ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΑΣ Γρηγόρης Κασσερόπουλος

1.(α)Παραδείγματα «εκφράσεων» από Ιλιάδα, Οδύσσεια ή άλλα αντικείμενα

Η τεχνική της «έκφρασης» Η περιγραφή ενός έργου φανταστικού ή πραγματικού   και γενικότερα ενός έργου των εικαστικών τεχνών ονομάζεται «έκφραση». Ο όρος προέρχεται από την αρχαία ελληνική γραμματεία («έκφρασις»). Κατά την αρχαιότητα «εκφράσεις» ονομάζονταν οι περιγραφές (π.χ. ανθρώπων, τόπων, αντικειμένων, εποχών  κτλ.) Οι σοφιστές μάλιστα, τις χρησιμοποιούσαν και ως ασκήσεις, προκειμένου να ελέγξουν τις ρητορικές ικανότητες των μαθητών τους. Στόχος της εκφράσεως ήταν να παρουσιάσει ολοζώντανο το οποιοδήποτε αντικείμενο στον αναγνώστη ή στον ακροατή.

Ο ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ Στόμιο πήλινου Σκηνή από την τανία «Troy» αμφορέα του 650 π.Χ., Μύκονος (πρόσφατη φωτογραφία του Δούρειου Ίππου, στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου της Τροίας!)

Ο Δούρειος ίππος (δούρειος=ξύλινος) ως συμβάν ανήκει στον Τρωικό πόλεμο, όπως τον αφηγείται ο Βιργίλιος στο έπος της Αινειάδας. Τα γεγονότα που αφηγείται στην προκειμένη περίπτωση λαμβάνουν χώρα μετά την Ιλιάδα του Ομήρου και πριν την Οδύσσεια και την κύρια αφήγηση της Αινειάδας. Στα έπη Μικρά Ιλιάς και Ιλίου Πέρσις προβάλλεται ως κατασκευαστής του αλόγου ο Επειός, ο γιος του Πανοπέα από τη Φωκίδα, κατόπιν συμβουλής της ίδιας της Αθηνάς.

Το υφαντό της Ελένης Το υφαντό της Ελένης δε δηλώνει μόνο πόσο αισθητός είναι ο πόλεμος στο εσωτερικό της πόλης, αλλά και πόσο αυτός απασχολεί την ηρωίδα, που αισθάνεται υπεύθυνη για όσα συμβαίνουν. Το γεγονός μάλιστα ότι το υφαντό απεικονίζει όσα υποφέρουν για χάρη της («εξ αφορμής της») οι Αχαιοί και οι Τρώες προσδίδει στην ύφανση τους ακόμη πιο τραγική διάσταση.

Το υφαντό της Πηνελόπης Στα Ομηρικά έπη, η πιστή σύζυγος του Οδυσσέα, η Πηνελόπη, προκειμένου να καθυστερήσει τους επίδοξους μνηστήρες, που καραδοκούσαν να αναλάβουν το βασίλειο της Ιθάκης, ολημερίς ύφαινε στον αργαλειό, ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε υφάνει, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να αποφύγει να παραδώσει την τεράστια περιουσία του Οδυσσέα, στα χέρια κάποιου άλλου.

Η περόνη Οδυσσέα Στη ραψωδία τ, όπου βλέπουμε το πρώτο μέρος της συζυγικής ομιλίας, ο Οδυσσέας, που δεν φανερώνεται ακόμα στη γυναίκα του λέει πως γνώρισε τον άνδρα της. Φορούσε κόκκινο χιτώνα που είχε καρφίτσα ολόχρυση με σκαλίσματα και δύο θηλυκωτήρια (τ, 225-227). Στο άκουσμα των λόγων η Πηνελόπη αναγνωρίζει αυτό το στολισμό και λέει πως μόνη της έραψε την ολόχρυση περόνη για στολίδι (στ. 257). Στην περίπτωση αυτή η περόνη είναι το σημάδι αναγνώρισης του συζύγου που λείπει από το σπίτι πολύ καιρό, ένα θέμα που θα γίνει ιδιαίτερα αγαπητό αργότερα στη δημοτική ποίηση.

225 χλαῖναν πορφυρέην οὔλην ἔχε δῖος Ὀδυσσεύς, διπλῆν: αὐτάρ οἱ περόνη χρυσοῖο τέτυκτο αὐλοῖσιν διδύμοισι: πάροιθε δὲ δαίδαλον ἦεν: ἐν προτέροισι πόδεσσι κύων ἔχε ποικίλον ἐλλόν, ἀσπαίροντα λάων: τὸ δὲ θαυμάζεσκον ἅπαντες, Τον Οδυσσέα το θείο με κόκκινο, σγουρό μαντί θυμούμαι, διπλόφαρδο, ψηλά που το 'κλεινε χρυσό το κλειδωτήρι με δυο θηλύκια, κι είχε απάνω του στολίδι σκαλισμένο' σκύλος στα δυο του πόδια παρδαλό κρατούσε λαφομόσκι, που όπως το δάγκανε, σπαρτάριζε᾿ κι όλοι θαμάζαν που ήταν 230 ὡς οἱ χρύσεοι ἐόντες ὁ μὲν λάε νεβρὸν ἀπάγχων, αὐτὰρ ὁ ἐκφυγέειν μεμαὼς ἤσπαιρε πόδεσσι. τὸν δὲ χιτῶν᾿ ἐνόησα περὶ χροὶ̈ σιγαλόεντα, οἷόν τε κρομύοιο λοπὸν κάτα ἰσχαλέοιο: τὼς μὲν ἔην μαλακός, λαμπρὸς δ᾿ ἦν ἠέλιος ὥς από χρυσάφι, κι όμως έβλεπες το σκύλο να το πνίγει, και να ταράζει αυτό τα πόδια του, ζητώντας να γλιτώσει θυμούμαι εφόρειε κι ένα λιόφωτο χιτώνα στο κορμί του, τη γυαλιστή τη φλούδα ως να 'βλεπες από ξερό κρομμύδι' τόσο αγανός μαθές σου φάνταζε, να λάμπει σαν τον ήλιο.

Το τόξο του Οδυσσέα Στην ελληνική μυθολογία ο Ίφιτος που ήταν ο πρωτότοκος γιος του Ευρύτου από την Οιχαλία συνδέεται με τον μυθικό κύκλο του Ηρακλή και αναφέρεται μεταξύ των Αργοναυτών. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Ίφιτος κληρονόμησε το θεϊκό τόξο, δώρο του Απόλλωνα, και το δώρισε στον Οδυσσέα, από τον οποίο έλαβε σε αντάλλαγμα δόρυ και ξίφος. Με το τόξο του Ιφίτου ο Οδυσσέας εξόντωσε τους μνηστήρες της Πηνελόπης. Υποκινημένη από την Αθηνά, η Πηνελόπη πήρε από την αίθουσα κειμηλίων το τόξο του Οδυσσέα, θρήνησε κρατώντας το, κατέβηκε στο «μέγαρο» και προκήρυξε αγώνα μεταξύ των μνηστήρων με έπαθλο την ίδια· δήλωσε δηλαδή ότι θα παντρευόταν αυτόν που θα τεντώσει το τόξο και θα περάσει το βέλος μέσα από δώδεκα πελέκια

Τα ρούχα και τα κοσμήματα της Ήρας Θεϊκό μαντί κατόπι εφόρεσε, που 'χε η Αθηνά φασμένο δουλεύοντας το για χατίρι της με περισσά κεντίδια, 180 και με χρυσά στο στήθος στέριωνε ψηλά θηλυκωτήρια. Τη ζώνη που εκατό τη στόλιζαν φούντες τρογύρα εζώστη, και σκουλαρίκια πέρασε έπειτα στα τρυπημένα αφτιά της, τρίπετρα, μόρικα, που η χάρη τους στραφτάλιζε περίσσια. Φοράει κεφαλοπάνι η αρχόντισσα θεά από πάνω ακόμα, αφόρετο, πανώριο, κάτασπρο, καθώς του γήλιου η λάμψη, και με σαντάλια πόδεσε όμορφα τ᾿ αστραφτερά της πόδια.

Η Ήρα, για να αποσπάσει την προσοχή του Δία, έτσι ώστε ο Ποσειδώνας να βοηθήσει τους Αργίτες ανενόχλητος, βάζει σε ενέργεια τα θέλγητρά της. Καλλωπίζεται, φοράει τα κοσμήματά της, δανείζεται μ' ένα μικρό ψέμα τη μαγική ζώνη της Αφροδίτης και πετυχαίνει τη συνεργασία του Ύπνου. Παρασύρει έτσι τον Δία πάνω στην Ίδη σ' ένα ερωτικό παιχνίδι, καθώς είναι κρυμμένοι και οι δυο μέσα σ' ένα χρυσό σύννεφο. Ύστερα από αυτό ο Κρονίδης αποκοιμιέται βαθιά. Αμέσως ο Ύπνος ειδοποιεί τον Ποσειδώνα ότι μπορεί ελεύθερα πλέον να βοηθήσει τους Έλληνες.

Η ασπίδα του Αγαμέμνονα Λ 32-40 Κι εβόησε των Αχαιών ν' αρματωθούν ο Ατρείδης. Και με χαλκόν αστραφτερόν ο ίδιος οπλιζόταν. Τα σκέλη πρώτα με λαμπρές κνημίδες έζωσ' όλα όπου εθηλυκώνονταν με ολάργυρες περόνες. Το στήθος σκέπασ' έπειτα με θώρακα οπού δώρον φιλοξενίας άλλοτε του έδωκε ο Κινύρας, ότι το μέγα άκουσμα στην Κύπρον είχε φθάσει που αρμένιζαν οι Αχαιοί ν' ανέβουν εις την Τροίαν. Όθεν εφιλοδώρησεν αυτός τον βασιλέα και δώδεκα είχε ο θώρακας κλωστές από χρυσάφι, δέκ' από μαύρον χάλυβα κι είκοσι κασσιτέρου. Και δράκοντες χαλυβικοί τρεις από κάθε μέρος ως τον λαιμόν απλώνονταν, ως Ίριδες, που ο Δίας σταίνει στα νέφη φοβερό σημάδι στους ανθρώπους. Και από τους ώμους κρέμασε το ξίφος, που η λαβή του άστραπτε χρυσοκόμπωτη κι είχε αργυρήν την θήκην, με κρεμαστάρια ολόχρυσα καλά συναρμοσμένην. Κι εύμορφην, πολυδαίδαλην, σκέπην ανδρών, ασπίδα 32 επήρε, και την έζωναν χάλκινοι κύκλοι δέκα. Κι είκοσιν ήσαν ομφαλοί λαμπροί του κασσιτέρου λευκοί κι ένας χαλύβδινος εμαύριζε στην μέσην. Στον γύρον ήταν η Γοργώ με τ' άγριο κοίταγμά της τρομακτικόν και ολόγυρα με την Φυγήν ο Φόβος. Τον τελαμώνα είχε αργυρόν. Και δράκοντας επάνω εστρέφετο από χάλυβα, και τρεις από τον μόνον λαιμόν φυτρώνουν κεφαλές αντίστροφα γυρμένες. 40 Με κράνος τετραφάληρον την κεφαλήν του σκέπει και με την χήτην σείετο φρικτός επάν' ο λόφος. Επήρε δυο κοφτερά κοντάρια χαλκοφόρα κι η λάμψις απ' τες άκρες των κτυπούσε στον αιθέρα. Τότ' εβροντήσαν η Αθηνά κι η Ήρα να τιμήσουν των πολυχρύσων Μυκηνών τον μέγαν βασιλέα.

Η ασπίδα του Αίαντα 219-224 Και ο Αίας επροχώρησε μ' ασπίδα ωσάν πύργον, χάλκινην μ' επτά δέρματα που του έκαμε ο Τυχίος των σκυτοτόμων έξοχος, εγκάτοικος στην Ύλην, λαμπρήν την ετεχνούργησεν επτάδιπλην με δέρμα δυνατών ταύρων, κι έβαλε δίπλαν χαλκού ογδόην. Αυτήν στα στήθη επρόβαλεν ο Τελαμώνιος Αίας.

Η Ασπίδα του Δία και της Αθηνάς Ε 738 - 742 Κι η Αθηνά, κόρη σεμνή του αιγιδοφόρου Δία, εις του πατρός το έδαφος τον πέπλον απολνάει τον αγανόν, τον πλουμιστόν που'χε ποιήσει εκείνη. Στους ώμους βάζει την φρικτήν, την κροσωτήν ασπίδα, 738 πόχει τριγύρω την Φυγήν κι η Έρις είναι μέσα. Η Δύναμις και ο Διωγμός, οπού καρδιές παγώνει, και της Γοργούς η κεφαλή, τρομακτικό και μέγα τέρας, που δείχνει των θνητών ο αιγιδοφόρος Δίας. 742

1.(β). Επίσκεψη σε κάποιο μουσείο και δημιουργία μικρού καταλόγου έργων τέχνης που θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο «έκφρασης».

Μουσείο Βεργίνας

1.Λάρνακα του Φιλίππου

2.Η ασπίδα του Φιλίππου

3.Η πανοπλία του Φιλίππου

Η «Δέσποινα των Αιγών»