Πρόληψη και Διαχείριση εργασιακού άγχους ΠΕ4 Εκπαιδευτικό Υλικό Πρόληψη και Διαχείριση εργασιακού άγχους Ενότητα 6: Επαγγελματική εξουθένωση (Burn Out)

Κάποιες σκέψεις που μπορεί να μας προβληματίσουν... Είστε επιρρεπείς στις αρνητικές σκέψεις για την εργασία σας; Δυσκολεύεστε να βρείτε νόημα στο χώρο που εργάζεστε; Εκνευρίζεστε εύκολα από μικρά προβλήματα ή από τους συναδέλφους και τους συνεργάτες σας; Νομίζετε ότι οι συνάδελφοι και οι συνεργάτες σας δεν σας κατανοούν και δεν σας εκτιμούν; Νομίζετε ότι προσπαθείτε λιγότερο από όσο θα έπρεπε; Νιώθετε πιεσμένοι από την ανάγκη να επιτύχετε; Αισθάνεστε ότι η εργασία σας δεν σας προσφέρει αυτό που θέλετε;

Σύνδρομο Επαγγελματικής εξουθένωσης Ίσως ο πιο ευρέως αναφερόμενος ορισμός της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι αυτός της ψυχολόγου Christine Maslach (1982), το όνομα της οποίας έχει από πολύ νωρίς συνδεθεί με το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης: «Η απώλεια ενδιαφέροντος για τους ανθρώπους με τους οποίους κάποιος εργάζεται, συμπεριλαμβανομένης της σωματικής εξάντλησης χαρακτηρίζεται από συναισθηματική εξάντληση όπου ο επαγγελματίας δεν έχει πλέον καθόλου θετικά αισθήματα συμπάθειας ή σεβασμού για τους πελάτες ή ασθενείς»

Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout) Αναγνώσθηκε πρώτα σε επαγγέλματα υγείας (ιατροί, νοσηλευτές, ψυχολόγοι κ.α.) Και σε θέσεις υψηλών καθηκόντων (διευθυντικά στελέχη κ.α.)

Διαστάσεις Burn Out Συναισθηματική εξάντληση Αποπροσωποποίηση Αναποτελεσματικότητα (Maslach, 1982) Στάδια εξέλιξης κατά Edelwish & Brodsky Ενθουσιασμός/απογοήτευση Αμφιβολία/ αδράνεια Εξάντληση/ματαίωση Απάθεια/ κυνισμός

Διαστάσεις Burn Out Η «συναισθηματική εξάντληση» περιλαμβάνει αισθήματα ψυχικής και σωματικής κόπωσης, καθώς και απώλεια ενέργειας και διάθεσης, που οδηγεί σε αποπροσωποποίηση και έλλειψη προσωπικής επίτευξης. Η «αποπροσωποποίηση» είναι η απομάκρυνση και αποξένωση του εργαζόμενου από τους ασθενείς/πελάτες του και η εγκαθίδρυση απρόσωπων, επιθετικών και κυνικών σχέσεων με αυτούς. Η «έλλειψη προσωπικής επίτευξης» αναφέρεται στην αίσθηση που αποκτά ο εργαζόμενος ότι είναι ανίκανος να προσφέρει στον χώρο εργασίας του και κατά συνέπεια μειώνεται η αποδοτικότητά του σε αυτόν.

Επαγγελματική εξουθένωση-γιατί μας αφορά; Η επαγγελματική εξουθένωση επηρεάζει αρνητικά την ικανοποίηση από την εργασία και την ευημερία μας γενικότερα (συχνές απουσίες από την εργασία, , ένταση μεταξύ συναδέλφων , άσχημο κλίμα, συγκρούσεις, έλλειψη κινήτρου κ.α ) την αποδοτικότητα (έλλειμμα ευθυκρισίας, βιαστικές και άστοχες αποφάσεις, απομάκρυνση από τους πελάτες, πολιτες /εξυπηρετούμενους κ.α)

Συμπτώματα Burnout Τα συμπτώματα που εμφανίζει κάποιος είναι αντίστοιχα (αλλά συνήθως πιο έντονα) με εκείνα του άγχους. Έτσι, σε οργανικό επίπεδο (σωματικά συμπτώματα) κάποια συμπτώματα μπορεί να είναι η έντονη κούραση, αυπνίες, μυοσκελετικοί πόνοι, πονοκέφαλοι, γαστρεντερικά προβλήματα, αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα. Σε συναισθηματικό επίπεδο, το άτομο μπορεί να εμφανίσει συναισθηματική εξάντληση, έλλειψη ενδιαφέροντος, αρνητική/κυνική διάθεση, μειωμένη αυτοπεποίθηση, τύψεις, ενοχές, ευερεθιστότητα, αποξένωση, απομόνωση, διαταραχές διάθεσης. Σε επίπεδο συμπεριφοράς, κάποια από τα συμπτώματα είναι οι συγκρούσεις με τους συναδέλφους και την οικογένεια, η μειωμένη απόδοση στην εργασία, οι συχνές απουσίες, η εργασιομανία, η αδυναμία συγκέντρωσης, τα συχνά ατυχήματα και η χρήση αλκοόλ και φαρμάκων

Πηγές επαγγελματικής εξουθένωσης (1) Προσωπικά χαρακτηριστικά Οι γυναίκες υποφέρουν περισσότερο από την συναισθηματική εξουθένωση και οι άνδρες από την αποπροσωποποίηση Οι νέοι (20-30) υποφέρουν περισσότερο από το σύνδρομο burnout Επαγγελματίες με καλής ποιότητας σχέσεις και κοινωνική ζώη (οικογένεια, σύντροφοι κ.α ) επηρεάζονται λιγότερο Χαρακτηριστικά προσωπικότητας (έδρα ελέγχου, αυτό αποτελεσματικότητα, αυτό εκτίμηση)

Πηγές επαγγελματικής εξουθένωσης (2) Το εργασιακό πλαίσιο Η ηγεσία (υποστήριξη, γνώση, εμπειρία, καθοδήγηση, ομάδας, υποστήριξη που δεν θα μειώνει την αυτονομία) Οι συνάδελφοι (υποστήριξη, επικοινωνία,) Η υπερφόρτωση Σύγκρουση, ασάφεια και αβεβαιότητα ρόλων

Μοντέλα μελέτης Burnout Σύμφωνα με τον C. Cherniss, η επαγγελματική εξουθένωση αποτελεί περισσότερο μία «διαδικασία» παρά ένα μεμονωμένο «συμβάν», και η οποία ακολουθεί τρία στάδια: Φάση του «εργασιακού στρες» Φάση «εξάντλησης» Φάση «αμυντικής κατάληξης»

Φάση του «εργασιακού στρες»: Πρόκειται για μία ανισορροπία ανάμεσα στους απαιτούμενους και τους διαθέσιμους πόρους. Το εργασιακό στρες είναι το αποτέλεσμα της διατάραξης αυτής στο εξωτερικό και εσωτερικό περιβάλλον του εργαζόμενου, η οποία δημιουργείται όταν οι διαθέσιμοι πόροι δεν επαρκούν για να ικανοποιήσουν με κατάλληλο τρόπο τους προσωπικούς στόχους και τα αιτήματα που προέρχονται από το εργασιακό περιβάλλον. Αυτή η διατάραξη της ισορροπίας μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε εργαζόμενο, χωρίς να οδηγήσει απαραίτητα σε επαγγελματική εξουθένωση.

Φάση «εξάντλησης» Πρόκειται για τη συγκινησιακή ανταπόκριση στην προηγούμενη διατάραξη της ισορροπίας, η οποία εκδηλώνεται με τη μορφή συναισθηματικής εξάντλησης, στρες, κόπωσης, ανίας, έλλειψης ενδιαφέροντος και απάθειας. Ο εργασιακός χώρος αποτελεί για τον εργαζόμενο πηγή εξάντλησης, ενώ η προσοχή του στρέφεται περισσότερο σε γραφειοκρατικές πλευρές παρά σε κλινικές παραμέτρους. Ο εργαζόμενος βρίσκεται σε μία κατάσταση συνεχούς έντασης που, αν δεν καταφέρει να τη διαχειριστεί σωστά ενδέχεται να οδηγήσει σε απογοήτευση και παραίτηση.

Φάση «αμυντικής κατάληξης» Πρόκειται για το στάδιο όπου πραγματοποιούνται αλλαγές στη στάση και τη συμπεριφορά του εργαζομένου, ο οποίος σταδιακά αποεπενδύει συναισθηματικά την εργασία του και εκδηλώνει κυνισμό και απάθεια για τους άλλους. Οι αλλαγές αυτές συμβάλλουν στη μείωση των σωματικών και ψυχολογικών συνεπειών που επέρχονται, με την ελπίδα να μπορέσει ο εργαζόμενος να επιβιώσει επαγγελματικά.

Παράγοντες αντίστασης στην επαγγελματική εξουθένωση Ανάπτυξη ανθεκτικότητας (προσωπικός έλεγχος, ενεργός συμμετοχή στα δρώμενα της εργασίας, ευελιξία και δεκτικότητα, καλές οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις) Παρεμβάσεις σε οργανωτικό επίπεδο (θετική οργανωσιακή κουλτούρα, ποικιλία καθηκόντων, ρεαλιστικοί στόχοι, χρήση διαλλειμάτων, παροχή πόρων και υποστήριξης, αποφυγή κλίμα ανταγωνισμού κ.α.)

Αξίζει να θυμόμαστε… Κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικό και μοναδικό τρόπο να αντιμετωπίζει την επαγγελματική εξουθένωση που του προκαλεί η εργασία του. Για να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία την επαγγελματική εξουθένωση, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ύπαρξή της και να κατανοούμε από πού προέρχεται και που μπορούμε να ζητήσουμε βοήθεια. Είναι σημαντικό να καθορίσουμε τους τομείς της εργασίας μας που μπορούμε οι ίδιοι να ελέγξουμε και για τους οποίους είμαστε εμείς υπεύθυνοι και τι είναι εκτός από την σφαίρα της δικής μας επιρροής Επιλέγουμε κάποια στρατηγική αντιμετώπισης που ταιριάζει περισσότερο με την κατάσταση και με τα χαρακτηριστικά μας

“ If you want to be happy for an evening, buy a bottle of wine…if you want to be happy throughout your life, enjoy your work.” Κινέζικη Παροιμία