ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΧΡΟΝΩΝ <<ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΟΔΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ>> ΟΝΟΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΩΝ : ΣΑΒΒΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ - ΤΣΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ ΣΑΒΒΑΣ - ΦΚΙΑΡΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ – ΧΑΤΖΗΣ ΜΑΡΙΟΣ ΤΑΞΗ : Β3 7ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΚΑΛΗ ΒΕΝΕΤΙΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : 2013-2014

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΝΔΥΣΗ 1.1. Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ 1.2. Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ 1.3. Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ 1.4. Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ - ΙΕΡΕΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ 1.5. Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ 2. Η ΚΟΜΜΩΣΗ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ 2.1. Η ΚΟΜΜΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ 2.2. Η ΚΟΜΜΩΣΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ 3. ΤΑ ΑΡΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ 4. ΤΑ ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ 5. ΤΑ ΥΠΟΔΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ 2

ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΟΔΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ 3

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΝΔΥΣΗ Το ένδυμα στο Βυζάντιο αποτελούσε σημαντικό διακριτικό στοιχείο κοινωνικής θέσης, που καθοριζόταν από πολλούς παράγοντες, όπως την εθνικότητα, την οικονομική κατάσταση του ατόμου, το επάγγελμα, την ηλικία και το φύλο του. Γενικά, όσο πιο μεγάλη κοινωνική θέση και χρήματα είχε κάποιος, τόσο πιο ωραίες φορεσιές διέθετε. Οι Βυζαντινοί παρακολουθούσαν τη μόδα και αγαπούσαν τα κοσμήματα. Βασικό ένδυμα της βυζαντινής φορεσιάς ήταν ο χιτώνας, που μπορούσε να συνδυαστεί με διαφορετικά ενδύματα, όπως παντελόνια, μανδύες, επενδύτες και πανωφόρια, και φοριόταν και από τα δύο φύλα. Σημαντικές πληροφορίες για την ενδυμασία των βυζαντινών αντλούμε από τις χιλιάδες τοιχογραφίες των εκκλησιών. Οι Βυζαντινοί που ανήκαν στα μεσαία και κατώτερα στρώματα φορούσαν λινά ή μάλλινα ρούχα. Η κατασκευή των ρούχων τους ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Τα έφτιαχναν μόνοι τους, ξεκινώντας από την κλωστή, που έπρεπε να την επεξεργαστούν (αν ήταν μπαμπάκι ή μαλλί), να την βάψουν με χρώματα που βρίσκανε στη φύση, να υφάνουν (οι γυναίκες πάντα) τα υφάσματα χωρίς διακοσμητικά σχέδια στον αργαλειό και μετά να τα ράψουν στο χέρι. Συνήθως ήταν πιο κοντά σε μήκος από αυτά της ανώτερης τάξης για να έχουν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων. Για τον μέσο Βυζαντινό, λοιπόν, φαίνεται πως η ενδυμασία ήταν μόνο κάτι απαραίτητο για την επιβίωσή του. Αντίθετα, η βυζαντινή ελίτ (ανώτερη τάξη) κι ο αυτοκράτορας, περιποιούνταν πολύ τον εαυτό τους. Αυτοί φτιάχνανε φορεσιές πιο πλουμιστές, με περίτεχνα διακοσμητικά σχέδια είτε μέσα στην ύφανση είτε τα κεντούσαν μετά με χρυσή και ασημένια κλωστή. Δεν έφτιαχναν οι ίδιοι τα ρούχα τους αλλά είχαν εξειδικευμένους τεχνίτες. Φορούσαν ρούχα από ακριβά υφάσματα, όπως λινό και μετάξι από την Ανατολή. Βέβαια, ο Αυτοκράτορας, τα μέλη της οικογένειάς του και όλοι όσοι ήτανε μαζί του στο παλάτι (οι αυλικοί), διέθεταν τις πιο εντυπωσιακές ενδυμασίες. Μάλιστα, η χρήση μιας βαφής με βαθύ κόκκινο (ή κάπως βιολετί) χρώμα  που ονομάζεται πορφύρα και την έβγαζαν από ένα είδος κοχυλιού, πολύ σπάνιου, ήταν προνόμιο μόνο του βασιλιά. Τα χρώματα των ρούχων των Βυζαντινών ήταν ζωηρά και γήινα καφέ, ώχρα (κιτρινωπό – μουσταρδί), πράσινο, σταχτί. Το λευκό συμβόλιζε την αγνότητα, αλλά και τη σεμνότητα. Αντίθετα, το μαύρο ήταν χρώμα της στενοχώριας. Το φορούσαν οι γυναίκες και οι άντρες όταν είχαν χάσει δικό τους αγαπημένο άνθρωπο, καθώς και οι κληρικοί και όσοι είχαν επιλέξει τον μοναχικό βίο (καλόγριες, καλόγεροι). Ο τρόπος που ντύνονταν οι Βυζαντινοί έμεινε ίδιος στο μεγαλύτερο τμήμα της Βυζαντινής περιόδου. Υπήρχε ένας συντηρητισμός στο ντύσιμο τους και τα σχέδια, το είδος, και  ο τρόπος ραφής δεν άλλαζαν εύκολα. Χρειάστηκε να περάσουν αρκετοί αιώνες, και μόνο στην τελευταία περίοδο του Βυζαντίου (Υστεροβυζαντινή περίοδο) άρχισαν νέες τάσεις από τη Δύση να υιοθετούνται από τους Βυζαντινούς, όπως καπέλα, ανδρικά σακάκια, κουμπιά και πιο εφαρμοστές φορεσιές. 4

1.1. Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Οι άντρες φορούσαν συνήθως κοντούς χιτώνες, ψηλές πλεχτές κάλτσες, μανδύες ή χοντρά πανωφόρια και σκούφιες στο κεφάλι, Οι αστοί φορούσαν μακρύ χιτώνα με πολλές πτυχώσεις και δερμάτινες μπότες (το χειμώνα) ή ανατολίτικα παπούτσια (το καλοκαίρι). Bασικό ένδυμα για όλους στο Βυζάντιο ήταν ο χιτώνας σε σχήμα T, που διέφερε στο μήκος και τα μανίκια και συνήθως έδενε στη μέση με ζώνη. Ο μακρύς μoνόχρωμoς χιτώνας ήταν η τυπική καθημερινή φoρεσιά τoυ λαoύ σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου. Ο κοντός χιτώνας με κoντά μανίκια, απεικονίζεται συχνά στην τέχνη ως ένδυμα των αγροτών. Τη μηλωτή, ρούχο φτιαγμένο από δέρμα προβάτου, φορούσαν οι βoσκoί.Μακριές πουκαμίσες φορούσαν όλοι οι  πολίτες. Φτιάχνονταν με απλά υφαντά υφάσματα που τα στόλιζαν με διακοσμητικές ταινίες, τα κλαβία (clavi), τα σημεία (segnenta) και με τετράγωνα διακοσμητικά τμήματα, κεντητά, υφαντά ή βαμμένα με πορφυρό χρώμα, τα ταβλία (tabulae). Συμπλήρωναν τη φορεσιά με ένα μανδύα, που αρχικά ήταν η toga και η χλαμύδα (sagum).Ένας Βυζαντινός μπορούσε να φοράει ή να μη φοράει εσώρουχο, φορούσε όμως ψηλές κάλτσες που θα πρέπει να τις στερέωνε σε μια εσωτερική ζώνη στη μέση, καθώς και μια κοντή ή μακριά πουκαμίσα, ανάλογα με το επάγγελμα, την κοινωνική του θέση και την περίσταση.

Ανδρική Τουνίκα Ανδρικό ένδυμα

1.2. Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ οι γυναίκες προτιμούσαν τους φαρδιούς, μακριούς και με μακριά μανίκια χιτώνες που κάλυπταν τελείως τα χέρια τους, μαζί με εσάρπες, μαντήλια και καλύμματα της κεφαλής, που σχετίζονταν βέβαια με την ηθική της εποχής. Έτσι φορούσαν μανδύα με μακριά μανίκια και κάλυμμα της κεφαλής πάνω από το στιχάριο (χιτώνα), φρόντιζαν τα μαλλιά τους και μακιγιάρονταν, ενώ οι πλούσιες φορούσαν πολυτελή ενδύματα, μεταξωτά και λινά. ο μανδύας στηρίζονταν στους ώμους και στερεωνόταν μπροστά με μια καρφίτσα (πόρπη), και ήταν είτε σαν μακρύ γιλέκο, είτε σαν παλτό. Επίσης, οι γυναίκες φορούσαν πουκαμίσες με ζώνη στη μέση. Πολλές φορές όμως φορούσαν την πουκαμίσα τελείως ριχτή. Συνηθίζονταν το «κοντό πάνω από το μακρύ» συνδυάζοντας δύο πουκαμίσες, μια μακριά και από πάνω μια κοντή. Η δεύτερη πουκαμίσα μπορούσε να είναι αμάνικη.

Γυναικείο Ένδυμα Γυναικείο Ένδυμα

1.3. Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Τα παιδιά στο Βυζάντιο φορούσαν κοντές τουνίκες, δηλαδή χιτώνες με μήκος λίγο πάνω από το γόνατο, όμοιους με αυτούς των αγροτών. Για υποδήματα επέλεγαν σανδάλια.

10 1.4. Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ - ΙΕΡΕΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Οι κληρικοί φορούν λευκές φαρδομάνικες τουνίκες ή δαλματικές. Το κεντρικό τους τμήμα τονίζεται από τη σκουρόχρωμη ούγια δεξιά κι αριστερά. Την εποχή του Ιουστινιανού τα ενδύματα στενεύουν. Αναφέρονται ενδύματα με παράξενα ονόματα, που πιθανόν να τα παίρνουν από τα υφάσματα που είναι ραμμένα. Τέτοια ενδύματα είναι τα καβάδια, τα σκαραμάγγια, τζιτζάκια, τα δεβητησία. Μερικά από αυτά ήταν πολύ βαριά και σωληνωτά ή συρματένια. Τα ταμπάρια, οι γρανάτζες και ο λαπατσάς, (ενδύματα με πολύ μακριά μανίκια) ήταν πανωφόρια που μπορούσαν να φορεθούν ή να μένουν κρεμασμένα πίσω.  Τα εκκλησιαστικά ενδύματα ήταν ενδεικτικά τoυ βαθμού ιεροσύνης των πρoσώπων πoυ τα φoρoύσαν, όπως άλλωστε και σήμερα. Συχνά, πoλύτιμoι λίθoι κοσμούσαν τα πoλυτελή υφάσματα που χαρακτήριζαν τα ανώτερα εκκλησιαστικά αξιώματα. Πολλά διακοσμητικά θέματα είχαν συμβολικό χαρακτήρα.  10

Ο Πατριάρχης Φώτιος (3ος αριστερά) συζητά με τους μαθητές του Ο Πατριάρχης Φώτιος (3ος αριστερά) συζητά με τους μαθητές του.(Μικρογραφία από βυζαντινό χειρόγραφο, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη) 11

12 Στρατιωτική στολή 1.5. Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Οι στρατιωτικοί φορούσαν κοντές πουκαμίσες, με ζώνη στη μέση ή ελεύθερες. Η φορεσιά των στρατιωτικών ήταν αρχικά πανομοιότυπη με αυτή των Ρωμαίων. Έτσι εικονίζονται οι στρατιωτικοί Άγιοι Γεώργιος και Δημήτριος, καθώς και οι Άγιοι Θεόδωροι και πολύ συχνά οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ. Στρατιωτική στολή 12

2. Η ΚΟΜΜΩΣΗ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Ένα από τα κύρια στοιχεία της εξωτερικής εμφάνισης των βυζαντινών ήταν τα μαλλιά τους και για την περιποίηση τους χρησιμοποιούσαν τα χτένια και τα ψαλίδια. Στο Βυζάντιο υπήρχαν κουρείς και κουρίδες ή εμπλέκτριες (κομμώτριες) που περιποιούνταν την κόμμωση ανδρών και γυναικών. Το κούρεμα γινόταν κατά κανόνα στο σπίτι από δούλους, καθώς οι κουρείς και οι κουρίδες ήταν στη δούλεψη των αρχόντων. Χρησιμοποιούσαν ακόμα και ειδικές αλοιφές και ζεστό σίδερο για να κατσαρώνουν τα μαλλιά τους ή τα έβαφαν ξανθά για να φαίνονται πιο όμορφα. Από τα ευρήματα των ανασκαφών και από τα γραπτά κείμενα γνωρίζουμε ότι υπήρχαν βαφές, μολύβια, κραγιόν, πούδρες, χτένες, χτενάκια, τσιμπιδάκια, ρολά, σίδερα, ψαλίδια. 13

2.1. Η ΚΟΜΜΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Οι άντρες πρόσεχαν την εμφάνισή τους όπως και οι γυναίκες, ενώ υπάρχουν μαρτυρίες ότι κάποιοι βάφονταν κιόλας είτε από θηλυπρέπεια είτε για να έχουν όψη ταλαίπωρου μοναχού και αγίου που δεν τρέφεται καλά και έχει όψη χλωμή. Περιποιούνταν τα μαλλιά τους, τη γενειάδα (οι περισσότεροι άνδρες της εποχής διατηρούσαν γενειάδα) και το μούσι τους. Ανάλογα με την καταγωγή τους, την κοινωνική τους θέση αλλά και τις επιθυμίες τους είχαν κοντά ή μακριά μαλλιά, χωρίς να απορρίπτουν και τη χρήση περούκας. Οι στρατιώτες είχαν κοντά μαλλιά για ευκολία και καθαριότητα. Οι μοναχοί είχαν κοντά μαλλιά και τα έκοβαν κατά την τελετή μύησής τους, που λέγεται κουρά. Η συνήθεια αυτή αρχικά ξεκίνησε μάλλον για λόγους καθαριότητας, αλλά μετά συμβόλιζε την ταπείνωση και την μετάνοια. Στη Δύση κυρίως, αλλά και στην Ανατολή, οι ιερωμένοι ξύριζαν τα μαλλιά τους στην κορυφή της κεφαλής (παπαλήθρα) για να απομένουν τριγύρω μαλλιά σαν στεφάνι, συμβολίζοντας έτσι το ακάνθινο στεφάνι του Χριστού. Όσο για τις τρίχες του προσώπου για τους άνδρες, η τάση ήταν η διατήρηση γενειάδας. Οι αξιωματικοί του στρατού ήταν όλοι «βαρβάτοι» (στα λατινικά barbatus είναι ο γενειοφόρος), σε αντίθεση με τους ευνούχους του Παλατιού που ήταν σπανοί ή ξυρίζονταν. 14

Κομμώσεις ανδρών του Βυζαντίου – Ψηφιδωτό από τον Άγιο Βιτάλιο της Ραβέννας . 15

2.2. Η ΚΟΜΜΩΣΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Οι γυναίκες του Βυζαντίου κατά κανόνα είχαν μακριά μαλλιά που τα χτένιζαν σεμνά και τα συγκρατούσαν στον αυχένα με περόνη, τα έπλεκαν σε πλεξίδες, με χρυσές η χρωματιστές κορδέλες ενδιάμεσα ή τα άφηναν να πέφτουν ελεύθερα στους ώμους, ιδίως τα νεαρά κορίτσια. Αν ετοιμάζονταν για γιορτή, έκαναν πιο περίτεχνες κομμώσεις: μπούκλες ή κότσους, καθώς και πρόσθετες πλεξούδες, κυρίως ξανθές. Πριν βγουν έξω έριχναν από πάνω ένα μαντήλι λευκό από ύφασμα ή δίχτυ και από πάνω το μαφόριο, ένα  πέπλο που φορούσαν όλες οι γυναίκες από σεμνότητα (ήταν απρέπεια αν εμφανίζονταν χωρίς σκέπη). Εκτός από τα μαλλιά περιποιούνταν και το πρόσωπό τους: καθαρισμός, μάσκα για θρέψη και ενυδάτωση της επιδερμίδας, αφαίρεση των τριχών και τέλος μακιγιάζ. Οι γυναίκες κούρευαν τα μαλλιά τους μόνο σε ένδειξη πένθους ή από τιμωρία λόγω ηθικού παραπτώματος.  Τα μαλλιά τα περιποιούνταν με διάφορα λάδια και τονωτικά. Συχνά τα έβαφαν, κατά προτίμηση ξανθά, εκτός εάν επρόκειτο για νύφη που τα έβαφε κόκκινα. Ιδιαίτερα ασχολούνταν και με την περιποίηση και τον καλλωπισμό του προσώπου τους. Για παράδειγμα ξύριζαν ή έβγαζαν τις τρίχες του προσώπου τους και μακιγιάρονταν με άσπρο, μαύρο και κόκκινο χρώμα, γεγονός που έκανε τους Πατέρες της Εκκλησίας να τις κατακρίνουν έντονα. Τα υλικά περιποίησης οι Βυζαντινές τα έπαιρναν απευθείας από τη φύση: το πρόσωπο και ο λαιμός βάφονταν λευκά με άσπρη σκόνη ανθρακικού μολύβδου. Για το βάψιμο ματιών και φρυδιών χρησιμοποιούσαν το μαύρο από το στίμμι (θειούχο αντιμόνιο), τα κουκουνάρια ή την υγρή πίσσα, ακόμα και εάν είχαν βάψει τα μαλλιά τους ξανθά. Τέλος, το κόκκινο χρώμα, με το οποίο έβαφαν τα μάγουλα, τα χείλη αλλά και την άκρη του πηγουνιού το έπαιρναν από τα φύκια της θάλασσας. 16

Κομμώσεις γυναικών του Βυζαντίου 17

3. ΤΑ ΑΡΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Κοινή στους άνδρες και στις γυναίκες ήταν και η χρήση αρωμάτων. Τα μύρα που χρησιμοποιούσαν προέρχονταν από λουλούδια, όπως τον κρίνο, τη μυρτιά, την τριανταφυλλιά κ.α., πολλά από τα οποία προέρχονταν από μακρινές χώρες. Μύρα χρησιμοποιούσαν και οι άνδρες, αλείφοντας τα στα μαλλιά τους για να γυαλίζουν, προκαλώντας την αντίδραση της Εκκλησίας. 18

4. ΤΑ ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Η μεγάλη αγάπη των Βυζαντινών για περιποιημένη εμφάνιση φαίνεται και από τα κοσμήματά τους. Τα έφτιαχναν από πολύτιμα υλικά, όπως ασήμι και χρυσό, διακοσμημένα με πολύτιμους λίθους και μαργαριτάρια. Χρησιμοποιούσαν όμως και φτηνότερα υλικά, όπως σίδηρο, χαλκό, γυαλί. Υπήρχαν όλων των ειδών τα κοσμήματα: σκουλαρίκια, αλυσίδες, περιδέραια, βραχιόλια, περικάρπια, πόρπες, ακόμα και κοσμήματα για τον αγκώνα και τα πόδια. Σκουλαρίκια Περιδέραιο Σκουλαρίκια 19

20 Δαχτυλίδι με αναπαράσταση ναού Δαχτυλίδι γάμου Από τα πιο αγαπημένα πάντως είδη ήταν αναμφίβολα το δαχτυλίδι που φοριόταν από άνδρες και γυναίκες. Τα δακτυλίδια έφεραν συνήθως διακόσμηση ανάλογα με τη χρήση τους, όπως για παράδειγμα οι γαμήλιες βέρες, ενώ συχνά διακοσμούνταν με πολύτιμους λίθους ή γυαλί. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις δαχτυλιδιών με κάποιο μοναδικό έμβλημα που τα χρησιμοποιούσαν για να σφραγίσουν με αυτό έγγραφα, κατοχυρώνοντας έτσι το γνήσιο της υπογραφής τους Δαχτυλίδι σφραγίδα Δαχτυλίδι με αναπαράσταση ναού Δαχτυλίδι γάμου 20

Ένα ακόμη κόσμημα των βυζαντινών ήταν τα πρεπενδούλια τα οποία αντικατέστησαν Τα σκουλαρίκια των πρώτων χριστιανικών χρόνων . Τα πρεπενδούλια στους αυτοκράτορες κρέμονταν από τα διαδήματα που φορούσαν και στους αυλικούς από τα φακεωλίδια (ή φακιολίδια), τετράγωνα πολυποίκιλτα τεμάχια στόφας που κάλυπταν το κεφάλι. Ο Ιουστινιανός φορώντας πρεπενδούλια Η Θεοδώρα φορώντας πρεπενδούλια 21

Τέλος ιδιαίτερα στολισμένα, τόσο στις ανδρικές όσο και στις γυναικείες φορεσιές, ήταν τα επιμανίκια, που πολλές φορές τη θέση τους έπαιρναν φαρδιά βραχιόλια με πολύτιμους λίθους ή με σμάλτο. Βυζαντινά επιμανίκια 22

5. ΤΑ ΥΠΟΔΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Στο Βυζάντιο ανάλογα με το ύψος τους τα παπούτσια ήταν δύο ειδών, τα βαθέα τα ψηλά δηλαδή που έφταναν μέχρι το γόνατο, και τα χαμηλά που έφταναν μέχρι τους αστραγάλους. Από τα χαμηλά παπούτσια εκείνα που αναφέρονται πιο πολύ είναι τα σανδάλια, τα οποία ήταν ένας πάτος, που προσδένονταν στο πόδι με λουριά από δέρμα προβάτου. Αρχικά τα φορούσαν οι γυναίκες κι αργότερα τα χρησιμοποίησαν και οι εργάτες. Σανδάλια φορούσαν και οι στρατιώτες, όμως με ψίδι για να προστατεύουν τα πόδια τους από τις πέτρες και τα αγκάθια. Από τα βαθέα παπούτσια τα πιο γνωστά είναι τα "τσαγγία", που κατέληγαν σε μύτη, αλλά οι μύτες των παπουτσιών των ευγενών, ήταν πιο μακριές από τις μύτες των λαϊκών παπουτσιών και καμιά φορά έφταναν μέχρι το γόνατο, όπου και προσδένονταν με χρυσή αλυσίδα. Υλικά είχαν το δέρμα και το πανί. Έπαιρναν δέρματα από βόδια, καμήλες, πρόβατα, κατσίκες και αντιλόπες. Επίσης για τα πολυτελή παπούτσια εισάγανε δέρματα από τη Βαβυλώνα. Τα πάνινα παπούτσια κατασκευάζονταν από μεταξωτό ή από λινό πανί. Εκτός από τις βυζαντινά σχέδια χρησιμοποιούσαν και ξένα, Ουννικά, Περσικά και Τυρρηνικά. Για στολισμό κεντούσαν διάφορα σχήματα πάνω στο ψίδι ή το καλάμι και διάφορα λουλούδια. Υπήρχαν και χρυσοκέντητα και μαργαριτοστολισμένα παπούτσια. Του αυτοκράτορα τα παπούτσια ήταν γεμάτα από μαργαριτάρια και πολύτιμους λίθους. Κάποιοι κομψοί νεαροί χρησιμοποιούσαν και γυναικεία σχέδια. Το χρώμα των παπουτσιών του λαού και των στρατιωτών ήταν το μαύρο. Οι γυναίκες φορούσαν όχι μόνο μαύρα παπούτσια, αλλά και άσπρα, κόκκινα, κίτρινα και χρυσά. Οι αξιωματικοί φορούσαν παπούτσια χρώματος, ανάλογα το αξίωμα τους, πράσινο, μπλε, κίτρινου και χρυσού. Οι πρίγκιπες φορούσαν δίχρωμα, μισά άσπρα, μισά κόκκινα με κεντημένους με μαργαριτάρια αετούς. Ειδικά τα παπούτσια του αυτοκράτορα κατασκευάζονταν από κόκκινο πετσί, ήταν ψηλά κι είχαν κεντημένους λευκούς αετούς με μαργαριτάρια και πολύτιμες πέτρες. Αυτά φορούσε πάντα ακόμη και στις εκστρατείες. Αλλά αν σε κάποια εκστρατεία, ο αυτοκράτορας βρισκόταν σε δύσκολη θέση, τότε άλλαζε και φορούσε κοινά μαύρα παπούτσια, ώστε να μην μπορεί να αναγνωριστεί αν έπεφτε στα χέρια των εχθρών. Οι βυζαντινοί είχαν και καλύμματα – κάλτσες τα οποία λέγονταν "ποδόρτια" ή "ποδοπάννινα«. Των ευγενών και των πλουσίων κατασκευάζονταν από πανί και ήταν κεντημένα. Των φτωχών κατασκευάζονταν από μαλλιά, που ήταν απλώς πιεσμένα.   23

24 Ψηφιδωτό Βυζαντινού που φοράει σανδάλια Καλίγια Γυναικεία βυζαντινά παπούτσια Ψηφιδωτό Βυζαντινού που φοράει σανδάλια Τα επίσημα αυτοκρατορικά πορφυρά παπούτσια 24