Κλιματική αλλαγή και βιοποικιλότητα 5 ο Δημοτικό Σχολείο Καλαμπάκας Ε΄τάξη Υπεύθυνος εκπαιδευτικός: Βασίλειος Νάστος

Κλιματική αλλαγή • Με τον όρο κλιματική αλλαγή αναφερόμαστε στη μεταβολή του παγκόσμιου κλίματος δηλαδή σε μεταβολές των μετεωρολογικών συνθηκών που εκτείνονται σε μεγάλη χρονική περίοδο. • Ειδικότερα κλιματική αλλαγή ονομάζουμε την μεταβολή στο κλίμα που οφείλεται άμεσα ή έμμεσα σε ανθρώπινες δραστηριότητες, διακρίνοντας τον όρο από την κλιματική μεταβλητότητα που έχει φυσικά αίτια. • Το σημαντικότερο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής είναι η αύξηση της θερμοκρασίας της Γης, η οποία δημιουγείται μέσω ενός μηχανισμού που ονομάζεται 'φαινόμενο του θερμοκηπίου'.

Φαινόμενο του θερμοκηπίου • Φαινόμενο του θερμοκηπίου ονομάζεται το φαινόμενο θέρμανσης που παρατηρείται στα θερμοκήπια • Η κατασκευή τους παγιδεύει την ηλιακή ένέργεια στο εσωτερικό τους και μετατρέπεται σε θερμότητα. • Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στη φύση κατά το οποίο η ατμόσφαιρα ενός πλανήτη συμβάλλει στη θέρμανσή του.

Φαινόμενο του θερμοκηπίου Ορισμένα αέρια της ατμόσφαιρας αντανακλούν προς το έδαφος ένα μέρος της υπέρυθρης ακτινοβολίας που ανακλάται από την επιφάνεια της γης. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου, είναι ένα φυσικό φαινόμενο, απαραίτητο για τη διατήρηση και εξέλιξη της ζωής στην γη. Χωρίς αυτόν το μηχανισμό η μέση θερμοκρασία της γης θα ήταν περίπου κατά 35 0 C χαμηλότερη, δηλαδή περίπου –20 0 C αντί για C που είναι σήμερα.

Αέρια θερμοκηπίου Απ’ όλα τα αέρια συστατικά της ατμόσφαιρας ο ι υδρατμοί (τα σύννεφα) έχουν τη μεγαλύτερη συνεισφορά στο φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου. Παρ ’ όλα αυτά η παρουσία τους στην ατμόσφαιρα επηρεάζεται σε μικρότερο βαθμό από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Τον τελευταίο αιώνα όμως, η εκπομπή τεράστιων ποσοτήτων αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα από την ανθρώπινη δραστηριότητα έχει συμβάλλει στην επιδείνωση του φαινομένου με αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας. Τα κυριώτερα θερμοκηπιακά αέρια και η συνεισφορά τους στο φαινόμενο είναι:

Διοξείδιο του άνθρακα • Το σημαντικότερο από τα αέρια του θερμοκηπίου, κυρίως λόγω των μεγάλων ποσοτήτων του στην ατμόσφαιρα είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO 2 ). • Εκλύεται άμεσα στην ατμόσφαιρα με την χρήση ορυκτών καυσίμων από τον άνθρωπο για την παραγωγή ενέργειας (καύση πετρελαίου, λιθάνθρακα, λιγνίτη) και οργανικής ύλης (ξύλο) και έμμεσα από την καταστροφή των δασών. • Αν η παγκόσμια κατανάλωση καυσίμων συνεχιστεί με τον ίδιο ρυθμό, εκτιμάται ότι θα παρατηρείται αύξηση του CO2 κατά περίπου 4% ανά δεκαετία.

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής 1. Ακραία καιρικά φαινόμενα. •Ξηρασία – ερημοποίηση •Πλημμύρες •Καύσωνες – πυρκαγιές •Λιώσιμο των πάγων & άνοδος στάθμης της θάλασσας •Ανεμοστρόβιλοι – τυφώνες 2. Γεωργία και τρόφιμα 3. Υγεία 4. Υποβάθμιση και καταστροφή οικοσυστημάτων και βιοπικοιλότητας

Βιοποικιλότητα Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλομορφία των σύγχρονων μορφών ζωής στη Γη είναι το αποτέλεσμα εκατοντάδων εκατομμυρίων χρόνων εξελικτικής ιστορίας. Βιολογική ποικιλότητα ή βιοποικιλότητα ονομάζουμε το σύνολο των βιολογικών ειδών, μικροοργανισμών, ζώων και φυτών μιας περιοχής. Στη γη υπάρχουν περίπου 10 εκατομμύρια διαφορετικά είδη, από τα οποία μόνο 1,4 εκατομμύρια είδη περίπου έχουν προς το παρόν καταγραφεί και ονομαστεί.

Τα 'βασίλεια' των ζωντανών οργανισμών

Βιοποικιλότητα στην Ελλάδα Θαλάσσια βιοποικιλότητα Εκτιμάται σε περίπου 2500 ζωικά, 450 φυτικά είδη στο πλαγκτόν έχουν αναφερθεί 350 περίπου είδη ζώων και 335 είδη φυτών. Χλωρίδα της Ελλάδας Περίπου είδη φυτών εκ των οποίων τα 263 θεωρούνται σπάνια και απειλούμενα. Πανίδα της Ελλάδας Απαρτήζεται από έως είδη ζώων πολλά απ' τα οποία είναι ενδημικά, σπάνια και απειλούμενα είδη ζώων (καφέ αρκούδα Ursus arctus, θαλάσσια χελώνα Caretta caretta, μεσογειακή φώκια Monachus monachus, οχιά της Μήλου, κ.ά.).

Αξία της βιοποικιλότητας Η μεγάλη ποικιλία ειδών και οικοσυστημάτων μας εξασφαλίζει: •Τροφή •Ενέργεια •Φάρμακα •Δομικά υλικά •Πρώτες ύλες •Δωρεάν υπηρεσίες ανακύκλωσης στοιχείων •Εξυγίανσης του περιβάλλοντος

Παράγοντες που απειλούν την βιοποικιλότητα •Καταστροφή της συνέχειας των οικοσυστημάτων •Χημική ρύπανση •Τεχνητή ή τυχαία εισαγωγή ξενικών ειδών •Έμμεσες ανθρωπογενείς επιδράσεις •Κλιματική αλλαγή – αύξηση της θερμοκρασίας

Επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην βιοποικιλότητα (1) Αύξηση θερμοκρασίας: •Εξαφάνιση μη ανθεκτικών φυτών, καταστροφή βιοτόπων. •Έλλειψη τροφής, μετανάστευση, μείωση πληθυσμού – εξαφάνιση ζώων. •Εμφάνιση νέων ασθενειών, αύξηση παθογόνων μικροοργανισμών, επιδημίες σε φυτά και ζώα.

Επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην βιοποικιλότητα (2) Ξηρασία: •Ερημοποίηση. •Πυρκαγιές. •Ξήρανση υδροβιότοπων.

Επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην βιοποικιλότητα (3) Λιώσιμο των πάγων - αύξηση της στάθμης της θάλασσας: •Καταστροφή των παράκτιων οικοσυστημάτων. •Καταστροφή θαλάσσιων οικοσυστημάτων. •Εξαφάνιση της πανίδας των πάγων.

Μέθοδοι διαχείρισης της βιοποικιλότητας •Διαχείριση εκτός τόπου ή εκτός της φυσικής θέσης Δημιουργία ζωολογικών και βοτανικών κήπων Δημιουργία κέντρων αναπαραγωγής Δημιουργία τραπεζών σπερμάτων και γενετικού υλικού •Διαχείριση επί τόπου ή εντός της φυσικής θέσης Δράσεις που σχεδιάζονται με κύριο γνώμονα την προστασία συγκεκριμένων ειδών ή συγκεκριμένων πληθυσμών. Προστατευμένες περιοχές.

Προστατευμένες περιοχές της Ελλάδας

Απειλούμενα είδη

Tσακάλι (Canis aureus)

 Πλέον η βιοκοινότητα δεν ξεπερνά τα 1500 άτομα. Αυτά περιορίζονται σε απομονωμένους πληθυσμούς στην Α. Μακεδονία – Θράκη, τη Χαλκιδική, την παραλιακή ζώνη της Φωκίδας, την Πελοπόννησο, τη Σάμο, και με μικρές ομάδες στην Κερκίνη και στον Αξιό.  Βασικοί παράγοντες της δραματικής αυτή μείωσης του πληθυσμού του τσακαλιού είναι η καταστροφή του βιοτόπου του εξαιτίας μιας σειράς ανθρωπογενών επεμβάσεων όπως η αποξήρανση υγροτόπων, η εντατικοποίηση της γεωργίας και η αστικοποίηση, αλλά και η μείωση της κτηνοτροφίας και θήρευση προηγούμενων κυρίως χρόνων.

Αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra balcanica)

 Εκτιμάται ότι ο συνολικός αριθμός του στην Ελλάδα δεν ξεπερνά πλέον τα 500 άτομα.  Η εξαφάνιση των περισσότερων πληθυσμών αγριόγιδου από τα ελληνικά βουνά και η δραματική συρρίκνωση όλων των υπολοίπων οδήγησαν την πολιτεία στην απαγόρευση του κυνηγιού του. Ωστόσο, ακόμα και σήμερα το παράνομο κυνήγι παραμένει η κυριότερη απειλή για το είδος.  Σοβαρές είναι και οι απειλές που προέρχονται από την καταστροφή και την υποβάθμιση καίριων σημείων του βιότοπου του ζώου από ορισμένες ανθρώπινες δραστηριότητες κυρίως από την βοσκή.

Καφέ αρκούδα (Ursus arctos)

 Στην Ελλάδα υπολογίζονται ότι υπάρχουν γύρω στις 150, σχηματίζοντας δύο μικρούς πληθυσμούς στις πιο απόμερες περιοχές της οροσειράς της Πίνδου και της Ροδόπης, οι οποίοι αποτελούν τους μεγαλύτερους πληθυσμούς σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  Το παράνομο κυνήγι και η θανάτωση από πρόθεση αποτελούν την κύρια απειλή εξαφάνισης του είδους στην Ελλάδα. Αν και το κυνήγι του είδους απαγορεύεται από την νομοθεσία από το 1969 υπολογίζεται ότι αρκούδες θανατώνονται ετησίως από ασυνείδητους.  Παράλληλα η διάνοιξη δρόμων, η κατασκευή φραγμάτων και η δημιουργία τουριστικών εγκαταστάσεων αλλοιώνουν, υποβαθμίζουν και κατακερματίζουν τους βιότοπους εξάπλωσης του είδους.

Μαυρόγυπας (Aegypius monachus)

 Ένας σοβαρός παράγοντας της μείωσης των μαυρόγυπων αλλά και των άλλων ειδών γυπών ήταν η εκτεταμένη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων για την καταπολέμηση των μεγάλων και μικρών σαρκοφάγων ζώων, όπως οι λύκοι, τα τσακάλια, οι αλεπούδες, τα κουνάβια και οι ασβοί, καθώς και των πουλιών, όπως αετοί και κορακοειδή.Τα δηλητηριασμένα ζώα που αφήνονται ανεξέλεγκτα στη φύση αποτελούν παγίδες θανάτου για τους ελάχιστους γύπες που έχουν απομείνει στην Ελλάδα και η κύρια απειλεί που αντιμετωπίζει ο μαυρόγυπας στη Δαδιά.  Επίσης η μείωση των ώριμων δέντρων λόγω εκμετάλλευσης των δασών για παραγωγή ξύλου αποτέλεσε σε συνδυασμό με τους προαναφερόμενους, ακόμη έναν παράγοντα συρρίκνωσης των πληθυσμών του Μαυρόγυπα.

Θαλάσσια χελώνα (Caretta caretta)

Ανάμεσα στις κύριες απειλές που αντιμετωπίζει είναι η υποβάθμιση και η καταστροφή των βιοτόπων αναπαραγωγής της, η χρήση αλιευτικών εργαλείων, η ύπαρξη σκουπιδιών και πλαστικών σακουλών. Στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στη Ζάκυνθο που φιλοξενεί κάποιες από τις σημαντικότερες παραλίες για την αναπαραγωγή της Caretta caretta στη Μεσόγειο, η τουριστική ανάπτυξη επηρεάζει αρνητικά τις περιοχές αναπαραγωγής και τις παραλίες ωοτοκίας.

Μεσογειακή φώκια (Monachus monachus)

 Η επέκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο μεγαλύτερο μέρος των ακτών (κυρίως λόγω της τουριστικής ανάπτυξης) έχουν επιφέρει δραματική συρρίκνωση και υποβάθμιση των βιότοπων του είδους. Οι παραλίες όπου κάποτε ξεκουράζονταν οι φώκιες, έχουν σήμερα γεμίσει ξενοδοχεία και ταβέρνες. Το χειρότερο: ακόμα και τα τελευταία καταφύγια του ζώου, οι θαλασσινές σπηλιές, είναι πλέον προσιτά στους κατόχους σκαφών αναψυχής, που με την παρουσία τους μπορεί να ενοχλήσουν και να τρομάξουν τις φώκιες.  Στην υποβάθμιση του βιότοπου της μεσογειακής φώκιας συμβάλλει και η ρύπανση από βιομηχανικά απόβλητα και προϊόντα πετρελαίου.  Παράλληλα, οι φώκιες, ανήμπορες πλέον να εξασφαλίσουν αρκετή τροφή από το φυσικό τους στοιχείο, στρέφονται ολοένα και συχνότερα στα δίχτυα των ψαράδων αφαιρώντας την "ψαριά" και προξενώντας ζημιές στα αλιευτικά εργαλεία. Οι αλιείς, οργισμένοι, φτάνουν σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και στη θανάτωση των ζώων.