Γλώσσα και Φυσικές Επιστήμες στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Μαρία Β. Χατζή Σχ. Σύμβουλος 5ης Π.Ε. Ν. Μαγνησίας http://mxatzi02.blogspot.gr/
«δύσκολη» και «ακατανόητη» στους μαθητές; Τι προτείνουμε; Γιατί η γλώσσα των Φ.Ε. είναι «δύσκολη» και «ακατανόητη» στους μαθητές; Τι προτείνουμε;
«εάν για σένα κάποιες ξένες γλώσσες είναι πιο δύσκολες να τις μάθεις σε σύγκριση με κάποιες άλλες αυτό προέρχεται από το γεγονός ότι μοιάζουν λιγότερο με τη γλώσσα που ήδη γνωρίζεις ή οι εμπειρίες που διαθέτεις είναι λιγότερο οικείες. Η Επιστήμη έχει τις δικές της δομές λόγου, τα δικά της ξεχωριστά κειμενικά είδη, τις δικές της πρακτικές. Για το είδος τους δεν είναι περισσότερο πολύπλοκες ή δύσκολες από τις φόρμες άλλων πεδίων. Απλά είναι λιγότερο οικείες, μοιάζουν λιγότερο με αυτά που ήδη γνωρίζουμε» J. Lemke (1993)
Τα χαρακτηριστικά της Γλώσσας των Φ. Ε. Τα χαρακτηριστικά της Γλώσσας των Φ. Ε. Η ιδιαιτερότητα της γλώσσας των Φ.Ε. σχετίζεται το θεματικό περιεχόμενο (thematic content) το ειδικό ύφος (special style) Το ειδικό ύφος διαμορφώνεται λόγω: της χρήσης της επιστημονικής ορολογίας της χρήσης των λέξεων της καθημερινής ζωής στο πλαίσιο της επιστήμης (π.χ σύσταση, ορισμένος, όγκος, βράζω, πήζω) της ονοματοποίησης της γραμματικής π.χ προτίμηση στην παθητική φωνή της συντακτικής δομής της λεξικής πυκνότητας της αποφυγής υφολογικών μορφών / κειμενικών ειδών που συναντώνται σε άλλα είδη της γλώσσας π.χ διήγηση, αφήγηση Lemke (1990), Wellington et al (2001), Κόκκοτας (1998), Κουλαϊδής, Β. κ.ά, (2002), Dimopoulos K. et al, (2005)
Τα κειμενικά είδη στις Φυσικές Επιστήμες Η επιστήμη εστιάζει το ενδιαφέρον της κυρίως στο: πώς είναι οργανωμένος ο κόσμος; αναφορές (reports) γιατί είναι έτσι οργανωμένος; εξηγήσεις (explanations) Βασική διαφορά μεταξύ των δύο κειμενικών ειδών είναι: οι αναφορές εστιάζουν σε πράγματα ενώ οι εξηγήσεις σε διαδικασίες
Τα κειμενικά είδη στις Φυσικές Επιστήμες αναφορές (reports): αποσύνθεσης, περιγραφής λειτουργιών, ταξινόμησης, λίστας ιδιοτήτων εξηγήσεις (explanations) Μετάβαση
Κείμενα-αναφορές ταξινόμησης Δομή κειμένου-αναφοράς ταξινόμησης Α. Γενική ή γενικές προτάσεις για εισαγωγή στο θέμα Β. Πρόταση που εκφράζει ταξινόμηση Γ. Προτάσεις που εκφράζουν ιδιότητες των κατηγοριών Δ. Προτάσεις που εκφράζουν παραδείγματα των κατηγοριών
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ «Η ροή του ηλεκτρικού ρεύματος είναι σε άλλα υλικά ευκολότερη και σε άλλα δυσκολότερη. Τα υλικά, μέσα από τα οποία το ηλεκτρικό ρεύμα ρέει εύκολα, ονομάζονται αγωγοί. Αγωγοί είναι όλα τα μέταλλα, όπως ο σίδηρος, το αλουμίνιο, ο χαλκός και άλλα. Τα υλικά μέσα από τα οποία δεν είναι δυνατή η ροή του ηλεκτρικού ρεύματος ονομάζονται μονωτές. Μονωτές είναι το ύφασμα, το γυαλί και τα πλαστικά». (βιβλίο μαθητή Ε΄τάξης σελ. 62)
Γλώσσα ταξινόμησης Από το γενικό στο μερικό Από το γενικό στο μερικό 1.Τα υλικά σώματα +χωρίζονται + σε στερεά, υγρά και αέρια. Τα υλικά σώματα+ ταξινομούνται+ σε στερεά, υγρά και αέρια. Τα υλικά σώματα+ ταξινομούνται+ ως στερεά, ως υγρά και ως αέρια. 2.Τα υλικά σώματα+ είναι +είτε στερεά είτε υγρά είτε αέρια Τα υλικά σώματα+ είναι+ ή στερεά ή υγρά ή αέρια 3.Υπάρχουν τρεις κατηγορίες υλικών σωμάτων:στερεά, υγρά και αέρια Τα υλικά σώματα ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες: στερεά, υγρά και αέρια 4.Μερικά από τα υλικά σώματα είναι τα αέρια Πολλά υλικά σώματα είναι υγρά Από το μερικό στο γενικό 5.Ένα στερεό +είναι+ υλικό σώμα 6.Τα υγρά +είναι +ένα είδος υλικού σώματος Επιστροφή
Κείμενα επεξηγηματικά /εξήγησης (explanations) Δομή κειμένου Α. Γενική ή γενικές προτάσεις για εισαγωγή στο θέμα Β. Αναφορά στο φαινόμενο ή τη διαδικασία Γ. Πρόταση ή προτάσεις που εκφράζουν (αιτία-αποτέλεσμα) Γ. Προτάσεις που συμπληρώνουν την ερμηνεία /εξήγηση ή δίνουν επιπλέον πληροφορίες
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΕΞΗΓΗΣΗΣ «Τα μεταλλικά αντικείμενα που χρησιμοποιούμε καθημερινά έχουν διάφορα σχήματα. Μία από τις μεθόδους που χρησιμοποιούμε και δίνουμε μορφή στα μέταλλα είναι η χύτευση. Κατά τη χύτευση, το μέταλλο γίνεται υγρό λόγω του ότι θερμαίνεται σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Οι τεχνίτες χύνουν το υγρό μέταλλο στα ειδικά καλούπια και τα αφαιρούν όταν το μέταλλο γίνεται στερεό. Η χύτευση χρησιμοποιείται και για τη μορφοποίηση του γυαλιού, των κεριών και των πλαστικών». (βιβλίο μαθητή Ε΄τάξης σελ. 47)
Γλώσσα αιτίας αποτελέσματος (cause-effect) Α) Ρηματικά με συνδέσμους (αιτιολογικές προτάσεις) Αιτιολογικοί σύνδεσμοι που εισάγουν τις αιτιολογικές προτάσεις είναι οι: επειδή, γιατί, διότι καθόσον / καθότι, για τον λόγο ότι (συνδεσμική φραστική λέξη) π.χ Επειδή έβρεχε, ματαιώθηκε η παράσταση Η παράσταση ματαιώθηκε, γιατί έβρεχε Η παράσταση ματαιώθηκε, διότι έβρεχε Β) Ρηματικά με επιρρήματα (που έχουν λειτουργία αιτιολογικών συνδέσμων). Επιρρηματική λειτουργία με αιτιολογική σημασία έχουν τα: γι’ αυτό, γι’ αυτόν τον λόγο, ο λόγος που, ως εκ τούτου π.χ Έβρεχε δυνατά, γι’ αυτό ματαιώθηκε η παράσταση Έβρεχε δυνατά, γι’ αυτόν τον λόγο ματαιώθηκε η παράσταση Γ) Ονοματικά με προθέσεις Καταχρηστικές προθέσεις οι οποίες δηλώνουν αιτία συντασσόμενες με γενική είναι: λόγω, εξαιτίας π.χ Λόγω της βροχής / Εξαιτίας της βροχής ή
Γλώσσα αιτίας αποτελέσματος (cause-effect) Δ) Με μεταβατικά ρήματα ( Αιτία+Μεταβατικό ρήμα+ Αποτέλεσμα) Η αύξηση του CO2 στην ατμόσφαιρα προκαλεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου Ε) Αιτία+είναι+ όνομα ή επίθετο+Αποτέλεσμα) Η κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία των σεισμών Στ) Αποτέλεσμα + Ρήμα σε παθητική φωνή+ Αιτία Οι σεισμοί προκαλούνται από την κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών Η) Με λέξεις οι οποίες έχουν διπλή λειτουργία (dual function markers) όπως π.χ οι λέξεις όταν, μόλις οι οποίες αναφέρονται και σε χρόνο Όταν ένα στερεό σώμα απορροφά ενέργεια, τήκεται Επιστροφή
Τι προτείνουμε;
«οι μαθητές θα πρέπει να διδάσκονται με μεγάλη λεπτομέρεια, με διάφορους τρόπους και παραδείγματα, τα μέρη, τα στάδια και τις σημασιολογικές συσχετίσεις μεταξύ των μερών των πρωτευόντων και δευτερευόντων κειμενικών ειδών της επιστήμης. Θα πρέπει επίσης να διδάσκονται πώς να γράφουν κάθε μέρος σύμφωνα με την κατάλληλη και τη λεπτομερή οικοδόμηση των προτάσεων». (Lemke 1993) Δευτερεύοντα κειμενικά είδη: τα πιο μικρά και πιο απλά κειμενικά είδη π.χ. οι περιγραφές, οι συγκρίσεις, οι ορισμοί Πρωτεύοντα κειμενικά είδη: τις πειραματικές εκθέσεις οι οποίες συχνά είναι μεγαλύτερες, πιο πολύπλοκες και πιο εξειδικευμένες σε σχέση με την επιστημονική μέθοδο.
Δραστηριότητες γραπτού λόγου Διδακτικά εργαλεία Διδακτικό μοντέλο για τα κειμενικά είδη Μετάβαση
Δραστηριότητες γραπτού λόγου Αξιοποίηση της γλώσσας της καθημερινής ζωής και στο πλαίσιο της επιστήμης (π.χ. αφηγηματικά κείμενα, άρθρα σε εφημερίδες) «το ταξίδι του ήχου», «ένα μόριο αφηγείται την ιστορία του» Σύνδεση των διαδικασιών της επιστημονικής μεθόδου με το γραπτό λόγο π.χ. παρατηρούν-κείμενο περιγραφής, ερμηνεύουν-κείμενο εξήγησης Συνεχή μετάβαση των μαθητών (μπρος-πίσω) από τη γλώσσα της καθημερινής ζωής στη γλώσσα της επιστήμης Άσκηση των μαθητών στο να συνδυάζουν τους επιστημονικούς όρους σε πολύπλοκες προτάσεις Γραπτά κείμενα στα οποία να αναφέρονται στις προηγούμενες απόψεις τους και τους λόγους για τους οποίους υιοθέτησαν νέες απόψεις (μεταγνώση) Επιστροφή
Παρουσίαση του «κειμενικού είδους» Πρώτο στάδιο: Παρουσίαση του «κειμενικού είδους» Στόχος οι μαθητές να αναγνωρίσουν: τα κυρίαρχα γλωσσικά χαρακτηριστικά ενός κειμενικού είδους και των υποκατηγοριών του τις λειτουργίες που αυτά τα χαρακτηριστικά του στοιχεία επιτελούν τους τρόπους οργάνωσης των πληροφοριών του και της δόμησής του είδος των λεξικογραμματικών επιλογών που συνηθίζεται στο συγκεκριμένο κειμενικό είδος Δεύτερο στάδιο: Της «από κοινού σύνθεσης» Τρίτο στάδιο: Της «αυτόνομης σύνθεσης» Επιστροφή
Διδακτικά εργαλεία Κείμενα με τις πολλαπλές σημασίες στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής Λεξιλογικός χάρτης Συγγραφή παραγράφου με τον νέο επιστημονικό όρο Πλαίσια γραφής (writing frames) Δραστηριότητα μπερδεμένων λέξεων (Muddled sentence DART) Κατευθυνόμενες δραστηριότητες ανάγνωσης- DARTs (Directed activities for science texts) Ανακατασκευής ή συμπλήρωσης (Reconstruction or completion DARTs ) Κείμενα ανακατασκευής Συμπλήρωση κειμένου (λέξεις, φράσεις) Δραστηριότητες ανάλυσης - Analysis DARTs - Κατασκευή πίνακα που στηρίζεται σε πληροφορίες του κειμένου Κατασκευή χάρτη εννοιών Επιστροφή
Λεξιλογικός χάρτης Ποια είναι μερικά χαρακτηριστικά ή ιδιότητες Τι είναι αυτό/ή …………………………… ……………………………. ………………………………………….. ………………………………………….. Λέξη ………………………………………….. …………………… …………………… …………………… Παραδείγματα
Εικονική αναπαράσταση Λεξιλογικός χάρτης Ορισμός ή συνώνυμο ……………………………. Αντίθετο Λέξη Χρήση της λέξης μέσα σε πρόταση Εικονική αναπαράσταση Επιστροφή
Λέξη στόχος Target word Mind map (Tony Buzan 1997) ………………. ………………. ………………. Λέξη στόχος Target word ………………. ………………. ………………. Επιστροφή
Συγγραφή παραγράφου με τον νέο επιστημονικό όρο (WORD-RELATIONSHIP PROCEDURE) (Walker 1989) Στόχος της διαδικασίας: Η συγγραφή μιας συνοπτικής παραγράφου στην οποία ο νέος όρος να χρησιμοποιείται τρεις φορές σε ελαφρώς διαφορετικά πλαίσια. Η πρώτη πρόταση μπορεί απλά να ορίζει τον όρο π.χ Εξάτμιση ονομάζεται η μετατροπή ενός υγρού σε αέριο που συμβαίνει μόνο από την ελεύθερη επιφάνεια. • Η δεύτερη πρόταση να αντιπαραβάλλει το νέο όρο με έναν που οι μαθητές γνωρίζουν ήδη π.χ Κατά την εξάτμιση το νερό μετατρέπεται από την υγρή στην αέρια κατάσταση ενώ κατά την υγροποίηση το νερό από την αέρια κατάσταση μετατρέπεται στην υγρή κατάσταση. • Η τρίτη περίπτωση μπορεί να αποτελεί ένα παράδειγμα χρήσης της λέξης-έννοιας σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. π.χ Τα σύννεφα σχηματίζονται από τους υδρατμούς που προέρχονται από την εξάτμιση του νερού της επιφάνειας της Γης. Επιστροφή
Λέξη «βράζω» Έβραζε από το κακό του ο καπετάν Νικόλας όλη μέρα. Πρωί - πρωί είχε κατέβει να διαμαρτυρηθεί στο κέντρο της Αθήνας που έβραζε μέσα στο κατακαλόκαιρο. Το Υπουργείο Ναυτιλίας τους είχε υποσχεθεί ότι θα τους δώσει ένα επιπλέον επίδομα. Ο γιος του προσπαθεί να τον ηρεμήσει. «Τι κάθεσαι και τρέχεις όλη μέρα και ταλαιπωρείσαι μέσα στη ζέστη; Αν είναι να τους παρακαλάς εσύ που έφαγες τη ζωή σου στη θάλασσα, τότε να βράσω τα χρήματα που θα πάρεις. Κάνε υπομονή μήπως και αλλάξουν τα πράγματα. Αν όμως ξανακερδίσουν τις εκλογές, τότε βράσε όρυζα!» Και ο καπετάν Νικόλας φανερά απογοητευμένος, άρχισε να μονολογεί «κι εγώ σαν εσένα σκεφτόμουν όταν ήμουν νιος και έβραζε το αίμα μου. Δεν σκεφτόμουν τι θα απογίνω όταν γεράσω…» Η μόνη παρηγοριά που του απέμεινε από τα χρόνια στη θάλασσα είναι οι λέξεις του ποιητή των ναυτικών Ν. Καββαδία «έβραζε το κύμα του γαρμπή…» Επιστροφή
Κείμενα ανακατασκευής Σιγά-σιγά ανεβαίνουν προς την επιφάνεια. Σταδιακά παρατηρούμε να εμφανίζονται περισσότερες και μεγαλύτερες φυσαλίδες. Ταυτόχρονα παρατηρούμε να δημιουργούνται υδρατμοί πάνω από την επιφάνεια του νερού. Στην αρχή, καθώς θερμαίνουμε το νερό παρατηρούμε να δημιουργούνται μικρές φυσαλίδες στα τοιχώματα του ποτηριού. Παρατηρούμε ότι οι φυσαλίδες δημιουργούνται από όλη τη μάζα του υγρού. Επιστροφή
Δραστηριότητα μπερδεμένων λέξεων (Muddled sentence DART) Τήξη ονομάζεται λέγεται είναι μετατροπή μετατρέπεται φαινόμενο ένα σώμα αλλαγή ένα στερεό ένα υγρό στερεό Στερεή κατάσταση υγρή κατάσταση υγρό ενέργεια αλλάζω μετατρέπω μετατρέπομαι Υγρή θερμαίνω θερμαίνομαι θέρμανση απορροφώ απορρόφηση ψύχω ψύχομαι Επιστροφή
Ενδεικτικό κείμενο ταξινόμησης Εισαγωγή:Τα υλικά σώματα γύρω μας είναι αμέτρητα. Ταξινόμηση: Παρόλο αυτά χωρίζονται μόνο σε τρεις κατηγορίες: σε στερεά, υγρά και σε αέρια. Ιδιότητες: Καθένα από αυτά είναι διαφορετικό! Στα στερεά δεν αλλάζει ο όγκος και το σχήμα. Στα υγρά δεν αλλάζει ο όγκος αλλά αλλάζει το σχήμα. Στα αέρια πάλι αλλάζει ο όγκος και το σχήμα αφού παίρνουν τον όγκο και το σχήμα του χώρου που τους προσφέρουν. Παραδείγματα: Για παράδειγμα, υγρό είναι το νερό (Μαθητής Ν9-post)
Ενδεικτικό κείμενο ταξινόμησης Εισαγωγή: Όλα τα πράγματα που βλέπουμε γύρω μας είναι υλικά σώματα. Ταξινόμηση: Τα υλικά σώματα κατηγοριοποιούνται σε στερεά, υγρά και αέρια. Ιδιότητες: Τα στερεά έχουν ορισμένο σχήμα και όγκο. Τα υγρά έχουν ορισμένο όγκο αλλά διαφορετικό σχήμα. Τα αέρια δεν έχουν ορισμένο σχήμα και όγκο. Παραδείγματα: Τα βιβλία είναι στερεά ενώ η πορτοκαλάδα είναι υγρή (Μαθητής Π16-post)
Ενδεικτικό κείμενο εξήγησης Εισαγωγή: Καθημερινά γύρω μας συμβαίνουν πολλά φυσικά φαινόμενα. Αναφορά στο φαινόμενο: Ένα από τα αυτά είναι και το φαινόμενο της πήξης Προτάσεις αιτίας-αποτελέσματος: κατά το οποίο ένα υγρό μετατρέπεται σε στερεό λόγω του ότι ψύχεται Δίνουμε πληροφορίες: Μέχρι να ολοκληρωθεί το φαινόμενο μένει ίδιο το σημείο πήξης. Η σύσταση του υγρού δεν αλλάζει όμως αλλάζει η φυσική κατάσταση (Μαθητής Π18-post)
Ενδεικτικό κείμενο εξήγησης Εισαγωγή: Αναφορά στο φαινόμενο: Η πήξη είναι μια μεταβολή Προτάσεις αιτίας-αποτελέσματος: Κατά την οποία υγρό σώμα μετατρέπεται σε στερεό λόγω της ψύξης ή της αποβολής ενέργειας Δίνουμε πληροφορίες: Η πήξη είναι φυσική αλλαγή για αυτό και αλλάζει η φυσική κατάσταση του σώματος όμως δεν αλλάζει η σύστασή του. Όση ώρα το υγρό πήζει δεν αλλάζει το σημείο πήξης. Είναι σταθερό. (Μαθητής Ν3-post)
Γ. 1. Ερμηνείες φαινομένων Παρατήρησε προσεχτικά τις εικόνες Γ.1. Ερμηνείες φαινομένων Παρατήρησε προσεχτικά τις εικόνες. Περίγραψε με λεπτομέρεια αυτό που παρατηρείς να συμβαίνει στο βούτυρο. Προσπάθησε να ερμηνεύσεις για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό. Στην αρχή Μετά από 2 λεπτά
Ενδεικτική περιγραφή-ερμηνεία τήξη βουτύρου Περιγραφή: Δε δόθηκε. Ερμηνεία: επειδή ανέβηκε η θερμοκρασία το βούτυρο έλιωσε. (μαθητής Π11-pre) Περιγραφή: Το βούτυρο το βγάλαμε από το ψυγείο και το βάλαμε σε μια κατσαρόλα σε ένα αναμμένο μάτι. Τότε αυτό άρχισε να λιώνει να τήκεται και να μετατρέπεται σε υγρό. Ερμηνεία: Όταν το βούτυρο το βάλαμε στην κατσαρόλα άρχισε να απορροφά ενέργεια και να τήκεται ώσπου έγινε υγρό. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται τήξη (μαθητής Π11-post)
Ενδεικτική περιγραφή-ερμηνεία τήξη βουτύρου Περιγραφή: Μετά έλιωσε. Ερμηνεία: Λόγω της αλλαγής θερμοκρασίας (μαθητής Π2-pre) Περιγραφή: Στην αρχή τοποθετούμε το στερεό βούτυρο πάνω στο γκαζάκι. Μετά ανάβουμε το γκαζάκι. Σιγά σιγά παρατηρείται η τήξη (λιώσιμο) του βουτύρου. Μετά από λίγο παρατηρείται ότι αρκετή ποσότητα του βουτύρου έγινε υγρή. Ερμηνεία: Το στερεό βούτυρο μετατράπηκε σε υγρό λόγω του ότι απορρόφησε ενέργεια από τη θερμαντική πηγή (μαθητής Π2-post)
Ενδεικτική περιγραφή-ερμηνεία τήξη βουτύρου Περιγραφή: Βλέπουμε δύο κομμάτια βουτύρου στην κατσαρόλα τα οποία έχουν αρχίσει να λιώνουν. Ερμηνεία: Τα κομμάτια βουτύρου άρχισαν να λιώνουν επειδή άρχισαν να θερμαίνονται λόγω της υψηλής θερμοκρασίας που επικρατούσε στην κατσαρόλα. (μαθητής Ν4-pre) Περιγραφή: Στην αρχή τοποθετήθηκε πάνω στο μάτι της κουζίνας ένα μεταλλικό σκεύος με στερεά κομμάτια βουτύρου. Σταδιακά παρατηρήθηκε πως το βούτυρο άρχισε να λιώνει. Μετά από δύο λεπτά τα στερεά κομμάτια έχουν μετατραπεί σε υγρό βούτυρο (σχεδόν). Το φαινόμενο αυτό το ονομάζουμε τήξη. Ερμηνεία: Το στερεό βούτυρο μετατράπηκε σε υγρό διότι απορρόφησε ενέργεια από την πηγή. (μαθητής Ν4-post) Μετάβαση
Παρατήρησε προσεχτικά την εικόνα και το πείραμα Παρατήρησε προσεχτικά την εικόνα και το πείραμα. Περίγραψε με λεπτομέρεια αυτό που παρατηρείς. (Γκαζάκι αναμμένο)
Ενδεικτική περιγραφή διαδικασίας βρασμού Βάζουμε στο γκαζάκι ένα ποτήρι νερό. Ανάβουμε το γκαζάκι και σε λίγο αρχίζει να βγάζει ατμούς και μπουρμουλήθρες. 18 Στην αρχή βάλαμε νερό σε ένα διαφανές δοχείο και έπειτα το βάλαμε πάνω σε ένα αναμμένο γκαζάκι. Μετά από λίγο είδαμε να εμφανίζονται στα τοιχώματα του δοχείου μικρές φυσαλίδες. Έπειτα παρατηρήσαμε να δημιουργούνται μεγαλύτερες φυσαλίδες από όλη τη μάζα του υγρού και πάνω από το υγρό δημιουργούνται υδρατμοί. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται βρασμός κατά το οποίο ένα υγρό σώμα μετατρέπεται σε αέριο λόγω της απορρόφησης ενέργειας. 66
Ενδεικτική περιγραφή διαδικασίας βρασμού Ενδεικτική περιγραφή διαδικασίας βρασμού Το νερό είναι στο γκαζάκι και βράζει. Μετά από κάποιο σημείο εξατμίζεται 12 Αρχικά θερμαίνουμε το νερό και παρατηρούμε την εμφάνιση μικρών φυσαλίδων στα τοιχώματα του ποτηριού. Σταδιακά παρατηρούμε να εμφανίζονται περισσότερες και μεγαλύτερες φυσαλίδες από όλη τη μάζα του υγρού. Ταυτόχρονα παρατηρούμε τη δημιουργία υδρατμών πάνω από την επιφάνεια του υγρού. Το φαινόμενο αυτό λέγεται: βρασμός. Το νερό έβρασε λόγω του ότι απορρόφησε ενέργεια. 52
Ενδεικτική περιγραφή διαδικασίας βρασμού Ενδεικτική περιγραφή διαδικασίας βρασμού Εδώ με τη βοήθεια της θερμότητας που υπάρχει στο γκαζάκι ζεσταίνεται το νερό και βγάζει υδρατμούς. Αρχικά θερμάναμε το νερό και παρατηρήσαμε να δημιουργούνται μικρές φυσαλίδες. Μετά άρχισαν να εμφανίζονται μεγαλύτερες φυσαλίδες. Παρατηρούμε ότι οι φυσαλίδες δημιουργούνται από όλη τη μάζα του υγρού. Σιγά σιγά ανεβαίνουν στην επιφάνεια του νερού. Παρατηρούμε να δημιουργούνται υδρατμοί. Το νερό εξατμίζεται λόγω της απορρόφησης ενέργειας. 45
Παρατήρησε προσεχτικά τις εικόνες Παρατήρησε προσεχτικά τις εικόνες. Περίγραψε με λεπτομέρεια αυτό που παρατηρείς να συμβαίνει στα μαλλιά της κοπέλας. Προσπάθησε να εξηγήσεις /ερμηνεύσεις για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό
Ενδεικτική περιγραφή διαδικασίας εξάτμισης Περιγραφή: Το κορίτσι έκανε μπάνιο και μετά τα στεγνώνει Ερμηνεία: όχι Ονομασία: όχι Περιγραφή: Στην αρχή παρατηρούμε ότι τα μαλλιά της κοπέλας είναι βρεγμένα. Σταδιακά παρατηρούμε να στεγνώνουν τα μαλλιά της. Το φαινόμενο λέγεται εξάτμιση. . Ερμηνεία: Το νερό από τα μαλλιά της κοπέλας εξατμίστηκε λόγω της απορρόφησης ενέργειας Ονομασία: εξάτμιση 32
Ενδεικτική περιγραφή διαδικασίας εξάτμισης Περιγραφή: Στη περίπτωση ένα τα μαλλιά της είναι βρεγμένα και στη δεύτερη περίπτωση είναι στεγνά. Ερμηνεία: Η θερμότητα που παράγαγε το πιστολάκι έδωσε θετικό φορτίο στα μαλλιά της. Ονομασία: όχι 26 Περιγραφή: Τα μαλλιά του κοριτσιού είναι βρεγμένα. Μετά από λίγο είναι στεγνά. Ερμηνεία: Το νερό των μαλλιών της κοπέλας έχει απορροφήσει ενέργεια και έχει εξατμιστεί. Ονομασία: Εξάτμιση 24
Ενδεικτική περιγραφή διαδικασίας εξάτμισης Περιγραφή: Στην πρώτη εικόνα τα μαλλιά της κοπέλας είναι βρεγμένα ενώ στη δεύτερη εικόνα είναι στεγνά. Ερμηνεία: Αυτό που γίνεται με τα μαλλιά της κοπέλας είναι ότι όταν είναι βρεγμένα είναι μπερδεμένα ενώ όταν είναι στεγνά είναι μαλακά. Ονομασία: Όχι 36 Περιγραφή: Αρχικά τα μαλλιά της κοπέλας είναι βρεγμένα. Μετά από λίγο στεγνώνουν. Το φαινόμενο αυτό λέγεται εξάτμιση. Ερμηνεία: Αυτό συμβαίνει γιατί τα μαλλιά της κοπέλας απορρόφησαν ενέργεια από το περιβάλλον Ονομασία: Εξάτμιση 29
Ενδεικτική περιγραφή διαδικασίας εξάτμισης Περιγραφή: Η κοπέλα έβρεξε τα μαλλιά της και αυτά συστάλθηκαν. Όταν τα μαλλιά της στέγνωσαν διαστάλθηκαν Ερμηνεία: Το νερό που είχε η κοπέλα στα μαλλιά της εξατμίστηκε Ονομασία: Εξάτμιση 26 Περιγραφή: Αρχικά παρατηρούμε ότι η κοπέλα έχει βρέξει τα μαλλιά της με νερό. Σταδιακά τα μαλλιά της κοπέλας στεγνώνουν. Μετά από λίγη ώρα έχουν στεγνώσει τελείως Ερμηνεία: Η απορρόφηση ενέργειας από το περιβάλλον συντέλεσε στη μετατροπή του υγρού σε αέριο. Το φαινόμενο αυτό το ονομάζουμε εξάτμιση. Η εξάτμιση συμβαίνει μόνο από την ελεύθερη επιφάνεια του υγρού 55
Ενδεικτική περιγραφή διαδικασίας σοκολατάκια Πρώτα θα την αφήσουν λίγο να λιώσει για να είναι πιο μαλακιά για να την κόψουν. Στη συνέχεια θα κόβουν κομματάκια και θα το βάζουν στο σχήμα και το σχήμα θα βγαίνει. 32 Αρχικά πρώτα πρέπει να λιώσουμε τη σοκολάτα για να μπορούμε να τη βάλουμε στα καλούπια. Μετά θα πάρουμε τη λιωμένη σοκολάτα και θα τη βάλουμε στα καλούπια. Θα την αφήσουμε να κρυώσει για να μπορεί να βγει. Στο τέλος θα βγάλουμε τη σοκολάτα που θα έχει γίνει πάλι στερεό. Αυτά τα δύο φαινόμενα ονομάζονται τήξης από στερεό σε υγρό και πήξη-υγρή-στερεή. 62
Ενδεικτική περιγραφή διαδικασίας σοκολατάκια Παίρνουμε σοκολάτα, τη ζεσταίνουμε και μετά φτιάχνουμε τα σχέδια που θέλουμε. Μετά τα βάζουμε στο ψυγείο και μετά από 15 λεπτά τα βγάζουμε Στην αρχή θερμαίνουμε το μεγάλο κομμάτι σοκολάτας στη κουζίνα. Μετά από λίγη ώρα που το κομμάτι σοκολάτας έχει τήξει εντελώς (μετατράπηκε από στερεό σε υγρό) το βάζουμε στις φόρμες για να έχουμε τα σχήματα που θέλουμε. Αυτά τα φορμάκια (σχήματα) τα βάζουμε στο ψυγείο για να πήξουν (να μετατραπούν από υγρά σε στερεά)
Ενδεικτική περιγραφή διαδικασίας σοκολατάκια Παίρνουν τη σοκολάτα, τη βάζουν σε μια κατσαρόλα και τη ζεσταίνουν. Τότε η σοκολάτα λιώνει. Τη ρίχνουν στα φορμάκια και τα βάζουν στο ψυγείο και έτσι παίρνουν το σχήμα 29 Πρώτα λιώνουμε τη σοκολάτα δηλαδή η σοκολάτα τήκεται απορροφώντας ενέργεια από τη θερμαντική πηγή. Μετά τη ρίχνουμε στα φορμάκια και τα αφήνουμε αρκετή ώρα για να αποβάλλει την ενέργεια που είχε απορροφήσει από τη θερμαντική πηγή. Τέλος η σοκολάτα πήζει και έχει πάρει το σχήμα της φόρμας. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται πήξη. 52
Σιγά σιγά το ……… κερί άρχισε να ……... δηλαδή ………………………. Α΄ ΣΤΑΔΙΟ Αρχικά……………….……………………………........................................... ………………………………………………………………………………… Έπειτα ………………………………………………………………………... ( αιτία) και (αποτέλεσμα) Μετά από λίγο παρατηρήσαμε ότι …………………………......................... …………………………………………………………………………………. Επρόκειτο δηλαδή για το φαινόμενο ………………………………………. λιώνω, τήκομαι, μετατρέπομαι Β΄ ΣΤΑΔΙΟ Ακολούθως αδειάσαμε το ……… κερί ή διαφορετικά το κερί που βρισκόταν σε ………… ………………... στο καλούπι Σιγά σιγά το ……… κερί άρχισε να ……... δηλαδή ………………………. Επρόκειτο δηλαδή για το φαινόμενο ……………….. Πήζω μετατρέπομαι αλλάζω
Ενδεικτική πειραματική αναφορά Ομάδα 3η : «Αρχικά βάλαμε τα κομματάκια κερί στο ποτήρι. Έπειτα ανάψαμε το γκαζάκι και βάλαμε πάνω του το ποτήρι θερμαίνοντας έτσι το κερί. Μετά από λίγο παρατηρήσαμε ότι εξαιτίας της απορρόφησης ενέργειας το κερί άρχισε να λιώνει. Επρόκειτο δηλαδή για το φαινόμενο της τήξης. Ακολούθως αδειάσαμε το υγρό κερί ή διαφορετικά το κερί που βρισκόταν σε υγρή κατάσταση στο καλούπι. Σιγά σιγά το υγρό κερί άρχισε να πήζει δηλαδή άρχισε να μετατρέπεται από υγρό σε στερεό. Επρόκειτο δηλαδή για το φαινόμενο της πήξης» Ομάδα 4η : «Αρχικά τοποθετήσαμε τα μικρά κομμάτια κεριού μέσα στο ποτήρι ζέσεως. Έπειτα ανάψαμε το γκαζάκι και θερμάναμε το ποτήρι με το κερί. Μετά από λίγο παρατηρήσαμε ότι άρχισε να τήκεται το κερί λόγω της απορρόφησης ενέργειας από το γκαζάκι. Επρόκειτο δηλαδή για το φαινόμενο της τήξης. Ακολούθως αδειάσαμε το υγρό κερί ή διαφορετικά το κερί που βρισκόταν σε υγρή κατάσταση στο καλούπι. Σιγά σιγά το υγρό κερί άρχισε να πήζει δηλαδή άρχισε να μετατρέπεται σε στερεή μορφή. Επρόκειτο δηλαδή για το φαινόμενο της πήξης» Επιστροφή
Στην αρχή……………………………………………. ……Μετά …………………………………………………. Τι κάναμε Στην αρχή……………………………………………. ……Μετά …………………………………………………. …………………………………………………………. Έπειτα………………………………………………… ………….………………………………………. ζυγός επανέρχομαι ισορροπώ ισορροπία μετατρέπομαι, μετατροπή υγρή κατάσταση αέρια κατάσταση εξατμίζομαι Παρατηρή- σαμε Παρατηρήσαμε ότι ………………………………… …………………………………………λόγω του ότι ………………………………………………………. Μετά από ………. ……. παρατηρήσαμε…….…… ….……………… …………………………………… Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ……………. ……………………....... δηλαδή…………………… ……………………………………………………….
Ενδεικτική πειραματική αναφορά Ομάδα 1η : «Στην αρχή κρεμάσαμε το πηχάκι στον ορθοστάστη από το μέσο του. Μετά κρεμάσαμε δύο ίδια κομμάτια χαρτί κουζίνας. Έπειτα ρίξαμε οινόπνευμα σε ένα από αυτά. Παρατηρήσαμε ότι το πηχάκι έγειρε προς το χαρτί με το οινόπνευμα. Μετά από λίγο εμείς παρατηρήσαμε ότι το πηχάκι έγειρε. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το οινόπνευμα εξατμίστηκε δηλαδή απορρόφησε ενέργεια» Ομάδα 2η : «Στην αρχή με το ένα κομμάτι σπάγκου κρεμάσαμε το πηχάκι. Μετά δέσαμε στα άκρα δύο ίδια κομμάτια χαρτιού και τα ισορροπήσαμε Έπειτα ρίξαμε λίγες σταγόνες οινοπνεύματος στο ένα χαρτί. Παρατηρήσαμε ότι το πηχάκι έγειρε λόγω του ότι βάρυνε από το οινόπνευμα. Μετά από λίγο παρατηρήσαμε ότι το πηχάκι ξαναεπανέρχεται στη θέση του. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το οινόπνευμα εξατμίζεται δηλαδή απορροφά ενέργεια» Επιστροφή
ΟΝΟΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ 1)Δημιουργεί αυτόνομες εννοιολογικές οντότητες οι οποίες συμπυκνώνουν πολλές πληροφορίες και συμβάλλουν στην ενοποίηση και διαχείριση των πληροφοριών του λόγου της Επιστήμης. Αυτό μπορούμε να το αντιληφθούμε, αν για παράδειγμα, αντί της έκφρασης «όταν αυξάνεται η θερμοκρασία του νερού αυτό διαστέλλεται, ενώ όταν μειώνεται αυτό συστέλλεται», χρησιμοποιήσουμε την έκφραση «το νερό με την αύξηση της θερμοκρασίας του διαστέλλεται, ενώ με την μείωσή της συστέλλεται». Αυτόματα δημιουργείται μια νέα εννοιολογική οντότητα που είναι η «αύξηση της θερμοκρασίας» η οποία μπορεί να μετρηθεί και να χρησιμοποιηθεί αυτόνομα.
2) Διευκολύνει τη διατύπωση αιτιακών σχέσεων 2) Διευκολύνει τη διατύπωση αιτιακών σχέσεων. Για παράδειγμα, παρατηρούμε ότι η χρήση τριών ονοματοποιήσεων στην περίοδο «αύξηση της θερμοκρασίας ενός σώματος σημαίνει αύξηση της κινητικής ενέργειας και της ταχύτητητας των μορίων με επακόλουθο την απομάκρυνση του ενός από το άλλο» διευκολύνει τη διατύπωση δύο αιτιακών σχέσεων με άμεση συνέπεια την οικονομία του λόγου από τη μια και τη συμπύκνωση πληροφοριών από την άλλη.
3) Διευκολύνει τις ταξινομήσεις 3) Διευκολύνει τις ταξινομήσεις. Κατά την άποψή μας, αυτό συμβαίνει γιατί είναι πιο εύκολο μέσω της γλώσσας να ομαδοποιούνται τα ονόματα από ότι τα ρήματα, για παράδειγμα «οι ερημικές εκτάσεις της Γης αποτελούνται κυρίως από εκείνες που προέκυψαν λόγω διάβρωσης και εκείνες που προέκυψαν λόγω καθίζησης».
4) Διευκολύνει τη ροή του λόγου από «το δεδομένο» στο «νέο» και έτσι χτίζει το τεχνο-επιστημονικό επιχείρημα . Για παράδειγμα στο κείμενο «Όταν το φως πέφτει πάνω σε λεία και στιλπνή επιφάνεια ανακλάται. Χάρη στην ανάκλαση του φωτός πάνω στις επιφάνειες των σωμάτων, μπορούμε να βλέπουμε τα διάφορα αντικείμενα», παρατηρούμε ότι στη δεύτερη περίοδο, η δευτερεύουσα πρόταση «χάρη στην ανάκλαση…» αποτελείται από ένα μέρος της πρώτης περιόδου το οποίο λαμβάνεται ως δεδομένο και ουσιαστικά ονοματοποιεί (ανάκλαση) ότι είχε λεχθεί προηγουμένως (το φως ανακλάται). Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στο επόμενο παράδειγμα: «Η θερμότητα μεταδίδεται από το ψυχρότερο στο θερμότερο άκρο της βελόνας. Τη μετάδοση της θερμότητας μέσα από ένα υλικό σώμα την ονομάζουμε μετάδοση της θερμότητας με αγωγή».
5) Διευκολύνει την αποσιώπηση του υποκειμένου της δράσης. Για παράδειγμα στην περίοδο «η συνεχής χρήση όλο και περισσότερων συσκευών και μηχανημάτων δημιουργεί ολοένα και μεγαλύτερη ζήτηση σε ενέργεια» αποσιωπάται ο δράστης, κάτι που ο επιστημονικός λόγος επιδιώκει προκειμένου να προβάλλει έναν «απόμακρο» και «απόκρυφο» κόσμο αντιληπτό μόνο από τους ειδήμονες.
« Το φως είναι ενέργεια. Κατά τη διέλευσή του από ένα ημιδιάφανο σώμα, κατά την ανάκλαση ή τη διάχυση, κυρίως όμως κατά την απορρόφησή του από κάποιο σώμα προκαλεί αύξηση της ενέργειας του σώματος. Κυρίως προκαλεί αύξηση της θερμικής ενέργειας, καθώς τα μόρια του σώματος αναγκάζονται να κινηθούν πιο γρήγορα. Την αύξηση της θερμικής ενέργειας την καταλαβαίνουμε από την αύξηση της θερμοκρασίας. Ο βαθμός απορρόφησης της φωτεινής ενέργειας εξαρτάται από το είδος και το χρώμα του υλικού σώματος» (βιβλίο μαθητή Ε΄τάξης σελ. 81 «Η παραγωγή του ήχου οφείλεται στην παλμική κίνηση, στην ταλάντωση κάποιου υλικού σώματος που ονομάζουμε ηχητική πηγή» (βιβλίο μαθητή Ε΄τάξης σελ. 87) «Ο ήχος παράγεται όταν οποιοδήποτε υλικό σώμα ταλαντώνεται, πάλλεται (κουνιέται) παλμικά. Όταν το υλικό σώμα παράγει κάποιον ήχο ονομάζεται ηχητική πηγή». επιστροφή
ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ Ο επεξεργασμένος γλωσσικός κώδικας (Bernstein, 1983) που χρησιμοποιείται από τους εκπαιδευτικούς των Φ.Ε. και κατά κύριο λόγο υπάρχει στα αντίστοιχα σχολικά εγχειρίδια που έχουν υψηλή τυπικότητα (Κουλαϊδής, κ. ά. 2002) προβάλλει την επιστημονική γνώση με έναν «απρόσωπο» και «αντικειμενικό» χαρακτήρα. Αυτό, σύμφωνα με τους Ηalliday και Μartin (1993) και Κόκκοτα (2002) επιτυγχάνεται με τη συχνότερη χρήση ρημάτων σε παθητική ή ουδέτερη διάθεση, καθώς και τη χρήση πολύπλοκων προτάσεων που εμπεριέχουν ποικιλία προσδιορισμών σε σχέση με την αντίστοιχη χρήση τους στο μη επεξεργασμένο καθημερινό γλωσσικό κώδικα.
.«Οι φωτεινές ακτίνες ανακλώνται και διαχέονται πάνω σε όλα τα αντικείμενα. Έτσι κάποιες από αυτές φτάνουν στα μάτια μας. Οι φωτεινές ακτίνες διαθλώνται στον κερατοειδή φακό και εστιάζονται πάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα, όπου σχηματίζεται το είδωλο της εικόνας που παρατηρούμε. Η επιφάνεια του χιτώνα αυτού είναι καλυμμένη με εκατομμύρια φωτοευαίσθητα κύτταρα. Το οπτικό ερέθισμα, η εικόνα που βλέπουμε μεταφέρεται στον εγκέφαλο μέσα από το οπτικό νεύρο…» (βιβλίο μαθητή Στ΄τάξης σελ. 108) « Όλα τα αντικείμενα ανακλούν και διαχέουν τις φωτεινές ακτίνες……Ο κερατοειδής φακός διαθλά τις φωτεινές ακτίνες και τις εστιάζει…… Το οπτικό νεύρο μεταφέρει το οπτικό ερέθισμα, την εικόνα….» επιστροφή
«Ο πυρήνας είναι στο κέντρο του κυττάρου «Ο πυρήνας είναι στο κέντρο του κυττάρου. Περιβάλλεται κι αυτός από μια μεμβράνη γεμάτη με πόρους για να επικοινωνεί με το κυτταρόπλασμα» «Ο πυρήνας βρίσκεται στο κέντρο του κυττάρου. Μια μεμβράνη περιβάλλει τον πυρήνα του. Η μεμβράνη είναι γεμάτη με πόρους για να επικοινωνεί με το κυτταρόπλασμα» «Εξουδετέρωση ονομάζεται η χημική αντίδραση που πραγματοποιείται όταν αναμειγνύεται ένα οξύ με μία βάση» (βιβλίο μαθητή Στ΄τάξης σελ. 117) «Όταν αναμειγνύουμε ένα οξύ με μία βάση αυτά αντιδρούν χημικά. Αυτή τη χημική αντίδραση την ονομάζουμε εξουδετέρωση» επιστροφή
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΔΟΜΗ Παράδειγμα υποτακτικής σύνδεσης: «Ενώ στην πρωτογενή επεξεργασία απομονώνονται μόρια των χημικών ενώσεων, των οποίων η καύση απελευθερώνει μεγάλες ποσότητες ενέργειας, στη δευτερογενή διαδικασία απομονώνονται τα μόρια των χημικών ενώσεων από τα οποία κατασκευάζονται χρήσιμα προϊόντα» (βιβλίο μαθητή Στ΄τάξης σελ. 24) Παράδειγμα παρατακτικής σύνδεσης: «Η ενέργεια δεν εμφανίζεται από το τίποτα ούτε εξαφανίζεται. Η συνολική ενέργεια διατηρείται. Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε ενέργεια. Μπορούμε όμως να τη μετατρέψουμε στη μορφή που μας είναι κάθε φορά χρήσιμη και να ωφεληθούμε από τη μετατροπή αυτή» (βιβλίο μαθητή Ε΄τάξης σελ. 29 ) επιστροφή
«Μικρά κομμάτια πάγου τοποθετούνται σε έναν δοκιμαστικό σωλήνα και στη συνέχεια βυθίζεται σε αυτόν ένα θερμόμετρο. Παρατηρείται πτώση της θερμοκρασίας κάτω από τους μηδέν βαθμούς Κελσίου. Κατόπιν, ο δοκιμαστικός σωλήνας τοποθετείται σε λεκάνη με νερό που βράζει. Παρατηρείται συνεχής αύξηση της θερμοκρασίας, η οποία μετά από λίγο σταματά στους μηδέν βαθμούς….». επιστροφή
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ Επίπεδο 1. Ονοματικές λέξεις (π.χ. μαγνήτης) Επίπεδο 2. Διαδικαστικές λέξεις (π.χ. τήξη) Επίπεδο 3. Εννοιολογικές λέξεις (π.χ. φορτίο, ενέργεια) επιστροφή
Αναφορές-περιγραφές αποσύνθεσης Ξεκινούνε με μια ανοιχτή, γενική πρόταση π.χ. η καρδιά είναι ένα όργανο υπεύθυνο για να στέλνει το αίμα σε όλα τα μέρη του σώματος Μετά παρουσιάζονται με περιγραφικό τρόπο τα μέρη και οι αντίστοιχες λειτουργίες τους π.χ. αποτελείται από τέσσερα μέρη, τη δεξιά και την αριστερή κοιλία, το δεξί και τον αριστερό κόλπο «Η καρδιά είναι ένας μυς με μέγεθος περίπου όσο η καρδιά του ανθρώπου. Χωρίζεται σε τέσσερα μέρη. Τα δύο επάνω ονομάζονται κόλποι και τα δύο κάτω κοιλίες. Οι κόλποι επικοινωνούν με τις κοιλίες με τις βαλβίδες, που επιτρέπουν τη ροή του αίματος μόνο από τους κόλπους προς τις κοιλίες».(βιβλίο μαθητή Στ΄τάξης σελ. 88) « Για να είναι δυνατή η ροή των ελευθέρων ηλεκτρονίων, για να έχουμε ηλεκτρικό ρεύμα, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη ενός κλειστού ηλεκτρικού κυκλώματος. Τα βασικά στοιχεία ενός ηλεκτρικού κυκλώματος είναι: οι αγωγοί, μέσα από τους οποίους ρέει το ηλεκτρικό ρεύμα, η πηγή που αναγκάζει τα ελεύθερα ηλεκτρόνια να κινηθούν, ο διακόπτης με τον οποίο μπορούμε να διακόψουμε τη ροή του ρεύματος, όποτε το επιθυμούμε, και η ηλεκτρική συσκευή». (βιβλίο μαθητή Ε΄τάξης σελ. 60) Επιστροφή
Αναφορές περιγραφής λειτουργιών Ξεκινούνε με μια ανοιχτή, γενική πρόταση π.χ. οι πνεύμονες είναι τα όργανα στα οποία γίνεται η ανταλλαγή των αερίων Μετά περιέχονται μια σειρά από προτάσεις που περιγράφουν τις πιο σημαντικές λειτουργίες π.χ. οι πνεύμονες απορροφούν το οξυγόνο από τον ατμοσφαιρικό αέρα «Η τροφή από τη στοματική κοιλότητα οδηγείται δια μέσου του φάρυγγα και του οισοφάγου στο στομάχι. Εκεί αναδεύεται και αναμειγνύεται με το γαστρικό υγρό. Τα ένζυμα που περιέχει το γαστρικό υγρό διασπούν τις πρωτεΐνες ενώ το υδροχλωρικό οξύ προστατεύει τον οργανισμό από τους μικροοργανισμούς που περιέχονται στην τροφή. Η τροφή στη συνέχεια μεταφέρεται στο αρχικό τμήμα του λεπτού εντέρου, το δωδεκαδάκτυλο. Η τροφή κινείται κατά μήκος του γαστρεντερικού σωλήνα με τη βοήθεια των περισταλτικών κινήσεων που κάνουν τα τοιχώματα του». «Τα φυτά, όπως όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί χρειάζονται ενέργεια. Την ενέργεια αυτή την παίρνουν από τις τροφές, καθώς διασπώνται σε απλούστερες ουσίες. Για τη διάσπαση των τροφών είναι απαραίτητο το οξυγόνο. Τα φυτά παίρνουν το οξυγόνο, που είναι απαραίτητο για τη διαδικασία αυτή, με την αναπνοή. Τα φυτά αναπνέουν από όλα τα μέρη τους, από τα φύλλα, το βλαστό, ακόμη και από τις ρίζες του». (βιβλίο μαθητή Στ΄τάξης σελ. 63) Επιστροφή
Περιεχόμενο της διδακτικής παρέμβασης Τα υλικά σώματα (I) Τα υλικά σώματα (II) Τα φαινόμενα (I) Τα φαινόμενα (II) Η τήξη των στερεών σωμάτων (Ι) Η τήξη των στερεών σωμάτων (ΙI) Η πήξη των υγρών σωμάτων (Ι) Η πήξη των υγρών σωμάτων (ΙI) Η εξάτμιση των υγρών Ο βρασμός των υγρών (I) Ο βρασμός των υγρών (II)-Η υγροποίηση Μετάβαση
Παράδειγμα-λέξη «ορισμένος» Συνώνυμη λέξη-χωρίς πλαίσιο Ποια από τις λέξεις που ακολουθούν έχει την ίδια σχεδόν σημασία με τη λέξη ορισμένος; (βάζουμε √ στο κατάλληλο κουτάκι) οριστικός αμετάβλητος τελικός αόριστος Δε γνωρίζω
Η ορισμένη μου απόφαση είναι ότι θα πάω για λίγα χρόνια στη Δανία Η λέξη εμφανίζεται σε ένα μη επιστημονικό πλαίσιο (non-science context) Σε ποια από τις ακόλουθες προτάσεις χρησιμοποιείται σωστά η λέξη ορισμένος; Η ορισμένη μου απόφαση είναι ότι θα πάω για λίγα χρόνια στη Δανία Ένας ορισμένος αριθμός ανθρώπων φώναζε Ήταν ορισμένος στις απαντήσεις του
Η λέξη εμφανίζεται σε ένα επιστημονικό πλαίσιο (science context) Σε ποια από τις ακόλουθες προτάσεις χρησιμοποιείται σωστά η λέξη ορισμένος; (βάζουμε √ στο κατάλληλο κουτάκι) Τα στερεά έχουν ορισμένο σχήμα Τα υγρά έχουν ορισμένο σχήμα Τα αέρια έχουν ορισμένο σχήμα Επιστροφή
Συνώνυμη λέξη-χωρίς πλαίσιο
Μη επιστημονικό πλαίσιο -(non-science context)
Επιστημονικό πλαίσιο -(science context)
δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τη συνώνυμη μιας λέξης και την ορθή χρήση αυτής σε μια πρόταση συγχέουν λέξεις που είναι γραφολογικά ή φωνολογικά παρόμοιες δυσκολεύονται να δομήσουν σημασιολογικά αποδεκτές προτάσεις στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής και της Επιστήμης
Πλαίσιο καθημερινής ζωής Στην κοινωνία που ζούμε δεν πρέπει να έχουμε συνοχές (ενοχές) Ο Νίκος νιώθει συνοχή που έκρυψε από τη μητέρα του ότι έσπασε το βάζο (ενοχή) Αυτός ο δάσκαλός μου είναι πάντα ευδιάκριτος (διακριτικός) Πλαίσιο Επιστήμης Στη Φυσική υπάρχει η δράση και η επίδραση Μέσα στο νερό το οξυγόνο είναι ευδιάκριτο Οι παράγοντες του διοξειδίου του άνθρακα είναι το οξυγόνο και ο άνθρακας Αν βάλουμε παγάκια στο νερό θα διαλυθούν Επιστροφή