ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ Π.Τ.Δ.Ε. ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΑΚΑΔΗΜ.ΕΤΟΣ: 2010-11 ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΘΕΜΑ: ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΒΑΣΙΛΑΚΗ ΕΛΕΝΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ: ΜΠΑΚΑΤΣΗ ΑΓΟΡΙΤΣΑ ΦΑΚΟΥΡΕΛΗ ΜΑΡΙΑ

Θα παρουσιάσουμε: τον ορισμό της αυτό-ρύθμισης τη λειτουργία της τη σχέση της με τη βούληση και άλλες συναφείς έννοιες τις προϋποθέσεις για τη λειτουργία και την ανάπτυξη της αυτό-ρύθμισης τις εκφάνσεις της σε διάφορα πλαίσια όπως η εκπάιδευση Τις διάφορες απόψεις για την αυτό-ρύθμιση της μάθησης και τις στρατηγικές που εφαρμόζονται στη διδασκαλία

ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ; Η αυτό-ρύθμιση είναι μία έννοια που χρησιμοποιείται ευρέως: Στην γνωστική ψυχολογία Στην εκπαιδευτική ψυχολογία Στην κλινική ψυχολογία Στην κοινωνική ψυχολογία στην αναπτυξιακή ψυχολογία Στην ψυχολογία της προσωπικότητας

ΟΡΙΣΜΟΣ Αυτό-ρύθμιση είναι η ικανότητα του ατόμου να παρακολουθεί και να τροποποιεί/ελέγχει τη συμπεριφορά, το γιγνώσκειν, και το θυμικό του, καθώς και το περιβάλλον, αν χρειάζεται, προκειμένου να πετύχει ένα στόχο (Efklides, Niemivirta, & Yamauchi, 2002).

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΟΡΙΣΜΟΥ Στην αυτό-ρύθμιση κυριαρχεί ο εαυτός ως μία ολοκλήρωση των συναλλαγών του ατόμου με το περιβάλλον του στο παρελθόν και στο παρόν σε συνδυασμό με τις προσδοκίες και επιθυμίες για το μέλλον. Κατά συνέπεια, η αυτό-αυτορύθμιση είναι μια σύνθετη και δυναμική διεργασία που ενεργοποιείται κάθε φορά που τίθενται νέες απαιτήσεις στο άτομο και πρέπει να υπάρξει δράση προσαρμοσμένη στα χαρακτιρηστικά της κατάστασης, όπως αυτά ορίζονται από το στόχο, το περιβάλλον, τις συνθήκες, το πλαίσιο αναφοράς και τις δυνατότητες, προσδοκίες, ή επιθυμίες του ατόμου.

ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΟΜΕΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Η ιδέα της αυτό-ρύθμισης ξεκίνησε από τη θεωρία της Κυβερνητικής (Weiner, 1948-1961) για τα προσαρμοζόμενα συστήματα.Ενα προσαρμοζόμενο σύστημα περιλαμβάνει τα ακόλουθα συστατικά στοιχεία: την ύπαρξη μιας επιθυμητής τελικής κατάστασης, που μπορεί να ταυτίζεται με τον επιδιωκόμενο στόχο. όργανα ή μέσα παρακολούθησης της τρέχουσας (πραγματικής) κατάστασης του συστήματος. ένα μηχανισμό σύγκρισης της επιθυμητης με την πραγματική κατάσταση. ένα μηχανισμό λειτουργίας , ο οποίος παράγει το εξιόν του συστήματος και προσδιορίζει το αποτέλεσμα της δράσης του. ένα μηχανισμό επανατροφοδότησης του αποτελέσματος της λειτουργίας στο ίδιο το σύστημα.

ΤΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΜΕΝΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Λειτουργία Σύγκριση Αποτέλεσμα Τελική κατάσταση-Στόχος Πραγματική κατάσταση Επανατροφοδότηση Wiener,1948/1961

ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗ Είναι η επανατροφοδότηση που πληροφορεί το σύστημα για το αν εξακολουθεί να υπάρχει απόκλιση της πραγματικής κατάστασης από την επιθυμητη /τελική/στόχο.

ΘΕΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗ Οι άνθρωποι χρειάζεται να διαθέτουν ένα τροφοδοτικό μηχανισμό που να συνδέεται με τις τελικές ή με τις επιθυμητές καταστάσεις. Ο μηχανισμός αυτός αφορά την παραγωγή απόκλισης και όχι την μείωση της απόκλισης. Στην παραγωγή απόκλισης έχουμε μια διαφορετική ρύθμιση, που οδηγεί σε νέους ή υψηλότερους στόχους καθώς και σε νέα κριτήρια επίδοσης και λειτουργεί βάσει κινήτρων και των προσδοκιών ( Bandura,1988). Oι Carver και Scheier (1988. Carver et al.,1996) ονομάζουν αυτό το τροφοδοτικό μηχανισμό θετική επανατροφοδότηση. Θεωρούν ότι αυτός ο μηχανισμός λειτουργεί κατεξοχήν όταν κάποιος θέλει να αποφύγει έναν αρνητικό στόχο, χωρίς αναγκαστικά να γνωρίζει τι μπορεί να κάνει για να το πετύχει αυτό. Ο Bandura(1988) βλέπει την δημιουργία απόκλισης ως προϊόν κινήτρων που συνδέονται με τον εαυτό. Το άτομο θέλει όχι μόνο απλώς να αποφύγει μια ενδεχομένως δυσάρεστη κατάσταση αλλά να αυξήσει την αυτό-αποτελεσματικότητα του πετυχαίνοντας περισσότερα ή λιγότερα από όσα ήδη είχε πετύχει. Έτσι, με βάση τις προηγούμενες επιδόσεις δημιουργεί φιλοδοξίες για ανώτερα επίπεδα επίτευξης.

ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΘΕΤΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗΣ Να μπορεί να δρα με βάση προσδοκίες για μελλοντικές καταστάσεις. Οι προσδοκίες προϋποθέτουν νοητική αναπαράσταση με βάση την εμπειρία άλλων όμοιων υπαρκτών καταστάσεων, καθώς και την εκτίμηση για την έκβαση των καταστάσεων αυτών. Θα πρέπει να μπορεί να αυτό-αξιολογεί τις συμπεριφορές του με βάση ένα σύστημα αξιών. Χρειάζεται ακόμη να μπορεί το άτομο να κρίνει την αυτο-αποτελεσματικότητα του για την επίτευξη των στόχων με βάση την επανατροφοδότηση που παίρνει τόσο από την αυτό-αξιολόγηση της συμπεριφοράς όσο και από την αξιολόγηση από άλλους. Είναι αναγκαίο, τέλος, να αναλογίζεται ώστε να κρίνει αν οι εκτιμήσεις αυτό-αποτελεσματικότητας που έκανε είναι ακριβείς και τα πρότυπα κριτήρια που τέθηκαν σε σχέση με την επιθυμητή συμπεριφορά είναι τα κατάλληλα.

ΘΥΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΠΟΚΛΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΟΧΟ Οι αρνητικές αποκλίσεις από τα πρότυπα κριτήρια δημιουργούν αρνητικό θυμικό. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία όταν γίνει λαθεμένη επιλογή στόχων(υπερβολικά υψηλά πρότυπα κριτήρια) με συνέπεια την αίσθηση αδυναμίας και εξουθένωσης ή κατάθλιψης. Οι αρνητικές αποκλίσεις στις αυτό-εκτιμήσεις των ικανοτήτων μας που απορρέουν από κοινωνική σύγκριση, επίσης,μπορούν να οδηγήσουν σε αίσθηση εξουθένωσης, κατάθλιψης και σε μειωμένη επίδοση. Όσο πιο υψηλά είναι τα επιτεύγματα των ομοίων προς εμάς, τόσο λιγότερο ικανοποιημένοι είμαστε από τον εαυτό μας, ιδιαίτερα στους ανθρώπους που έχουν καταθλιπτικές τάσεις και στις γυναίκες. Αυτό το αρνητικό θυμικό μειώνεται όταν η σύγκριση των επιτευγμάτων γίνεται προς τον εαυτό μας και όχι τους άλλους. Από την άλλη, ακόμη και η σύγκριση με τον εαυτό δεν είναι πάντα ευνοική. Η συνεχής πρόοδος σε μια δραστηριότητα που έχει αξία για το άτομο δεν εγγυάται συνεχή ικανοποίηση. Η ικανοποίηση εξαρτάται από το βαθμό προσπάθειας αλλά και από το μέγεθος των επιτευγμάτων. Οι συνέπειες της αρνητικής απόκλισης , δεν είναι πάντα αρνητικές. Μπορούν να οδηγήσουν σε επιλογή υψηλότερων, πιο φιλόδοξων στόχων αν και μπορεί να οδηγήσει στην απάθεια.

Κατά την κοινωνικογνωστική θεωρία (Bandura, 1986,1988) οι επιδράσεις της αρνητικής απόκλισης είναι συνάρτηση των πεποιθήσεων αυτό-αποτελεσματικότητας του ατόμου. Αρνητικές αποκλίσεις σε άτομα με υψηλή αίσθηση αυτό-αποτελεσματικότητας οδηγούν σε επιδίωξη υψηλότερων στόχων. Σε άτομα με χαμηλή αίσθηση αυτό-αποτελεσματικότητας μειώνεται το κίνητρο και δημιουργείται αίσθηση εξουθένωσης όταν τα άτομα αυτά εξακολουθούν να έχουν απαιτήσεις από τον εαυτό τους. Σε άτομα με χαμηλή αυτό-αποτελεσματικότητα που εγκαταλείπουν το δύσκολο στόχο γιατί θεωρούν ότι είναι μη ρεαλιστικός, παρουσιάζεται, απάθεια, δηλαδή χαμηλό κίνητρο χωρίς εξουθένωση ή αλλαγή στόχου. Η παραπάνω όπως αναφέραμε είναι άποψη του Bandura. Ωστόσο οι Foersterling και Morgenstern (2002) υποστηρίζουν ότι η ρεαλιστική αντίληψη των ικανοτήτων μας είναι προσαρμοστική διότι κατ΄αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι επιλέγουν πού να επικεντρώσουν την προσοχή και την προσπάθεια τους, πράγμα που βελτιώνει την επίδοση τους. Αν , αντιθέτως το άτομο παίρνει από τους άλλους ανακριβή επανατροφοδότηση για την επίδοσή του και δεν έχει ρεαλιστική αντίληψη της κατάστασης και των ικανοτήτων του, τότε υπάρχει κίνδυνος μη προσαρμοστικών αντιδράσεων.

Είναι φανερό ότι το θυμικό ,τόσο το θετικό όσο και το αρνητικό , επηρεάζει τη διεργασία της αυτό-ρύθμισης. Ο μηχανισμός που φαίνεται να βρίσκεται στο υπόβαθρο των αντιδράσεων του θυμικού στις εκτιμήσεις αυτό-αποτελεσματικότητας είναι σύμφωνα με τη θεωρία του Bower(1983), η θυμική απόδοση προτεραιότητας. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι μνήμες αποθηκεύονται στη μνήμη σε διασύνδεση με το θυμικό συνειρμικό δίκτυο. Η θετική ή αρνητική ψυχική διάθεση, από οπουδήποτε και αν προέρχεται, ενεργοποιεί το θυμικό δίκτυο που είναι σύμφωνο ,με αυτήν και μέσα από αυτό τις σχετικές μνήμες. Νεότερες, όμως, θεωρίες για το ρόλο του θυμικού στην αυτό-ρύθμιση τονίζουν ότι η διάθεση συνδέεται άμεσα από την επιλογή της δράσης ή της συμπεριφοράς αλλά και με αποφάσεις ελέγχου για το βαθμό της προσπάθειας που καταβάλλεται και όχι με την αυτό-αποτελεσματικότητα(Gendolla & Brinkmann, 2005). Γενικότερα, ο μηχανισμός που εξηγεί το ρόλο της διάθεσης στα πλαίσια της αυτό-ρύθμισης δεν είναι μόνο αυτός που περιέγραψε ο Bower (1983), διότι επιδράσεις της διάθεσης υπάρχουν και στο ενδιαφέρον και στις μεταγνωστικές εμπειρίες. Μέσα από τις μεταγνωστικές εμπειρίες επηρεάζεται η έννοια του εαυτού και, ιδιαιτέρως, η αυτό-αποτελεσματικότητα(Efklides & Tsiora, 2002). Υπάρχουν και άλλες θεωρίες για τη σχέση του θυμικού με το γιγνώσκειν και με τη δράση, οι οποίες τονίζουν το ρόλο του θυμικού ως σήματος για την αυτό-ρύθμιση(Kuhl,2001. Martin & Stoner,1996. Oatley& Johnson-Laird,1996 ). (αυτό-αποτελεσματικότητα)

ΡΥΘΜΟΣ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΠΟΚΛΙΣΗΣ ΚΑΙ ΘΥΜΙΚΟ Στην αυτό-ρύθμιση της συμπεριφοράς στους ανθρώπους υπάρχει, κατά τους Carver και Scheier(1998) μια λειτουργία μετά-παρακολούθησης η οποία δρα ταυτοχρόνως και παράλληλα προς την παρακολούθηση της απόκλισης από το στόχο. Η μετά-παρακολούθηση αποτιμά το ρυθμό μείωσης της απόκλισης από το στόχο που πετυχαίνει το τρέχον σύστημα δράσης. Αποτιμά δηλαδή αν η ταχύτητα μείωσης της απόκλισης είναι ικανοποιητική ή μη. Η διεργασία της μετά-παρακολούθησης παράγει: ευχάριστες ή δυσάρεστες θυμικές αντιδράσεις μια ασαφή και μη λεκτική επιτυχία ή αποτυχία της συμπεριφοράς.

Η μετά-παρακολούθηση λειτουργεί ακόμη και αν οι στόχοι είναι εκτός συνείδησης. Έτσι, έχουμε ακόμη και έντονα αισθήματα χωρίς να γνωρίζουμε την πηγή τους. Η έλλειψη ενημερότητας για το στόχο δε σημαίνει έλλειψη στόχου και ότι το άτομο δεν προσπαθεί να αυτό-ρυθμιστεί ως προς το στόχο αυτό. Η αυτό-ρύθμιση είναι συνεχής είτε το άτομο είναι ενήμερο είτε όχι της διεργασίας της αυτό-ρύθμισης. Στην περίπτωση κατά την οποία η αυτό-ρύθμιση είναι μη συνειδητή, το άτομο ενημερώνεται μέσα από θυμικές αντιδράσεις για το αποτέλεσμα της αυτό-ρύθμισης. Έτσι, η αλλαγή στο ρυθμό προόδου προς το στόχο γίνεται αντιληπτή από το άτομο ως αλλαγή στο θυμικό. Μάλιστα, το αίσθημα ικανοποίησης φαίνεται να αντανακλά τόσο την ταχύτητα προς τον στόχο όσο και την επιτάχυνση(Carver et al.,1996).

το μοντέλο των Carver και Scheier. το αρνητικό δευτερογενές εξιόν μπορεί να οδηγήσει σε εγκατάλειψη στόχου- αποδέσμευση- ή σε πτώση των προδιαγραφών. Το ουδέτερο δευτερογενές εξιόν υποδηλώνει ότι η πορεία προς το στόχο βαίνει καλώς. Το θετικό δευτερογενές εξιόν υποδηλώνει μεγαλύτερη από την αναμενόμενη ταχύτητα προσέγγισης του στόχου.

Μαθημένη αβοηθησία Η μη αποδέσμευση από ένα στόχο, παρά την ύπαρξη αρνητικού θυμικού, ενδεχομένως, ερμηνεύει και τη μαθημένη αβοηθησία (Carver & Scheier, 1998). Η αβοηθησία αναφέρεται σε συμπεριφορές και θυμικές αντιδράσεις που εκδηλώνουν άτομα τα οποία εκτίθενται σε επώδυνα και μη αποφεύξιμα ερεθίσματα. Τα άτομα αυτά δυσκολεύονται να μάθουν αντιδράσεις αποφυγής ή απόδρασης από τα επώδυνα ερεθίσματα, παρόλο που βιώνουν αρνητικό θυμικό. Έτσι τα άτομα αυτά παραμένουν αδρανή και παθητικά εγκαταλείποντας κάθε προσπάθεια αλλαγής της κατάστασης. Αναμηρυκασμός σκέψης Ο αναμηρυκασμός σκέψης, δηλαδή το αναμάσημά της, είναι μια άλλη παρενέργεια του μηχανισμού της αυτό-ρύθμισης. Αφορά τη συνεχή επάνοδο της σκέψης σε ένα στόχο που δεν μπορεί να επιτευχθεί. Ο αναμηρυκασμός της σκέψης παρατηρείται συνήθως όταν το άτομο είναι επικεντρωμένο σε μια αρνητική θυμική κατάσταση. Αφορά την κατάσταση δυσφορίας αυτή καθαυτή καθώς και τις αιτίες και συνέπειες της δυσφορίας αυτής. Το άτομο με αυτό τον τρόπο προσπαθεί να καταλάβει για ποιο λόγο συνήθως συνέβη ένα δυσάρεστο για το άτομο αποτέλεσμα(Mc Intosh, 1996).

διασύνδεση στόχων Η διασύνδεση στόχων αφορά τη δημιουργία συνδέσμων μεταξύ στόχων χαμηλότερου επιπέδου- π.χ. να χάσω βάρος- με στόχους ιεραρχικά ανώτερου επιπέδου – π.χ. να είμαι καλά στην υγεία μου. Μέσα από την διασύνδεση οι κατώτερου επιπέδου στόχοι αποκτούν πρόσθετη σπουδαιότητα και οδηγούν στη συντήρηση της δράσης η οποία αποσκοπεί στην επίτευξή τους.

ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟ-ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑ Στο πλαίσιο που περιγράφει ο Bandura(1988) αλλά και οι Carver και Scheier(1998), η αυτό-ρύθμιση για να είναι αποτελεσματική θα πρέπει το άτομο να μπορεί να δράσει με βάση προσδοκίες και συγχρόνως να διαθέτει ενημερότητα των αποτελεσμάτων της δράσης του, καθώς και αυτό-ενημερότητα για τις δυνατότητες του. Η δράση με βάση προσδοκίες δεν απαιτεί αναγκαστικά ύπαρξη ενημερότητας(Kirsh & Lynn,1999). Η δράση αυτή μπορεί να ξεκινά και να εκτυλίσσεται αυτόματα χωρίς συνείδηση των προσδοκιών που δίνουν έναυσμα στη δράση. Η αυτό-ενημερότητα στον άνθρωπο εξυπηρετεί άλλες ανάγκες. εξυπηρετεί την ενσυνειδησία των στόχων. Εξυπηρετεί την επιλογή και την ρύθμιση-δηλαδή την διατήρηση,αύξηση,μείωση αναδιάταξη,ακύρωση-των στόχων του ατόμου ανάλογα με τις δυνατότητες του ατόμου, τις αξίες του, τις απαιτήσεις του στόχου, τους περιορισμούς της κατάστασης, και τη δυσκολία επίτευξής τους. Επιτρέπει τη ρύθμιση της προσπάθειας ανάλογα με την παρακολούθηση και την μετά-παρακολούθηση της δράσης. Επιτρέπει την άσκηση ελέγχου μέσα από παρέμβαση σε προσωπικές εσωτερικές καταστάσεις ή στο περιβάλλον, ώστε να διασφαλιστεί η πορεία και η ολοκλήρωση της σχετικής δράσης. Επιτρέπει την αυτό-αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της δράσης και τη σύνδεση τους με τα προηγηθέντα στοιχεία της δράσης,από το στόχο και την κατάσταση μέχρι το σχεδιασμό και την εκτέλεση της δράσης.

ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΌ-ΡΥΘΜΙΣΗΣ Η αυτό-ρύθμιση αφορά την διασφάλιση της στοχοκατευθυνόμενης δράσης ώστε να επιτευχθεί ο στόχος που έχει θέσει το άτομο. Για να εκδηλωθεί αυτό-ρύθμιση θα πρέπει να υπάρχουν οι παρακάτω προϋποθέσεις: Στόχος που καθορίζεται από το άτομο και είναι σε συμφωνία με τον εαυτό του. Κίνητρα που σχετίζονται με τον καθορισμό στόχων και διαμορφώνουν τη συμπεριφορά του ατόμου. Γνώση και δεξιότητες του ατόμου που καθορίζουν τα σχήματα δράσης και την εκτέλεση των πράξεων. Μεταγιγνώσκειν για την παρακολούθηση και έλεγχο των γνωστικών διεργασιών. Βούληση για την άσκηση ελέγχου στο περιβάλλον και τον εαυτό ώστε να διασφαλίζεται η ολοκλήρωση της δράσης ενόψει εμποδίων Ρύθμιση του θυμικού, μια και οι θυμικές αντιδράσεις πληροφορούν για την απόκλιση από το στόχο, το ρυθμό προσέγγισης του και συγχρόνως κινητοποιούν το άτομο με άμεσο τρόπο να διαμορφώσει συμπεριφορά η οποία ενδεχομένως θα έλθει σε σύγκρουση με τις σχεδιαζόμενες δράσεις για την επίτευξη του στόχου. Γενικότερα: Η αυτό-ρύθμιση της συμπεριφοράς είναι μια συνεχής διεργασία παρούσα πριν από την έναρξη της δράσης, κατά την ανέλιξη της δράσης, όπως και μετά το πέρας της.

ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΒΟΥΛΗΣΗ Η έμφαση στη συνειδητή ρύθμιση και ιδιαιτέρως στον έλεγχο της δράσης, οδήγησε σε μια ταύτιση της έννοιας της αυτό-ρύθμισης με την βούληση (Kuhl,1984,1985). H βούληση έχει σχέση με τις εκτελεστικές λειτουργίες – ή διεργασίες ελέγχου – που συμβάλλουν στη συντήρηση ενός στόχου( ή πρόθεσης) ιδιαιτέρως όταν δεν συμφωνεί με το τρέχον σχήμα δράσης(Kuhl & Kraska, 1989). Κατά τους Kuhl & Kraska (1989) η βούληση περιλαμβάνει: Το πάγωμα του στόχου όταν η συναφής με αυτόν δράση δεν μπορεί να πραγματωθεί υπό τις υπάρχουσες συνθήκες. Τη δημιουργία υπερκείμενων στόχων, οι οποίοι βοηθούν στη συντήρηση του στόχου. Τις βουλητικές στρατηγικές, οι οποίες έμμεσα ή άμεσα τροποποιούν τη δύναμη των σχημάτων δράσης ώστε η δράση να είναι σύμφωνη με τη γνωστικά καθορισμένη, δηλαδή, τη σχεδιασμένη δράση.

ΑΥΤΟΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟ-ΕΛΕΓΧΟΣ Κατά τους Baumeister et al.(1994) η άσκηση αυτό-ελέγχου απαιτεί μεγάλη προσπάθεια ενώ παρατεταμένος και έντονος αυτό-έλεγχος οδηγεί σε εξάντληση των ενεργειακών αποθεμάτων του ατόμου με συνέπεια να μειώνεται η αποτελεσματικότητα του αυτό-ελέγχου. Ταυτοχρόνως δεν μπορεί να ασκηθεί ικανοποιητικός αυτό-έλεγχος ως προς τους άλλους παράλληλους στόχους του ατόμου. Όταν χρειάζεται να ασκηθεί αυτό-έλεγχος δηλαδή συγκέντρωση του δυναμικού μας σε ένα σημαντικό στόχο- για παράδειγμα ένα θέμα υγείας- διότι δεν έχει ενταχθεί ο στόχος αυτός στις προσωπικές μας επιδιώξεις, τότε είναι δυνατό να παραμελήσουμε άλλους στόχους ,οι οποίοι συνδέονται άμεσα με τον εαυτό και τις προσωπικές επιδιώξεις και φιλοδοξίες ,όπως την δουλειά μας. Η αυτό-ρύθμιση από την άλλη, κατά τους Kuhl &Fuhrmann (1998) προάγει την κατάλληλη ικανοποίηση των περισσότερων από τους βραχύ- και μακροπρόθεσμους στόχους που συνδέονται με τις προσωπικές ανάγκες του ατόμου, διότι οι στόχοι αυτοί αλληλοσυνδέονται και αλληλεξαρτώνται μέσα στον ευρύτερο ιστό του ολοκληρωμένου εαυτού. Έτσι δεν απαιτείται ανασταλτικός έλεγχος για την προώθηση ορισμένων στόχων έναντι άλλων, αλλά εκδηλώνεται δράση που συνεισφέρει θετικά σε πολλούς ιεραρχικά συνδεόμενους στόχους, οι οποίοι συνδέονται και μεταξύ τους.

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟ-ΕΛΕΓΧΟΥ 1.Άσκηση διεργασιών ελέγχου Αυτό-ρύθμιση/Αυτό-συντήρηση 1.Έλεγχος προσοχής -έκδηλος/συνειδητός(π.χ. κρατώ συνειδητά την προσοχή μου σταθερή) -άδηλος/μη συνειδητός (π.χ. απορροφιέμαι στη δουλειά αλλά δε χάνω το στόχο μου) 2.Έλεγχος κινήτρων(π.χ. σκέψη των θετικών στοιχείων που αφορούν το θέμα) 3.Έλεγχος θυμικού(π.χ. περιορίζω τα αρνητικά συναισθήματα) 4.Έλεγχος διέγερσης(π.χ. αντίστοιχη των απαιτήσεων της περίστασης) -προσαρμοστική αύξηση ή μείωση ενεργοποίησης (π.χ. « να ηρεμήσω») 5.Αυτό-προσδιορισμός (π.χ. είμαι «εγώ» που αποφασίζω) 6.Έλεγχος απόφασης(π.χ. εύκολα παίρνω αποφάσεις που συνδέονται με το στόχο) Αυτό-έλεγχος/επιδίωξη στόχου 1. Έλεγχος πρόθεσης/ παρακολούθηση (π.χ. επαναλαμβάνω συχνά την απόφαση του πήρα) 2. Σχεδιασμός(π.χ. σκέφτομαι με λεπτομέρειες πως θα γίνει κάτι) 3. Έναρξη της δράσης(π.χ. πρέπει να ξεκινήσω) 4.Έλεγχος παρορμήσεων(π.χ. πρέπει να αντισταθώ στον πειρασμό) 5.Έλεγχος αποτυχίας(π.χ. διδάσκομαι από τα λάθη μου) Αυτό-αναλογισμός 1.Εμπιστοσύνη στη βούληση μου -πεποιθήσεις βουλητικής αποτελεσματικότητας(π.χ. πιστεύω ότι δεν θα δείξω αδυναμία) -βουλητική αισιοδοξία(π.χ. είμαι αισιόδοξος/η)

(αποτυχία βουλητικού ελέγχου) 2. Μείωση της πρόσβασης σε βουλητικές διεργασίες κάτω από στρες (αποτυχία βουλητικού ελέγχου) Αναστολή συμπεριφοράς λόγω ματαίωσης/παθητική προσκόλληση στο στόχο /Δισταγμός Έλλειψη ενέργειας (π.χ. αισθάνομαι ανία) 2. Άδηλη απόρριψη - παρεμβολές στην σκέψη - αμέλεια/αναβολή του θέματος -αποξένωση -εσωπροβαλλόμενη ρύθμιση (π.χ. να ανταποκριθώ στις προσδοκίες των άλλων) -εσωτερικός έλεγχος (π.χ. το κάνω μόνο αν ο άλλος θυμώσει) Αναστολή του αισθήματος και του εαυτού λόγω τιμωρίας/Ενασχόληση με την αποτυχία Συναισθηματική εμμονή - επαναφορά συνεχώς των ίδιων σκέψεων(π.χ. για ποιο λόγο δεν τα πήγα καλά) - αναστολή συμπεριφοράς(π.χ. χάνω την ορμή μου μετά την αποτυχία) 2. Ακαμψία - δυσκολία σε αλλαγή συμπεριφοράς (π.χ. μη εγκατάλειψη μιας παλιάς συνήθειας) - γνωστική/αντιληπτική ακαμψία(π.χ. μη προσαρμογή σε ξαφνική αλλαγή κανόνων) 3. Υπερβολικός έλεγχος - πίεση (π.χ. βάζω σε πειθαρχία τον εαυτό μου) - αρνητικές προσμονές(π.χ. φαντάζομαι πόσο φοβερή θα είναι μια νέα αποτυχία)

ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΡΥΘΜΙΣΗ Η έννοια της αυτό-ρύθμισης αντιδιαστέλλεται προς την έτερο-ρύθμιση, δηλαδή ρύθμιση που επιβάλλεται από άλλους. Κατά συνέπεια, η αυτό-ρύθμιση, κατά ένα μέρος συνδέεται με τον αυτό-προσδιορισμό(Ryan& Deci,2000) δηλαδή την αυτονομία στην απόφαση που οδηγεί στην επιλογή των στόχων και των μέσων για την επίτευξή τους. Ωστόσο, αυτό δεν είναι πάντα δυνατό. Για παράδειγμα, στην παιδική ηλικία η ικανοποίηση βασικών αναγκών για το παιδί- όπως η ασφάλειά του (Bowlby, 1969, 1973), η σχέση με άλλους ανθρώπους, η αίσθηση ικανότητας, και η αυτονομία (Ryan& Deci,2000)- εξαρτάται τόσο από τους άλλους όσο και από το ίδιο παιδί. Για την ικανοποίηση αυτών των αναγκών το παιδί χρειάζεται τους άλλους αλλά προοδευτικά διαμορφώνει τα προσωπικά του κριτήρια και στόχους ή επιδιώξεις περνώντας από την έτερο-ρύθμιση στην αυτό-ρύθμιση.

ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΘΥΜΙΚΟ Μια έκφανση του θυμικού είναι τα συναισθήματα( Ευκλείδη& Πετκάκη, 2004), τα οποία είναι θυμικές καταστάσεις που εμπεριέχουν: ένα βιωματικό τμήμα, μια υποκειμενική κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από την ποιότητα του ευχάριστου ή του δυσάρεστου. ένα συμπεριφοριστικό τμήμα, το οποίο αφορά τις συμπεριφορικές αντιδράσεις ή τάσεις για δράση που εκδηλώνει το άτομο το οποίο βρίσκεται σε ορισμένη συναισθηματική κατάσταση. ένα εκφραστικό τμήμα, το οποίο είναι φανερό στις εκφράσεις του προσώπου ή τις κινήσεις του σώματος. και χαρακτηρίζονται από φυσιολογικές μεταβολές που συνδέονται με την δράση του αυτόνομου νευρικού συστήματος όπως διέγερση, ιδρώτας. Εκτός από τα συναισθήματα, θυμικές καταστάσεις είναι και η διάθεση, τα αισθήματα, τα πάθη κτλ. Οι καταστάσεις αυτές διαφέρουν από τις συναισθηματικές ως προς ένα ή περισσότερα συστατικά από εκείνα που συνιστούν το συναίσθημα αν και όλες διαθέτουν θετικό ή αρνητικό σθένος(Frijda, 1986). Στην αυτό-ρύθμιση της συμπεριφοράς και της δράσης συμμετέχουν όχι μόνο τα συναισθήματα αλλά και οι άλλες θυμικές καταστάσεις. Σχετικές είναι και οι έρευνες για τη διάθεση και την επίδραση της στην προσπάθεια (Gendolla & Brinkmann,2005), αλλά και στη διευκόλυνση τρόπων επεξεργασίας πληροφοριών ανάλογα με το αν η διάθεση είναι θετική ή αρνητική. Αξίζει να αναφερθεί το εξής σημαντικό, ότι η ρύθμιση –δηλαδή αυξομείωση ή η αναστολή- του θυμικού επηρεάζει και τις άμεσες τάσεις δράσης μέσα από την ενεργοποίηση διαφορετικών συστημάτων μνήμης(Kuhl,2001).

ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Τα παιδιά δεν έχουν εσωτερικεύσει τις κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες. Κύρια μορφή που εισάγει δομή και σταθερότητα στον κόσμο του παιδιού είναι η μητέρα ήτο άτομο που το ανατρέφει και το βοηθά να προσαρμοστεί στις μεταβολές των εξωτερικών καταστάσεων. Στην πρώιμη αυτό-ρύθμιση κρίσιμος είναι ο ρόλος του θυμικού, τα θετικά και αρνητικά συναισθήματα. Οι γονείς που ανταποκρίνονται στις ανάγκες του βρέφους επηρεάζουν την αυτό-ρύθμιση του μέσα από τον άξονα ντροπή –υπερηφάνεια. Το παιδί εξαρτάται από τους γονείς και μέσα από τις προσδοκίες τους εσωτερικεύει αξίες και κοινωνικούς κώδικες. Μέσα από την αλληλεπίδραση με τους άλλους και μέσα από τα αποτελέσματα των πράξεων τους τα παιδιά αποκτούν γνώση για τον εαυτό τους σε σχέση με τον κόσμο.

ΤΥΠΟΙ ΓΟΝΕΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Γονεϊκότητα = πρότυπα γονεϊκών συμπεριφορών ή γονεϊκές πρακτικές: απολυταρχικοί/αυταρχικοί γονείς: τονίζουν τον εξωτερικό έλεγχο και δεν προάγουν την αυτό-ρύθμιση. γονείς με κύρος: καθοδηγούν τα παιδιά τους ορθολογικά, προάγουν την αυτό-ρύθμιση, έχουν τα πιο θετικά αποτελέσματα στην ανατροφή και την σχολική επίδοση των παιδιών. Συνδυάζουν τον έλεγχο και την αγάπη.( Pomerantz & Ruble, 1998) επιτρεπτικοί, επιεικείς, αδιάφοροι ή απορριπτικοί

ΓΟΝΕΪΚΟΤΗΤΑ, ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ , ΑΣΦΑΛΕΙΑ Διακρίνονται δύο κύριοι τύποι γονεϊκότητας στην ανατροφή των παιδιών: Προσανατολισμένος στην ανατροφή που προάγει την αυτονομία. Προσανατολισμένος στην ανατροφή που προάγει την ασφάλεια. Παράμετροι της γονεικότητας που συνδέονται με την κοινωνικοποίηση του παιδιού και επηρεάζουν την αυτό-ρύθμιση του είναι : Η συχνότητα επαφής με τους γονείς Η συνέπεια της συμπεριφοράς Η καθαρότητα των αυτό-ρυθμιστικών μηνυμάτων που μεταδίδουν οι γονείς Η σημαντικότητα των αυτό-ρυθμιστικών μηνυμάτων για την σχέση γονέων και παιδιού. Γονείς : Ανταποκριτικοί Απορριπτικοί ή αδιάφοροι Επιτρεπτικοί/ επιεικείς Υπερπροστατευτικοί (Higgns & Silberman, 1998)

ΓΟΝΕΙΣ, ΠΑΙΔΙΑ, ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΠΟΤΥΧΙΑ Φορείς κοινωνικοποίησης του παιδιού: Γονείς Σχολείο Συνομήλικοι Προσανατολισμός μάθησης – αντιδράσεις αβοηθησίας: Τα παιδιά από μικρή ηλικία επιδεικνύουν συμπεριφορές που είναι προσανατολισμένες προς την μάθηση ανταποκρινόμενα στην δυσκολία των έργων και στην αποτυχία με αύξηση της προσπάθειας, με επιμονή, με αισιοδοξία και με στρατηγικές αντιμετώπισης της κατάστασης. Υπάρχουν παιδιά που δείχνουν δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά όταν έρχονται αντιμέτωπα με την αποτυχία. Οι δύο αυτοί τύποι αντιμετώπισης των προκλήσεων της μάθησης είναι ανεξάρτητη του επιπέδου νοημοσύνης του παιδιού και της επίδοσης του στο σχολείο. Γενικότερα: Τα ευάλωτα παιδιά προσδοκούν αποδοκιμασία και τιμωρία εκ μέρους των ενηλίκων ενώ τα ανθεκτικά παιδιά προσδοκούν έπαινο και επιδοκιμασία.

ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΚΑΙ ΑΥΤΌ-ΡΥΘΜΙΣΗ Η μάθηση δεν είναι ένα ατομικό φαινόμενο και ως εκ τούτου η ανάπτυξη της αυτό-ρύθμισης στα πλαίσια του σχολείου περνά μέσα από την αλληλεπίδραση του παιδιού με τους γονείς, τους δασκάλους, τους συμμαθητές και το κοινωνικό περιβάλλον. Το μεταγιγνώσκειν είναι ουσιαστικό συστατικό της αυτό-ρύθμισης τόσο από την άποψη της καθοδήγησης του γνωστικού ελέγχου όσο και της χρήσης γνωστικών και μεταγνωστικών στρατηγικών για τον έλεγχο της μάθησης. Η διδασκαλία που προσφέρει υποστηρικτικό πλαίσιο στην μάθηση συντελεί στην προοδευτική μετακίνηση από την έτερο-ρύθμιση προς την αυτό-ρύθμιση του μαθητή. Το άριστο υποστηρικτικό πλαίσιο διαθέτει ευελιξία, ευαισθησία και ανταπόκριση. Ένα άριστο υποστηρικτικό πλαίσιο προϋποθέτει θετική , συναισθηματική σχέση μαθητή – δάσκαλου, παιδιού- γονιών και συνομηλίκων. Οι δάσκαλοι με κύρος συμβάλλουν στην ανάπτυξη καλών μαθησιακών αποτελεσμάτων των μαθητών.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Οι συμπεριφορές των γονιών και των δασκάλων εκδηλώνονται μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον και μεταδίδουν αντιλήψεις προσωπικές και του κοινωνικοπολιτισμικού περιβάλλοντος στο οποίο ζουν.

ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΑΥΤΟ-ΡΥΘΜΙΣΗ Οι άνθρωποι στην πορεία της ζωής τους είναι « δράστες» της ανάπτυξής τους, κάνουν επιλογές και διαχειρίζονται τις αποτυχίες τους με : τον πρωτογενή έλεγχο, ο οποίος κατευθύνεται προς τον εξωτερικό κόσμο. τον δευτερογενή έλεγχο ο οποίος κατευθύνεται προς τον εαυτό του ατόμου. Η δια βίου αυτό-ρύθμιση είναι μια διαρκής διεργασία βελτιστοποίησης του ταιριάσματος του ανθρώπου με το περιβάλλον του.

ΑΥΤΌ-ΡΥΘΜΙΖΟΜΕΝΗ ΜΑΘΗΣΗ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΥΤΌ-ΡΥΘΜΙΖΟΜΕΝΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Συντονισμός και αλληλεπίδραση μεταξύ προσωπικών , συμπεριφορικών και περιβαλλοντικών στοιχείων. ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΥΤΌ-ΡΥΘΜΙΖΟΜΕΝΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Πρόνοια: Στοχοθεσία Στρατηγικός σχεδιασμός Προσωπικές πεποιθήσεις Προσανατολισμός στόχου Ενδογενές ενδιαφέρον Συμπεριφορά ή βουλητικός έλεγχος : Επικέντρωση της προσοχής στο έργο Εφαρμογή στρατηγικών ή μαθησιακών μεθόδων Αυτό-αναλογισμός Αυτό-αξιολόγηση Αιτιακές αποδόσεις Αντιδράσεις προς τον εαυτό Προσαρμογή στα νέα δεδομένα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΥΤΌ-ΡΥΘΜΙΣΗ Οι μεταγνωστικές διεργασίες δημιουργούν ένα θυμικό- γνωστικό ενδογενές πλαίσιο αναφοράς που καθοδηγεί το άτομο στην αυτό-ρύθμιση.

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΗΣ ΑΥΤΌ-ΡΥΘΜΙΣΗΣ Η αυτό-ρύθμιση της μάθησης είναι μία διεργασία η οποία έχει αφετηρία τα πρώτα σχολικά χρόνια κ συνεχίζεται καθ΄όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου είτε σε σχολικά είτε σε εξωσχολικά πλαίσια μάθησης .

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΌ-ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Οι παρεμβάσεις που πραγματοποιούνται με στοχο την αυτο-ρύθμιση της μάθησης καθοδηγούνται από τις παρακάτω παραδοχές (Zimmerman, 1998): Η συστηματική διδασκαλία στρατηγικών κάθε τύπου οδηγεί σε ανεξάρτητη χρήση από το μαθητή διευκολύνοντας την αυτό-ρύθμιση της μάθησης. Η εξάσκηση σε στρατηγικές και η επανατροφοδότηση για την αποτελεσματικότητα των στρατηγικών προάγουν την μάθηση. Η αυτό-παρακολούθηση είναι αναγκαία ήδη από την έναρξη ενασχόλησης με ένα έργο και το σχεδιασμό της απάντησης μέχρι την παραγωγή της απάντησης και την αξιολόγησή της. Η κοινωνική υποστήριξη μπορεί να προέρχεται από τους δασκάλους, τους συμμαθητές, τους γονείς. Η αναλογιστική (στοχαστική) εξάσκηση είναι σημαντικό συστατικό της αυτό-ρυθμιζόμενης μάθησης.

ΑΥΤΌ-ΡΥΘΜΙΖΟΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Ο δάσκαλος χρειάζεται και ο ίδιος να διαθέτει αυτό-ρύθμιση της διδασκαλίας. Οι πεποιθήσεις του δασκάλου καθορίζουν τους στόχους διδασκαλίας, την εκτέλεση της διδασκαλίας και την αυτό-αξιολόγηση μετά την διδασκαλία. Γενικότερα, για να επιτευχθούν οι στόχοι της διδασκαλίας χρειάζεται οι διδακτικές μέθοδοι να είναι ενεργητικές, προσανατολισμένες προς την κατανόηση και ενταγμένες σε θεματικά γνωστικά πεδία. Προς αυτές τις κατευθύνσεις είναι προσανατολισμένες οι μέθοδοι διδασκαλίας : γνωστική μαθητεία, κοινότητα μαθαινόντων, κριτική ανάγνωση. Δύο παραδείγματα άλλων μεθόδων διδασκαλίας: στρατηγικές διδασκαλίας για την αυτό-ρύθμιση των μαθητών Γραφή εργασιών Το μοντέλο της αυτό-ρυθμιζόμενης ανάπτυξης στρατηγικών στη γραφή

6 ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΥΤΌ-ΡΥΘΜΙΖΟΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ( ΑΡΑΣ: Harris & Graham, 1992, 1996) Απόκτηση βασικής γνώσης Συζήτηση Παραδειγματική παρουσίαση Απομνημόνευση Υποστήριξη Ανεξάρτητη επιτέλεση Η διδασκαλία γραφής δοκιμίου με την μέθοδο αυτή προϋποθέτει: Αλληλεπίδραση δασκάλου-μαθητή Εξατομίκευση Διδασκαλία με βάση το κριτήριο Αναπτυξιακή πορεία

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η αυτό-ρύθμιση της συμπεριφοράς είναι ένα ευρύτατο θέμα το οποίο καλύπτει κάθε έκφανση στοχοκατευθυνόμενης δράσης σε όλες τις ηλικίες.

Ευχαριστούμε πολύ!