Γεώργιος Ζέρβας, Καθηγητής ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ: «Ανάπτυξη σύγχρονης κτηνοτροφίας και αξιοποίηση των προϊόντων αυτής στην Περιφέρεια της Πελοποννήσου» Γεώργιος Ζέρβας, Καθηγητής Διευθυντής Εργαστηρίου Φυσιολογίας Θρέψεως & Διατροφής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Στη χώρα μας εκτρέφεται το: 10% των προβάτων της ΕΕ (Μ. Βρετανία: 39%, Ισπανία: 25%, Γαλλία: 11%) 45% των αιγών (Ισπανία: 25%, Γαλλία:10,4%, Ιταλία: 8,3%) Ετήσιο ποσό επιδοτήσεων: 240 εκατ. ευρώ (100% από ΕΕ)

Η αιγοπροβατοτροφία μας παράγει το: Το 30% του συνολικού παραγόμενου αιγοπρόβειου γάλακτος στην ΕΕ (χωρίς να υπάρχει ποσόστωση). (Ιταλία: 26%, Γαλλία: 20%, Ισπανία: 17%) Το 12% του συνολικά παραγόμενου αιγοπρόβειου κρέατος στην ΕΕ.

Κατανομή παραγομένου αιγοπρόβειου γάλακτος Χώρα Πρόβειο Αίγειο Ελλάδα 24,5 (2) 20,2 (3) Γαλλία 9,2 24,3 Ισπανία 14,0 Ιταλία 28,5 8,1 Ρουμανία 12,0 -

Κατανομή παραγομένου αιγοπροβείου κρέατος (%) Χώρα Πρόβειο Αίγειο Ελλάδα 9,8 (4) 55,4 (1) Γαλλία 11,8 11,6 Ισπανία 17,2 17,9 Μ. Βρετανία 39,0 0,4 Κύπρος 5,0

To 95% των αιγοπροβάτων είναι αμελγόμενα (9 εκατ. πρόβατα, 4,8 εκατ Το 80% των εκμεταλλεύσεων βρίσκεται σε μειονεκτικές περιοχές (90% των προβάτων και το 90% των αιγών) Παράγονται 752.000 τόνοι προβείου (40%) και 395.000 τόνοι αιγείου (21%) γάλακτος, το οποίο πηγαίνει κατά κύριο λόγο για παραγωγή τυριών (το 90% του προβείου και το 80% του αίγειου) 21 πιστοποιημένα τυριά ΠΟΠ

Παραγωγή φέτας ΠΟΠ (σε τόνους) Παραγωγή φέτας ΠΟΠ (σε τόνους) Πηγή: ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ

Πλαίσιο λειτουργίας του κλάδου-προϋποθέσεις Ποιοτικά και ασφαλή για τον καταναλωτή προϊόντα (γάλα - κρέας) Ελάχιστη περιβαλλοντική επιβάρυνση (αειφορία φυσικών νομευτικών πόρων – διαχείριση αποβλήτων κτηνοτροφικών μονάδων) Διασφάλιση ευζωίας εκτρεφόμενου ζωικού κεφαλαίου (αιγοπροβατοστάσια – συνθήκες στέγασης)

Αποτελεσματική χρησιμοποίηση: εδάφους νερού θρεπτικών συστατικών ενέργειας Μείωση απωλειών (πέψης –μεταβολισμού) Μεγιστοποίηση μετατρεψιμότητας τροφής σε κτηνοτροφικά προϊόντα (αποτύπωμα C) Max αυτονομία σε πρωτεΐνες και ενέργεια

Εκτροφή κατάλληλων ζώων (είδος – φυλή) για κατάλληλα παραγωγικά συστήματα κατά περιοχή υποστηριζόμενα από κατάλληλη διαχείριση. Οικονομική βιωσιμότητα εκτροφών. Max φυσιολογικά όρια (ευζωία – ασθένειες) .

Παραλλακτικότητα παρατηρείται ως προς: Τα εφαρμοζόμενα παραγωγικά συστήματα στην αιγοπροβατοτροφία της χώρας μας παρουσιάζουν μεγάλη παραλλακτικότητα: εκτατικά εντατικά Παραλλακτικότητα παρατηρείται ως προς: τη διατροφή τη διαχείριση τις αποδόσεις το οικονομικό αποτέλεσμα

Εκτατικό σύστημα: Αβελτίωτες φυλές, λιτοδίαιτες, ανθεκτικές Μη ισόρροπη διατροφή (ενέργεια, Ν-χες ουσίες, κλπ.) Χρήση βοσκοτόπων ποικίλης απόδοσης (~50% αναγκών, εποχικότητα) Χαμηλές αποδόσεις Χαμηλή αποτελεσματικότητα Ποιότητα γάλακτος (?) Εξάρτηση από επιδοτήσεις

Εντατικό σύστημα: Βελτιωμένες φυλές, υψηλών απαιτήσεων και αποδόσεων Ισόρροπη διατροφή (±) Υψηλότερη αποτελεσματικότητα Καλύτερη ποιότητα γάλακτος Συνήθως μη εξαρτώμενο από επιδοτήσεις Σημερινή τάση: προς εντατικές, συστηματικές, επιχειρηματικής μορφής εκτροφές (μονάδες)

Προβληματισμοί: Επενδεδυμένο κεφάλαιο Λειτουργικό κόστος μονάδας Κόστος διατροφής (ιδιοπαραγόμενες-αγοραζόμενες) Χημική σύσταση γάλακτος (λ%, πρωτ. %, ΛΟ) Τιμή γάλακτος (σε σχέση με τη χημική σύσταση)

Αδύνατα σημεία της αιγοπροβατοροφίας μας Ανεπαρκής οργάνωση και διαχείριση των μονάδων. Απροθυμία για βελτίωση και ανάπτυξη του κλάδου (από μέρους παραγωγών και Πολιτείας). Πολύ βραδεία τεχνολογική διείσδυση (π.χ. αμελκτικές μηχανές, παγολεκάνες κ.ά.). Σημαντικές απώλειες ζωικού κεφαλαίου από ασθένειες και μειωμένες συνθήκες υγιεινής. Υψηλό κόστος παραγωγής γάλακτος – κρέατος (χαμηλές αποδόσεις –μη ισόρροπη και οικονομική διατροφή).

Μεγάλη ηλικία και το σχετικά χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των κτηνοτρόφων. Διάσπαρτες μονάδες μικρής δυναμικότητας. Ακατάλληλες ή μη λειτουργικές εγκαταστάσεις. Ιδιοκτησιακό καθεστώς βοσκοτόπων-υπερβοσκηση Προβληματικές σχέσεις κτηνοτρόφων-εμπόρων. Ανύπαρκτη στρατηγική marketing προϊόντων αιγοπροβατοτροφίας (κρέατος – τυριών). Ανεπαρκης ενημερωση κτηνοτροφων

Ανεπαρκείς – παραδοσιακές εγκαταστάσεις Εκτατικές εκτροφές: Περισσότρα ζώα με μικρότερες αποδόσεις (επιδοτήσεις) Περιορισμενη ποσοτητα ιδιοπαραγομενων ζωοτροφων Ανεπαρκείς – παραδοσιακές εγκαταστάσεις Xωρίς άδεια λειτουργίας Xωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και νερό

Δυνατά σημεία του κλάδου της αιγοπροβατοτροφίας Μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης (αποδόσεις- διατροφή-ποιμνιοστάσια-μηχανική άμελξη-καλύτερη διαχείριση) Έλλειψη περιορισμών από πλευράς ΕΕ Αυξημένη ζήτηση προϊόντων του κλάδου (τυριά, γιαούρτι κλπ.) Σχετικά εύκολη η μετατροπή των συμβατικών μονάδων σε βιολογικές

Συγκριτική αξιολόγηση αποτελεσματικότητας διατροφής Ετήσιες ανάγκες Κόστος /kg γάλακτος Παραγωγικό σύστημα Γαλακτοπαραγωγή (kg /έτος) Ενέργεια MJ ΚΕΓ ΟΑΟ (kg) MJ ΚΕΓ g OAO Eν. OAO Εκτατικό 150 (1,2) 3.400 53 22,7 353 100 Ημιεντατικό 250 (1,4) 3.850 67 15,4 268 68 76 Εντατικό 350 (1,5) 4.300 81 12,3 231 54 65

Ποσοστιαία κατανομή αναγκών ανάλογα με την παραγωγικότητα Ανάγκες Συντήρησης Ανάγκες Παραγωγής

Εξέλιξη μέσης ημερήσιας γαλακτοπαραγωγής προβατινών (λ= 6%) σε σχέση με το ισορροπο του σιτηρεσιου

Συμπεράσματα Η ανεπαρκής κάλυψη των αναγκών των αιγοπροβάτων και η μη ισόρροπη διατροφή τους (ενέργεια, Ν-χες ουσίες) έχουν αρνητική επίδραση επί της παραγόμενης ποσότητας γάλακτος. Όσο υψηλότερη είναι η παραγωγικότητα των αιγοπροβάτων (γαλακτοπαραγωγή-πολυδυμία) τόσο χαμηλότερο είναι το κόστος παραγωγής των κτηνοτροφικών προϊόντων (γάλακτος-κρέατος)

Μείωση κόστους παραγωγής Παραγωγικότερα ζώα Ισόρροπη διατροφή συμφωνα με τις αναγκες των ζωων (σε Εν και Ν-χες ουσιες) – εκπτυξη max παραγωγικου δυναμικου Ιδιοπαραγόμενες ζωοτροφές Τριφύλλι Συγκαλλιέργεια ψυχανθών – αγρωστωδών* Χρησιμοποίηση υποπροϊόντων (βάμβακος – ηλιόσπορου κλπ.)

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ (2012) Εκτρεφόμενα πρόβατα : 929.000 Εκτρεφόμενα πρόβατα : 929.000 Εκτρεφόμενες αίγες : 589.000 Αριθμός εκμεταλλεύσεων (συνολικά): 7.600 Παραγόμενη ποσότητα γάλακτος Πρόβειο: 80.653 τόνοι (6,5% της χώρας) Αίγειο: 31.092 τόνοι (15,2% της χώρας)

Παραγόμενη ποσότητα γάλακτος ανά νομό της Πελοποννήσου (σε τόνους) Νομός Πρόβειο Αίγειο Αργολίδος 7.264 3.948 Αρκαδίας 9.207 5.299 Κορινθίας 5.900 2.357 Λακωνίας 6.010 7.907 Μεσσηνίας 5.125 614 Αχαΐας 24.490 8.087 Ηλείας 22.658 2.881 Σύνολο 80.654 31.092

Μέση χημική σύσταση γάλακτος Είδος γάλακτος Λίπος % Πρωτεΐνη Λακτόζη ΣΥΑΛ ΟΜΧ* CFU/ml x 1000 Πρόβειο 6,71 5,71 4,74 11,22 452 Αίγειο 5,19 3,88 4,48 9,30 463 Αγελαδινό 3,92 3,23 4,79 8,66 33 *για παρασκευή θερμικά επεξεργασμένου γάλακτος <1500 για προϊόντα χωρίς θερμική επεξεργασία <500

Μεταποιητικές μονάδες αιγοπρόβειου γάλακτος Αργολίδα 23 Ηλεία 20 Αρκαδία 18 Μεσσηνία Αχαΐα 14 Λακωνία 10 Κορινθία 7 ΣΥΝΟΛΟ 110

Μέσο μέγεθος ποιμνίων και μέση ετήσια γαλακτοπαραγωγή (kg) ΝΟΜΟΣ ΠΡΟΒΑΤΑ ΑΙΓΕΣ Μέγεθος ποιμνίου Ετήσια γαλ/γή Αργολίδος Σ 168 207 330 108 Αρκαδίας Σ 200 235 --- ------ Ηλείας Σ Β 127 148 115 113 103 197 118 106 Λακωνίας Σ 165 143 156 240 340 146 Σ: συμβατικές εκτροφές, Β: βιολογικές εκτροφές

Μέγεθος ποιμνίων αιγοπροβάτων και μέση γαλακτοπαραγωγή αυτών (σε kg/έτος) ΝΟΜΟΣ ΠΡΟΒΑΤΑ ΑΙΓΕΣ Αργολίδος Σ 168 (20-580) 207 (100-400) 330 (70-550) 108 (60-350) Αρκαδίας Σ 200 (30-400) 235 --- ------ Ηλείας Σ Β 127 (40-300) 148 (89-240) 115 (42-215) 113 (62-157) 103 (40-150) 197 (113-280) 118 (53-200) 106 (54-221) Λακωνίας Σ 165 (40-480) 143 (130-170) 156 (120-267) (92-223) 240 (45-370) 340 (245-440) 146 (70-280) (88-143) Σ: συμβατικές εκτροφές, Β: βιολογικές εκτροφές

Κύρια χαρακτηριστικά εκτροφών Κυρίως εκτατικές εκτροφές με αβελτίωτα ζώα (αιγών > προβάτων) Κυρίαρχο σύστημα: ποιμενικό Ζώα διασταυρωμένων φυλών (πρόβατα) Οικογενειακές εκμεταλλεύσεις με ίδια απασχόληση Ηλικία κτηνοτρόφων: νέοι - ηλικιωμένοι

Διαπιστώσεις - Προτάσεις Ο κλάδος της αιγοπροβατοτροφίας, αν και ο βασικότερος και σταθερότερος στην πορεία του χρόνου, παραμένει εν πολλοίς στην παραδοσιακή του μορφή χωρίς να παίρνει τη θέση που του αρμόζει και που δικαιούται από κοινωνικο-οικονομικής και πολιτιστικής πλευράς. Στη σύγχρονη απαιτητική εποχή, από πλευράς καταναλωτή και νομοθεσίας, δεν επαρκεί η εμπειρία των κτηνοτρόφων αλλά απαιτείται η συμπλήρωσή της με την επιστημονική γνώση.

Χρειάζεται, λοιπόν, περισσότερο από ποτέ, η στενή συνεργασία των κτηνοτρόφων με τους ειδικούς επιστήμονες για την επίτευξη του επιθυμητού, για τον κτηνοτρόφο, την Περιφέρεια, τη Χώρα, αποτελέσματος.

Τι πρέπει και τι μπορεί να γίνει: 1) Εκσυγχρονισμός των υφιστάμενων μονάδων (περιπτώσεις σχετικά νέων κτηνοτρόφων - ύπαρξη διαδοχής) Βελτίωση ζωικού κεφαλαίου – αποδόσεων Ισόρροπη διατροφή χαμηλού κόστους Χρήση μηχανικής άμελξης, δεξαμενών ψύξης του γάλακτος και εφαρμογή τεχνητής σπερματέγχυσης Βελτίωση συνθηκών λειτουργίας των μονάδων και διαχείρισης των ποιμνίων Οργάνωση κτηνοτρόφων (ομάδες παραγωγών-συμβολαιακή γεωργία-κτηνοτροφία-μεταποίηση)

2) Ίδρυση νέων σύγχρονων μονάδων από άτομα νέας ηλικίας και με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο Σύγχρονα αιγοπροβατοστάσια, Επιλογή κατάλληλης, για κάθε περίπτωση, φυλής Ορθή διαχείριση μονάδων (αναπαραγωγή-διατροφή-υγιεινή-τεχνητός θηλασμός-βοσκότοποι κλπ.), Αποτελεσματική οικονομική διαχείριση μονάδων (κόστος παραγωγής-επιδοτήσεις-εμπορία προϊόντων) Συμβολαιακή σχεση (γεωργία-κτηνοτροφία-μεταποίηση)

3) Οργάνωση κτηνοτροφικών πάρκων (χώρος ομαδικού σταβλισμού) Το κτηνοτροφικό πάρκο είναι μία έκταση εύκολα προσβάσιμη από τους κτηνοτρόφους με άμεση επαφή με τους βοσκοτόπους για τη βόσκηση των ζώων στην οποία θα οργανωθούν αιγοπροβατοστάσια με όλους τους απαιτούμενους βοηθητικούς χώρους

Βοσκότοπος Αμελκτήριο 1 2 3 4 5 6 8 10 7 9 15 12 11 14 13 16 0: silo τροφοδοσίας, 1-10: ατομικά προβατοστάσια, 11 αποθήκη ΧΖ, 12:παρασκευαστήριο μειγμάτων, 13:γραφείο-κατοικία κτηνοτρόφου, 14: δεξαμενή πρόψυξης γάλακτος, 15:silo αποθήκευσης α΄ υλών, 16: αναρρωτήριο ασθενούντων ζώων

Το κτηνοτροφικό πάρκο θα διαθέτει: Kατάλληλη οδική πρόσβαση Hλεκτροδότηση Yδροδότηση Σύγχρονες λειτουργικές εγκαταστάσεις για ανθρώπους και ζώα Επιστημονική εποπτεία και καθοδήγηση

Σημαντικά καλύτερο οικονομικό αποτέλεσμα λόγω: Εκσυγχρονισμού παραγωγικής διαδικασίας Ανάδειξης ποιότητας προϊόντων (προστιθέμενη αξία) Ομαδικής προμήθειας ζωοτροφών (οικονομια κλιμακος) Οργανωμένης (ομαδική) πώλησης προϊόντων Μικρότερου κόστους υγειονομικής περίθαλψης Xαμηλότερου λειτουργικού κόστους Καλύτερης διαχείρισης βοσκήσιμων εκτάσεων

Γεωπόνοι και κτηνίατροι θα παρακολουθούν τη διατροφή και την υγεία των ποιμνίων. Οι κτηνοτρόφοι θα αλληλοβοηθούνται. Θα έχουν έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση για θέματα που τους αφορούν.

Το κτηνοτροφικό πάρκο αποτελεί πολύ καλή λύση για νέους κτηνοτρόφους ή για μετεγκατάσταση υφιστάμενων μονάδων.

Στόχοι Προγράμματος 5ετούς διάρκειας 2015 - 2020 Στόχοι Προγράμματος 5ετούς διάρκειας 2015 - 2020 Πλήρης εκσυγχρονισμός των υπαρχουσών κτηνοτροφικών (αιγοπροβατοτροφικών) μονάδων τόσο σε ζωικό κεφάλαιο όσο και σε εξοπλισμό (αμελκτήρια, παγολεκάνες κ.ά.) ώστε να γίνουν απολύτως βιώσιμες. Σύνολο: 300 – 400 μονάδες Δημιουργία νέων σύγχρονων μονάδων επιχειρηματικης μορφης κυριως από νεους ανθρωπους Σύνολο : 60 – 70 νέες μονάδες

Δημιουργία κτηνοτροφικών πάρκων αρχικά 10 (~ 2 ανά Νομό) Πρόγραμμα συνεχούς τεχνικής και επιστημονικής υποστήριξης των κτηνοτρόφων από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών σε συνεργασία με τις Διευθύνσεις Αγροτικής Ανάπτυξης και Κτηνιατρικής Πρόγραμμα ανάδειξης προϊόντων (τυροκομικών – κρεατοσκευασμάτων)

Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης Επιλογή κτηνοτρόφων (υφιστάμενων, νέων). Λεπτομερής ενημέρωση των ενδιαφερομένων που θα επιλεγούν (στόχοι, μεθοδολογία υλοποίησης, χρηματοδότηση, λειτουργία κλπ.). Συλλογή στοιχείων για παραδοσιακά προϊόντα ζωικής προέλευσης (γαλακτοκομικά, κρεοσκευάσματα κλπ.)

Προϋποθέσεις-κριτηρια Ηλικία κτηνοτρόφου ή ύπαρξη διάδοχης κατάστασης, Αποδοχή συμβολαιακής σχέσης με τυροκομειο Ανοιχτή προκήρυξη για δημιουργία νέων αιγοπροβατοτροφικών μονάδων ειδικών προδιαγραφων Προϋπολογισμός: ανάλογος του μεγέθους των μονάδων

Κόστος εγκατάστασης αιγοπροβατοστασίου (σε χιλιάδες €) Δυναμικότητα μονάδας σε κεφαλές 200 300 500 600 1.000 1.200 Κτην. πάρκο* Κτήρια 96 150 400 Εξοπλισμός 70 90 130 210 350 Ζωικό κεφάλαιο 34 50 80 160 - Σύνολο (€) 290 410 505 770 850 1.350 € /ζώο 967 820 840 710 540 * 10 αυτόνομες μονάδες με 2.500 συνολικό αριθμό αιγοπροβάτων

Προϋπολογισμός προγράμματος Εκσυγχρονισμός υπαρχουσών μονάδων 350 x 40.000 = 14.000.000 ευρώ Δημιουργία νέων μονάδων: 65 x 400.000= 26.000.000 ευρώ Κτηνοτροφικά πάρκα: 10 x 1.500.000 = 15.000.000 ευρώ Πρόγραμμα υποστήριξης προϊόντων: 500.000 ευρώ Συνολικό κόστος προγράμματος: 55.500.000 ευρώ

Πηγές χρηματοδότησης Κοινοτικά προγράμματα Εθνικά προγράμματα Ίδια συμμετοχή Τραπεζικός δανεισμός Μία πρώτη προσέγγιση Εθνική–Κοινοτική Επιχορήγηση: 50% (27.750.000) Ίδια συμμετοχή : 20% (11.100.000) Δανεισμός : 30% (16.650.000) Σύνολο 100 % 55.500.000 ευρώ

Αναμενόμενα ωφέλη από την εφαρμογή του προγράμματος Για τις κτηνοτροφικές μονάδες Καλύτερο οικονομικό αποτέλεσμα (διατροφή, υγιεινή, αποδόσεις) Καλύτερες συνθήκες εργασίας για τον κτηνοτρόφο Καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τα ζώα

Για τις μεταποιητικές μονάδες Μεγαλύτερη ποσότητα διαθέσιμου γάλακτος Καλύτερης ποσότητας πρώτη ύλη (γάλα) Χαμηλότερο κόστος συλλογής γάλακτος

Γενικότερα για την περιφέρεια (χώρα) Αύξηση πρωτογενούς παραγωγής Αύξηση απασχόλησης νέων ανθρώπων Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας