ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΖΩΝΩΝ: Μία προτεραιότητα για την Ελλάδα Παρουσίαση: Χριστόφορος Καπόπουλος Διπλ. Πολιτικός Μηχανικός Δ.Π.Θ., M.Sc. Γεωλόγος Παν/μίου Πατρών Cert. IZCM, UNESCO-IHE

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι παράκτιες περιοχές της Ευρώπης υπόκεινται σε συνεχείς πιέσεις. Ο μισός σχεδόν πληθυσμός της Ευρώπης ζει κοντά στην θάλασσα, σε απόσταση μικρότερη ή ίση των 50 χιλιομέτρων. Οι Ευρωπαϊκές Ακτές εκτείνονται περίπου σε 89.000 χιλιόμετρα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει στους πόρους των παράκτιων ζωνών μεγάλο μέρος του οικονομικού πλούτου της. Η συνεχώς αυξανόμενη πίεση στους παράκτιους πόρους που οδηγεί μοιραία στην υποβάθμισή τους οφείλεται σε : Επιδείνωση της ποιότητας των υδάτων Εξάντληση της ποσότητας των υδατικών πόρων Επιτάχυνση της Διάβρωσης των Ακτών Αύξηση των επιπέδων ρύπανσης Σημαντική μείωση του Ενάλιου πλούτου

Η Ευρωπαϊκή Ένωση καλεί όλα τα Κράτη μέλη να θεσπίσουν Εθνικές Στρατηγικές Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Παράκτιων Ζωνών (ΟΔΠΖ). Η Αρχή της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Παράκτιων Ζωνών (ΟΔΠΖ) αποβλέπει στον Προγραμματισμό και την Διαχείριση των παράκτιων πόρων αλλά και του παράκτιου χώρου. Η Αρχή αυτή προέκυψε από την ανάγκη συντονισμού των δραστηριοτήτων στις Παράκτιες Ζώνες αλλά και την ανάγκη αλληλοπροσέγγισης μεταξύ διαφορετικών Πολιτικών σε τοπικό, Εθνικό ή και Ευρωπαϊκό επίπεδο. Πρόκειται για δυναμική διαδικασία συνεχούς εξέλιξης και βελτίωσης.

Οι Κύριες Αρχές της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Συνολική Θεώρηση των Διασυνδεόμενων Προβλημάτων Την στήριξη αποφάσεων σε αξιόπιστα Δεδομένα και Πληροφορίες Την συμπόρευση με τις φυσικές Δυνάμεις Την ετοιμότητα απόκρισης σε απρόβλεπτες εξελίξεις Προσπάθεια αξιοποίησης όλων των ενδιαφερόμενων μερών και των εμπλεκόμενων διοικητικών Υπηρεσιών Προσφυγή σε διάφορα μέσα (νόμοι, ενημερωτικές εκστρατείες, Προαγωγή ορθών Πρακτικών κα)

Τα προβλήματα των Παράκτιων Ζωνών Οι Ακτές της Ελλάδας αντιμετωπίζουν, όπως και οι Ευρωπαϊκές μεγάλο αριθμό οικονομικών, κοινωνικών και οικολογικών προβλημάτων από κακό προγραμματισμό και διαχείριση. Μερικά από τα προβλήματα αυτά είναι: Αύξηση της αστικοποίησης Κακός Προγραμματισμός Τουριστικής Ανάπτυξης Κακοσχεδιασμένα δίκτυα μεταφορών Ρύπανση Φθίνουσα πορεία αλιείας Καταστροφή των ενδιαιτημάτων Αύξηση της διάβρωσης Ένας από τους παράγοντες με τον μεγαλύτερο ρυθμό αύξησης τα τελευταία χρόνια είναι η Διάβρωση των Παράκτιων Ζωνών

Διάβρωση των Παράκτιων Ζωνών Η διάβρωση αποτελεί φυσική διεργασία που εξελίσσεται στον χώρο και τον χρόνο. Τα τελευταία χρόνια η διάβρωση των ακτών αυξάνεται λόγω: του φαινομένου του θερμοκηπίου της τήξης των πάγων και την άνοδο της μέσης στάθμης της θάλασσας της έντασης των κλιματικών συνθηκών των ανθρωπογενών παρεμβάσεων στις παράκτιες ζώνες Η πρόληψη της διάβρωσης είναι εξαιρετικά σύνθετο εγχείρημα και δεν είναι πάντοτε εύκολο να εκτιμηθούν οι ενδεχόμενες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των ανθρώπινων παρεμβάσεων στην φυσική αυτή διεργασία.

Οι Ελληνικές Ακτές Η Ελλάδα διαθέτει περίπου 17,000 χιλιόμετρα ακτών. Μεγάλο τμήμα υφίσταται διαβρώσεις, κατακρημνίσεις, υποχωρήσεις των ακτογραμμών και εν γένει φυσικές καταστροφές. Υπολογίζεται ότι το 50% από τα 17,000 χιλιόμετρα ακτών θα πρέπει να προστατευθεί καθώς στην πλειονότητα αυτών εκδηλώνονται ή πρόκειται να εκδηλωθούν ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Οι Ελληνικές ακτές σε κάθε περίπτωση πρέπει να διατηρήσουν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτουν και τις καθιστούν ιδιαίτερα ελκυστικές.

Σύντομες Διαπιστώσεις για την αντιμετώπιση της Διάβρωσης των Ελληνικών Ακτών Το φαινόμενο της Διάβρωσης των Ελληνικών ακτών έχει αρχίσει να καταγράφεται πριν από τη δεκαετία του 1970 (Αεροφωτογραφίες). Έως σήμερα, εκατομμύρια στρέμματα ελληνικών παραλίων έχουν διαβρωθεί και καταληφθεί από τη θάλασσα. Η επιλογή ‘Σκληρών Μεθόδων’ (κυματοθραυστών, τοίχων κλπ) για την προστασία των ακτών από την διάβρωση, μετέτρεψαν την θάλασσα από Σύμμαχο σε ‘Εχθρό’, ενώ σε πολλές περιπτώσεις τα έργα αυτά, αφαίρεσαν την δυνατότητα πρόσβασης των Πολιτών στο φυσικό τους Περιβάλλον, δηλαδή στον παράκτιο και θαλάσσιο χώρο. Η διάβρωση των Ελληνικών ακτών μπορεί να αντιμετωπιστεί αποκλειστικά με σύγχρονες, Ήπιες Μεθόδους προστασίας.

Παρατήρηση του φαινομένου της Διάβρωσης – Ρόδος α. Η παραλιακή λωρίδα της Κρεμαστής Ρόδου όπως έχει καταγραφεί στο παλαιό τοπογραφικό του Κτηματολογίου (1926-1936). Το πλάτος της λωρίδας αυτής έχει έκτοτε μειωθεί δραματικά, ενώ συνεχίζεται η διάβρωσή της και στις ημέρες μας. Το ελάχιστο πλάτος της παραλίας ήταν 58 m και το μέγιστο 162 m

Παρατήρηση του φαινομένου της Διάβρωσης – Ρόδος β. Η αεροφωτογραφία αυτή ελήφθη περίπου 60 χρόνια μετά τη χαρτογράφηση του Κτηματολογίου. Η δραματική μείωση του πλάτους της παραλιακής λωρίδας είναι προφανής. Σήμερα, το μέγιστο πλάτος της ίδιας παραλίας είναι μικρότερο των 30m

Παρατήρηση του φαινομένου της Διάβρωσης – Ρόδος γ. Ιδιαίτερα μεγάλου πλάτους ήταν κατά την περίοδο κατάρτισης του κτηματολογίου (1926-1936) η παραλία του Θεολόγου.

Παρατήρηση του φαινομένου της Διάβρωσης – Ρόδος δ. Η σημερινή κατάσταση της παραλιακής λωρίδας στον Θεολόγο δεν αναγνωρίζεται ούτε από το πλάτος αλλά ούτε και από τη γεωμετρική μορφή της ακτογραμμής.

Διεθνείς Φορείς και Οργανισμοί Οι Διεθνείς Φορείς και Οργανισμοί συνέταξαν εκθέσεις (reports) για να ακολουθηθούν από τις Κυβερνήσεις όλων των Κρατών προκειμένου να λάβουν μέτρα για την διάβρωση. Οι πιο σημαντικές είναι: 1. O Ευρωπαϊκός Κώδικας Συμπεριφοράς για τις Παράκτιες Ζώνες (European Code of Conduct for the Coastal Zones’, approved by the European Council of Ministers) 2. ‘CLIMATE CHANGE 2001-2007: IMPACTS, ADAPTATION, AND VULNERABILITY, Summary for Policymakers’, Geneva, Switzerland • (A Report of Working Group II of the Intergovernmental Panel on Climate Change IPCC, UN) 3. Το κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ‘EU focus on coastal zones’ 4. Η έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (The changing faces of Europe's coastal areas, EEA Report 2006) Σε Ορισμούς, όπως ‘Soft Engineering’ και ‘Hard Engineering’ που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτές τις Εκθέσεις καθώς και οι συστάσεις των άνω Φορέων για την μετάβαση από τις ‘σκληρές μεθόδους’ στις ‘ήπιες μεθόδους’ για την προστασία των ακτών από την διάβρωση, θα δοθεί ιδιαίτερη έμφαση.

‘Σκληρές’ και ‘Ήπιες’ Μέθοδοι Προστασίας Ακτών ‘Σκληρές’ (Hard Engineering) είναι οι μέθοδοι που αποβλέπουν στην ευθεία αντιμετώπιση των δυναμικών θαλάσσιων διεργασιών (κυμάτων, ρευμάτων). Τι σημαίνει ‘Ήπια’ Μέθοδος προστασίας ακτής; Τον ορισμό έδωσε η EUCC (European Union for Coastal Conservation) και εκτίθεται στον ‘Ευρωπαϊκό Κώδικα Συμπεριφοράς για τις Παράκτιες Ζώνες’: Εγκατάσταση στοιχείων που στοχεύουν στην συνεργασία με την Φύση με την διαχείριση φυσικών συστημάτων που μπορούν να προσαρμοστούν στην ενέργεια των κυμάτων, παλιρροιών και ανέμων. Οι ‘Ήπιες Μέθοδοι’ (Soft Engineering) προστασίας των ακτών είναι νεώτερες, Περιβαλλοντικά φιλικές, και οικονομικά φθηνότερες.

Κείμενα Διεθνών Φορέων και Οργανισμών Strasbourg, 16 December 1998 CO-DBP (99) 11 [s:\strategy\co-dbp\docs\cdp11E.99] COMMITTEE FOR THE ACTIVITIES OF THE COUNCIL OF EUROPE IN THE FIELD OF BIOLOGICAL AND LANDSCAPE DIVERSITY CO-DBP   3rd meeting Geneva, 19 April 1999 _________________    European Code of Conduct for Coastal Zones Document established by the Secretariat General Direction of Environment and Local Authorities

Στόχοι του Ευρωπαϊκού Κώδικα Συμπεριφοράς για τις Παράκτιες Ζώνες και της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ 1. Να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές επιπτώσεις των έργων προστασίας επί της προστατευόμενης ακτής, π.χ. επέκταση των διαβρώσεων, υποβάθμιση της παραλίας μέσω απόθεσης επ’ αυτής ογκολίθων, εμφάνιση υποσκαφών στον παράκτιο πυθμένα και αύξηση των βαθών, κ.λπ. 2. Να ελαχιστοποιηθεί και ει δυνατόν να αποκλεισθεί η μεταφορά των διαβρώσεων στις κατάντη ακτές από τα έργα προστασίας των ακτών. 3. Να διερευνηθούν και να γίνουν περισσότερο κατανοητές οι παράκτιες φυσικές διεργασίες. 4. Να διαφυλαχθεί και επεκταθεί η φιλική σχέση ανθρώπου-θάλασσας και να εξασφαλισθεί η αειφόρος ανάπτυξη της ζώνης ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. 5. Να επιλεγούν τεχνικές λύσεις που θα συνεργάζονται και δεν θα αντιμάχονται τις δυνάμεις της θάλασσας. Οι λύσεις αυτές πρέπει να αξιοποιούν μια εκ των θαλασσίων διεργασιών προς όφελος της ξηράς

Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τις Παράκτιες Ζώνες

Τα παραδοσιακά «φαραωνικά» κατασκευαστικά έργα (κυματοθραύστες, τοίχοι κλπ) που αποβλέπουν στην αποτροπή της διάβρωσης των ακτών είναι άκρως δαπανηρά στην συντήρηση και δεν επιτυγχάνουν πάντοτε να συγκρατήσουν το έδαφος από το να παρασυρθεί από το νερό. Μάλιστα, σε ορισμένες ζώνες έχουν επιταχύνει το φαινόμενο.

Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (European Environment Agency Report No 6/2006)

Παράκτια Συστήματα σε επικινδυνότητα. Ισορροπία Ιζημάτων και Διάβρωση των Ακτών Για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της διάβρωσης, παράκτια έργα προστασίας κατασκευάστηκαν, που καλύπτουν το 10 % των Ευρωπαϊκών ακτογραμμών. Αλλά αυτά τα έργα συχνά οδηγούν σε ανεπιθύμητες επιπτώσεις στις ιζηματογενείς διεργασίες. Προκαλούν νέες διαβρωμένες εκτάσεις και νέες περιοχές με προβλήματα τροφοδοσίας ιζημάτων, καθόσον οι παράκτιες αυτές κατασκευές λειτουργούν ως φράγματα (barrier) στο παράκτιο ρεύμα μεταφοράς των ιζημάτων (natural littoral drift of the sediments). Το αυξανόμενο μήκος των κατασκευών ογκολίθων (armoured waterfronts) στην Ευρώπη, στόχευε στην επίλυση τοπικών προβλημάτων, αλλά δεν λήφθηκαν υπόψη οι ευρύτερες ισορροπίες των ιζημάτων και των επιπτώσεων στις γειτονικές περιοχές.

Παραδείγματα‘Σκληρών’ Έργων προστασίας Ακτών από την Διάβρωση Εργαζόμενοι ενάντια στην Φύση

Εξέλιξη Διάβρωσης – Προστασία με Λιθορριπές και Ογκόλιθους (Ακτή Βέλου Ν. Κορινθίας)

Εξέλιξη Διάβρωσης – Προστασία παραλιακού δρόμου με Τοιχίο Σκυροδέματος (Δήμος Συμπολιτείας Ν. Αχαΐας)

Εξέλιξη Διάβρωσης Προστασία ακτής με εκτοξευόμενο σκυρόδεμα και έργα ογκολίθων (Δυτική Αχαΐα)

Εξέλιξη Διάβρωσης Προστασία ακτής Ξενοδοχείου με Τοιχίο Σκυροδέματος και ογκολίθους (Ν. Θάσος)

Αστοχία παραλιακών Υποδομών – Προστασία ακτής με Κυματοθραύστες (Falconara, Ιταλία 2006)

Σκληρά Έργα προστασίας ακτής με Ογκόλιθους (Ακτή Λυκοποριάς Κορινθίας 2008)

Παραδείγματα ‘Ήπιων’ Έργων προστασίας Παράκτιων Ζωνών Εργαζόμενοι με την Φύση

Εγκατάσταση Ήπιας Μεθόδου σε διαβρωμένο τμήμα ακτής (Πελοπόννησος)

Λειτουργία Ήπιας Μεθόδου προστασίας ακτής (Πελοπόννησος) 2004 2006

Εφαρμογή Ήπιας Μεθόδου - Προσάμμωση θαλάσσιου πυθμένα - α

Εφαρμογή Ήπιας Μεθόδου - Προσάμμωση θαλάσσιου πυθμένα- β

Προτάσεις για την ορθή Διαχείριση και Προστασία των Ελληνικών Παράκτιων Ζωνών Ανάγκη δημιουργίας ορθών πρακτικών Διαχείρισης και αντιμετώπισης της εξελισσόμενης Διάβρωσης σε συνεργασία με τους τοπικούς Φορείς, 2. Ανάγκη εγκατάλειψης των παραδοσιακών ‘σκληρών’ μεθόδων και έργων αντιμετώπισης της διάβρωσης, καθώς αυτά αποδεικνύονται στις περισσότερες περιπτώσεις δαπανηρά και αναποτελεσματικά ενώ δημιουργούν μεγαλύτερα προβλήματα από αυτά που καλούνται να αντιμετωπίσουν (διάβρωση γειτονικών ακτών, σημαντική όχληση στο Περιβάλλον, διακοπή της φιλικής σχέσης Ανθρώπου-Θάλασσας), 3. Ανάγκη εφαρμογής μικρότερης κλίμακας, ευέλικτων, ‘ήπιων’ μεθόδων προστασίας, φιλικών προς το Περιβάλλον, 4. Οι σύγχρονες τάσεις ευνοούν Τα ‘Ήπια’ μέτρα προστασίας των ακτών από την διάβρωση

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ