο ισχύει μέχρι και σήμερα. Η χρήση της πρακτικής αυτής γινόταν κυρίως σε συναλλαγές μεγάλης αξίας λόγω της ευκολίας και της ασφάλειας που προσέδιδε στις συναλλαγές αφού αντί να μεταφέρει κάποιος 1000 τεμάχια ενός νομίσματος απλά μετέφερε ή συνέτασσε ένα κείμενο γραμμένο συνήθως σε ένα κομμάτι χαρτί. Ακόμη και σήμερα στις περισσότερες χώρες τα χαρτονομίσματα έχουν μεγαλύτερη ονομαστική αξία από τα μεταλλικά νομίσματα (κέρματα). Με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη των συναλλαγών, αυτός για τον οποίον είχε αρχικά εκδοθεί η ”υποσχετική” αντί να εισπράξει ο ίδιος από τον εκδότη το ποσόν που αναγραφόταν, την μεταβίβαζε σε κάποιον άλλον. Όσο πιο επώνυμος και αξιόπιστος ήταν ο εκδότης της ”υποσχετικής”, τόσο πιο εύκολα ο τρίτος την δεχόταν. Τον ρόλο του εκδότη του οποίου η φερεγγυότητα και αξιοπιστία ήταν απαραίτητη για να είναι ευρέως αποδεκτές αυτές οι υποσχετικές, την ανέλαβαν οργανισμοί πού τελικά εξελίχθηκαν στις τράπεζες. Οι υποσχετικές αυτές επικράτησε να ονομάζονται τραπεζογραμμάτια.

Ασφάλεια Οι εκδότες των χαρτονομισμάτων σε όλη την διάρκεια της ιστορίας τους μέχρι και σήμερα έπρεπε να ισορροπούν ανάμεσα σε δύο πολύ λεπτές καταστάσεις. Να διατηρούν αλώβητη την αξιοπιστία τους ώστε τα χαρτονομίσματα που εκδίδουν να είναι ευρέως αποδεκτά αλλά να ταυτόχρονα να διασφαλίζουν ότι τα χαρτονομίσματα που κυκλοφορούν στην αγορά δεν είναι προϊόντα παραχάραξης. Γι αυτό σε όλη την διάρκεια της χρήσης χαρτονομισμάτων οι εκδότες εφεύρισκαν τρόπους ώστε να διασφαλίζεται η αυθεντικότητα τους οι οποίοι εξελίχθηκαν στις σημερινές πολύπλοκες τεχνικές που εξελίσσονται και αυτές σχεδόν ταυτόχρονα με την πρόοδο της τεχνολογίας. Έτσι για την εκτύπωση των χαρτονομισμάτων χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς μελάνια ειδικών προδιαγραφών, ειδικά χαρτιά με ίνες ρυζιού, μεταξιού, ή ίνες που φωσφορίζουν κάτω από ειδικές συνθήκες κλπ. Τα σχέδια φτιάχνονταν από ειδικούς χαράκτες, και χρησιμοποιούνται υδατογραφήματα, πολύπλοκα σχέδια, ολογράμματα και διάφορες άλλες τεχνικές, προς αποφυγήν παραχάραξης . Μερικές χώρες, όπως η Αυστραλία, αντί για χαρτί χρησιμοποίησαν πλαστικά τραπεζογραμμάτια, τα οποία είναι πολύ πιο οικονομικά και δεν σχίζονται εύκολα. Ταυτόχρονα οι θεσπίσθηκαν νόμοι πού αφορούσαν αρχικά τα κέρματα αλλά αργότερα και τα χαρτονομίσματα με τους οποίους προβλέπονται αυστηρές ποινές σε όσους παράγουν ή προωθούν στην αγορά χαρτονομίσματα τα οποία είναι προϊόντα παραχάραξης και δημιουργήθηκαν ειδικές κρατικές υπηρεσίες οι οποίες προσπάθησαν να περιορίσουν και να αποθαρρύνουν το φαινόμενο.

Φθορά Παράλληλα με την προσπάθεια αποθάρρυνσης της παραχάραξης, η αντιμετώπισης της φθοράς των τραπεζογραμματίων από την καθημερινή χρήση τους από του συναλλασσόμενους ήταν και είναι μία πρόκληση που καλείται και πάλι να αντιμετωπίσει η τεχνολογία. Έτσι τα τραπεζογραμμάτια πρέπει να είναι ανθεκτικά στην τριβή και στα επανειλημμένα τσακίσματα αλλά ταυτόχρονα να μην σχίζονται εύκολα, να μην συσσωρεύουν ρύπους και να μην αλλοιώνονται τα χρώματα τους, να είναι ανθεκτικά σε όσο το δυνατών περισσότερα χημικά και να μην καταστρέφονται εάν εκτεθούν για μεγάλο διάστημα στο νερό, την υγρασία ή στην ηλιακή ακτινοβολία κ.τ.λ. Οι προκλήσεις είναι πολλές και ακόμα περισσότερες οι λύσεις που χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπισή τους τόσο στο παρελθόν όσο και στην σύγχρονη εποχή. Τελικά και ανάλογα με τις πολιτικές του κάθε εκδότη επιλέγονται εκείνες που αντιμετωπίζουν τα προβλήματα αυτά σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βαθμό χωρίς όμως να εκτοξεύουν το κόστος εκτύπωσης σε ύψη που να τις καθιστά ασύμφορες. Τις τελευταίες δεκαετίες η αυξανόμενη χρήση πιστωτικών καρτών και οι μεταφορές κεφαλαίων με ηλεκτρονικό τρόπο μέσω του διαδικτύου, των αυτόματων ταμιακών μηχανών ή άλλων Τραπεζικών υπηρεσιών όπως η αυτόματη εξόφληση λογαριασμών, περιορίζουν την χρήση χαρτονομισμάτων τα οποία δεν περνούν τόσο τακτικά από χέρι σε χέρι ώστε να φθείρονται. Βέβαια οι ηλεκτρονικές συναλλαγές και το πλαστικό χρήμα δεν επινοήθηκαν για να περιορίσουν την φθορά των χαρτονομισμάτων αλλά είναι και αυτός είναι ένας έμμεσος τρόπος που αυξάνει τον μέσο όρο ζωής τους.

Άλλη χρήση των χαρτονομισμάτων Εκτός από την χρηστική πλευρά τους, τα χαρτονομίσματα χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται και για λόγους διαφορετικούς από αυτούς για τους οποίους δημιουργήθηκαν.  Χαρτονόμισμα που εξέδωσαν οι Ιαπωνικές δυνάμεις κατοχής στις Φιλιππίνες κατά την διάρκεια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου. Kυβερνήσεις, απολυταρχικά ή Δημοκρατικά καθεστώτα, μονάρχες ακόμα και στρατιωτικές κατοχικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν τα χαρτονομίσματα κατά καιρούς για να περάσουν διάφορα μηνύματα. Μέσα από αυτά τα έντυπα μικρών σχετικά διαστάσεων, τιμήθηκαν πρόσωπα όχι μόνο από τον πολιτικό, στρατιωτικό χώρο αλλά και από την επιστήμη την τέχνη, τον αθλητισμό κτλ. Ένα παράδειγμα από την ελληνική πραγματικότητα είναι η αποτύπωση του Κολοκοτρώνη του Καποδίστρια αλλά και του Παπανικολάου σε ελληνικά χαρτονομίσματα. Αποτυπώθηκαν διάφορα γεγονότα εμπνευσμένα από ιστορία του κάθε κράτους. Νικηφόρες μάχες οι οποίες άλλαξαν τον ρου της ιστορίας ενός έθνους είναι ένα πολύ συχνό θέμα. Βασιλιάδες εδραίωσαν την μοναρχία ή την δυναστεία τους όπως γίνεται ακόμα και σήμερα όπου στα χαρτονομίσματα πολλών χωρών όπως η Μεγάλη Βρετανία απεικονίζεται ο εκάστοτε μονάρχης ή πριν την έλευση του ευρώ στα χαρτονομίσματα του Βελγίου, της Ολλανδίας, της Σουηδίας, κτλ. Ηγεμόνες και δικτάτορες προσπάθησαν να παγιώσουν την απολυταρχία τους όπως πολύ συχνά γίνεται και σήμερα σε πολλά αφρικανικά και όχι πολύ παλιά σε νοτιο-αμερικανικά καθεστώτα. Στρατιωτικές δυνάμεις κατοχής επιχείρησαν να ενδυναμώσουν την κυριαρχία τους και να διασπείρουν την προπαγάνδα τους όπως έκαναν κατά την διάρκεια το Β΄ παγκοσμίου πολέμου οι Γερμανικές, Ιταλικές και Ιαπωνικές δυνάμεις κατοχής. Κυβερνήσεις προσπάθησαν να περάσουν τις πολιτικές τους όπως έκανε η Κίνα κατά διαδικασία της εκβιομηχάνισης της, ή κάποιες άλλες κυβερνήσεις όταν προωθούσαν την γεωργία, την αλιεία κτλ στις χώρες τους. Η θεματολογία που αποτυπώνεται στα χαρτονομίσματα είναι αστείρευτη. Από όπου και αν πηγάζει όμως, η καλλιτεχνική αποτύπωσή της αποτελεί ένα ξεχωριστό είδος καλλιτεχνικής έκφρασης. Πολλά από τα χαρτονομίσματα που κυκλοφορήσαν κατά καιρούς ανά τον κόσμο, διακρίνονται για την υψηλή αισθητική τους που αν και τις περισσότερες φορές περνούν απαρατήρητα από τους καθημερινούς χρήστες-συναλλασσόμενους δεν είναι λίγοι εκείνοι οι οποίοι την εκτιμούν και την θαυμάζουν.

Συλλεκτικά χαρτονομίσματα Στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων η αξία των χαρτονομισμάτων είναι ίση με την αναγραφόμενη σε αυτό (ονομαστική αξία). Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις των συλλεκτικών χαρτονομισμάτων, των ειδικών εκδόσεων, ή των χαρτονομισμάτων εκείνων που για κάποιο λόγο, τυχαίο ή όχι, έχουν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Σε αυτές τις περιπτώσεις η αγορά προσδιορίσει μια άλλη αξία (εμπορική) η οποία μπορεί να είναι χαμηλότερη ή υψηλότερη από την ονομαστική ανάλογα με την σπανιότητά τους ή όχι. Οι παράγοντες που προσδιορίζουν την σπανιότητα και κατ’ επέκταση και την εμπορική τους αξία είναι πολλοί όπως παλαιότητα, η ακεραιότητα, η φήμη, η καλλιτεχνική αρτιότητα και πρωτίστως η προσφορά και η ζήτηση. Διαφορετική συνήθως εμπορική αξία από την ονομαστική έχουν επίσης τα χαρτονομίσματα τα οποία έχουν αποσυρθεί από της αγορά. Ανά τους αιώνες πάντα υπήρχαν συλλέκτες μεταλλικών νομισμάτων και πολύ αργότερα χαρτονομισμάτων που διαμόρφωσαν μια ιδιαίτερη πολύ μεγάλη κοινότητα και την αντίστοιχη αγορά η οποία διαμόρφωνε και τις τιμές.

Ελληνικά χαρτονομίσματα Στην Ελλάδα η εισαγωγή το χαρτονομίσματος έγινε για πρώτη φορά το 1841 με εκδόσεις της Εθνικής Τράπεζας. Αργότερα εξέδοσαν χαρτονομίσματα η Ιονική τράπεζα, η Τράπεζα Κρήτης, η Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας και η Τράπεζα της Ελλάδος, ενώ σε έκτακτες περιπτώσεις εξέδωσε χαρτονομίσματα (τα λεγόμενα κερματικά γραμμάτια) και το ίδιο το ελληνικό κράτος. Από την 1η Ιανουαρίου 2002 και μετά όπως και σε άλλες χώρες της Ευρωζώνης χρησιμοποιούνται τραπεζογραμμάτια του Ευρώ. Έχουν εκδοθεί Χαρτονομίσματα των 5, 10, 20, 50, 100, 200 και 500 Ευρώ με το χαρακτηριστικό γράμμα εμπρός από τον αριθμό κυκλοφορίας και με ειδικό κωδικό αριθμό στην κύρια πλευρά του κάθε χαρτονομίσματος. Το «Υ» είναι το χαρακτηριστικό των χαρτονομισμάτων που έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα, όπως π.χ. το «Χ» είναι το χαρακτηριστικό γραμμα της Γερμανίας και το «Τ» της Ιρλανδίας.

Νόμισμα (Κέρμα) Νόμισμα (ή κέρμα) είναι ένα κομμάτι από σκληρό υλικό, συνήθως μέταλλο, που πληροί τις εξής προδιαγραφές έχει τυποποιημένες διαστάσεις, βάρος και ποιότητα υλικού, είναι τυπωμένη πάνω σε αυτό η αρχή που το παράγει εκδίδεται σε μεγάλες ποσότητες και να χρησιμοποιείται ευρέως στις συναλλαγές. Μαζί με τα χαρτονομίσματα αποτελούν την πιο συνηθισμένη μορφή χρήματος στις σύγχρονες κοινωνίες. Δεν πρέπει να συγχέεται με το μετάλλιο.

Ιστορικό Η χρήση του μετάλλου ως χρήμα έδωσε λύσεις σε προβλήματα που δημιουργούσε ο αντιπραγματισμός. Είχε αρκετά σταθερή ανταλλακτική αξία, δεν φθειρόταν εύκολα, μπορούσε εύκολα να μεταφερθεί και να αποθηκευτεί. Είχε όμως δύο πολύ σημαντικά μειονεκτήματα ήταν απαραίτητο να ζυγίζεται σε κάθε συναλλαγή και δεν ήταν εύκολο να αποδειχθεί η καθαρότητά του ως μέταλλο. Τα δύο πολύ σημαντικά, για την εξέλιξη των συναλλαγών, μειονεκτήματα ήρθε να λύσει η πρακτική σύμφωνα με την οποία οι συναλλασσόμενοι έκοβαν μέταλλα με συγκεκριμένη καθαρότητα και συγκεκριμένο βάρος, και τα σημάδευαν με τέτοιο τρόπο ώστε να ξεχωρίζουν από των υπολοίπων. Με την εξέλιξη της πρακτικής αυτής τα σημάδια έγιναν πιο πολύπλοκα απεικονίζοντας παραστάσεις έτσι ώστε και να αποτελούν ένα είδος πιστοποίησης για τους συναλλασσόμενους αλλά και να μην είναι εύκολη η παραχάραξή τους. Έτσι εξελίχθηκαν σε αυτό που σήμερα ονομάζουμε νομίσματα. Όσο πιο επώνυμος και αξιόπιστος ήταν αυτός που έκοβε και σημάδευε τα νομίσματα αυτά, τόσο πιο εύκολα γίνονταν αποδεκτά στις συναλλαγές. Με την εξέλιξη τον ρόλο του αξιόπιστου ανέλαβαν οι πόλεις και τα κράτη στις οποίες γίνονταν χρήση των νομισμάτων αυτών κάτι το οποίο ισχύει μέχρι και σήμερα παρ'όλο που στις περισσότερες περιπτώσεις η ονομαστική τους αξία σήμερα δεν αντιστοιχεί πλέον στην εσωτερική αξία των νομισμάτων ως μέταλλο. Υπάρχει η άποψη που υποστηρίζει ότι νομίσματα είναι κάποια αντικείμενα τα οποία έχουν κάποιο συγκεκριμένο μέγεθος και σχήμα και χρησιμοποιήθηκαν στις συναλλαγές ως χρήμα. Κάτω από αυτό το πρίσμα η ανακάλυψη τους οφείλεται στους κινέζους αφού εκεί βρέθηκαν τέτοια μεταλλικά αντικείμενα που χρονολογούνται γύρω στον 900 π.χ. Η επικρατούσα άποψη όμως είναι ότι για να θεωρηθεί ένα αντικείμενο ως νόμισμα εκτός των άλλων θα πρέπει να φέρει τυπωμένα πάνω του τα στοιχεία του εκδότη τους. Με αυτή την οπτική, νομίσματα χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στην Λυδία της Μικράς Ασίας γύρω στις αρχές το 7ου αιώνα π.Χ. ήταν φτιαγμένα από ήλεκτρο το οποίο ήταν κράμα αργύρου και χρυσού, το βάρος τους ήταν συγκεκριμένο, και πάνω σε κάθε ένα από αυτά ήταν τυπωμένες παραστάσεις οι οποίες προσδιόριζαν και παρέπεμπαν ευθέως στον εκδότη τους.

Η αξία του νομίσματος  Η αγοραστική αξία ενός νομίσματος εξαρτάται από την ιστορική του αξία και/ή από την εγγενή αξία του μετάλλου του, (για παράδειγμα χρυσός ή άργυρος). Ωστόσο, στη σύγχρονη εποχή, τα περισσότερα νομίσματα είναι κατασκευασμένα από βασικά μέταλλα και η αξία τους συναρτάται από το status τους ως πιστωτικό χρήμα (fiat money). Τούτο σημαίνει ότι η αξία του νομίσματος μεταβάλλεται ανάλογα με την ασκούμενη νομισματική πολιτική και συνεπώς λειτουργεί περισσότερο ως συμβολικό νόμισμα με την ακριβή έννοια της λέξης. Η αγοραστική αξία ενός νομίσματος εξαρτάται από την ιστορική του αξία και/ή από την εγγενή αξία του μετάλλου του, (για παράδειγμα χρυσός ή άργυρος). Ωστόσο, στη σύγχρονη εποχή, τα περισσότερα νομίσματα είναι κατασκευασμένα από βασικά μέταλλα και η αξία τους συναρτάται από το status τους ως πιστωτικό χρήμα (fiat money). Τούτο σημαίνει ότι η αξία του νομίσματος μεταβάλλεται ανάλογα με την ασκούμενη νομισματική πολιτική και συνεπώς λειτουργεί περισσότερο ως συμβολικό νόμισμα με την ακριβή έννοια της λέξης.

Υποτίμηση του νομίσματος Υποτίμηση του νομίσματος  Σε όλους σχεδόν τους ιστορικούς χρόνους, βασιλείς αυτοκράτορες και αργότερα οι κυβερνήσεις παρήγαγαν περισσότερα νομίσματα από αυτά που δικαιολογούσε το κρατικό θησαυροφυλάκιο μειώνοντας το πολύτιμο μέταλλο στο τελικό κράμα, όπως στην περίπτωση του Καρακάλλα. Χρησιμοποιώντας βασικά μέταλλα, όπως ο χαλκός, μείωναν την εγγενή αξία του νομίσματος υποτιμώντας το και επιτρέποντας την παραγωγή περισσότερων νομισμάτων. Η υποτίμηση του χρήματος οδηγεί σε πληθωρισμό τιμών εκτός και αν οι τιμές ελέγχονται. Ορισμένοι οικονομολόγοι αναφέρουν ως παράδειγμα αυτού του φαινομένου τη συμπεριφορά των τιμών στις Η.Π.Α. από το 1964 (την τελευταία χρονιά κυκλοφορίας των νομισμάτων με 90% άργυρο).

Χαρακτηριστικά των σύγχρονων νομισμάτων Το οδοντωτό άκρο που παρατηρείται σε αρκετά από τα σύγχρονα νομίσματα σχεδιάστηκε αρχικά για να δείξει ότι δεν έχει αφαιρεθεί πολύτιμο μέταλλο από το νόμισμα. Πριν από τη χρήση οδοντωτών άκρων τα νομίσματα ξύνονταν (ξυρίζονταν είναι η ακριβής έκφραση) από επιτήδειους που συγκέντρωναν μικρές ποσότητες πολύτιμου μετάλλου από την άκρη του νομίσματος. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ορισμένα νομίσματα είναι ραβδόγλυφα στις άκρες τους. Η παρουσία του ραβδόγλυφου δείχνει ότι η άκρη του νομίσματος δεν έχει ξυριστεί. Νομίσματα δίχως οδοντωτό άκρο, όπως η αγγλική στερλίνα σε πολλές περιπτώσεις βρέθηκαν με το μισό βάρος τους από το κανονικό του νομισματοκοπείου από τέτοια επανειλημμένα ξυρίσματα. Αυτή η μορφή υποτίμησης κατά την περίοδο της δυναστείας των Τυδώρ οδήγησε στην ψήφιση του νόμου του Γκρέσαμ. Παραδοσιακά η μία πλευρά του νομίσματος φέρει το πορτραίτο ενός μονάρχη ή κάποιο εθνικό έμβλημα, και ονομάζεται εμπροσθότυπος, κεφάλι ή κορώνα. Η οπίσθια όψη, δηλαδή ο οπισθότυπος, στα Ελληνικά απαντάται στην καθομιλούμενη ως γράμματα. Ωστόσο, τούτος ο κανόνας δεν είναι απαράβατος, όπως φαίνεται στην περίπτωση του ευρώ, όπως και ο κανόνας της τοποθέτησης της ημερομηνίας του νομισματοκοπείου στην εμπρόσθια όψη, ο οποίος παραβιάζεται από όλα σχεδόν τα καναδικά νομίσματα. Ορισμένα από τα νομίσματα ιδιαίτερα χαμηλής αξίας είναι κατασκευασμένα από τόσο λεπτό μέταλλο που εντυπώνονται με τη σφραγίδα του νομισματοκοπείου μόνον στην εμπρόσθια όψη.

Το Πιστωτικό Χρήμα και οι μορφές του Μια άλλη μορφή χρήματος είναι το λεγόμενο πιστωτικό χρήμα. Το πιστωτικό χρήμα μπορεί να πάρει δύο διαφορετικές μορφές: τη μορφή της επιταγής και τη μορφή της συναλλαγματικής. • Επιταγή είναι η μορφή χρήματος που αποτελεί εντολή προς την τράπεζα να εξαργυρώσει το αναφερόμενο ποσόν στον κομιστή (δικαιούχο) της επιταγής. Το ποσόν οφείλει να είναι ήδη κατατεθειμένο στο λογαριασμό του εκδότη της επιταγής στην τράπεζα, αλλιώς ο εκδότης της επιταγής μπορεί να αντιμετωπίσει οικονομικές και ποινικές κυρώσεις (ακάλυπτη επιταγή). Σε κάθε επιταγή πρέπει να αναγράφεται το χρηματικό ποσόν, το όνομα του δικαιούχου-αποδέκτη της επιταγής ο τόπος και η ημερομηνία έκδοσης της επιταγής και η υπογραφή του εκδότη.

Το Πιστωτικό Χρήμα και οι μορφές του • Η συναλλαγματική είναι μια ιδιωτική ρύθμιση πληρωμής μεταξύ δύο συναλλασσομένων. Η συναλλαγματική αποτελεί υπόσχεση πληρωμής στο μέλλον. Με άλλα λόγια, ο οφειλέτης (αγοραστής) υπόσχεται ότι θα πληρώσει στον δικαιούχο (πωλητή) το ποσόν που αναγράφεται στη συναλλαγματική στην ημερομηνία που επίσης αναγράφεται στη συναλλαγματική. Τα στοιχεία που πρέπει να έχει κάθε συναλλαγματική είναι το χρηματικό ποσόν, το όνομα του δικαιούχου, το όνομα και την υπογραφή του οφειλέτη (αποδέκτη), την ημερομηνία πληρωμής, τον τόπο και την ημερομηνία έκδοσης της συναλλαγματικής καθώς και την υπογραφή του εκδότη. Συνήθως ο οφειλέτης συναλλαγματικών επιβαρύνεται με την πληρωμή ενός πρόσθετου ποσού, πέρα από την αξία του εμπορεύματος που αγοράζει, εξαιτίας της πληρωμής σε μεταγενέστερο χρόνο. Το πρόσθετο αυτό ποσόν είναι ο τόκος. Οι επιταγές και οι συναλλαγματικές αποτελούν προαιρετικά μέσα συναλλαγών. Δηλαδή δεν είναι υποχρεωτική η αποδοχή τους από τον δικαιούχο-πωλητή του εμπορεύματος, ο οποίος μπορεί να απαιτήσει την πληρωμή σε χαρτονόμισμα.

Οι Πιστωτικές Κάρτες Ένα είδος χρήματος, του οποίου η χρήση διευρύνεται συνεχώς στις σύγχρονες κοινωνίες, είναι το λεγόμενο «πλαστικό χρήμα», δηλαδή οι πιστωτικές κάρτες που εκδίδουν οι εμπορικές τράπεζες. Οι πιστωτικές κάρτες χρησιμοποιούνται από τους καταναλωτές για τις αγορές εμπορευμάτων σε καταστήματα που έχουν συμβληθεί με την τράπεζα και αποδέχονται την πληρωμή με την πιστωτική κάρτα. Η αγορά με την πιστωτική κάρτα επιτρέπει στον χρήστη της να μην πληρώσει αμέσως μετρητά, αλλά να πληρώσει αργότερα στην τράπεζά του (συνήθως μέσα σε ένα μήνα από την αγορά) το σύνολο της αξίας των αγορών του. Ο κάτοχος πιστωτικής κάρτας μπορεί, επίσης, να πληρώσει τμήμα των οφειλών του, αλλά, στην περίπτωση αυτή, επιβαρύνεται με πληρωμή τόκων για το υπόλοιπο της οφειλής του. Οι πιστωτικές κάρτες είναι σήμερα πολύ διαδεδομένες και γίνονται ευρέως αποδεκτές από πολλά καταστήματα. Ο λόγος της διάδοσής τους είναι γιατί διευκολύνουν πολύ τις συναλλαγές (αγορές όταν οι τράπεζες είναι κλειστές ή αγορές έναντι μελλοντικών εισοδημάτων κ.τ.λ.), ενώ αποτρέπουν κινδύνους κλοπής των μετρητών του αγοραστή ή του πωλητή.

ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ «Αρχές Οικονομίας Βιβλίο μαθητή Α’Λυκείου» www.kepik.gr Wikipedia(Η ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια) «Παγκόσμιος Μινώταυρος του Γ.Βαρουφάκη» Αποσπάσματα από το ντοκιμαντέρ «Το χρήμα ως χρέος»