Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας «Τσιγάρο όχι ευχαριστώ Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας «Τσιγάρο όχι ευχαριστώ. Αγαπώ και νοιάζομαι για τον εαυτό μου». Σχολείο: Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Γενισέας Σχολικό Έτος: 2009 – 2010 Τμήμα: Ε΄ Ονομ/μα Μαθητών: Απτουλά Μεχμέτ Γκοτζαμάνης Χριστόφορος Ζεϊμπεκ Γκιζέμ Κιγιτζή Οζτζάν Μπαρμπακώστα Μαρία Συντονίστρια Προγράμματος: Αραμπατζή Αγγελική Σε συνεργασία με το : Γραφείο Αγωγής Υγείας Ξάνθης

«Τσιγάρο όχι ευχαριστώ. Αγαπώ και νοιάζομαι για τον εαυτό μου». Περίληψη Η Ε΄ τάξη του Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Γενισέας Ξάνθης για το σχολικό έτος 2009-2010 υλοποιεί πρόγραμμα Αγωγής Υγείας (Α.Υ.) με θέμα «Τσιγάρο όχι ευχαριστώ. Αγαπώ και νοιάζομαι για τον εαυτό μου».

Κρίσιμη ηλικία για την δοκιμή του πρώτου τσιγάρου, αλλά και για την έναρξη του καπνίσματος θεωρείται η εφηβεία. Λαμβάνοντας επίσης υπόψη ότι η παρέμβαση κρίνεται αποτελεσματικότερη στα πρώτα στάδια του καπνίσματος, το πρόγραμμα Α.Υ. στοχεύει να δράσει προληπτικά.

Υλοποιείται και απευθύνεται σε μαθητές που βρίσκονται σε ηλικία, που πιθανώς να μπουν στον πειρασμό να καπνίσουν ένα ή περισσότερα τσιγάρα. Αλλά αγαπώντας και νοιάζοντας για τον εαυτό τους η επιλογή τους θα είναι «τσιγάρο, όχι ευχαριστώ».

Επιλογή θέματος Το κάπνισμα είναι ένα φαινόμενο που τείνει να πάρει τεράστιες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια, με τους καπνιστές να αυξάνονται διαρκώς.

Έχει αρνητικές συνέπειες στον άνθρωπο Έχει αρνητικές συνέπειες στον άνθρωπο. Είναι η βασικότερη αιτία εμφάνισης καρκίνου, βλαβερών επιπτώσεων στον οργανισμό αλλά και θανάτων.

Παράλληλα προκαλεί εξάρτηση με αποτέλεσμα όσο αυξάνει ο χρόνος του καπνίσματος τόσο αυξάνει κι ο βαθμός δυσκολίας της διακοπής του, ενώ απαιτείται πια οργανωμένη παρέμβαση.

Κρίσιμη ηλικία πειραματισμού αλλά και έναρξης του καπνίσματος θεωρείται η εφηβεία.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι αποτελεσματικότερη παρέμβαση γίνεται στα πρώτα στάδια του καπνίσματος, ένα πρόγραμμα Αγωγής Υγείας μπορεί να δράσει προληπτικά και να δημιουργήσει άμυνες στους μαθητές έναντι του καπνίσματος.

Στόχοι Η κατανόηση ότι η πρόληψη είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής. Η έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση, καθώς και η απόκτηση γνώσεων όσο αφορά το τσιγάρο, το κάπνισμα και τις συνέπειες του.

Η κατανόηση της διαφοράς του καπνίσματος από το παθητικό κάπνισμα, καθώς και των δικαιωμάτων των μη καπνιστών. Η επιδίωξη της κοινωνικότητας μέσω της επαφής, συμμετοχής και συνεργασίας σε δράσεις με άλλους μαθητές άλλων σχολείων.

Η συζήτηση σε ομάδα για θέματα που αφορούν το κάπνισμα Η συζήτηση σε ομάδα για θέματα που αφορούν το κάπνισμα. Με τη συζήτηση τονώνεται η αυτοπεποίθηση και ενισχύονται οι διαπροσωπικές σχέσεις, ενώ δρουν καταλυτικά στη υιοθέτηση θετικών στάσεων.

Η ανάπτυξη δημιουργικής σκέψης μέσω καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων. Η διεξαγωγή έρευνας και επεξεργασία των αποτελεσμάτων. Υιοθέτηση νέων προτύπων, αξιών και θετικών συμπεριφορών.

Η ανάπτυξη κριτικής σκέψης με τη δραματοποίηση θεμάτων σχετικών με το κάπνισμα, ώστε να γίνουν ικανοί στη λήψη αποφάσεων. Η συνειδητοποίηση της εμπλοκής των φίλων, συμμαθητών και γονέων στην έναρξη του καπνίσματος ή στην επιλογή της ζωής χωρίς τσιγάρο.

Δραστηριότητες Εισαγωγή στο πρόγραμμα. Συζήτηση για το τι είναι ένα πρόγραμμα Α.Υ. , τι στόχους έχει και τι περιμένουν οι μαθητές να αποκομίσουν από αυτό. Δημιουργία ενός συμβολαίου συμπεριφοράς για την ομαλότερη λειτουργία του προγράμματος.

Κάπνισμα. Ενημέρωση και συζήτηση για τα στάδια του καπνίσματος με τη χρήση καρτών. Στις κάρτες γράφουμε τα στάδια και τα χαρακτηριστικά τους, καθώς και ερωτήσεις σχετικές με αυτά.

Δημιουργία ενός σκίτσου και ενός πίνακα με τα μέρη του τσιγάρου, τι περιέχει το τσιγάρο και τι απ’ αυτά καταλήγει στον οργανισμό του καπνιστή. Ενημέρωση όσο αφορά τη διαδρομή, από τον σπόρο του καπνού που φυτεύεται, έως την παρασκευή και χρήση του τσιγάρου.

Παθητικό κάπνισμα. Συζήτηση για την κατανόηση της διαφοράς του καπνίσματος από το παθητικό κάπνισμα. Συζήτηση σχετικά με το που επιτρέπεται το κάπνισμα και που όχι, καθώς και για τα δικαιώματα των μη καπνιστών

Δημιουργία φωτογραφικών εικόνων με θέματα: Καπνιστές και παθητικοί καπνιστές, Σε χώρο με καπνό και Σε χώρο καθαρό από καπνό. Δραματοποίηση με θέμα : «Ενοχλούμαι από τον καπνό του τσιγάρου του διπλανού μου. Τι κάνω»;

Συνέπειες του καπνίσματος. Αναζήτηση πληροφοριών στο ιντερνέτ για τις συνέπειες του καπνίσματος. Κατασκευή της μηχανής του καπνίσματος. Κατασκευή επιτραπέζιου παιχνιδιού με πιόνια και ζάρια και στη συνέχεια χρήση αυτού.

Επηρεάζομαι από τους άλλους συνομήλικους και φίλους; Συζήτηση με τη χρήση καρτών. Στις κάρτες γράφουμε ερωτήσεις όπως: Θέλεις ένα τσιγάρο; Τι λένε οι φίλοι σου; Σου είναι δύσκολο να πεις όχι; Άραγε πειράζει το ένα; κ.α.

Διαφημίσεις – Πρότυπα. Συζήτηση για το ποιοι κάνουν τις διαφημίσεις των τσιγάρων, ποιος είναι ο σκοπός τους, ποια πρότυπα προβάλουν και εάν επηρεάζουν στο θέμα του καπνίσματος. Αναζήτηση διαφημίσεων σχετικά με το κάπνισμα στο ιντερνέτ. Δημιουργία αντικαπνιστικής αφίσας.

Καπνιστές οι μεγάλοι. Συζήτηση με τη χρήση καρτών. Στις κάρτες γράφουμε ερωτήσεις όπως: Όταν βλέπεις τους γονείς να καπνίζουν θέλεις κι εσύ να καπνίσεις; Γιατί να είναι θυμωμένοι εάν καπνίζεις; Θα συμβουλέψεις τους γονείς σου να σταματήσουν το κάπνισμα; Γιατί ενώ καπνίζουν δεν αφήνουν εσένα να καπνίζεις; κ.α.

Διεξαγωγή έρευνας με θέμα το κάπνισμα, συμπλήρωση ενός ερωτηματολογίου από έναν μόνο γονέα ή συγγενή α΄ή β΄ βαθμού καπνιστή. Επεξεργασία των απαντήσεων και κατάληξη σε συμπεράσματα. Ζητήσαμε τη συμβουλή ενός γονέα (καπνιστή ή μη καπνιστή) προς το παιδί του σχετικά με το θέμα του καπνίσματος.

Εύκολη πρόσβαση στα τσιγάρα. Συζήτηση για την πρόσβαση και αγορά των τσιγάρων. Υπολογισμός των χρημάτων που απαιτούνται για την αγορά των τσιγάρων. Κατάθεση προτάσεων για καλύτερη διαχείριση των χρημάτων ή εναλλακτική χρήση αυτών.

Συνεργασία με το 7ο Γυμνάσιο Ξάνθης. Διεξαγωγή έρευνας σε συνεργασία με το 7ο Γυμνάσιο Ξάνθης που υλοποιεί πρόγραμμα Α.Υ. με θέμα: «Αναγνωρίζω & αποδέχομαι τους διαφορετικούς άλλους –συνεργάζομαι μαζί τους. Το κάπνισμα μια διαφορετική συνήθεια».

Διανομή προς συμπλήρωση ενός συγκεκριμένου ερωτηματολογίου (για καπνιστές και μη καπνιστές) σε όλους τους μαθητές και μαθήτριες του Γυμνασίου Γενισέας.

Συλλογή των ερωτηματολογίων και παράδοση αυτών στους μαθητές και μαθήτριες του 7ου Γυμνασίου Ξάνθης που συμμετέχουν στο αντίστοιχο πρόγραμμα Α.Υ. για την επεξεργασία των αποτελεσμάτων.

Το ίδιο ερωτηματολόγιο παράλληλα διανεμήθηκε και συμπληρώθηκε από όλους τους μαθητές και μαθήτριες του 7ου Γυμνασίου Ξάνθης.

Η επεξεργασία των αποτελεσμάτων της έρευνας κι από τα δύο Γυμνάσια πραγματοποιήθηκε από τους μαθητές και μαθήτριες του 7ου Γυμνασίου που συμμετέχουν στο πρόγραμμα Α.Υ.

Επίσκεψη στο Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Γενισέας των μαθητών και μαθητριών του 7ου Γυμνασίου Ξάνθης που συμμετέχουν στο αντίστοιχο πρόγραμμα Α.Υ.

Μετά το καλωσόρισμα, την ανταλλαγή δώρων και την ξενάγηση ακολούθησε μια σειρά από δραστηριότητες βιωματικού χαρακτήρα που πραγματοποιήθηκαν στην αυλή και στην αίθουσα του σχολείου.

Οι μαθητές και οι μαθήτριες συμμετείχαν κατά ομάδες σε παιχνίδια γνωριμίας και απόκτησης εμπιστοσύνης. Δημιούργησαν ζωντανό διάγραμμα πάνω σε θέσεις και απόψεις σχετικές με το κάπνισμα, καθώς και το τούνελ της συνείδησης.

Το 7ο Γυμνάσιο παρουσίασε βιωματικό με πακέτα τσιγάρων και μία Κοινωνική Ιστορία, ενώ το Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Γενισέας κατασκεύασε τη Μηχανή του Καπνίσματος.

Όλοι οι μαθητές και οι μαθήτριες χωρισμένοι σε μεικτές ομάδες δημιούργησαν φωτογραφικές εικόνες με θέματα σχετικά με το κάπνισμα, αλλά και σιωπηλές εικόνες με κίνηση με θέμα το «διάλειμμα στο προαύλιο χωρίς τσιγάρο».

Μεταφύτευση της τριανταφυλλιάς που δώρισαν οι μαθητές και οι μαθήτριες του 7ου Γυμνασίου Ξάνθης στους μαθητές και τις μαθήτριες του Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Γενισέας κατά την επίσκεψη τους. Έκδοση φωτογραφιών κατά την μεταφύτευση και αποστολή αυτών στο 7ο Γυμνάσιο.

Συμπεράσματα Με την έναρξη του προγράμματος Α.Υ. οι μαθητές και οι μαθήτριες έδειξαν ενδιαφέρον, ενώ το διατήρησαν καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος έως την ολοκλήρωσή του. Συμμετείχαν σε όλες τις δράσεις και συνεργάστηκαν μεταξύ τους ως μέλη της ίδιας ομάδας.

Στις πρώτες συζητήσεις φάνηκε να νιώθουν άβολα με το θέμα και κρατούσαν απόσταση μεταξύ τους, ενώ παρατηρήθηκε και η υιοθέτηση της μη ειλικρινούς θέσης εκ’ μέρους μερικών.

Στη συνέχεια σιγά σιγά άλλαξε το σκηνικό των συζητήσεων, λόγω ίσως του ευκρινούς προσδιορισμού των στόχων του προγράμματος.

Οι συζητήσεις έδρασαν καταλυτικά στη δημιουργία διαπροσωπικών σχέσεων, στην τόνωση της αυτοπεποίθησης και αυτοεικόνας, ενώ λειτούργησαν υποστηρικτικά στην επιλογή «μια ζωή χωρίς τσιγάρο».

Συνειδητοποίησαν ότι η πρόληψη είναι ένας σημαντικός παράγοντας που ενισχύει την άμυνα τους στην δοκιμή του πρώτου τσιγάρου, αλλά και στην έναρξη του καπνίσματος.

Με τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα, υιοθέτησαν νέα πρότυπα, αξίες και θετική συμπεριφορά στοχεύοντας στην βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής τους.

Ενημερώθηκαν και κατέκτησαν γνώσεις, ενώ απέκτησαν κριτική σκέψη ώστε να γίνουν ικανοί στη λήψη αποφάσεων σε θέματα που αφορούν το κάπνισμα.

Διεκδίκησαν το δικαίωμα του μη καπνιστή, ζητώντας να διατηρείται ο χώρος διαμονής τους απαλλαγμένος από τον καπνό των τσιγάρων των μελών της οικογένειας, αλλά και των φίλων τους.

Ζήτησαν τη συμβουλή ενός γονέα προς το παιδί του σχετικά με το θέμα του καπνίσματος. Όλες οι συμβουλές ήταν όμοιες και εστίαζαν στο ότι το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία και καλό θα είναι τα παιδιά να παραμείνουν μακριά από το τσιγάρο.

Διεξήγαγαν έρευνα με θέμα το κάπνισμα Διεξήγαγαν έρευνα με θέμα το κάπνισμα. Ζητήσανε από ένα γονέα τους ή συγγενή τους α΄ή β΄ βαθμού καπνιστή να συμπληρώσει ένα συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο. Εξαίρεση αποτέλεσε ένας γονέας, το ερωτηματολόγιο του οποίου δεν κατέληξε στο σχολείο.

Μετά την επεξεργασία των αποτελεσμάτων οι μαθητές και οι μαθήτριες κατέληξαν στα παρακάτω συμπεράσματα: Οι γονείς καπνίζουν 5 έως 30 τσιγάρα την ημέρα, ενώ άρχισαν το κάπνισμα 15 έως 25 χρόνια πριν. Οι δύο από τους τέσσερις καπνίζουν στο σπίτι. Οι τρεις καπνίζουν μπροστά στο παιδί τους.

Δύο από αυτούς θα επέτρεπαν το παιδί τους να καπνίζει μαζί τους. Στην είδηση ότι καπνίζει το παιδί τους θα αντιδρούσαν με ηρεμία αλλά όλοι τους το συμβουλεύουν να μην καπνίζει. Οι δύο ψάχνουν τα πράγματα των παιδιών τους για τσιγάρα ή μυρίζουν την αναπνοή τους.

Όλοι τους δηλώνουν πως εάν τους ζητηθεί να μην καπνίζουν στο σπίτι θα το κάνουν, γνωρίζουν τις συνέπειες του καπνίσματος και συνειδητοποιούν ότι καπνίζοντας μπροστά σε άλλους τους κάνουν αυτόματα παθητικούς καπνιστές.

Συνεργάστηκαν με τους μαθητές και μαθήτριες του 7ου Γυμνασίου Ξάνθης που συμμετείχαν σε αντίστοιχο πρόγραμμα Α.Υ. για τη διεξαγωγή έρευνας με θέμα το κάπνισμα στην εφηβεία.

Οι μαθητές και μαθήτριες του 7ου Γυμνασίου Ξάνθης ενώ επεξεργάστηκαν τα αποτελέσματα της έρευνας και των δύο Γυμνασίων, κατέληξαν στα παρακάτω συμπεράσματα:

Το σύνολο των μαθητών Γυμνασίου και των δύο σχολείων που απάντησαν έγκυρα στις ερωτήσεις είναι 231 από τους οποίους οι 150 μαθητές προέρχονται από το 7ο Γυμνάσιο και οι 81 μαθητές από το Γυμνάσιο Γενισέας.

Σχετικά με αυτούς, τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι από το σύνολο (231 μαθητών) , το 93% είναι μη καπνιστές και το 7% καπνιστές. Επίσης, οι μη καπνιστές (93%) χωρίζονται σε αυτούς που έχουν δοκιμάσει να καπνίσουν κάποια στιγμή στο παρελθόν και αποτελούν το 14% και σε αυτούς που δεν έκαναν καμία δοκιμή και είναι το 79%.

Σχετικά με τους καπνιστές, το μεγαλύτερο ποσοστό και στα δυο σχολεία αποτελείται από κορίτσια. Ξεκίνησαν το κάπνισμα σε ηλικία 14 ετών και το πρώτο τους τσιγάρο τους το προσέφεραν φίλοι τους. Πιστεύουν ότι το κάπνισμα διώχνει το άγχος.

Τα τσιγάρα που καπνίζουν τα αγοράζουν ή μερικές φορές τα «κάνουν τράκα» από άλλους και επιλέγουν ως χώρο καπνίσματος τη καφετερία. Οι περισσότεροι γονείς αυτών των μαθητών καπνίζουν οι ίδιοι μπροστά τους. Τέλος, υποστηρίζουν ότι μελλοντικά θα ήθελαν να σταματήσουν το κάπνισμα.

Οι μη καπνιστές ( και στα δυο σχολεία) που είχαν κάποια εμπειρία καπνίσματος στο παρελθόν απάντησαν ότι οι περισσότεροι γονείς και φίλοι τους είναι καπνιστές. Το πρώτο τους τσιγάρο, τους το προσέφεραν φίλοι ενώ κάποιοι άλλοι υποστήριξαν ότι το πήραν κρυφά από το πακέτο των γονέων τους.

Ειδικότερα, τα περισσότερα αγόρια δήλωσαν ότι η πρώτη τους δοκιμή έγινε στην ηλικία των 13 ετών. Αναφορικά με τους μη καπνιστές χωρίς κάποια δοκιμή στο παρελθόν (και για τα δυο σχολεία) πιστεύουν ότι το κάπνισμα προκαλεί καρκίνο και ότι είναι χαμένα λεφτά.

Έχουν γονείς που οι περισσότεροι καπνίζουν αλλά τους έχουν μιλήσει για τις συνέπειες του καπνίσματος. Οι δε φίλοι τους, οι περισσότεροι είναι μη καπνιστές , συνεπώς μπορεί να τους έχουν επηρεάσει στο να τηρήσουν και οι αυτοί την ίδια στάση. Όμως και από εκείνους τους φίλους τους που καπνίζουν, το μεγαλύτερο ποσοστό τους σέβεται ως μη καπνιστές.

Βιβλιογραφία Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Κάπνισμα 2008 – 2012 Υπουργείο Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης Γραφείο Γενικού Γραμματέα Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης Μονάδα Στρατηγικής και Πολιτικών Υγείας Συντονιστής Μονάδας: Αλέξης Ζορμπάς Συντονίστρια Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τη Δημόσια Υγεία - Επιμέλεια: Έφη Σίμου

«Σχεδιασμός Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας». Δήμητρα Καφρίτσα Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας Α/θμιας Εκπαίδευσης Ν. Δωδεκανίσου Κολλημένοι στη ζωή Παρέμβαση σε εφήβους για την πρόληψη καπνίσματος Υπουργείο Παιδείας Διοικήσεις 3ης & 4ης Υ.ΠΕ. Μακεδονίας – Θράκης 2008 Το κάπνισμα στην εφηβεία Μπετίνα Ντάβου 1992