Επιμορφώτρια: Νότα Σεφερλή notaseferli@gmail.com Σύγχρονο Θεωρητικό Πλαίσιο για τη Μάθηση και Διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών με την Αξιοποίηση των ΤΠΕ Επιμορφώτρια: Νότα Σεφερλή notaseferli@gmail.com

Δομή τηςπαρουσίασης Μέρος Α΄: Θεωρητικό πλαίσιο για τη διδασκαλία της ΑΕΓΓ Μέρος Β΄: ΑΕΓΓ & ΤΠΕ

Το Μάθημα της ΑΕΓΓ (περιεχόμενο, μέθοδοι, στόχοι) Το Μάθημα της ΑΕΓΓ (περιεχόμενο, μέθοδοι, στόχοι) Τι διδάσκουμε; Γιατί διδάσκουμε; Πώς διδάσκουμε;

Τι διδάσκουμε; Γλώσσα Λογοτεχνία Ανθρωπογνωσία Πολιτισμό

Τα ΑΕ ως μάθημα γλώσσας Γυμνάσιο: Ανθολόγια αποσπασματικών κειμένων σε συνδυασμό με λεξιλογικές & γραμματικοσυντακτικές παρατηρήσεις Λύκειο: α) Εκτενέστερα τμήματα από τα πεζά & ποιητικά κείμενα της ΑΕΓ (ιστορικά, ρητορικά, φιλοσοφικά, δραματικά). β) Θεματογραφία

Τα ΑΕ ως μάθημα γλώσσας Γιατί διδάσκουμε; Με σκοπό να κατακτήσουν οι μαθητές τη δομή και λειτουργία του ΑΕ λόγου ώστε να είναι σε θέση: Να κατανοούν γλωσσικά ΑΕ έργα από το πρωτότυπο Να συνειδητοποιούν σταδιακά την εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας Να εμπλουτίζουν το γλωσσικό τους όργανο

Τα ΑΕ ως μάθημα γλώσσας Πώς διδάσκουμε; Γλωσσοκεντρικά (γραμματικο-συντακτική προσέγγιση) Εξετάζοντας τη δομή και λειτουργία των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων στο πλαίσιο της φράσης (δομολειτουργική προσέγγιση) Συγκρίνοντας την Αρχαία με τη Νέα Ελληνική (συγκριτική προσέγγιση) Κειμενοκεντρικά (επικοινωνιακή-κειμενοκεντρική προσέγγιση)

Γραμματικο-συντακτική προσέγγιση Τα κείμενα ως αφορμή για τη διεξοδική εξέταση της γραμματικής, του συντακτικού και του λεξιλογίου Επίκεντρο διδασκαλίας η λέξη

Δομολειτουργική προσέγγιση Εξετάζονται βασικές μόνο παράμετροι της γραμματικής και του συντακτικού με στόχο να γίνει κατανοητή η παρουσία ενός οργανωμένου δικτύου σχέσεων στο λόγο Εξετάζεται η λειτουργία των γλωσσικών στοιχείων στην κατασκευή του κειμένου Επίκεντρο διδασκαλίας: η φράση

Συγκριτική προσέγγιση Η προσπέλαση φαινομένων της ΑΕ γλώσσας μέσω γλωσσικών παραλληλισμών με τη ΝΕ Η προσέγγιση του άγνωστου γλωσσικού στοιχείου μέσω των γνωστών ή κοινών στοιχείων Η κατανόηση των αναλογιών και των διαφορών Η επισήμανση της εξέλιξης & συνέχειας Η διατύπωση παρατηρήσεων για τα χαρακτηριστικά των δύο μορφών

Επικοινωνιακή-κειμενοκεντρική προσέγγιση Εξέταση της τυπολογικής ταυτότητας του κειμένου [Κάθε κείμενο υπακούει σε θεματικούς και εκφραστικούς κώδικες του γραμματολογικού είδους και γένους στα οποία ανήκει (Μαρωνίτης, 2000)] Εξέταση των γλωσσικών μονάδων σε σχέση με το κειμενικό όλον, το επικοινωνιακό πλαίσιο παραγωγής του κειμένου και τα ευρύτερα κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα

Τα ΑΕ ως μάθημα λογοτεχνίας Γυμνάσιο: ποιητικά και πεζά κείμενα από μετάφραση (ομηρικά έπη, Ηρόδοτος, δραματική ποίηση, ανθολόγιο μεταφρασμένων κειμένων σχετικά με την ιδιωτική και δημόσια ζωή των αρχαίων) Λύκειο: ποιητικά και πεζά κείμενα από το πρωτότυπο (τραγωδία, ιστοριογραφία, ρητορική, φιλοσοφία, λυρική ποίηση)

Τα ΑΕ ως μάθημα λογοτεχνίας γιατί διδάσκουμε; Με σκοπό οι μαθητές μας: Να προσεγγίζουν ερμηνευτικά αντιπροσωπευτικά κείμενα της ΑΕΓ Να εκτιμούν τη λογοτεχνική τους αξία Να καλλιεργούν αναγνωστικές & επικοινωνιακές δεξιότητες Να απολαμβάνουν αισθητικά τα κείμενα

Τα ΑΕ ως μάθημα λογοτεχνίας πώς διδάσκουμε; Με κέντρο το κείμενο (κειμενοκεντρική προσέγγιση) Από το κείμενο στο περικείμενο (ιστορικο-φιλολογική προσέγγιση) Από το κείμενο στον αναγνώστη (σύγχρονες λογοτεχνικές θεωρίες)

Κειμενοκεντρική προσέγγιση Πολυεπίπεδη κατανόηση του κειμένου (λεξιλογική, σημασιολογική, συντακτική, υφολογική, ιδεολογική) Από το όλον στο μέρος και από το μέρος στο όλον

Ιστορικο-φιλολογική προσέγγιση Εξέταση των εξωκειμενικών δεδομένων που βοηθούν στην κατανόηση του κειμένου (δημιουργός, ευρύτερο ιστορικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό πλαίσιο δημιουργίας του, πραγματολογικές αναφορές για το χώρο, το χρόνο, τα πρόσωπα και τα γεγονότα)

Σύγχρονες λογοτεχνικές θεωρίες Θεωρίες της αισθητικής αναταπόκρισης και της πρόσληψης Από το κείμενο και το περικείμενο (κυρίαρχη ερμηνεία) στις πολλαπλές αναγνωστικές εκδοχές (ορίζοντας προσδοκιών των μαθητών-αναγνωστών) Η μετάφραση ως ερμηνεία του κειμένου

Τα ΑΕ ως μάθημα ανθρωπογνωσίας Κυρίαρχη τάση που διέπει τα ΕΠΠΣ και ΔΕΠΠΣ για το Λύκειο και το Γυμνάσιο αντίστοιχα, η οποία καθορίζει την επιλογή της διδακτέας ύλης και τη συγγραφή των σχολικών εγχειριδίων

Τα ΑΕ ως μάθημα ανθρωπογνωσίας γιατί διδάσκουμε; Με σκοπό οι μαθητές μας: Να μετέχουν της ανθρωπιστικής παιδείας Να κατανοούν την ανθρωποκεντρική διάσταση του αρχαίου κόσμου Να αναγνωρίζουν τις διαχρονικές ανθρωπιστικές ιδέες και αξίες του ΑΕ πολιτισμού

Τα ΑΕ ως μάθημα ανθρωπογνωσίας πώς διδάσκουμε; Προσεγγίζοντας ιδεολογικά το κείμενο (ιδεολογική προσέγγιση) Αναδεικνύοντας την ανθρωποκεντρική διάσταση της ΑΕΓ (ουμανιστική προσέγγιση) Ενθαρρύνοντας τους μαθητές στον προσωπικό διάλογο με τις αξίες, αντιλήψεις, έννοιες του κειμένου, στην κριτική αποτίμηση, στη διαμόρφωση προσωπικής γνώμης (βιωματική προσέγγιση)

Τα ΑΕ ως μάθημα πολιτισμού Εστιάζουμε στο περιεχόμενο των κειμένων και αναδεικνύουμε θέματα σχετικά με την ιστορία, πολιτική, δημόσιο βίο και θεσμούς, καθημερινή ζωή, πνευματική και καλλιτεχνική δραστηριότητα

Τα ΑΕ ως μάθημα πολιτισμού γιατί διδάσκουμε; Με σκοπό οι μαθητές μας να: Γνωρίσουν τον ΑΕ πολιτισμό Επικοινωνήσουν με τα πνευματικά και καλλιτεχνικά επιτεύγματά του Συνειδητοποιήσουν τη σημασία τους στην πορεία του σύγχρονου πολιτισμού Ενισχύσουν την ιστορική τους συνείδηση και την πολιτισμική τους ταυτότητα

Τα ΑΕ ως μάθημα πολιτισμού πώς διδάσκουμε; Θεωρώντας το κείμενο ως πηγή ιστορικών πληροφοριών και χρησιμοποιώντας το ως αφορμή για να ανασυνθέσουμε το παρελθόν (αρχαιογνωστική προσέγγιση) Θεωρώντας το κείμενο ως πηγή προβληματισμού ώστε αφενός να διαγνωστούν οι οφειλές του ΑΕ κόσμου σε άλλους λαούς και αφετέρου η συμβολή του στη διαμόρφωση του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού και τη θεμελίωση του δυτικοευρωπαϊκού (διαπολιτισμική προσέγγιση) Θεωρώντας το μάθημα ως μέσο αγωγής με εθνικό και συχνά φρονηματιστικό χαρακτήρα (εθνοκεντρική προσέγγιση)

Διδασκαλία της ΑΕΓΓ και ΤΠΕ Η θέση του μαθήματος σ’ ένα σύγχρονο πρόγραμμα σπουδών Η δράση των μαθητών Η αξιοποίηση των ΤΠΕ

Η θέση του μαθήματος σ’ ένα σύγχρονο πρόγραμμα σπουδών Μεταθέτουμε το κέντρο βάρους της διδασκαλίας από την παροχή γνώσεων σε διαδικασίες περισσότερο ενεργητικές, διερευνητικές, κριτικές για το μαθητή την παθητική απομνημόνευση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων για τη γόνιμη διαχείριση της γνώσης

Η δράση των μαθητών Οι μαθητές ερευνούν Οι μαθητές δημιουργούν Οι μαθητές επικοινωνούν Οι μαθητές αναστοχάζονται

Οι μαθητές ερευνούν Ι Αναζητούν τη σημασία των λέξεων, διερευνούν τις κατασκευαστικές αρχές τους και τους στενούς δεσμούς ετυμολογίας και σημασίας Εξετάζουν διαφορετικές σημασιοδοτήσεις του ίδιου λεκτικού τύπου σε διαφορετικά συμφραζόμενα Συνειδητοποιούν τη λειτουργία των λέξεων στο συνταγματικό άξονα και τις δυνατότητες αντικατάστασής τους στον παραδειγματικό Μελετούν γλωσσικές δομές στο πλαίσιο των κειμένων Εξοικειώνονται με τη χρήση λεξικών και εγχειριδίων γραμματικής – συντακτικού ως βιβλίων αναφοράς Εξετάζουν γλωσσικά φαινόμενα της ΑΕ μέσω γλωσσικών παραλληλισμών με τη ΝΕ και συνειδητοποιούν ομοιότητες και διαφορές Μελετούν μηχανισμούς γλωσσικής επαφής μεταξύ των λαών (δάνεια, αντιδάνεια, διαμόρφωση ειδικού λεξιλογίου)

Οι ΤΠΕ υποστηρίζουν την έρευνα των μαθητών Ι Οι αρχαιογνωστικοί δικτυακοί τόποι - ψηφιακές βιβλιοθήκες μπορούν να αποτελέσουν ανοιχτά διερευνητικά περιβάλλοντα (σώματα κειμένων, μεταφράσεις, συμφραστικοί πίνακες, λεξικά, εγχειρίδια γραμματικής & σύνταξης, μελέτες, εικονογραφικό υλικό, βάση δεδομένων, βιβλιογραφικοί κατάλογοι) Τα λογισμικά πρακτικής και εξάσκησης για την αφομοίωση τύπων και δομών του ΑΕ λόγου – δυνατότητες προσωπικής εξάσκησης

Οι μαθητές ερευνούν ΙΙ Αναζητούν και επεξεργάζονται πραγματολογικές & γραμματολογικές πληροφορίες απαραίτητες για την ανάγνωση – κατανόηση του κειμένου (δημιουργός, χώρος – χρόνος δημιουργίας, αποδέκτες, ιστορικο-κοινωνικό πλαίσιο δημιουργίας & πρόσληψης) Αναζητούν και επεξεργάζονται παράλληλα κείμενα & διακείμενα (λ.χ., διερεύνηση κοινών μοτίβων – θεμάτων, μύθων και προσώπων στη συγχρονία & διαχρονία) Αναζητούν ερμηνευτικό υλικό (κείμενα που γράφτηκαν από διαφορετικούς αναγνώστες, διαφορετικής εποχής, εθνικότητας, οπτικής – ιστορικότητα της ανάγνωσης) Αναζητούν και συγκρίνουν διαφορετικές μεταφραστικές εκδοχές Αναζητούν και επεξεργάζονται εικονιστικό – πολυμεσικό υλικό για τις δικές τους οπτικές και πολυμεσικές αναπαραστάσεις του ΑΕ κόσμου

Οι ΤΠΕ υποστηρίζουν την έρευνα των μαθητών ΙΙ Αρχαιογνωστικοί δικτυακοί τόποι Γενικότερα δικτυακές πηγές – μηχανές αναζήτησης Εκπαιδευτικά λογισμικά και πολυμέσα (Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος, Ηρόδοτος, Ομηρικά Έπη, Ανθολόγιο, Αρχαία Αττική Πεζογραφία κτλ.)

Οι μαθητές δημιουργούν Ι Απλά ή σύνθετα διαγράμματα, όπου αναδεικνύεται η δομή και ο τρόπος συγκρότησης του κειμένου (θεματικά κέντρα, υποκείμενα, χώρος – χρόνος δράσης, γεγονότα, διαδοχή, σχέσεις αιτίου-αιτιατού, συντακτικές δομές – ονοματικά & ρηματικά σύνολα) Αναδομήσεις και αντικαταστάσεις πάνω σ’ ένα δεδομένο κείμενο Πίνακες (λεξιλογικούς, γραμματικούς, συντακτικούς)

Οι ΤΠΕ υποστηρίζουν τη δημιουργία των μαθητών Ι Λογισμικά επεξεργασίας κειμένου και λογιστικών φύλλων Λογισμικά κατασκευής εννοιολογικών χαρτών

Οι μαθητές δημιουργούν ΙΙ Τα δικά τους κείμενα για τα κείμενα. Ειδικότερα: Μετάφραση, σχολιασμό και ερμηνεία Εικονιστικές και πολυμεσικές αναπαραστάσεις Δοκίμια, αφηγήσεις, λογοτεχνικούς διαλόγους, μονόπρακτα, θεατρικά δρώμενα, ημερολόγια, διηγήματα κτλ. Οδηγούς ξενάγησης σε αρχαιολογικούς χώρους

Οι ΤΠΕ υποστηρίζουν τη δημιουργία των μαθητών ΙΙ Λογισμικά επεξεργασίας κειμένου και παρουσίασης Εφαρμογές του web 2.0 (ιστολόγια, wikis) Λογισμικά δημιουργίας comics κτλ.

Οι μαθητές επικοινωνούν Όταν, στο πλαίσιο της ομάδας εργασίας, συνεργάζονται για την επίτευξη ενός κοινού στόχου Όταν, για την υλοποίηση των εργασιών τους, ζητούν την υποστήριξη και συνδρομή των έμπειρων συνομηλίκων και ενηλίκων Όταν παρουσιάζουν τα προϊόντα της εργασίας τους στην ολομέλεια της τάξης, στη σχολική ή ευρύτερη κοινότητα και δέχονται ανατροφοδότηση

Οι ΤΠΕ υποστηρίζουν την επικοινωνία των μαθητών Μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μπορούν να επικοινωνήσουν με άτομα ή φορείς (ειδικοί, υπεύθυνοι μουσείων, βιβλιοθηκών κτλ.) Μέσω των εφαρμογών του web 2.0 μπορούν να δημοσιοποιούν τα κείμενά τους, να επικοινωνούν, να σχολιάζουν και να δέχονται ανατροφοδότηση

Οι μαθητές αναστοχάζονται Για τους μηχανισμούς και τις συνθήκες δημιουργίας των κειμένων Για τις διαδικασίες της ανάγνωσης – πρόσληψής τους στη συγχρονία και διαχρονία Για την πολυεπίπεδη και πολυδύναμη σχέση παρελθόντος και παρόντος Για το δικό τους αναγνωστικό και συγγραφικό προφίλ Για το αναγνωστικό και συγγραφικό προφίλ των συμμαθητών τους Για τις δυνατότητες και τους περιορισμούς της τεχνολογίας

Οι ΤΠΕ υποστηρίζουν τον αναστοχασμό των μαθητών Ως υποστηρικτικά εργαλεία της ερευνητικής-ανακαλυπτικής μάθησης, της πολυεπίπεδης και πολυδιάστατης προσέγγισης του αρχαιογλωσσικού & αρχαιογνωστικού υλικού Ως χώροι παρουσίασης, δημοσιοποίησης των μαθητικών εργασιών Ως εργαλεία που υπόκεινται και τα ίδια σε έλεγχο και αξιολόγηση από τους χρήστες-υποκείμενα που μαθαίνουν

Βιβλιογραφία Γιάννου, Τ. (2008): Οι ΤΠΕ στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών. Στο Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης, Τεύχος 3 – κλάδος ΠΕ02, ΙΤΥ, σσ. 82-98. Πόλκας, Λ. (2008): Βασικά στοιχεία της εξέλιξης της επιστήμης και των εργαλείων ΤΠΕ για τη μάθηση του γνωστικού αντικειμένου. Στο Επιμορφωτικό υλικό για το Ειδικό μέρος του Προγράμματος Σπουδών-ΠΕ02, Π.Ι., σσ. 38-44. Τσάφος, Β (2004): Η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και γλώσσας. Για μια εναλλακτική μαθητεία στον αρχαίο κόσμο. Αθήνα: Μεταίχμιο.