φυτικές στερόλες & στανόλες, ελαιόλαδο. μύθος ή πραγματική ωφέλεια στις καρδιοπάθειες ; Ιορδάνης Ψωμόπουλος, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος. www.ediet.gr

Παράγοντες κινδύνου καρδιαγγειακών νοσημάτων Αναστρέψιμοι παράγοντες Αυξημένες τιμές λιπιδίων - υψηλη ολική χοληστερόλη - υψηλή LDL - χαμηλή HDL - υψηλά τριγλυκερίδια Υπέρταση Τρόπος Ζωής κακές διατροφικές συνήθειες παχυσαρκία κάπνισμα χαμηλή δραστηριότητα Μη αναστρέψιμοι παράγοντες Ηλικία Φύλο Κληρονομικότητα

Διατροφικές παρεμβάσεις για πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων Μείωση σωματικού βάρους Αύξηση φυσικής δραστηριότητας Κατανάλωση λίπους 25-35 % της συνολικής ενέργειας SAFA < 7% τις συνολικής ενέργειας ελάχιστα Trans λιπαρά οξέα διαιτητική χοληστερόλη <200mg Παράγοντες που οδηγούν σε μείωση των επιπέδων LDL φυτικές στερόλες/ στανόλες (2 g/ ημ) διαιτητικές ίνες (~10 g/ημ) κατανάλωση φρούτων και λαχανικών (αντιοξειδωτικά)

Η συνεισφορά επιλεγμένων παραγόντων στον κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσημάτα 56% 49% 31% 22% Υψηλή χοληστερόλη Χαμηλή κατανάλωση φρούτων & λαχανικών υπέρταση Χαμηλή δραστηριότητα Mackay and Mensah, The atlas of heart disease and stroke, WHO 2004

Η επίδραση των λιπαρών της τροφής στα επίπεδα της χοληστερόλης Αλλαγές των επιπέδων της χοληστερόλης στο αίμα (mmol/L) Μείωση της διαιτητικά προσλαμβανόμενης χοληστερόλης < 200mg -0.2 Αντικατάσταση των SAFA με MUFA -0.4 Αντικατάσταση των SAFA με PUFA -0.6 Συνολική μεταβολή -0.8 Clarke et al. Br Med J 1997; 314:112–117

Φυτικές στερόλες/ στανόλες Φυτικές στερόλες/ στανόλες

Φυτικές στερόλες, στανόλες & χοληστερόλη Διατηρούν τη δομή και τη λειτουργία της κυτταρικής μεμβράνης στα φυτά. Η μοριακή τους δομή είναι παρόμοια με της χοληστερόλης. Φυτική στερόλη- Καμπεστερόλη HO HO χοληστερόλη HO Φυτική στανόλη- b-Σιτοστανόλη Φυτική στερόλη- b-Σιτοστερόλη HO

Απορρόφηση χοληστερόλης μικκύλια χολικά άλατα λεκιθίνη Τα μικκύλια διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην απορρόφηση της χοληστερόλης, καθώς μεταφέρουν τη χοληστερόλη στο σώμα όταν εφάπτονται με το εντερικό κυτταρικό τοίχωμα τριγλυκερίδια

Πιθανοί τρόποι δράσης φυτικών στερολών Έως 1.5 g χοληστερόλης ημερησίως μπορεί να παράγεται από το ήπαρ. Με φυτικές στερόλες Χωρίς φυτικές στερόλες Λόγω του ότι οι φυτικές στερόλες έχουν παρόμοια μοριακή δομή με τη χοληστερόλη, απομακρύνουν τη χοληστερόλη από τα μικκύλια. Με τον τρόπο αυτό φτάνει λιγότερη χοληστερόλη στο εντερικό τοίχωμα σε απορροφήσιμη μορφή. Οι φυτικές στερόλες μπορεί επίσης να ανταγωνίζονται με τη χοληστερόλη για την πρόσβαση στους μεταφορείς χοληστερόλης στο εντερικό τοίχωμα. Trautwein EA, Duchateau GSMJE, Lin YG,Mel’nikov SM,Molhuizen HOF, Ntanios FY. Proposed mechanisms of cholesterol-lowering action of plant sterols. Eur J Lipid Sci Tech 2003; 105: 171–185.

Επίδραση εστέρων φυτικών στερολών και στανολών στην μείωση των επιπέδων της χοληστερόλης (έρευνες).

Επίδραση φυτικών στερολών και στανολών στην μείωση των επιπέδων της χοληστερόλης (έρευνες). Έρευνα Δόση g/ ημ Διάρκεια % αλλαγή της LDL χοληστ. Miettinen, et al., New Engl J Med 1995 2.6 (στανόλες) 1.8 (στανόλες) 12 μήνες 6 μήνες 15 -8.6 Christiansen, et al., Eur J Nutr 2003 1.5 (στερόλες) 3.0 (στερόλες) -11.3 -10.6 Hendriks, et al., Eur J Clin Nutr 2003 1.6 (στερόλες) -6.4 Amundsen, et al., Eur J Clin Nutr 2004 -11

Μελέτη παρακολούθησης διάρκειας 1 έτους 1.6 g φυτοστερολών/ημέρα Hendriks HFJ et al Eur J Clin Nutr 1999;53:319-327

Μελέτη παρακολούθησης διάρκειας 1 έτους 3,0 g φυτοστανολών/ημέρα VC = 13% VC = 18% Miettinen TA et al N Engl J Med 1995;333:1308-12

Επίπεδα πρόσληψης φυτικών στερολών Η μέση κατανάλωση στο δυτικό κόσμο είναι περίπου 0.2 με 0.4 g/ ημέρα. Στους φυτοφάγους είναι περίπου 0.6 g/ ημέρα. Για τον έλεγχο της χοληστερόλης, προτείνονται περίπου 2 g/ ημέρα. Hirai et al. J Nutr Sci Vitaminol 1986 Vuoristo et al. Am J Clin Nutr 1994 International Atherosclerosis Society, 2003 NCEP III Expert Panel, 2001

Φυσικές πηγές φυτικών στερολών ανά 100 g Λάδι από καλαμπόκι (ραφιναρισμένο) 715 – 952 mg Λάδι από σπόρο ελαικράμβης (ραφιναρισμένο) 250 – 731 mg Σογιέλαιο (ραφιναρισμένο) 221 – 328 mg Ελαιόλαδο (έξτρα παρθένο) 144 - 150 mg Φοινικέλαιο (ραφιναρισμένο) 49 – 61 mg Trautwein and Duchateau, Phytosterols: Sources and Metabolism in Nutrition and Cancer Prevention 2005 Normen, et al. Eur J Nutr 1999 Normen, et al. J Food Comp and Analysis 2002 Weilhrauch, et al. Am Diet Assoc 1978

Φυσικές πηγές φυτικών στερολών ανά 100 g Μήλο 13 mg Πορτοκάλι 24 mg Μπρόκολο 39 mg Καρότο 16 mg Ντομάτα 4.7 mg Ψωμί ολικής αλέσεως 86 mg Φυστίκια 119 mg Trautwein and Duchateau, Phytosterols: Sources and Metabolism in Nutrition and Cancer Prevention 2005 Normen, et al. Eur J Nutr 1999 Normen, et al. J Food Comp and Analysis 2002 Weilhrauch, et al. Am Diet Assoc 1978

~ 2 g φυτικών στερολών μπορούν προκύψουν από : 15 κιλά μήλα 8.3 κιλά πορτοκάλια 12.6 κιλά καρότα 42.5 κιλά ντομάτες 1.7 κιλά φυστίκια 2.3 κιλά ψωμί ολικής αλέσεως Είναι φανερό λοιπόν, πως η χρήση τροφών εμπλουτισμένων με φυτικές στερόλες, σε άτομα με υπερχολιστεριναιμία είναι επιτακτική …

Εστεροποίηση στερολών και εμπλουτισμένα τρόφιμα Η εστεροποίηση τους με λιπαρά οξέα, αυξάνει τη διαλυτότητα τους στα τρόφιμα. στερόλη λιπαρό οξύ εστεροποίηση HO εστέρας στερόλης O C O

Επίδραση στα επίπεδα της χοληστερόλης, προϊόντος επάλειψης (spread) εμπλουτισμένου με φυτικές στερόλες 4.0 4 2.6 Control spread φυτικές στερόλες g/ ημ 0.85 1.6 3.2 βούτυρο % μείωση χοληστερόλης -4 -4.9* -5.9* -8 -6.7* -6.8* 100 ενήλικες 25 g πρ.επάλειψης/ ημ 3.5 εβδ. έρευνας -8.5* -12 Ολική χοληστ. LDL χοληστ. -9.9* *Significantly different from control. Hendriks, et al. Eur J Clin Nutr 1999

πρ. επάλειψης με φυτικές στερόλες Επίδραση στα επίπεδα της χοληστερόλης, προϊόντος επάλειψης (spread) εμπλουτισμένου με φυτικές στερόλες, σε δυτικού τύπου δίαιτα πρ. επάλειψης με φυτικές στερόλες 25 g/ ημ 2 g φυτικές στερόλες/ ημ Control spread 25 g/ ημ -2 -4 % μείωση χοληστερόλης -6 -6 -7* -8 -10 -10* Ολική χοληστ. LDL χοληστρ. HDL χοληστ. Τριγλυκερίδια -12 44 ήπια υπερχολιστεριναιμικοί ενήλικες, 4 εβδ. έρευνας *Significantly different from control. Temme, et al. Acta Cardiol 2002

πρ. επάλειψης με φυτ. στερόλες Επίδραση στα επίπεδα της χοληστερόλης, προϊόντος επάλειψης (spread) εμπλουτισμένου με φυτικές στερόλες, σε δίαιτα χαμηλή σε λιπαρά πρ. επάλειψης με PUFA 25 g/ ημ πρ. επάλειψης με φυτ. στερόλες 25 g/ ημ 2 φυτικές στερόλες/ ημ βούτυρο 20 g/ ημ -2 -4 -4.6* -6 -5.5* % μείωση χοληστερόλης -8 -10 -8.9* -12 50 ήπια υπερχολιστεριναιμικοί ενήλικες, 4 εβδ. έρευνας -12.3* -14 Ολική χοληστ. LDL χοληστ. *Significantly different from butter. Cleghorn, et al. Eur J Clin Nutr 2003

Επίδραση των φυτικών στερολών στα επίπεδα της χοληστερόλης, σε παιδιά με συγγενή υπερχοληστεριναιμία (FH) 18 g πρ. επάλειψης (εμπλουτισμένου με 1.6 g/ ημ Φυτικών στερολών) -2 -4 38 παιδιά με FH, 8 εβδ. παρέμβασης % change1 -6 -8 -7.4% -10 -10.2% -12 Ολική χοληστ. LDL χοληστ. Significantly different compared to control spread with no plant sterols, Amundsen, et al. AJCN 2002

Επίδραση των φυτικών στερολών στα επίπεδα της χοληστερόλης, σε παιδιά με συγγενή υπερχοληστεριναιμία (FH) και στους γονείς τους πρ. επάλειψης (14 g με 1.2 g/ ημ φυτικές στερόλες) πρ. επάλειψης (17 g με 1.5 g/ ημ φυτικές στερόλες) -2 -2 FH παιδιά (% change1) -4 -4 Γονείς παιδιών με FH (% change1) -6 -6 -8 -8 -9.1% -9.1% -10 -10 -12 -11.0% -12 -11.4% Ολική χοληστ. LDL χοληστ. Significantly different compared to baseline, 26 weeks open labelled, Amundsen, et al. EJCN 2004

Cholesterol absorption1 Μείωση της απορρόφησης της χοληστερόλης μετά από χρήση προϊόντος επάλειψης εμπλουτισμένου με φυτικές στερόλες & στανόλες -10 1.8 g/d plant sterols 3 week intervention Cholesterol absorption1 (% reduction) -20 -26* -30 -36* -40 Sterol Stanol *Significant compared to control spread As measured with the dual stable isotope ratio method with 13C- (oral) and D7 -Cholesterol (iv) Jones et al. J Lipid Res 2000

Cholesterol absorption1 Μείωση της απορρόφησης της χοληστερόλης μετά από χρήση γάλακτος χαμηλών λιπαρών, εμπλουτισμένου με φυτικές στερόλες -10 1.8 g/d plant sterols 6 day interventions Cholesterol absorption1 (% reduction) -20 -30 -29* Sterol *Significant compared to control milk Measured as ratio of plasma isotopic enrichment of labelled cholesterol from oral intake over intravenous injection. Pouteau, et al. Eur J Nutr 2003

Τρόφιμα εμπλουτισμένα σε φυτικές στερόλες & μείωση των επιπέδων της χοληστερόλης Ισχυρή επίδραση και επαναληψιμότητα. Διατήρηση σε βάθος χρόνου. Αποτελέσματα ανεξάρτητα από τον τρόπο διατροφής. Προσαρμόζονται εύκολα και αποτελεσματικά σε κάθε τρόπο ζωής. Επιπρόσθετη βοήθεια σε δίαιτες χαμηλές σε κορεσμένα λιπαρά και χοληστερόλη. Επιπρόσθετη βοήθεια στη χρήση φαρμακευτικής αγωγής. Δεν επηρεάζουν αρνητικά τα επίπεδα HDL χοληστερόλης.

Είναι ασφαλής η χρήση φυτικών στερολών ;

Έρευνες για την ασφάλεια χρήσης των φυτικών στερολών Mutagenicity (Wolfreys & Hepburn, 2002) Bacterial mutation assay (Ames test) In vitro cytogenetics Absorption, Distribution, Metabolism & Excretion (Sanders et al. 2000) Subchronic toxicity (Hepburn et al. 1999) 13 week feeding study in rats Reproduction toxicity (Baker et al. 1998; Waalkens-Berendsen et al. 1999) In vitro oestrogenic potential In vitro oestrogencity Two generation reproduction study in rats Physiological effects in humans (Ayesh et al. 1999; Weststrate et al. 1999) Long-term (1-yr) study in humans (Hendriks et al. 2003)

Συμπεράσματα ερευνών Δεν υπάρχουν στοιχεία τοξικότητας Η απορρόφηση είναι πολύ χαμηλή Καμία τοξικότητα σε έρευνα σίτισης αρουραίων για 13 εβδομάδες NOAEL of 6.6 g phytosterol-ester/kg body weight/day Καμία επίδραση στο αναπαραγωγικό σύστημα (πχ διαταραχή οιστρογόνων) Καμία επίδραση στη χλωρίδα του εντέρου Καμία ένδειξη για αντίθετα αποτελέσματα σε μεγάλο αριθμό βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων ερευνών

Μείωση των επιπέδων των καροτενοϊδών 150 a-carotene ß-carotene lycopene 100 % of control 50 6 months 12 months *Lipid-corrected carotenoid levels. Hendriks et al. Eur J Clin Nutr 2003

Ελαιόλαδο

Σύνθεση διαφόρων λιπαρών υλών και λαδιών (g/100 g) Food Total Lipids Saturated fatty acids Monounsaturated fatty acids Polyunsaturated fatty acids Butter Margarine (spread) Olive oil Corn oil Sunflower oil 82 70 100 54 17 14 12 21 18 73 25 20 3 35 56 63

Σύνθεση ελαιολάδου σε διάφορες χώρες της μεσογείου (%) Country of origin Oleic acid Palmitic acid Linoleic acid Stearic acid Greece Italy Spain Tunisia Portugal 57.6-93.5 64.1-85.0 65.3-79.6 55.2-70.6 69.0-86.0 7.5-16.0 7.1-17.5 13.9-21.1 1.6-23.6 1.0-15.0 5.1-19.8 9.5-20.1 3.0-14.0 1.4-3.8 0.3-3.4 1.3-2.5 Gracian Tous J, 1968

Δευτερεύοντα συστατικά του ελαιολάδου (extra virgin) Minor Compounds Concentration ppm Terpens Sterols Hydrocarbons Sqalene Phenolics β-carotene Aliphatic alcohols Tocopherols Esters Aldehydes and ketones 3,500 2,500 2,000 1,500 350 300 200 150 100 40 Bermudez B et al Grassas y Aceites 2004;55:1-10

Age standardized 25-year mortality per 1000 from CHD in 16 cohorts of the 7 Countries Study Menotti A et al Eur J Epidemiol 1999;15:507-15

Linear correlation coefficients among simple and combined food-groups and mortality from CHD Oils Butter Meat Fish Milk Cheese Alcohol Bread Cereals Potatoes Vegetables Legumes Fruit -0.571 0.887 0.645 -0.279 0.600 0.407 -0.609 -0.001 -0.305 0.464 -0.228 -0.822 0.118 -0.825 -0.086 0.683 0.958 0.199 0.859 -0.676 0.260 0.129 0.839 -0.124 0.745 -0.843 -0.142 -0.496 0.495 -0.688 0.238 -0.057 0.774 -0.646 0.309 -0.933 -0.531 -0.404 0.577 Menotti A et al Eur J Epidemiol 1999;15:507-15

Predicted changes of CHD death rate (%) Change in average consumption of From about (g) To about (g) Predicted changes of CHD death rate (%) Oils Legumes Butter Meat Cheese Meat in US Railroad Sugar products Dairy products Butter in East Finland 25 24 14 120 30 273 35 80 88 55 (+ 30 g) 54 (+ 30 g) 44 (+ 30 g) 70 (- 50 g) 60 (+ 30 g) 121 (- 152 g) 20 (- 15 g) 40 (half) 44 (half) - 18.3 - 28.2 + 52.6 - 24.4 + 9.5 - 57.5 - 18.6 - 20.4 - 22.8 Menotti A et al Eur J Epidemiol 1999;15:507-15

Diet and coronary heart disease: a case-control study in Athens, Greece …Major fat components (saturated, monounsaturated, and polyunsaturated) did not appear to have differential risk implications for CHD… Tzonou A et al Epidemiology 1993;4:511-6

H αυξημένη προσήλωση στη Μεσογειακή Δίαιτα οδηγεί σε μείωση της θνησιμότητας. Η εμμονή στη Μεσογειακή Δίαιτα είναι αντιστρόφως ανάλογη της θνησιμότητας από CHD και καρκίνο … Trichopoulou A et al N Engl J Med 2003;348:2599-608 Τrichopoulou A et al Arch Intern med 2005;165:929-35

Επίπεδα λιπιδίων εθελοντών με οικογενειακό ιστορικό στεφανιαίας νόσου μετά από μία Μεσογειακού τύπου Δίαιτα Williams CM et al Br J Nutr 1999;81:439-46

Postprandial lipemia in Northern and Southern Europeans Τriglycerides (mmol/l) Zampelas Α et al Atherosclerosis 1998;139: 89-93

Μεταγευματική δραστηριότητα του factor VII στο πλάσμα, ακολουθώντας μετά από γεύμα πλούσιο σε MUFA (8 εβδ διαιτητικής παρέμβασης) Plasma factor VII activity (U/L) Time postprandially (min) Roche Η at al Am J Clin Nutr 1998, 68: 552-60

H σχέση της διατροφής με τα επίπεδα της CRP (data from the BCAPS study) P for trend Total calories Total fat Total fat/energy Vitamin C Vitamin E Carotene Selenium Saturated fat Monounsaturated fat Polyunsaturated fat n-3 PUFA n-6 PUFA Fiber 0.12 0.33 0.81 0.02 0.14 0.34 0.85 0.16 0.24 0.25 0.10 Nordin G et al Metabolism 2004;53:1436-42

Ελαϊκό οξύ και η ευαισθησία της LDL στην οξείδωση Linoleate 1.4 Oleate 1.2 1.0 Conjugated Dienes Formation, A 234 0.8 0.6 0.4 0.2 0.0 0 5 10 15 Time (hrs) Tsimikas & Reaven ATVB 1999

FLAVONOID INTAKE AND AGE-ADJUSTED MORTALITY FOR CHD (25 years follow-up of the Seven Countries Study) 30 20 10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Tanushimaru Belgrade Montegiorgio Velika Krsna Zrenjanin Crete Corfu’ Slavonia Crevalcore Dalmatia West Finland Ushibuka 25-Year Age-adjusted CHD Mortality, % Zutphen East Finland Rome US Railroad r= - 0.50; p= 0.01 Flavonoid Intake, mg/d Arch Intern Med 1995

Ανταπόκριση Ινσουλίνης στα Μονοακόρεστα Λιπαρά CHO/Fat= 60:20 for starch and 40:40 for MUFA Diabetes Care 1993;14:1115

Συμπεράσματα Πολλές επιδημιολογικές έρευνες δείχνουν ότι η κατανάλωση ελαιολάδου μειώνει τον κίνδυνο για CHD. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως τα αποτελέσματα είναι συγκεχυμένα. Μεταβολικές έρευνες δείχνουν ότι η κατανάλωση ελαιολάδου βελτιώνει το λιπιδαιμικό προφίλ και θρομβωτικούς παράγοντες σε σχέση με τα κορεσμένα λιπαρά. Μεταβολικές έρευνες δείχνουν ότι το ελαιόλαδο έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Υπάρχουν ασάφειες στα στοιχεία που αφορούν την επίδραση του ελαιολάδου στην ομαλή λειτουργία του ενδοθηλίου. Το ελαιόλαδο μειώνει φλεγμονώδεις δείκτες (CRP), τα ω3 όμως είναι πιο αποτελεσματικά. Το ελαιόλαδο βελτιώνει το γλυκαιμικό έλεγχο.