ΗΜΕΡΙΔΑ υππ 3.5.2012 Λοϊζος Συμεου L.Symeou@euc.ac.cy Διαπολιτισμική Εκπαίδευση ως Πράξη: Ποιες είναι οι εμπειρίες των Ρομά της Κύπρου; ΗΜΕΡΙΔΑ υππ 3.5.2012 Λοϊζος Συμεου L.Symeou@euc.ac.cy

“Αυτοί (οι εκπαιδευτικοί) δεν ξέρουν πώς ζούμε εδώ “Αυτοί (οι εκπαιδευτικοί) δεν ξέρουν πώς ζούμε εδώ. Ποτέ δεν έχουν έρθει να μας δουν. Κανένας δεν μας ξέρει. Κανένας δεν μας έχει ρωτήσει τι χρειαζόμαστε.”

Οι Ρομά 10-12 εκατομμύρια Ιστορία αποκλεισμού και απόρριψης (Berthier, 1979) Η πιο δυσπραγούσα εθνοπολιτισμική ομάδα της Ευρώπης Μεταξύ των πιο ευάλωτων σε κοινωνικές και πολιτισμικές διακρίσεις Η πλέον περιθωριοποιημένη και γκετοποιημένη εθνοπολιτισμική ομάδα

Πρόσφατη ιστορία Η ταπείνωση έξι κρατουμένων Ρομά από τους αστυνομικούς στην πόλη Kosice της Σλοβακίας, Απρίλιος 2009 Η τηλεοπτική διαφήμιση του δεξιού κόμματος NS στη Δημοκρατία της Τσεχίας που αναφερόταν στην τελική λύση «για το θέμα των Τσιγγάνων, Μάιος 2009 Λουόμενοι σε παραλία στην Ιταλία αγνόησαν δύο πνιγμένα κορίτσια Ρομά, Ιούλιος 2008

Συνθήκες και πρωτοβουλίες Διεθνής Συνθήκη για την Εξάλειψη όλων των τύπων των Φυλετικών Διακρίσεων (Φεβρουάριος 2009, CERD) Δεκαετία Ένταξης των Ρομά 2005-2015 Ευρωπαϊκό Κέντρο για τα δικαιώματα των Ρομά

Εκπαιδευτικός αποκλεισμός Ρομά Έχει συνδεθεί άμεσα με τη μειονεκτική κοινωνική τους θέση (Επιτροπή CM/Rec, 2009 Υπουργών της ΕΕ για την εκπαίδευση των Ρομά και των Travellers στην Ευρώπη (17 Ιουνίου 2009) Η αναπαραγωγή των συνθηκών διαβίωσης οφείλεται στην απουσία ποιοτικής εκπαίδευσης Η σχολική τους επιτυχία στην Ευρώπη αποδεικνύεται πολύ περιορισμένη Μόνο ένα μικρό ποσοστό των Ρομά έχουν τριτοβάθμια εκπαίδευση και οι πλείστοι γονείς Ρομά παραμένουν τελείως αναλφάβητοι

Τι μελετήσαμε; Εμπειρίες παιδιών μιας μειονότητας, μελών του γηγενούς πληθυσμού της Κύπρου, των Ρομά, μέσα στο ελληνοκυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα Σκοπός η βαθύτερη κατανόηση των πολυπλοκοτήτων των εμπειριών των παιδιών Ρομά μέσα από τη σκιαγράφηση της ζωής στο σχολείο όπως αυτή βιώνεται από τα ίδια τα παιδιά

Ποιοι είναι οι Ρομά της Κύπρου; Ρομά/Αθίγγανοι/Τσιγγάνοι της Κύπρου: μια από τις μικρότερες γηγενείς πολιτισμικές ομάδες της χώρας Άφιξη στην Κύπρο το 14ο αιώνα ως μετανάστες από Ινδία Η πρώτη γραπτή αναφορά στο Χρονικό της Κύπρου το 1468 μ.Χ. Κατά τη διάρκεια της ενετικής περιόδου, πολλοί Ρομά ήρθαν στην Κύπρο από την Κέρκυρα ως στρατιώτες για στρατιωτικούς σκοπούς (Κύρρης, 1969)

Ποιοι είναι οι Ρομά της Κύπρου; Με την oθωμανική περίοδο (1571 μ.Χ.) και αφού ο στρατιωτικός τους ρόλος περιορίστηκε, εξισλαμίσθηκαν Ένα δεύτερο κύμα Ρομά έφθασε στο νησί κατά την οθωμανική περίοδο 18ος αιώνας: οι πιο πολλοί Ρομά είναι μουσουλμάνοι: Ghurbeti. Πολλοί λιγότεροι Χριστιανοί Ορθόδοξοι: Mandi. 1911: τα αρχεία αναφέρονται σε 152 Ρομά

Οι Ρομά στη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου 1960: 520 Ρομά καταγράφονται ως πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας-μέλη της τουρκοκυπριακής κοινότητας (δεν τους παραχωρήθηκε στάτους ‘θρησκευτικής ομάδας’ ή εθνικής μεινότητας) Williams (2000): γλωσσικοί λόγοι και όχι θρησκευτικοί για την ένταξη των Ρομά στην τουρκοκυπριακή κοινότητα Αλλά: η γλώσσα των Ρομά της Κύπρου είναι στενά συνδεδεμένη με αυτή των Ρομά της Ευρώπης, ένα είδος γλώσσας παρόμοιας με Romani και πολύ κοντά στην αγγλική Romani (διάλεκτος Kurbetcha) 1974: μετακίνηση των Μάντι στις ελεύθερες περιοχές και των Κουρμπέτι στις κατεχόμενες

Οι Ρομά στη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου 1974: μετακίνηση των Μάντι στις ελεύθερες περιοχές και των Κουρμπέτι στις κατεχόμενες Οι Ρομά επέλεξαν να ζήσουν με τους Τουρκοκύπριους θεωρώντας τους παλαιούς συμμάχους τους ενάντια στους Ελληνοκυπρίους, οι οποίοι υπήρξαν εχθρικοί προς τους Ρομά λόγω του αναβίωσης παλαιάς υποψίας ότι ήταν κατάσκοποι των Τούρκων (Iacovidou, 2009) Eγκαταστάθηκαν στα σπίτια που εγκαταλείφθηκαν από τους αρχικούς ιδιοκτήτες τους Δημιούργησαν νέες κοινοτικές ομάδες στις ελεύθερες και κατεχόμενες περιοχές

Πιο πρόσφατα Οκτώβριος 1999 & 2001: εγκαταστάθηκαν σε κοινωνικοοικονομικά υποβαθμισμένες περιοχές της Λεμεσού και Πάφου Απρίλιος 2003: η μετακίνηση των Ρομά στις ελεύθερες περιοχές αυξήθηκε Romanlar: οι Τούρκοι Ρομά από την Ανατολία οι οποίοι ήρθαν μέσω του κύματος παράνομου εποικισμού από το τέλος της δεκαετίας του 70 2004: 570 ζούσαν στις ελεγχόμενες από την Κυπριακή Δημοκρατία περιοχές (UNOPS, 2004) Πραγματικός αριθμός των Ρομά: 2000-3000 ανθρώπους (Marsh & Strand, 2003) Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν τηρεί επίσημα αρχεία για τους Ρομά (Agathokleous, 2005)

Οι Ρομά της Κύπρου σήμερα Η γλώσσα που σήμερα θεωρείται ότι χρησιμοποιούν είναι για τους Ghurbeti η τουρκική (για τους Mandi η ελληνική) Μια από τις πιο κοινωνικοικονομικά μειονεκτούντες τοπικές κοινωνικές ομάδες (European Commission, 2005∙ Council of the European Union, 2006). Οι οικογένειες των Ρομά συχνά δεν εγγράφουν τα παιδιά τους στο σχολείο Διάφορα κίνητρα, όπως στολές, παπούτσια, σχολικός εξοπλισμός Τα περισσότερα παιδιά Ρομά είναι σχεδόν αναλφάβητα (Demetriou & Trimikliniotis, 2007; Χατζηθεοδούλου-Λοϊζίδου & Συμεού, 2008) Οι Ρομά γονείς δεν καταδιώκονται από το κράτος έχοντας παραβιάσει το νόμο για την υποχρεωτική εκπαίδευση των παιδιών μέχρι τη Γ΄ τάξη Γυμνασίου

Δημογραφικά στοιχεία 2000-2001: 30 2003-2004: 90 2004-2005: 91 (29 στην Πάφο και 62 στη Λεμεσό) 2008-σήμερα: γύρω στα 100 παιδιά

Η μεθοδολογία που ακολουθήσαμε Διερεύνηση/εξέταση της παρεχόμενης εκπαίδευσης σε μεσο- και μικρο-επίπεδο ανάλυσης 2007-2009 Δημοτικό σχολείο Άκρον: μελέτη περίπτωσης ενός σχολείου με μεγάλο αριθμό παιδιών Ρομά που ανήκει στα ΖΕΠ (Symeou et al., 2009): 44 παιδιά Ρομά, 9 άλλα τουρκόφωνα, 57 Ελληνοκύπριου, άλλα παιδιά από άλλες εθνοπολιτισμικές ομάδες (περίπου 120 σύνολο) Συνεντεύξεις παιδιών, γονιών, εκπαιδευτικών. Παρατηρήσεις μέσα στο σχολείο/τάξη, στη γειτονιά. Ανεπίσημες συζητήσεις. Σημειώσεις πεδίου

Το σχολικό πλαίσιο Το σχολικό ημερολόγιο δομείτο γύρω από τις εθνικές και θρησκευτικές επετείους, όπως και πολλά από τα μαθήματα/δραστηριότητες (μουσική, χορωδία, εκδηλώσεις, γιορτές) Το επίσημο πρόγραμμα υιοθετεί την υπόθεση ότι το σχολείο απευθύνεται σε ένα ομοιογενή μαθητικό πληθυσμό Οι όποιες προσπάθειες των εκπαιδευτικών να οργανώσουν τη διδασκαλία τους διαπολιτισμικά επαφίονταν εξολοκλήρου στην καλή τους θέληση, χρόνο, ενδιαφέρον και προσωπική πρωτοβουλία

Εκπαιδευτική περιθωριοποίηση Τα παιδιά Ρομά εμφανίζονταν ως ‘δύσκολα να προσεγγισθούν’ Δε φοιτούσαν συστηματικά στο σχολείο αλλά περιστασιακά, γιατί ήταν υποχρεωμένα και όχι λόγω αξιών, αρχών και στάσεων της οικογένειάς τους Θεωρούσαν το σχολείο θεσμό στον οποίο μπορούσαν να απέχουν χωρίς οποιαδήποτε δυσκολία: Πήγαινα σχολείο για λίγο, λιγότερο από ένα χρόνο…μόλις ήρθαμε εδώ (αγόρι, Ρομά, Άκρον, 23.2.2008). Και που είναι χώρος όπου κάποιος απολαμβάνει το παιχνίδι: Οι Τσιγγάνοι παίζουν συνέχεια μάππα και με τα κομπιούτερς στο σχολείο και οι ΄Ελληνες (ΕΚ) διαβάζουν….’ (κορίτσι, Ρομά, Άκρον, 23.2.2008)

Εκπαιδευτική περιθωριοποίηση Τα περισσότερα παιδιά Ρομά αντιμετώπιζαν σοβαρές δυσκολίες να μιλήσουν και να γράψουν ελληνικά: Οι Τσιγγάνοι δεν ξέρουν καλά ελληνικά- άφησέ τους… (Εκπαιδευτικός 1, Σημειώσεις Πεδίου, Άκρον, 4.2.2008). Όταν ήμουν σχολείο, δεν έμαθα πολλά πράγματα […]. Αν οι δασκάλοι μας μιλούσαν τούρτζικα, νομίζω θα έμενα στο σχολείο (αγόρι, Ρομά, Άκρον, 3.7.2008).

Εκπαιδευτική περιθωριοποίηση: η σκοπιά των εκπαιδευτικών Εκπαιδευτική περιθωριοποίηση: η σκοπιά των εκπαιδευτικών Το σχολείο από τη μια πλευρά και τα παιδιά Ρομά από την άλλη χρησιμοποιούν εκ διαμέτρου αντίθετες ρητορικές για την ερμηνεία της εκπαιδευτικής περιθωριοποίησης των παιδιών Ρομά μέσα στο σχολείο: Οι εκπαιδευτικοί: παρά τον ενστερνισμό της πολιτικής ένταξης των Ρομά στο ελληνοκυπριακό σχολείο, αποδίδουν αφενός -και κατά κύριο λόγο- την εκπαιδευτική περιθωριοποίηση των Ρομά σε πολιτισμικά τους 'ελλείμματα‘: ελλειμματικό ενδιαφέρον και κίνητρα για το σχολείο και την εκπαίδευση, ελλειμματική σχολική φοίτηση, προβληματικές κοινωνικές συμπεριφορές, και ελλειμματικές δεξιότητες προσαρμογής στον τρόπο και μεθόδους λειτουργίας του σχολείου (Μη συνειδητοποιημένος ρατσισμός/ Dysconscious racism)

Εκπαιδευτική περιθωριοποίηση: η σκοπιά των εκπαιδευτικών Εκπαιδευτική περιθωριοποίηση: η σκοπιά των εκπαιδευτικών “Τα παιδιά Ρομά δεν έχουν δεξιότητες προσαρμογής σε κανόνες. Είναι δύσκολο για αυτά να εντάσσονται στην τάξη. Δεν πιστεύω ότι αυτοί οι μαθητές επωφελούνται από το σχολείο” (Εκπαιδευτικός 4, Σημειώσεις Πεδίου, Άκρον, 4.2.2008) “[Οι μαθητές Ρομά] αισθάνονται ξένοι στο σχολείο” (Εκπαιδευτικός 2, Σημειώσεις Πεδίου, Άκρον, 4.2.2008) «Θα έπρεπε να βάζαμε τους Τουρκοκύπριους και Ελληνοκύπριους σε μια τάξη και ο δάσκαλος να τους διδάσκει ελληνικά και τουρκικά. Οι Τσιγγάνοι δεν ξέρουν καλά ελληνικά- άφησέ τους… ” (Εκπαιδευτικός 1, Σημειώσεις Πεδίου, Άκρον, 4.2.2008).

Εκπαιδευτική περιθωριοποίηση: η σκοπιά των εκπαιδευτικών Εκπαιδευτική περιθωριοποίηση: η σκοπιά των εκπαιδευτικών Οι εκπαιδευτικοί χρεώνουν το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα με αδυναμία να αναγνωρίσει αυτά τα 'ελλείμματα' και να παρέμβει καταλυτικά το ίδιο τόσο σε επίπεδο πολιτικής όσο και σε σχέση με την επιμόρφωσή τους σε θέματα που αφορούν στην ένταξη/συμπερίληψη των Ρομά στο εκπαιδευτικό σύστημα.

Εκπαιδευτική περιθωριοποίηση: η σκοπιά των Ρομά Εκπαιδευτική περιθωριοποίηση: η σκοπιά των Ρομά Από την πλευρά τους παιδιά (και γονείς) Ρομά, επικαλούνται την ίδια τη σχολική κουλτούρα για να ερμηνεύσουν την εκπαιδευτική τους περιθωριοποίηση: σχολικός εκφοβισμός, γλωσσική και πολιτισμική ομοιογένεια και σχολική -και εξ αυτού- ευρύτερη κοινωνική απομόνωση. Θεωρούν τους εαυτούς τους πολιτισμικά αόρατους μέσα στο σχολικό πλαίσιο: “Αυτοί (οι δάσκαλοι) δεν ξέρουν πώς ζούμε εδώ. Ποτέ δεν έχουν έρθει να μας δουν. Κανένας δεν μας ξέρει. Κανένας δεν μας έχει ρωτήσει τι χρειαζόμαστε.” […]«Θα ήθελα οι δασκάλοι μου να γνωρίζουν περισσότερο για τον τρόπο ζωής μου. Γιορτάζουμε διαφορετικά πράγματα, τρώμε διαφορετικό φαγητό…”. (κορίτσι, Ρομά, 28.3.2008, Άκρον).

Ρατσισμός Τα παιδιά Ρομά καλούνταν από τα υπόλοιπα Τούρτζιοι ή Κκιλίντζιροι για να μειώσουν το στάτους τους: Τα άλλα παιδιά με χτυπούν. Ο μικρότερος αδελφός μου το ίδιο, που τον κτύπησαν πάνω στο ‘φτι. Η αδερφή μου δεν τέλειωσε το σχολείο για τους καβγάδες. Οι γονιοί μου την έβγαλαν από το σχολείο. Εγώ είμαι πιο μεγάλος από τους συμμαθητές μου, αλλά μια μέρα με περίπαιζαν […]. Τσακώθηκα μαζί τους γιατί με φώναζαν “Τούρκο” […]. Το ίδιο γινίσκεται τζιαι όταν παίζουμε μάππα. Εμείς είμαστε οι καλλύτεροι στη μάππα τζιαι τζείνοι [οι Ελληνοκύπριοι] ξεκινούν καβγάδες όταν νικά η ομάδα μας” (αγόρι, Ρομά, 3.3.2008, Άκρον).

Ρατσισμός Οι Ε/Κ χρησιμοποιούσαν χαρακτηριστικά του εθνικού υπόβαθρου των μειονοτικών συμμαθητών τους για να τους περιθωριοποιήσουν και να απονομιμοποιήσουν την παρουσία τους στο σχολείο: Όχι, δεν έχω Τσιγγάνους φίλους, είναι λερωμένοι… Έχω μόνο ένα… όχι άλλους… δεν κάνουν τα μαθήματά τους, δε φέρνουν τα βιβλία τους στο σχολείο, είναι λερωμένοι (κορίτσι, ΕΚ, 28.3.08, Άκρον).

Επιβολή ‘ξενικότητας’ Τα πλείστα από τα Ρομά παιδιά είχαν γεννηθεί ή μεγαλώσει στην Κύπρο. Επομένως, ήταν Κύπριοι πολίτες, μέλη μιας γηγενούς πολιτισμικής ομάδας Χρησιμοποιούν μια κυπριοκεντρική ρητορική Αυπροσδιορίζονται ως Ρομά της Κύπρου και άρα ως νόμιμοι Κύπριοι πολίτες Η Κύπρος εν’ η χώρα μας. Δεν είμαστε Τούρκοι. Αυτοί [οι συμμαθητές τους] μας φωνάζουν ‘Τούρτζιοι’ τζιαι…ξέρεις, για τούτα που έγιναν με τον πόλεμο, μαλλώνουν μαζί μας. Πάμε διάλειμμα, αρκέφκουν τον καφκά; ξεκινούμε να πάμε σπίτι μας τζιαι μόλις βγούμεν που την τάξην, πάλαι μαλλώνουμε. Κλωτσούμεν ο ένας τον άλλο και ο δάσκαλος έρχεται να μας χωρίσει (αγόρι, Ρομά, 27.2.08, Άκρον).

Επιβολή ‘ξενικότητας’ Όντας τουρκόφωνοι: ετερότητα στη βάση του Άλλου-εχθρού Τούρκου. Εμείς παίζουμε μάππα, οι Τσιγγάνοι εναντίον των Ελλήνων. Και πάντα νικούμε. Αλλά είναι παραπάνω από εμάς. 5-6 μόνον στην ομάδα μας είμαστε, αλλά πάλε νικούμε. Αλλά τρέχουμε πολλά γλήορα και είμαστε δυνατοί. Βάζω πολλά γκολ (αγόρι, Ρομά, 27.2.2008, Άκρον). Παίζουμεν και λένε ότι αυτοί είναι Έλληνες και εμείς Τούρτζιοι. Θέλουν να νικούν γιατί δε θέλουν τους Τούρκους (αγόρι, Ρομά, 27.2.2008, Άκρον).

Σύνοψις Επιβεβαίωση προηγούμενων ευρημάτων: Οι Ρομά ενδεχομένως έχουν αρνητική στάση απέναντι στην εκπαίδευση και βλέπουν την εκπαίδευση ως περιττή (Demetriou & Trimikliniotis, 2007) Δε φοιτούν κανονικά, δεδομένου ότι καταλαβαίνουν πολύ λίγα στο σχολείο, αναμειγνυονται σε καυγάδες και αισθάνονται αποκλεισμένοι (Hatzitheodoulou-Loizidou & Symeou, 2003) Οι Ρομά έχουν μειονοτική θέση στο σχολείο: Βιώνουν την περιθωριοποίηση σε διαφορετικές διαστάσεις που συνδέεται με τη διπλή και πολυεπίπεδή τους θέση ως μέλη και μη-μέλη της ομάδας (Κύπριοι VS Τουρκόφωνοι). Ακόμα και φαινομενικά θετικά τοπικά επίσημα μέτρα που στοχεύουν την ένταξη των μαθητών Ρομά εμφανίζονται να οδηγούν σε περαιτέρω περιθωριοποίηση: Η εννοιολόγηση του μειονοτικού παιδιού από το σχολείο ήταν μονολιθική και αποπλαισιωμένη, γεγονός που επέτρεπε την αναγωγή των κοινωνικών ανισοτήτων σε εγγενείς πολιτισμικές διαφορές και σε συνέχεια την συρρίκνωση των πολιτισμικών διαφορών σε γλωσσικές. Και άρα την εφαρμογή διαπολιτισμικής εκπαιδευτικής πολιτικής που εστιάζει κυρίως στη γλωσσική διαφορά

Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση ως Πράξη Συσσωρευμένο άγχος των εκπαιδευτικών για την παρουσία των Ρομά μέσα στις τάξεις που διδάσκουν και στο κοινωνικό πλαίσιο του σχολείου τους>ΕΝΔΟΫΠΗΡΕΣΙΑΚΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ Οι ερμηνείες των εκπαιδευτικών για το πώς βιώνουν αυτή την εμπειρία αντικατοπτρίζουν αρνητική αξιολόγηση της κουλτούρας των Ρομά> ΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΥΠΑΡΞΕΙΣ ΜΕ ΔΙΚΟ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ- ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΙΟΙ ΠΡΟΣΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ (ENCULTURATION)

Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση ως Πράξη Διαχείριση των πορισμάτων μας μπορεί να συνδράμει στην κριτική μελέτη του εκπαιδευτικού συστήματος ως προς την πολιτική και πρακτική του για τη συμπερίληψη και των Τουρκοκυπρίων σε αυτό στο πλαίσιο μιας συνολικής επίλυσης του κυπριακού προβλήματος, αλλά και όλων των ‘Άλλων’ που δεν ανήκουν στην επικρατούσα εθνοπολιτισμική ομάδα.

Τελικά ερωτήματα Μπορεί να υπάρξει διαπολιτισμική εκπαίδευση χωρίς το διάλογο με τις μειονοτικές ομάδες; Το δομικό/θεσμικό πλαίσιο της σχολική ζωής είναι διαφορετικό για τα Ρομά παιδιά και τα παιδιά που δεν είναι Κύπριοι. Εντούτοις, οι εκπαιδευτικές εμπειρίες ήταν παρόμοιες. Τα παιδιά διαπραγματεύονταν τους ετεροπροσδιορισμούς με διαφορετικούς τρόπους. Υπάρχει ευθύνη του σχολείου/εκπαιδευτικών για την περιθωριοποίηση των παιδιών αυτών; Αν ναι, ποια η ευθύνη στη διαιώνιση της αποδεδειγμένης άνισης προοπτικής για τα παιδιά αυτά; Πώς η περιθωριοποίηση αυτή συνδράμει στην αναπαραγωγή της υφιστάμενης κοινωνικής δομής; Μήπως την επιδεινώνει; Μήπως διαιωνίζει αυτό για το οποίο έχει δεσμευτεί να εξαλείψει; Θα μπορέσουν ποτέ αυτά τα παιδιά να ενταχθούν στην κοινωνία και να πετύχουν την χειραφέτησή τους;

Οι εκπαιδευτικοί που παρατηρήσαμε μπορούσαν να διδάξουν ικανοποιητικά στη βάση των προσδοκιών του συστήματος. Όμως η αποτελεσματικότητα και ποιότητα της εργασίας τους ήταν άνισα κατανεμημένη στις διαφορετικές ομάδες που απάρτιζαν τις τάξεις τους. Και η ανισότητα -μεταξύ πιθανώς και άλλων παραμέτρων - οριζόταν κατά κύριο λόγο στη βάση της πολιτισμικής ομάδας στην οποία ανήκαν τα παιδιά.

Ποιος, λοιπόν, ο ρόλος μιας Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης σε ένα τέτοιο πλαίσιο; Διαπολιτισμική εκπαίδευση ενταγμένη σε μια ενιαία εκπαίδευση για κάθε ομάδας στην οποία ανήκει το παιδί: εθνικότητας, κοινωνικής τάξης, αναπηρίας, φύλου (και όχι μόνον): εν πολλοίς, πλείστες από αυτές τις διαφορετικότητες εμφανίζονται αλληλένδετες

Όπως σε κάθε αλυσίδα, μεγαλύτερη αξία έχει πόσο δυνατός είναι ο πιο αδύνατος κρίκος Έτσι και η εκπαίδευση κρίνεται κατά κύριο λόγο ως προς την επιτυχία της να χειραφετήσει και ενδυναμώσει τους λιγότερο προνομιούχους/διαφορετικούς της κρίκους: πολλαπλά είδη διακριτικής μεταχείρισης/racisms (ικανότητας, φύλου, φυλής, ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού, εμφάνισης, κ.ά). Μία Εκπαίδευση (Ενιαία=για όλους), και Άρα Δημοκρατική Αντιρατσιστική Για Κοινωνική Δικαιοσύνη Και το Κοινό Καλό

Ευχαριστίες