Εθνική προέλευση και εκπαιδευτικό προφίλ των νέων στην Ελλάδα των Τζέννιφερ Καβουνίδη και Ιωάννη Χολέζα Μάρτιος 2011

2 •Γιατί είναι σημαντικό ζήτημα; 1. Οι νέοι μεταναστευτικής προέλευσης ξεκινούν ή έχουν ήδη ξεκινήσει τη διαδικασία μετάβασης από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας 2. Στην Ελλάδα, η έρευνα σχετικά με τους νέους μεταναστευτικής προέλευσης είναι σε εμβρυακό στάδιο 3. Η γνώση των συνθηκών και των εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι νέοι μετανάστες στη χώρα μας είναι σημαντική, προκειμένου να σχεδιαστούν σχετικές πολιτικές που θα εξασφαλίσουν την ομαλή ενσωμάτωσή τους 4. Χώρες-μέλη της ΕΕ: η αναγνώριση των προβλημάτων οδήγησε σε πολιτικές διευκόλυνσης της ενσωμάτωσής τους •Για αυτούς τους λόγους: Χρησιμοποιούμε δεδομένα από τις ΕΕΔ για να μελετήσουμε το εκπαιδευτικό προφίλ των νέων μεταναστευτικής προέλευσης ηλικίας ετών, να το συγκρίνουμε με εκείνο των γηγενών και να εντοπίσουμε τους παράγοντες που το επηρεάζουν Εισαγωγή

3 Βιβλιογραφία •Ποια είναι τα συμπεράσματα της διεθνούς βιβλιογραφίας; 1. Αν και παραδοσιακά οι ΗΠΑ προσέλκυαν σχεδόν όλη την προσοχή, πιο πρόσφατες έρευνες επικεντρώνονται στη μελέτη πολλών Ευρωπαϊκών χωρών (Γερμανία, Γαλλία, Αυστρία κτλ.) 2. Στις περισσότερες χώρες το εκπαιδευτικό προφίλ των μεταναστών «υστερεί» έναντι εκείνου των γηγενών, με εξαίρεση τον Καναδά και την Αυστραλία (επιλεκτικές μεταναστευτικές πολιτικές) •Ποια είναι τα συμπεράσματα της βιβλιογραφίας στην Ελλάδα; 1. Οι περισσότερες μελέτες χρησιμοποιούν στοιχεία εγγραφών από τα σχολεία 2. Σύμφωνα με αυτά, το ποσοστό των αλλοδαπών μαθητών είναι πολύ υψηλότερο στο δημοτικό και το γυμνάσιο σε σύγκριση με το λύκειο 3. Πολλές από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι νέοι μεταναστευτικής προέλευσης οφείλονται στην ελλιπή εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και στα ανεπαρκή προγράμματα για την υπερκάλυψη αυτών των δυσκολιών

4

5 Δεδομένα •Ενοποιήσαμε δεδομένα των ΕΕΔ για την περίοδο (26 τρίμηνα) •Οι νέοι χωρίστηκαν σε δύο ομάδες: αυτούς που ακόμη παρακολουθούν κάποια επίσημη εκπαιδευτική βαθμίδα και αυτούς που έχουν ολοκληρώσει την εκπαίδευσή τους •Οι νέοι κατηγοριοποιήθηκαν ακόμη ανάλογα με την υπηκοότητα και τη χώρα γέννησης στις κάτωθι ομάδες: 1. «Έλληνες γηγενείς – ΓΓ», περιλαμβάνει τους νέους που έχουν ελληνική υπηκοότητα και γεννήθηκαν στην Ελλάδα, καθώς και τους Κύπριους υπηκόους, είτε γεννήθηκαν στην Ελλάδα είτε στην Κύπρο 2. «Παλιννοστούντες από χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης – ΠΚΑΕ», περιλαμβάνει τους νέους με ελληνική υπηκοότητα που γεννήθηκαν σε χώρες όπως η Ρωσία, η Γεωργία, η Αρμενία και η Αλβανία

6 3. «Παλιννοστούντες από άλλες χώρες – ΠΑΧ», περιλαμβάνει νέους με ελληνική υπηκοότητα που γεννήθηκαν σε άλλες χώρες εκτός των παραπάνω, κυρίως στη Γερμανία 4. «Υπήκοοι Αλβανίας – ΥΑΛΒ», ανεξάρτητα από τη χώρα γέννησης 5. «Υπήκοοι άλλων χωρών Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης – ΥΚΑΕ», περιλαμβάνει νέους υπηκόους χωρών όπως η Ρουμανία, η Βουλγαρία, η Γεωργία, η Ρωσία, η Πολωνία, η Αρμενία και η Ουκρανία, ανεξάρτητα από τη χώρα γέννησης 6. «Υπήκοοι χωρών Ασίας και Αφρικής – ΥΑΑ», ανεξάρτητα από τη χώρα γέννησης 7. «Υπήκοοι άλλων χωρών – ΥΑΧ», περιλαμβάνει νέους υπηκόους χωρών όπως οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Αγγλία και η Αυστραλία

7 •Από πού προέρχονται οι νέοι στο δείγμα μας; 1. Οι νέοι μεταναστευτικής προέλευσης αποτελούν το 9,7% του δείγματος των νέων ηλικίας ετών που προέκυψε από την ενοποίηση των ΕΕΔ 2. Οι μεγαλύτερες ομάδες μη-γηγενών νέων: α. Υπήκοοι Αλβανίας (5,2% των νέων του δείγματος) β. Υπήκοοι άλλων χωρών Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (1,6%) γ. Παλιννοστούντες από χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (1,3%)

8 •Πώς διαφέρουν τα ποσοστά συμμετοχής στην εκπαίδευση μεταξύ των διαφόρων ομάδων; 1. Οι νέοι μεταναστευτικής προέλευσης ανεξαρτήτως φύλου έχουν χαμηλότερα ποσοστά συμμετοχής σε επίσημη εκπαιδευτική βαθμίδα σε σύγκριση με τους γηγενείς 2. Οι μεγαλύτερες διαφορές στα ποσοστά συμμετοχής εντοπίζονται μεταξύ των ανδρών, γηγενών και μεταναστών, και ειδικά στα νεότερα άτομα του δείγματος ( ετών) 3. Έντονες είναι, επίσης, οι διαφορές μεταξύ των εθνικών ομάδων μεταναστευτικής προέλευσης: α. Τα ποσοστά συμμετοχής των νέων ελληνικής προέλευσης (παλιννοστούντες) παρουσιάζουν τις μικρότερες αποκλίσεις από εκείνα των γηγενών, ενώ οι νέοι άλλης μεταναστευτικής προέλευσης «υστερούν» περισσότερο (εξαίρεση οι ΥΑΧ στους άνδρες)

9 β. Η μεγαλύτερη ομάδα νέων μεταναστευτικής προέλευσης, οι υπήκοοι Αλβανίας (ΥΑΛΒ), χαρακτηρίζεται από ένα αξιόλογο χάσμα μεταξύ των φύλων, με χαμηλότερα ποσοστά συμμετοχής για τους άνδρες συγκριτικά με τις γυναίκες, ειδικά όσον αφορά στους νεότερους ηλικιακά (15-19 ετών: 67,4% των ανδρών έναντι 78,4% των γυναικών) γ. Το μεγαλύτερο χάσμα εντοπίζεται μεταξύ των υπηκόων χωρών Ασίας και Αφρικής (ΥΑΑ) και των υπηκόων άλλων χωρών (ΥΑΧ - αντίστροφη σχέση)

10 •Πώς διαφέρει η εκπαιδευτική επίτευξη; 1. Οι νέοι μεταναστευτικής προέλευσης, άνδρες και γυναίκες, έχουν χαμηλότερα επίπεδα εκπαιδευτικής επίτευξης σε σύγκριση με τους γηγενείς, με εξαίρεση τους παλιννοστούντες από άλλες χώρες (ΠΑΧ), οι οποίοι «υπερτερούν» στην περίπτωση και των δύο φύλων, και τους υπηκόους άλλων χωρών (ΥΑΧ), οι οποίοι «υπερτερούν» μόνο στην περίπτωση των ανδρών 2. Μεταξύ των ανδρών της μεγαλύτερης εθνικής ομάδας, των υπηκόων Αλβανίας, 72,4% έχει ολοκληρώσει την κατώτερη δευτεροβάθμια ή ακόμη λιγότερη εκπαίδευση (έναντι 25,2% των γηγενών), ενώ περίπου 3% έχει ολοκληρώσει τριτοβάθμια εκπαίδευση (έναντι 26,9% των γηγενών ανδρών) 3. Στην περίπτωση των γυναικών υπηκόων Αλβανίας, 64,2% έχει ολοκληρώσει την κατώτερη δευτεροβάθμια ή ακόμη λιγότερη εκπαίδευση (έναντι 16,4% των γηγενών), ενώ 7,4% έχουν ολοκληρώσει τριτοβάθμια εκπαίδευση (έναντι 44,1% των γηγενών γυναικών)

11

12 •Συνοψίζοντας: Το εκπαιδευτικό προφίλ των παλιννοστούντων από άλλες χώρες (ΠΑΧ) και των υπηκόων άλλων χωρών (ΥΑΧ) φαίνεται να προσομοιάζει περισσότερο σε εκείνο των γηγενών, οι υπήκοοι χωρών Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΥΚΑΕ) βρίσκονται κάπου στη μέση, ενώ οι υπήκοοι Αλβανίας (ΥΑΛΒ) «υστερούν» σημαντικά

Μεθοδολογία •Ανάλογα με το δείγμα που χρησιμοποιούμε κάθε φορά, επιλέγουμε διαφορετική μέθοδο εκτίμησης 1. Για το δείγμα αυτών που έχουν ολοκληρώσει τις σπουδές τους: Ordered probit με τρία πιθανά ενδεχόμενα (συγκεκριμένα οι τιμές 1, 2 και 3 αντιπροσωπεύουν τους απόφοιτους της χαμηλής, της ενδιάμεσης και της υψηλής εκπαιδευτικής βαθμίδας αντίστοιχα) 2. Για το δείγμα αυτών που παρακολουθούν κάποια επίσημη εκπαιδευτική βαθμίδα: Απλό probit (1=υψηλή εκπαίδευση, 0=ενδιάμεση εκπαίδευση)

14 •Για το δείγμα αυτών που έχουν ολοκληρώσει τις σπουδές τους εκτιμήθηκαν ξεχωριστές εξισώσεις για κάθε εθνική ομάδα: 1. Έλληνες Γηγενείς (ΓΓ) 2. Παλιννοστούντες από χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΠΚΑΕ) 3. Παλιννοστούντες από άλλες χώρες (ΠΑΧ) 4. Υπήκοοι Αλβανίας (ΥΑΛΒ) 5. Υπήκοοι χωρών Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (ΥΚΑΕ) 6. Υπήκοοι χωρών Ασίας και Αφρικής (ΥΑΑ) 7. Υπήκοοι άλλων χωρών (ΥΑΧ) •Για το δείγμα αυτών που παρακολουθούν κάποια επίσημη εκπαιδευτική βαθμίδα: 1. Έλληνες Γηγενείς (ΓΓ) 2. Νέοι μεταναστευτικής προέλευσης (ΜΠ), με ψευδομεταβλητές για τις εθνικές ομάδες

15 Αποτελέσματα •Ξεκινάμε με το δείγμα αυτών που έχουν ολοκληρώσει τις σπουδές τους •Πίνακας 3 (εκτιμημένες πιθανότητες): 1. Οι παλιννοστούντες από άλλες χώρες (ΠΑΧ) είναι λιγότερο πιθανό να έχουν ολοκληρώσει μόνο τη χαμηλή εκπαιδευτική βαθμίδα και ακολουθούν οι γηγενείς, ενώ οι υπήκοοι Αλβανίας έχουν τη δεύτερη μεγαλύτερη πιθανότητα (πίσω από τους ΥΑΑ) 2. Οι Έλληνες γηγενείς είναι τρεις φορές πιο πιθανό να έχουν ολοκληρώσει την υψηλή εκπαιδευτική βαθμίδα έναντι των νέων μεταναστευτικής προέλευσης 3. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές κατά φύλο με τους άνδρες/τις γυναίκες να είναι κατά κανόνα πιο πιθανό να έχουν ολοκληρώσει τη χαμηλή/υψηλή εκπαιδευτική βαθμίδα 4. Οι διαφορές κατά φύλο είναι εντονότερες μεταξύ των νέων μεταναστευτικής προέλευσης όσον αφορά στο χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (10,7% έναντι 15,4%), ενώ είναι εντονότερες μεταξύ των νέων γηγενών όσον αφορά στο υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (-15,1% έναντι -6,9%)

16 σ = standard errors, * = significant at 10% level, ** =significant at 5% level, *** =significant at 1% level 1 See endnote Table 1.

17 •Οι οριακές επιδράσεις (πιν.6α-7β) απαντούν στο ερώτημα: «Πόσο επηρεάζει την πιθανότητα να παρατηρήσουμε ένα συγκεκριμένο ενδεχόμενο η αλλαγή κάποιου χαρακτηριστικού;»

18 •Οριακές επιδράσεις στην πιθανότητα ολοκλήρωσης χαμηλής εκπαίδευσης (πιν.6α) 1. Η πιθανότητα να είναι κάποιος απόφοιτος της χαμηλής εκπαιδευτικής βαθμίδας αυξάνεται όταν είναι νέος μεταναστευτικής προέλευσης (36,1%), ενώ μειώνεται όταν είναι γυναίκα, και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση όταν πρόκειται για νέα μεταναστευτικής προέλευσης 2. Η οικογενειακή κατάσταση έχει μεγαλύτερη σημασία για τους γηγενείς (αύξηση της πιθανότητας χαμηλής εκπαίδευσης και για τους έγγαμους και για τους χήρους- διαζευγμένους) 3. Η διαμονή εκτός πρωτεύουσας (και όχι η περιφέρεια) φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά την πιθανότητα αποφοίτησης από τη χαμηλή εκπαιδευτική βαθμίδα, κυρίως στην περίπτωση των νέων μεταναστευτικής προέλευσης, με εξαίρεση τις αγροτικές περιοχές 4. Μόνο οι ΥΑΑ είναι πιθανότερο να έχουν ολοκληρώσει τη χαμηλή εκπαιδευτική βαθμίδα σε σύγκριση με τους άνδρες ΥΑΛΒ

19 •Οριακές επιδράσεις στην πιθανότητα ολοκλήρωσης χαμηλής εκπαίδευσης κατά εθνικές ομάδες (πιν.6β) 1. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα των γυναικών έναντι των ανδρών εντοπίζεται μεταξύ των ΠΚΑΕ (-21,3%) 2. Η περιφέρεια διαμονής έχει σημασία (μειώνει την πιθανότητα) μόνο στην περίπτωση των ΠΚΑΕ 3. Η διαμονή εκτός πρωτευούσης αυξάνει την πιθανότητα χαμηλής εκπαίδευσης, κυρίως στην περίπτωση των ΠΚΑΕ και σε μικρότερο βαθμό των ΥΑΛΒ 4. Ο γάμος επιδρά θετικά στην πιθανότητα αποφοίτησης από τη χαμηλή εκπαιδευτική βαθμίδα μεταξύ των ΠΚΑΕ, των ΥΑΛΒ και των ΥΚΑΕ (σειρά βάσει μεγέθους επίπτωσης)

20 •Οριακές επιδράσεις στην πιθανότητα ολοκλήρωσης υψηλής εκπαίδευσης (πιν.7α) 1. Όπως ήταν αναμενόμενο, η μεταναστευτική προέλευση μειώνει την πιθανότητα αποφοίτησης από την υψηλή εκπαιδευτική βαθμίδα (-25,5%) 2. Το γυναικείο φύλο αυξάνει την πιθανότητα, κυρίως για τους γηγενείς 3. Η περιφέρεια διαμονής (εκτός Αττικής) επηρεάζει την πιθανότητα ολοκλήρωσης τριτοβάθμιας εκπαίδευσης θετικά για τους νέους μεταναστευτικής προέλευσης 4. Ως προς την αστικότητα, η διαμονή εκτός της πρωτεύουσας μειώνει ξεκάθαρα την πιθανότητα ολοκλήρωσης τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ανεξάρτητα από την προέλευση, ενώ η επίδραση είναι ισχυρότερη για τους γηγενείς 5. Επίσης ισχυρότερη επίδραση για τους γηγενείς έχει η οικογενειακή κατάσταση, καθώς οι άγαμοι έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα υψηλής εκπαίδευσης 6. Τέλος, μόνο οι άνδρες ΥΑΑ έχουν μικρότερη πιθανότητα να είναι απόφοιτοι της υψηλής εκπαιδευτικής βαθμίδας σε σύγκριση με τους άνδρες ΥΑΛΒ

21 •Οριακές επιδράσεις στην πιθανότητα ολοκλήρωσης υψηλής εκπαίδευσης κατά εθνικές ομάδες (πιν.7β) 1. Η αύξηση της πιθανότητας ολοκλήρωσης της υψηλής εκπαιδευτικής βαθμίδας που συνεπάγεται το γυναικείο φύλο είναι μεγαλύτερη στην περίπτωση των ΠΑΧ 2. Ένας ακόμη παράγοντας που έχει σημασία είναι η αστικότητα: η διαμονή σε περιοχή εκτός της πρωτεύουσας έχει αρνητική επίδραση στην πιθανότητα αποφοίτησης από την υψηλή εκπαιδευτική βαθμίδα, αλλά μόνο για τους ΠΚΑΕ και τους ΥΑΛΒ 3. Ξεκάθαρη επίδραση της οικογενειακής κατάστασης (αρνητική) εντοπίζεται μόνο στην περίπτωση των ΠΚΑΕ και των ΥΑΛΒ

22 •Στη συνέχεια η ανάλυση επικεντρώνεται στο δείγμα των ατόμων που φοιτούν ακόμη σε επίσημη εκπαιδευτική βαθμίδα •Πίνακας 4 ( εκτιμημένες πιθανότητες) 1. Ανεξαρτήτως φύλου, οι νέοι γηγενείς είναι πιο πιθανό να φοιτούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σε σύγκριση με τους νέους μεταναστευτικής προέλευσης (45,6% έναντι 18,9%) 2. Γενικά, οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να φοιτούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σε σύγκριση με τους άνδρες (46,9% έναντι 44,2% για τους γηγενείς και 21,5% έναντι 16,2% για τους νέους μεταναστευτικής προέλευσης), με εξαίρεση τους ΠΚΑΕ και τους ΥΑΧ 3. Οι διαφορές στις πιθανότητες φοίτησης στην υψηλή εκπαιδευτική βαθμίδα μεταξύ των φύλων είναι εντονότερες για τους νέους μετανάστες (μ.ο. 5,3 εκατοστιαίες μονάδες έναντι 2,7 εκατοστιαίες μονάδες για τους γηγενείς) 4. Η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ φύλων εντοπίζεται μεταξύ των ΥΑΑ και μετά μεταξύ των ΥΑΛΒ

23 5. Επίσης έντονες είναι οι διαφορές μεταξύ των εθνικών ομάδων, καθώς η πιθανότητα φοίτησης στην υψηλή βαθμίδα κυμαίνεται από 12,6% (ΥΚΑΕ) έως 61,2% (ΥΑΧ) 6. Προκαλεί ανησυχία η χαμηλή πιθανότητα της μεγαλύτερης ομάδας νέων μεταναστευτικής προέλευσης (ΥΑΛΒ) να φοιτά στην υψηλή εκπαιδευτική βαθμίδα (8,9% των ανδρών και 16,7% των γυναικών)

24

25 •Οριακές επιδράσεις στην πιθανότητα φοίτησης στην υψηλή εκπαιδευτική βαθμίδα (πιν.9α και 9β) 1. Η μεταναστευτική προέλευση μειώνει την πιθανότητα φοίτησης στην υψηλή εκπαιδευτική βαθμίδα (-22,8%), ενώ η κρίση επιδρά θετικά (8,3%), αλλά μόνο στους γηγενείς (7,2%) και ιδιαίτερα στις γυναίκες (επιπλέον 3,1%) 2. Τόσο η περιφέρεια όσο και η αστικότητα της περιοχής διαμονής λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο ανεξάρτητα από την εθνική ομάδα μειώνοντας την πιθανότητα φοίτησης στην υψηλή εκπαιδευτική βαθμίδα για αυτούς που διαμένουν εκτός Αττικής και πρωτεύουσας, αλλά η επίδραση είναι ισχυρότερη και πιο ξεκάθαρη στους γηγενείς 3. Ο γάμος μειώνει την πιθανότητα φοίτησης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, πολύ περισσότερο στους γηγενείς (-16% έναντι -2,2% στους νέους μεταναστευτικής προέλευσης) 4. Όσον αφορά στις εθνικές ομάδες (εξίσωση «ΜΠ ΙΙ»), οι ΠΚΑΕ, οι ΠΑΧ και οι ΥΑΧ είναι οι μόνες εθνικές ομάδες νέων μεταναστευτικής προέλευσης που έχουν στατιστικά σημαντική επίδραση στην πιθανότητα φοίτησης στην τριτοβάθμια, αυξάνοντάς την σε σύγκριση με εκείνη των ΥΑΛΒ

26 Συμπεράσματα •Κατ’ αναλογία με τα ευρήματα σε άλλες χώρες, οι νέοι μεταναστευτικής προέλευσης κατά κανόνα «υστερούν» σε εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά έναντι των γηγενών •Στην Ελλάδα υπάρχουν σημαντικές διαφορές τόσο μεταξύ των εθνικών ομάδων όσο και μεταξύ των φύλων •Πηγή ανησυχίας: η μεγαλύτερη εθνική ομάδα νέων μεταναστευτικής προέλευσης (ΥΑΛΒ) φαίνεται να έχουν σημαντικό μειονέκτημα στα εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά σε σύγκριση με τους νέους γηγενείς, αλλά και με τις άλλες εθνικές ομάδες, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε προβληματική μετάβαση από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας •Ακόμη και όταν λαμβάνονται υπόψη άλλοι παράγοντες, το εκπαιδευτικό «μειονέκτημα» των νέων μεταναστευτικής προέλευσης παραμένει. •Αυτό συνεπάγεται ότι:

27 1. Η πιθανότητα να έχει ολοκληρώσει κάποιος (να φοιτά κάποιος) (σ)την τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι 3 (2,4) φορές υψηλότερη για τους γηγενείς έναντι των νέων μεταναστευτικής προέλευσης 2. Οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν ολοκληρώσει ή να φοιτούν στην υψηλή εκπαιδευτική βαθμίδα, ειδικά μεταξύ των νέων γηγενών 3. Η διαμονή στην περιφέρεια (εκτός Αττικής) δεν επηρεάζει σημαντικά την πιθανότητα να έχει αποφοιτήσει κάποιος από την υψηλή εκπαιδευτική βαθμίδα, αλλά μειώνει σημαντικά την πιθανότητα να φοιτά σε αυτή (ισχυρότερη επίδραση στους γηγενείς) 4. Η διαμονή σε μη αστικές περιοχές (εκτός πρωτεύουσας) μειώνει τόσο την πιθανότητα να έχει αποφοιτήσει κάποιος από την τριτοβάθμια εκπαίδευση (ισχυρότερη η επίδραση στους γηγενείς)

28 6. Ο γάμος, σε ισχύ ή όχι, φαίνεται να επιδρά αρνητικά στην εκπαίδευση 7. Η πρόσφατη οικονομική κρίση φαίνεται να λειτουργεί ως κίνητρο για την απόκτηση περισσότερης εκπαίδευσης, τουλάχιστον για τους γηγενείς, ίσως ως απάντηση στα αυξημένα ποσοστά ανεργίας

29 •Προτάσεις πολιτικής 1. Παρά το γεγονός ότι οι πολιτικές της ελληνικής πολιτείας δεν μπορούν να θεωρηθούν αποκλειστικά υπεύθυνες για την εκπαιδευτική «υστέρηση» των νέων μεταναστευτικής προέλευσης, μπορούν προφανώς να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο, ώστε να αποφευχθούν προβλήματα στο μέλλον, για παράδειγμα βοηθώντας τους νέους μεταναστευτικής προέλευσης, ειδικά τους υπηκόους Αλβανίας, να αποκτήσουν περισσότερη εκπαίδευση, είτε παραμένοντας περισσότερα έτη στο σχολείο, είτε συμμετέχοντας σε προγράμματα δια βίου μάθησης 2. Επιπλέον, προγράμματα όπως είναι οι τάξεις υποδοχής και υποστήριξης πρέπει να αναθεωρηθούν και να επεκταθούν 3. Στην Ελλάδα, όπως και αλλού, η επιτυχής ενσωμάτωση των νέων μεταναστευτικής προέλευσης πρέπει να θεωρηθεί ως δημόσιο αγαθό που θα ωφελήσει όχι μόνο τη συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα, αλλά και την κοινωνία στο σύνολό της