Από της δεκαετία του 1920 έως τη δεκαετία του 1930. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ 15Ος - 19Ος ΑΙΩΝΑΣ Θέμα: Ενδυματολογικά των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή Ονοματεπώνυμο:Αθανασοπούλου Σοφία Επιβλέπων καθηγήτρια: Μαρίνα Ζάχου – Βρέλλη Από της δεκαετία του 1920 έως τη δεκαετία του 1930.

Δομή εργασίας Κεφάλαιο 1ο: η εκστρατεία στη Μ. Ασία και οι συνέπειες αυτής. (Στην εν λόγω παρουσίαση δεν γίνεται αναφορά στο συγκεκριμένο κεφάλαιο) Κεφάλαιο 2ο: α. Τι έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες. β. η γυναικεία και ανδρική μόδα της δεκαετίας του ΄20. Κεφάλαιο 3ο: ανάλυση της γυναικείας, της ανδρικής, της παιδικής ενδυμασίας και τέλος της ενδυμασίας του γάμου. Συμπεράσματα βιβλιογραφία

«Η ενδυμασία είναι το δεύτερο δέρμα του ανθρώπου, μας ακολουθεί σε κάθε μας εκδήλωση, εκφράζοντας και τονίζοντας τους σκοπούς, τις επιθυμίες και τις ενέργειες μας». (Αμερικανίδα συγγραφέας Marilyn J. Horn)

Γυναικεία μόδα της δεκαετίας του ‘20

Ανδρική μόδα της δεκαετίας του ‘20

Έλληνες της Μικράς Ασίας και του Πόντου Από τα τέλη του 18ου αιώνα, οι μικρασιάτες προμηθεύονταν ενδύματα από παρισινούς οίκους, με αποτέλεσμα να εκτοπίζουν σταδιακά την ελληνική «ρωμαίικη» φορεσιά και εκείνη με τη σειρά της να φοριέται από τους χωρικούς και τους νησιώτες. Από την άλλη οι κάτοικοι των περιοχών του Πόντου, συνδύασαν το ευρωπαϊκό κοστούμι με επιρροές από το ντύσιμο των μουσουλμάνων, καθώς επίσης και από κατάλοιπα της βυζαντινής και αρχαίας ελληνικής ενδυμασίας.

Μετά την καταστροφή Τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης του, δεν έδιναν σημασία στο τι φορούσαν, ενώ ρούχα που έφεραν μαζί τους, τα μετέτρεπαν σε πιο απλά.

Γυναίκες πρόσφυγες Όταν έφτασαν στην Ελλάδα φορούσαν, απλά και καθημερινά ρούχα. Πιο συγκεκριμένα, όλες οι γυναίκες φορούσαν:πουκάμισο. Εκείνες που δέχτηκαν επιρροές από την Ευρώπη, φορούσαν φούστες κ φορέματα. Αντίθετα γυναίκες των αγροτικών περιοχών φορούσαν, Σαλβάρια.

Αριστερή φωτογραφία: Ιωάννα Σωφρονίου (όρθια) και η αδελφή της Αθηνά έξω από το προσφυγικό τους σπίτι στο Βύρωνα, μεταξύ 1925 και 1930. Το ντύσιμο των κοριτσιών παραπέμπει το κομψό ντύσιμο των νεαρών κυριών της Σμύρνης. Δεξιά Φωτογραφία: Η Δέσποινα Χρυσοστόμου με μια συγγενή της τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς, Αθήνα δεκαετία του ’20. Η κοπέλα που στέκεται όρθια, φορά φόρεμα με κοντό γιακά, μικρό ντεκολτέ και φέρει διακριτικές μικρές πτυχώσεις στα άκρα του φορέματος. Επιπλέον, έχει διακριτικά σχέδια στα πλαϊνά. Η καθιστή κοπέλα δεν φέρει γιακά στο φόρεμα της, αλλά είναι ιδιαίτερο για την μεγάλη λωρίδα που διασχίζει το φόρεμα της και η οποία είναι ή ραφτεί ή κεντητή πάνω στο φόρεμα της.

1925, Αθήνα. Αναμνηστική φωτογραφία των υποψηφίων διαγωνισμού ομορφιάς με βραδινά ενδύματα, μια νεαρή κοπέλα φορά κορδέλα, στην οποία αναγράφεται ο τίτλος miss Κοκκινιά. Στην εικόνα αυτή παρατηρούμε την επίδραση της Δυτικής μόδα του ’20 στις προσφυγοπούλες της Κοκκινιάς.

Πόντιες προσφυγοπούλες στον καταυλισμό του Αγίου Στεφάνου στην Κωνσταντινούπολη. Η δεύτερη δεξιά αξίζει προσοχής. Αν παρατηρήσει κάποιος καλά φορά μόνον το σπαλέρ της κάτω από το γιλέκο της και κρύβει το σαλβάρι της με την φοτά γιατί ζουπούνα ή φούστα δε διακρίνονται. Λογικά δεν ήταν τρόπος ένδυσης κάτι τέτοιο μα ανάγκης γιατί σε αντίθεση με τη Μικρά Ασία οι γυναίκες στον Πόντο δεν κυκλοφορούσαν μόνον με το σαλβάρι, γι αυτό και δεν έχουμε και πλουμίσματα σε αυτό το είδος του ρούχου μιας και δε φαινόταν ποτέ.

Γυναίκες του Πόντου Οι αγροτικές και λαϊκές τάξεις συνήθιζαν να φορούν τη Ζουπούνα ή Ζιπούνα. Ζουπούνα:μακρύ ευρύχωρο φόρεμα με φαρδιά μανίκια.

Γυναίκες της Καππαδοκίας Τσόχα: ονομαζόταν έτσι από το υλικό από το οποίο ήταν κατασκευασμένη. Ήταν ένα μακρυμάνικο, ολόσωμο φόρεμα, σχιστό μπροστά. Από το 1920 όμως η τσόχα γίνεται πιο οικονομική. Συνήθιζαν να κεντούν μια γιορτινή ποδιά, μπλε σκούρο ή βυσσινή, ένα γιορτινό γιλέκο και να τα συνδυάζουν με την καθημερινή. Τη φορούσαν οι γεροντότερες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι γυναίκες της Νέας Καρβάλης, όπου συνέχιζαν να τη φορούν μέχρι το 1940 και από το 1965 σε μεγάλες γιορτές. η συγκεκριμένη φορεσιά δεν έχει εσωτερική βράκα.

Ποδιά ή Φοτά Τη φορούσαν μεγάλες σε ηλικία γυναίκες καθώς επίσης και οι παντρεμένες. Ήταν μακριά, σχεδόν όσο το μήκος της φούστας ή του φορέματος. Δενόταν στη μέση με λεπτές λωρίδες και είχε δεξιά και αριστερά τσέπες. Μάλλινες ή από φανέλα ή βαμβακερές, τα χρώματα τους αρκετά με ή χωρίς σχέδια. Τη φορούσαν στο σπίτι, στο εργοστάσιο και στα χωράφια.

Ηλικιωμένη γυναίκα μαζί με νεαρό αγόρι έξω από παράγκα Ηλικιωμένη γυναίκα μαζί με νεαρό αγόρι έξω από παράγκα. Τα ρούχα της ηλικιωμένης γυναίκας ήταν γεμάτα μπαλώματα.

Εσώρουχα και κάλτσες Ήταν πάντα λευκά και βαμβακερά (χασέ). Το επάνω μέρος των εσωρούχων ήταν μια μακριά πουκαμίσα κεντημένη γύρω – γύρω στο στήθος με δαντέλα, το ίδιο και στα μανίκια. Το κάτω μέρος έφτανε έως το μηρό και δενόταν, άλλοτε με λάστιχο και άλλοτε χωρίς. Οι κάλτσες ήταν μεταξωτές, μάλλινες ή βαμβακερές, της κατασκεύαζαν συνήθως οι ίδιες (πλεχτές), έφταναν έως το γόνατο, τις έδεναν με λάστιχο και τις φορούσαν όλες οι ηλικίες.

Υποδήματα Όλοι σχεδόν οι πρόσφυγες, φορούσαν γουρουνοτσάρουχα. Ακόμη φορούσαν το τσόκαρο. Γιορτινά υποδήματά ή αλλιώς κοντούρας για τους Πόντιους. Φορούσαν υφασμάτινα χαμηλά παπούτσια.

Το υπόδημα με τον αριθμό 1 είναι το τσόκαρο και το υπόδημα με τον αριθμό 2 είναι το γουρουνοτσάρουχο.

Κεφαλόδεσμος (Τσιαμπάρ) Τον φορούσαν ηλικιωμένες και παντρεμένες, ενώ οι νεαρές κοπέλες δεν φορούσαν. Πριν το φορέσουν χτένιζαν τα μαλλιά τους Τέλη του 19ου αιώνα έπαψαν να τον φορούν και να δίνουν μεγαλύτερη σημασία σε χτενίσματα. Τέλος οι γυναίκες των αστικών κέντρων της Μ. Ασίας και του Πόντου, συνήθιζαν να φορούν καπέλα.

Χτενίσματα

Στην προηγούμενη διαφάνεια, χτενίσματα καθημερινά Αριστερά κότσος απλός, δεξιά κότσος με πλεξούδες

Κόμμωση με πλεχτές κοτσίδες περασμένες γύρω από το κεφάλι, ονομαζόταν αλλιώς στέμμα

Οι νεαρές κοπέλες ακολουθούν τις τάσεις τις μόδας του ΄20, κοντά μαλλιά καρέ και φορέματα μονοκόμματα μέχρι το γόνατο. Εικόνα: Χοροεσπερίδα στα Σούρμενα 27 Σεπτεμβρίου 1927

Πανωφόρια Συνήθιζαν να φορούν ζακέτες, υφασμάτινες ή πλεχτές σε διάφορα χρώματα. Χοντρά παλτό από υφάσματα όπως βελούδο ή μαλλί. Σακάκια, υφασμάτινα βαμβακερά, μονόπετα όπως και τα ανδρικά. Οι ηλικιωμένες φορούσαν πλεκτά σάλια με κρόσσια.

Η οικογένεια του Πέτρου Κωνσταντινίδη, Σούρμενα τέλη της δεκαετίας του 1920. Στη φωτογραφία διακρίνεται στο κέντρο μπροστά η Βάλια Κωνσταντινίδη, αριστερά η αδελφή της Αριάδνη και Τρίτη από αριστερά η μητέρα τους, δεξιά τέλος είναι ο Αναστάσιο Κωνσταντινίδης

Κοσμήματα Συνήθιζαν να φορούν, καρφίτσες, σκουλαρίκια, ωρολόγια χειρός, τα οποία ήταν πιο απλά σε σύγκριση με εκείνα που φορούσαν στις πατρίδες τους.

Άνδρες πρόσφυγες Οι άνδρες από τη Μ. Ασία και τον Πόντο, είχαν υιοθετήσει την φράγκικη ενδυμασία από τα τέλη του 18ου αιώνα. Αυτοί ήταν συνήθως οι άνθρωποι των αστικών κέντρων, ενώ στις αγροτικές και παράλιες περιοχές συνέχιζαν να φορούν τη βράκα ή σαλβάρι. Το ανδρικό κοστούμι αποτελείται από συγκεκριμένα μέρη, αυτά είναι: Το σακάκι, το γιλέκο, το παντελόνι και το πουκάμισο.

Μανώλης Μοριανός, Αθήνα 16 Αυγούστου 1924.

Ακόμη φορούσαν γραβάτα. Κάλτσες. Τα υποδήματα τους ήταν δερμάτινα, με κορδόνια κατασκευασμένα σε τσαγκάρη.

Οι κομμώσεις τους ήταν απλές, είχαν κοντά μαλλιά με χωρίστρα στο πλάι, ενώ όλοι σχεδόν οι άνδρες: «είχαν μουστάκια, πλούσια και τσιγκελωτά στις άκρες». Συμπλήρωναν την ενδυμασία τους με ψάθινα καπέλα, ενώ ακόμη φορούσαν τα καπέλα της εποχής, ρεπούμπλικα και φέντορα. Ακόμη τους χειμερινούς μήνες φορούσαν χοντρά παλτό.

Δεξιά εικόνα: Συγκέντρωση Βουρλιωτών σε υπαίθριο καφενείο, πλατεία σκοπευτηρίου, Καισαριανή 1927. Αριστερή εικόνα: Ο Χρήστος Μαχαιρόπουλος σε νεαρή ηλικία, Αθήνα περίπου 1925.

Οι άνδρες που ήρθαν φορώντας βράκα και φέσι, στη μέση φορούσαν μάλλινο ζωνάρι ή ζουνάρι, το νταλαμπούρι, χρώματος μαύρου ή ανάλογου της βράκας. Αντίθετα οι Πόντιοι φορούσαν σαλβάρι και όχι βράκα, ενώ το ζωνάρι τους ήταν έγχρωμο με ρίγες και κρόσσια στις άκρες.

Άφιξη προσφύγων στον Πειραιά Άφιξη προσφύγων στον Πειραιά. Το βάθος διακρίνεται ένα αγόρι να φορά βράκα.

Οι άνδρες που φορούσαν βράκα και σαλβάρι χρησιμοποιούσαν περικνημίδες, αντικαθιστώντας τις κάλτσες. Στο κεφάλι αρκετοί ήταν εκείνοι που ήρθαν με φέσια, τα οποία με την πάροδο των ετών τα αντικατέστησαν την τραγιάσκα. Ακόμη φορούσαν, μαντήλι, το τσίτ ή μαντήλα, σε διάφορα χρώματα και το οποίο έδεναν γύρω από το κεφάλι τους. Τέλος οι Πόντιοι φορούσαν το πασλούκ.

. Προσφυγόπουλα Τα παιδιά από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, φορούσαν κατά κύριο λόγο τα λεγόμενα φράγκικα ρούχα. Τα κορίτσια, σύμφωνα με την κ. Φώτω Καγιάμη: «φορούσαν ρομπίτσες υφασμάτινες, με ποδιά ασορτί. Τα αγόρια φορούσαν κοντά παντελονάκια. Φορούσαν εσώρουχα με σουρωτή δαντελίτσα, μέχρι περίπου τα γόνατα. Τα μαλλιά των κοριτσιών πλέκονταν κοτσιδάκια και βάναμε φιόγκοι μεγάλοι, τα αγόρια είχαν κοντά μαλλιά».

όταν έφταναν στην ηλικία των 14 ή 15 ετών ντύνονταν πια ως ενήλικες, το ίδιο και για τα κορίτσια. Για το κρύο αγόρια και κορίτσια φορούσαν πλεχτές ζακέτες μάλλινες, πλεχτά πουλόβερ, παλτό από μαλλί ή τσόχα ή σακάκια από μαλλί και βαμβάκι. Τα υποδήματα που φορούσαν ήταν απλά και ανάλογα με την εποχή και την περίσταση διαφορετικά. Τα καθημερινά τους παπούτσια, τουλάχιστον για τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης τους ήταν τα τσόκαρα και τα γουρουνοτσάρουχα.

Εκδρομή στην Τερψιθέα παιδιών των πρώτων οικογενειών που εγκαταστάθηκαν στα Σούρμενα, Άνω Γλυφάδα 1925.

Ενδυμασία γάμου γυναίκες και άνδρες είχαν υιοθετήσει από τα τέλη του 19ου αιώνα τη φράγκικη ενδυμασία γάμου. Με την εγκατάσταση τους στην Ελλάδα την προσάρμοσαν στην γενικότερη κατάσταση που είχαν περιέλθει. Ο λόγος, ήταν η οικονομική ανέχεια και η προσπάθεια τους να επιβιώσουν και να ενταχθούν στο ελληνικό κράτος. Με αυτό τον τρόπο παραμέρισαν την πολυτέλεια, αρκέστηκαν σε απλά καθημερινά ρούχα και επίσημα ενδύματα, από φθηνότερα υφάσματα.

Το γυναικείο νυφικό ήταν λευκό με δαντέλες, γάντια και πέπλο, από τούλι, το οποίο δεν κάλυπτε το πρόσωπο. Τα χτενίσματα τους ήταν ή δυο κότσοι ένας δεξιά και ένας αριστερά ή ένας κανονικός, στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Φορούσαν λευκά παπούτσια με μύτη, με μέτριο τακούνι και μπαρέτες. Ακόμη φορούσαν λεπτές διάφανες άσπρες κάλτσες. Τα εσώρουχα τους ήταν λευκά βαμβακερά με δαντέλες. Ακόμη θα πρέπει να προστεθεί ότι στις ορεινές περιοχές της Μακεδονίας συνέχιζαν να φορούν την παραδοσιακή φορεσιά γάμου γυναίκες και άνδρες.

Η ανδρική επίσημη ενδυμασία ήταν όπως η καθημερινή, αλλά από πιο ακριβά υφάσματα και ανάλογα βέβαια με την οικονομική τους δυνατότητα.

Ομαδικός γάμος (15 νύφες και γαμπροί) στο Συνοικισμό Βύρωνος

Στράτος – Αικατερίνη, 1928

Νιόπαντρο ζευγάρι Καρβαλιωτών στη Νέα Καρβάλη (οικογένεια Β και Ε Νιόπαντρο ζευγάρι Καρβαλιωτών στη Νέα Καρβάλη (οικογένεια Β και Ε. Κάλφογλου).

Συμπεράσματα Στη δεκαετία του ‘20 η ζωή άρχισε να μεταβάλλεται και να απλοποιείται σε όλους του τομείς να γίνεται πιο ελεύθερη, με λιγότερους περιορισμούς. Με την πάροδο των ετών και την προσαρμογή στο ελληνικό κράτος διαμόρφωσε ο Έλληνας πρόσφυγας ένα απλό στυλ με το οποίο επηρέασε τους γηγενείς, εξαιτίας της οικονομικής του ανέχειας, οι οποίοι από την άλλη αρνητικά είδαν τις αλλαγές αυτές, κυρίως την ελευθερία του γυναικείου ντυσίματος. Η αρνητική αυτή αντίδραση οφειλόταν στην κλειστή κοινωνία και το συντηρητισμό των ντόπιων. Ενώ τέλος ανεπηρέαστες δεν έμειναν ούτε οι παραδοσιακές τους ενδυμασίες, οι οποίες με την πάροδο των ετών διαφοροποιήθηκε από την αρχική.