Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2009-2010 Σταύρος Ιωαννίδης Άγγελος Τσακανίκας Στελίνα Χατζηχρήστου Παγκόσμιο Παρατηρητήριο Επιχειρηματικότητας GEM Παρατηρητήριο Επιχειρηματικότητας Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών Με την υποστήριξη 7 Δεκεμβρίου 2010

Συντονισμός: London Business School & Babson College (ΗΠΑ) Το ερευνητικό πρόγραμμα GEM (Global Entrepreneurship Monitor/ Παγκόσμιο Παρατηρητήριο Επιχειρηματικότητας) Το μοναδικό πρόγραμμα που μετρά την επιχειρηματικότητα σε διαχρονική βάση παγκοσμίως (1999-...) Συντονισμός: London Business School & Babson College (ΗΠΑ) 54 χώρες το 2009 Η Ελλάδα συμμετέχει από το 2003 μέσω του ΙΟΒΕ Στόχοι έργου: Να μετρήσει το επίπεδο επιχειρηματικότητας σε μια χώρα και να εξηγήσει τις διαφορές που εμφανίζονται ανάμεσα στις εξεταζόμενες χώρες Να αποκαλύψει τους παράγοντες που οδηγούν σε ικανοποιητικά επίπεδα επιχειρηματικότητας σε μία χώρα Να προτείνει πολιτικές που μπορούν να ενισχύσουν τα επίπεδα επιχειρηματικότητας σε μια χώρα

Η επιχειρηματικότητα στο πλαίσιο του GEM Συνολική επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων (TEA index) Δυνητικός επιχειρηματίας: Γνώσεις & ικανότητες Επίδοξος επιχειρηματίας Βρίσκεται στην έναρξη του εγχειρήματος Νέος (επιχείρηση < 3,5 ετών) Καθιερωμένος > 3,5 ετών) Σύλληψη ιδέας Δημιουργία επιχείρησης Επιβίωση Ευρύ φάσμα «επιχειρηματικότητας»: Η επιχειρηματικότητα ξεκινά πολύ πριν ένα εγχείρημα γίνει λειτουργικό Μονάδα ανάλυσης: ο επιχειρηματίας

Η επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων (νέοι & επίδοξοι επιχειρηματίες) το 2009 (95% διάστημα εμπιστοσύνης) Ελλάδα: 8,8% του πληθυσμού 18-64 ετών (~610.000 άτομα) μείωση συγκριτικά με 2008, αλλά 2η υψηλότερη επίδοση την τελευταία 5ετία Χώρες Α: βασίζονται σε φτηνούς παραγωγικούς συντελεστές Χώρες Β: βασίζονται στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας Χώρες Γ: βασίζονται στην καινοτομία

Βασικοί δείκτες επιχειρηματικότητας, Ελλάδα 2009 (% πληθυσμού ηλικίας 18-64 ετών) Αύξηση καθιερωμένης -> αύξηση συνολικής επιχειρηματικότητας Συνολική επιχειρηματικότητα: σχεδόν 2πλάσια από χώρες καινοτομίας Αύξηση πρόθεσης έναρξης: καταφύγιο από δυσμενείς εργασιακές ευκαιρίες; Κυριότερη αιτία αναστολής επιχειρηματικής δραστηριότητας: μειωμένη κερδοφορία (45,7%)

Κίνητρα: ανάγκη & ευκαιρία Επιχειρηματικότητα ανάγκης: 25% (33,4% το 2008): μείωση λόγω γενικότερης πτώσης, αλλά το 27% των εγχώριων επιχειρηματιών αρχικών σταδίων δηλώνει κίνητρο ανάγκη & και ευκαιρία => «συγκεκαλυμμένη» επιχειρηματικότητα ανάγκης εντονότερο κίνητρο η ανάγκη στην Ελλάδα: μέσος όρος Χωρών Καινοτομίας 17%. παρά τις πρώτες ενδείξεις της κρίσης, οι επιχειρηματίες αρχικών σταδίων στην Ελλάδα εξακολουθούσαν να αντιλαμβάνονται κάποιες ευκαιρίες στο οικονομικό περιβάλλον Επιχειρηματικότητα ευκαιρίας: 47% (39,5% πέρυσι) αύξηση εισοδήματος (26,8%) επιθυμία για μεγαλύτερη εργασιακή ανεξαρτησία: 20% (14,5% το 2008) Αντίθετα, ο ευρωπαίος επιχειρηματίας ευκαιρίας επιθυμεί μεγαλύτερη εργασιακή ανεξαρτησία παρά δείχνει δυσαρεστημένος από το τρέχον εισόδημά του

Κλαδική διάσταση νέων εγχειρημάτων 2009 Προϊόντα/ υπηρεσίες προς καταναλωτές: σημαντική μείωση από πέρυσι (58,0%) Ενθαρρυντική αύξηση στη μεταποίηση/ βιομηχανική δραστηριότητα (23% το 2008)

Ποιοτικά χαρακτηριστικά προοπτικές δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας Το 2009: 42% ατομικές επιχειρήσεις, αλλά και 43% έως και 5 υπαλλήλους προοπτικές 5ετίας: σχεδόν τα 2/5 δε θα προσφέρουν εργασία, αλλά το 1/5 προσβλέπει σε 6-19 νέες θέσεις καινοτομία προϊόντος: μόλις 13% εντελώς καινοτόμο προϊόν (χαμηλότερη επίδοση στις χώρες καινοτομίας) ένταση ανταγωνισμού: μόλις το 7% δημιουργεί μια νέα αγορά (νησίδες αγοράς) επίπεδο της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται σε διαδικασίες/τρόπο παραγωγής κτλ: φτωχές επιδόσεις (τεχνολογίες τουλάχιστον 5ετίας: 58%, τεχνολογίες το πολύ ενός έτους: 10,3% )

Ποιος είναι ο επιχειρηματίας αρχικών σταδίων στην Ελλάδα το 2009; Άντρας, 25-34 ετών, απόφοιτος Λυκείου, ανώτερου εισοδηματικού επιπέδου (αυξημένες δυσκολίες χρηματοδότησης;) Γυναικεία επιχειρηματικότητα: 6% vs. 7,7% πέρυσι 4ο υψηλότερο % ανάμεσα στις χώρες καινοτομίας 34% των επιχειρηματιών αρχικών σταδίων είναι γυναίκες (39% το 2008) Εντονότερη η ανάγκη ως κίνητρο για τις γυναίκες

Προσωπικά χαρακτηριστικά 60% : επαφή με πρότυπα επιχειρηματικότητας Αλλά, μεγάλα τμήματα του πληθυσμού εξακολουθούν να μην έχουν επαφή με πρότυπα επιχειρηματικότητας Υψηλή Αυτοπεποίθηση για τις επιχειρηματικές γνώσεις και ικανότητες για έναρξη επιχείρησης: 58%, 2η υψηλότερη παγκοσμίως Χαμηλότερη αυτοπεποίθηση στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες Αλλά και σταθερά στις πρώτες θέσεις παγκοσμίως στο φόβο της αποτυχίας: 45% φοβούνται την αποτυχία και αποθαρρύνονται για επιχειρηματική δραστηριότητα 33,8% πιστεύει στην ύπαρξη καλών επιχειρηματικών ευκαιριών βραχυπρόθεσμα

Κοινωνική Επιχειρηματικότητα Επιχειρηματικές δραστηριότητες με κοινωνικούς ή περιβαλλοντικούς στόχους ανακούφιση μειονεκτικών ομάδων ανακύκλωση λειτουργία πολιτιστικών χώρων παροχή υπηρεσιών φροντίδας κατ’ οίκον σε ηλικιωμένους και αρρώστους Ελλάδα: 1,9% του πληθυσμού (χώρες GEM 1,8%) Προφίλ κοινωνικού επιχειρηματία: Μικρή απόκλιση μεταξύ των φύλων (άνδρες υπερτερούν) Νέος, υψηλού μορφωτικού επιπέδου, ανώτερο εισοδηματικό κλιμάκιο Χαρακτηριστικά κοινωνικής επιχείρησης στην Ελλάδα: Το 1/3 παράγει καινοτόμα προϊόντα & καινοτόμο τρόπο παραγωγής ~ μισές δρουν σε εξειδικευμένη αγορά ή/και στοχεύουν σε συγκεκριμένη ομάδα πελατών (niche market/customers)

Επιπτώσεις της κρίσης στην επιχειρηματικότητα Βαθμός δυσκολίας σχετικά με την ίδρυση και την ανάπτυξη μιας επιχείρησης το 2009 έναντι του 2008 Επίπτωση της κρίσης στον αριθμό των επιχειρηματικών ευκαιριών ίδρυση μιας νέας επιχείρησης 69% των επιχειρηματιών κάθε τύπου (καθιερωμένοι και αρχικών σταδίων) κρίνουν πως το 2009 κάτι τέτοιο ήταν συγκριτικά δυσκολότερο ~ 10% επιχειρηματιών (καθιερωμένοι και αρχικών σταδίων): πολύ λιγότερες δυσκολίες το 2009 για να ιδρύσει επιχείρηση διατήρηση/ανάπτυξη ήδη υφιστάμενων επιχειρήσεων: δυσκολότερη για τους καθιερωμένους Όμως 13% των καθιερωμένων και 17,5% των επιχειρηματιών αρχικών σταδίων αναγνωρίζουν ευκαιρίες ανάπτυξης μιας επιχείρησης εν μέσω της επικρατούσας κρίσης

Επιπτώσεις ανά κλάδο Επιπτώσεις της κρίσης στις επιχειρηματικές ευκαιρίες, σύμφωνα με τους Έλληνες επιχειρηματίες, 2009 (% θετικών απαντήσεων) Συντελεστής Σημαντικότητας λαμβάνει τιμές από -100 (αν όλοι απαντούσαν ότι η κρίση οδήγησε σε λιγότερες επιχειρηματικές ευκαιρίες) έως +100 (αν όλοι απαντούσαν ότι η κρίση οδήγησε σε περισσότερες επιχειρηματικές ευκαιρίες)

Ευκαιρίες εν μέσω κρίσης; Οι επιχειρηματίες αρχικών σταδίων που δηλώνουν πως αναγνωρίζουν περισσότερες ευκαιρίες το 2009 vs. 2008 είναι: εξωστρεφείς (το 35% έχει πάνω από τα ¾ του πελατολογίου στο εξωτερικό) αυξημένη καινοτομικότητα προϊόντος (πάνω από τα 2/3 αυτών) ½ δραστηριοποιείται σε μια αγορά με λίγους ή και κανέναν ανταγωνιστή Διακατέχονται σε μικρότερο βαθμό από το φόβο της αποτυχίας (1/4 έναντι 1/3 στο σύνολο του πληθυσμού) Το μικρό δείγμα επιχειρηματιών αρχικών σταδίων που απάντησε ότι η κρίση έχει δημιουργήσει ευκαιρίες, δεν επιτρέπει στατιστικά συνεκτική ερμηνεία των αποτελεσμάτων.

Συνθήκες Ανάπτυξης Επιχειρηματικότητας Αξιολόγηση από Έλληνες Εμπειρογνώμονες Εννέα Συνθήκες: αντικατοπτρίζουν κύρια χαρακτηριστικά της κοινωνικό-οικονομικής κατάστασης & επιδρούν σημαντικά στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας Χρηματοοικονομική Στήριξη της Επιχειρηματικότητας Κυβερνητικές Πολιτικές Κυβερνητικά Προγράμματα Εκπαίδευση & Κατάρτιση Έρευνα & Ανάπτυξη Εμπορική και Επαγγελματική Υποδομή Ανταγωνιστικότητα Εγχώριας Αγοράς- Διευκόλυνση Εισόδου Πρόσβαση σε Υλικές Υποδομές Κουλτούρα και Νοοτροπία

Αποτελέσματα για την Ελλάδα Θετική αξιολόγηση εμπορικών και υλικών υποδομών Στον αντίποδα: κυβερνητικές ρυθμίσεις, η εκπαίδευση Α’ και Β’ βαθμίδας και η Έρευνα & Ανάπτυξη. Αναμενόμενα αποτελέσματα: διαχρονική καχεξία στην εκπαίδευση και στην ενθάρρυνση της Έρευνας & Ανάπτυξης => ανάγκη άμεσης αλλαγής κατεύθυνσης: «τρίγωνο της γνώσης» (Παιδεία-Έρευνα-Καινοτομία) καθορίζει τη μακροχρόνια ανταγωνιστικότητα και οικονομική επίδοση μιας χώρας

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας Πληροφορίες για το GEM: www.gemconsortium.org Η Έκθεση του ΙΟΒΕ είναι προσβάσιμη στο: www.iobe.gr ioannides@iobe.gr atsakanikas@iobe.gr chatzichristou@iobe.gr