* Στην παρουσίαση εκφράζονται οι προσωπικές απόψεις του ομιλητή ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Συζήτηση με θέμα: «Δημοσιονομική προσαρμογή: πόσο δίκαιη είναι η κατανομή των βαρών;» Δημοσιονομική προσαρμογή και κοινωνικοί δείκτες: Η εμπειρία από την τρέχουσα κρίση Μητράκος Θεόδωρος* Τράπεζα της Ελλάδος tmitrakos@bankofgreece.gr Αθήνα, 19 Νοεμβρίου 2013 Βουλή των Ελλήνων, αίθουσα Γερουσίας * Στην παρουσίαση εκφράζονται οι προσωπικές απόψεις του ομιλητή

Δημοσιονομική προσαρμογή  δίκαιη κατανομή βαρών Μέτρα Μνημονίων: Προτεραιότητα στη Δημοσιονομική προσαρμογή Όμως: Αναδιανομή; Κοινωνική προστασία και συνοχή;

Απογοητευτικές οι επιδόσεις της Ελλάδας σε όλους σχεδόν τους κοινωνικούς δείκτες 2,5 εκατ. άτομα κάτω από το χρηματικό όριο της σχετικής φτώχειας (23,1% του πληθυσμού ή 973 χιλ. νοικοκυριά) το 34,6% του πληθυσμού ή 3,8 εκατομμύρια άτομα σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικό αποκλεισμό (δηλ. διαβιεί με υλικές στερήσεις ή και με χαμηλή ένταση εργασίας) 837.300 άτομα διαβιούν σε νοικοκυριά που δεν εργάζεται κανένα μέλος ή εργάζεται λιγότερο από 3 μήνες το έτος το πλουσιότερο 20% των νοικοκυριών κατέχει 6,6 φορές μεγαλύτερο μερίδιο εισοδήματος από ό,τι το φτωχότερο 20% 1.365.406 άνεργα άτομα τον Αύγουστο του 2013 (27,3% ή το 60,6% των νέων) Υποεκτιμούνται ομάδες υψηλού κινδύνου φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού (μετανάστες, άστεγοι, ROMA κ.ά)

Εξαιρετικά δυσμενής η σχετική θέση της Ελλάδας μεταξύ των χωρών της ΕΕ και του ΟΟΣΑ η Ελλάδα βρίσκεται στη χειρότερη θέση και από τις 28 χώρες της ΕΕ σε όρους κινδύνου φτώχειας και στην 4η χειρότερη θέση σε όρους φτώχειας ή κοινων. αποκλεισμού (πριν τη LV, RO, BG) στην προτελευταία θέση σε όρους μεριδίου εισοδήματος για το πλουσιότερο 20% προς το φτωχότερο 20% (πριν την ES) και στην 4η χειρότερη θέση σε όρους εισοδηματικής ανισότητας (GINI, πριν την PT, ES και LV) στην 4η χειρότερη θέση μεταξύ 35 χωρών του ΟΟΣΑ με βάση τους δείκτες «ευημερίας» και ποιότητας ζωής (πριν το Μεξικό, την Πορτογαλία και την Τουρκία): εξαιρετικά κακές επιδόσεις για την εργασία και τις αποδοχές, τις κοινωνικές σχέσεις, τη στέγαση, την υποκειμενική ευημερία και την ποιότητα του περιβάλλοντος στη χειρότερη θέση του ΟΟΣΑ ως προς το % ατόμων που δηλώνουν ότι είναι ικανοποιημένοι με τη ζωή τους (2011: 34%) Μόλις το 13% των Ελλήνων αναφέρουν στην έρευνα του ΟΟΣΑ για το 2012 ότι εμπιστεύονται την κυβέρνηση (2007: 38%)

Η «ευημερία» στις χώρες του ΟΟΣΑ: How’s Life? 2013 Source: http://www.oecd.org/statistics/measuringwell-beingandprogress.htm 5

Κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικός αποκλεισμός: Διακρατικές συγκρίσεις (EU SILC 2012) 6

Τι έγινε όμως στην περίοδο της κρίσης; Δραματική η επιδείνωση των κοινωνικών δεικτών Μέσα σε δύο μόλις έτη (EUSILC 2010-12) στην ΕΛΛΑΔΑ είχαμε: αύξηση του κινδύνου φτώχειας σε σχετικούς όρους κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες ή κατά 14,9% (από 20,1% σε 23,1%) αύξηση του κινδύνου φτώχειας σε απόλυτους όρους κατά 16,0 ποσοστιαίες μονάδες ή κατά 98,2% (από 16,3% σε 32,3%) αύξηση του χάσματος φτώχειας κατά 6,5 ποσοστιαίες μονάδες ή κατά 27,8% (από 23,4% σε 29,9%) αύξηση του κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού κατά 6,9 ποσοστιαίες μονάδες ή κατά 24,9% (27,7%  34,6%) αύξηση της εισοδηματικής ανισότητας κατά 4,3% (GINI) ή 17,9% (S80/S20) Δραματική αύξηση του ποσοστού ανεργίας (από 7,2% το β΄ και γ΄ τρίμηνο του 2008 σε 27,3% τον Αύγουστο του 2013 ή 1.365.400 άνεργα άτομα, 60,6% το % ανεργίας των νέων 15-24 ετών). Απώλεια του 1/3 από το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών

Επιδεινώθηκαν σημαντικά οι κοινωνικοί δείκτες στην περίοδο της τρέχουσας κρίσης, κυρίως σε απόλυτους όρους 8

Μεταβολές ανισοκατανομής εισοδήματος στην Ελλάδα κατά την περίοδο της τρέχουσας κρίσης 9

Σημαντικές μετατοπίσεις του κινδύνου φτώχειας Από την ομάδα των ηλικιωμένων 65+ (2005: 27,9%, 2010: 21,3%, 2012: 17,2%) προς την ομάδα των ανέργων και νεότερων ζευγαριών µε παιδιά αλλά και προς τους νέους εργαζομένους Η παιδική φτώχεια βρίσκεται σε μια διαδικασία διεύρυνσης (510.000 παιδιά ζουν σε φτωχά νοικοκυριά, 2005: 19,3%, 2010: 22,3%, 2012: 26,5%, παιδιά μεταναστών: 44,4%) Από τις αγροτικές στις αστικές περιοχές και τους λιγότερο εκπαιδευμένους στις υψηλότερες εκπαιδευτικές βαθμίδες

Κίνδυνος σχετικής φτώχειας: μεταβολές

Ομάδες υψηλού κινδύνου σχετικής φτώχειας άνεργοι (ποσοστό φτώχειας 45,8%), και κυρίως άνεργοι άνδρες (48,4%) τα μονογονεϊκά νοικοκυριά με τουλάχιστον ένα παιδί (66,0%) οι μη οικονομικά ενεργοί εκτός των συνταξιούχων (νοικοκυρές κ.λπ., 32,9%) με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης (35,7%, έως Γυμνάσιο) νοικοκυριά με 2 ενήλικες και 3 ή περισσότερα παιδιά (36,8%) τα νοικοκυριά που διαμένουν σε ενοικιασμένη κατοικία (29,6%) διπλάσια τα ποσοστά φτώχειας στα νοικοκυριά των μεταναστών παιδία ηλικίας 0-16 ετών (26,5%, παιδιά μεταναστών: 44,4%)

Κίνδυνος φτώχειας-προσδιοριστικοί παράγοντες Ισχυρή αντίστροφη σχέση του κινδύνου φτώχειας με την ένταση της απασχόλησης στο νοικοκυριό Εργαζόμενοι 15,1% (ΕΕ-28: 9,5%), μη οικονομικά ενεργοί εκτός συνταξιούχων 32,9% (ΕΕ-28: 26,7%), άνεργοι 45,8% (ΕΕ-28: 46,7%), μερική απασχόληση 27,3% (ΕΕ-28: 14,4%) Όμως, περίπου 1 στους 4 φτωχούς είναι εργαζόμενος Ισχυρή αρνητική συσχέτιση με το επίπεδο εκπαίδευσης Ιδιαίτερη η συμβολή των τεκμαρτών εισοδημάτων (ιδιοκατοίκηση κ.ά.) στη μείωση της φτώχειας (κατά 3,3 μονάδες και 7 μονάδες στους ηλικιωμένους)

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ για την άμβλυνση των κοινωνικών δεικτών ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ για την άμβλυνση των κοινωνικών δεικτών  Η ενίσχυση της απασχόλησης ο καλύτερος τρόπος αποτροπής από καταστάσεις φτώχειας  Πολιτικές βελτίωσης του εκπαιδευτικού επιπέδου θα αμβλύνουν τους κοινωνικούς δείκτες της ανισότητας και φτώχειας - Σχολική διαρροή, ενισχυτική διδασκαλία, παραπαιδεία, ανοικτά ΑΕΙ κ.ά. Στοχευμένες δράσεις προς αυτούς που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη και έλεγχος πόρων Η σχετική υστέρηση δεν εξαντλείται στο εισόδημα. Συντονισμένη δράση κοινωνικών δαπανών και κοινωνικών επενδύσεων Το δίχτυ κοινωνικής προστασίας στην Ελλάδα είναι: κατακερματισμένο, διάτρητο, κοινωνικά άδικο και με χαμηλό βαθμό στόχευσης προς τους πραγματικούς δικαιούχους Ύστατο δίχτυ κοινωνικής προστασίας για όλους: Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα (πρόκληση η πιλοτική του εφαρμογή)

ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Θέμα: «Δημοσιονομική προσαρμογή: πόσο δίκαιη είναι η κατανομή των βαρών;» Ευχαριστώ πολύ! Μητράκος Θεόδωρος tmitrakos@bankofgreece.gr