Το ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών

Εισαγωγικά Το ισοζύγιο πληρωμών μιας χώρας καταγράφει όλες τις διεθνείς συναλλαγές των κατοίκων της χώρας αυτής με τους κατοίκους του υπόλοιπου κόσμου κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου Οι συναλλαγές αυτές αφορούν αγοροπωλησίες τόσο αγαθών και υπηρεσιών όσο και περιουσιακών στοιχείων. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, ο εξωτερικός τομέας μιας οικονομίας είναι ιδιαίτερα σημαντικός καθώς αντανακλά τη δυνατότητα μιας χώρας να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις προκλήσεις του διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος. Γενικότερα, η ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας όπως αποτυπώνεται στα διάφορα μεγέθη του ισοζυγίου πληρωμών αντανακλά τη διεθνή θέση της χώρας και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τις προοπτικές ανάπτυξής της.

Η λογιστική του ισοζυγίου πληρωμών Η καταγραφή των διεθνών συναλλαγών στο ισοζύγιο πληρωμών ακολουθεί το διπλογραφικό σύστημα. Η κάθε συναλλαγή αποτυπώνεται με δύο εγγραφές οι οποίες αναφέρονται στο ίδιο ποσό αλλά εμφανίζονται με αντίθετο πρόσημο. Ειδικότερα, εγγραφές που αντανακλούν εισπράξεις της χώρας από τον υπόλοιπο κόσμο καταχωρίζονται ως πιστώσεις και καταγράφονται με θετικό πρόσημο. Από την άλλη πλευρά, εγγραφές που αποτυπώνουν πληρωμές της χώρας προς τον υπόλοιπο κόσμο καταχωρίζονται ως χρεώσεις και καταγράφονται με αρνητικό πρόσημο

Η λογιστική του ισοζυγίου πληρωμών 2 Έλληνας εξαγωγέας μήλων στη Γερμανία εισπράττει € 1000 τα οποία καταθέτει στο λογαριασμό του σε γερμανική τράπεζα. Η συναλλαγή καταγράφεται στο ισοζύγιο πληρωμών ως εξής: Ο λογαριασμός εξαγωγές αγαθών πιστώνεται καθώς η πώληση των μήλων οδηγεί σε είσπραξη ενώ η αγορά ξένου περιουσιακού στοιχείου (κατάθεση) καταγράφεται ως χρέωση καθώς αποτελεί πληρωμή. Εκείνο που πρέπει να κατανοήσουμε είναι ότι το ισοζύγιο πληρωμών λογιστικά είναι πάντοτε ισοσκελισμένο.

Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών Το ισοζύγιο πληρωμών χωρίζεται σε τρεις βασικούς λογαριασμούς: (α) Το λογαριασμό τρεχουσών συναλλαγών, (β) το λογαριασμό κεφαλαιακών συναλλαγών και (γ) το λογαριασμό χρηματοοικονομικών συναλλαγών. Το γεγονός ότι το ισοζύγιο πληρωμών από λογιστικής άποψης είναι ισοσκελισμένο συνεπάγεται ότι το άθροισμα των ισοζυγίων των τριών αυτών λογαριασμών είναι πάντα ίσο με το μηδέν.

Ο λογαριασμός τρεχουσών συναλλαγών Στο λογαριασμό τρεχουσών συναλλαγών καταγράφονται όλες οι συναλλαγές που αφορούν αγαθά, υπηρεσίες, εισοδήματα, είτε από εργασία είτε από επενδύσεις, καθώς και μονομερείς τρέχουσες μεταβιβάσεις. Ειδικότερα απαρτίζεται από τους εξής επιμέρους λογαριασμούς: Α) Το εμπορικό ισοζύγιο. Σ’ αυτό καταγράφονται οι διεθνείς συναλλαγές σε αγαθά των κατοίκων της χώρας με τον υπόλοιπο κόσμο. Β) Το ισοζύγιο Υπηρεσιών. Στο ισοζύγιο αυτό καταγράφονται οι εισπράξεις και οι πληρωμές για ανταλλαγή υπηρεσιών μεταξύ των κατοίκων της χώρας και τον υπόλοιπο κόσμο. Ταξιδιωτικές, μεταφορικές, ασφαλιστικές, τραπεζικές, συμβουλευτικές και άλλες υπηρεσίες περιλαμβάνονται στη συγκεκριμένη κατηγορία.

Ο λογαριασμός τρεχουσών συναλλαγών 2 Γ). Το ισοζύγιο εισοδημάτων. Στο ισοζύγιο αυτό περιλαμβάνονται οι εισπράξεις μισθών κατοίκων από το εξωτερικό (αντανακλώντας την αμοιβή του συντελεστή εργασία), καθώς και αντίστοιχες εισπράξεις από τόκους, μερίσματα και κέρδη που προέρχονται από επενδύσεις στο εξωτερικό (αμοιβές του συντελεστή κεφάλαιο). Αντίστοιχα, περιλαμβάνονται και οι αντίστοιχες πληρωμές κατοίκων στο εξωτερικό. Δ). Το ισοζύγιο τρεχουσών μεταβιβάσεων. Το ισοζύγιο αυτό περιλαμβάνει μονομερείς τρέχουσες εισπράξεις και πληρωμές κατοίκων από και προς το εξωτερικό. Οι μονομερείς μεταβιβάσεις διεθνών οργανισμών (επιδοτήσεις από την ΕΕ στους αγρότες, για παράδειγμα) αλλά και τα εμβάσματα μεταναστών, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα της κατηγορίας αυτής.

Παράδειγμα (σε ευρώ)

Ο λογαριασμός τρεχουσών συναλλαγών 3 Σύμφωνα με το παράδειγμα το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παρουσιάζει πλεόνασμα ύψους € 4500. Το πλεόνασμα ή το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών δείχνουν, τόσο το μέγεθος όσο και την κατεύθυνση του εξωτερικού δανεισμού. Πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών συνεπάγονται αύξηση των απαιτήσεων της χώρας έναντι του υπόλοιπου κόσμου ενώ, αντίθετα τα ελλείμματα αυξάνουν τις αντίστοιχες υποχρεώσεις της. Αυτό αποτυπώνεται στη διαμόρφωση του ισοζυγίου χρηματοοικονομικών συναλλαγών που θα εξετάσουμε πιο κάτω. Γενικότερα, ο εξωτερικός δανεισμός (θετικός ή αρνητικός) της χώρας μεταβάλει το μέγεθος του καθαρού της πλούτου. Ο λογαριασμός τρεχουσών συναλλαγών αποτελεί μέρος των εθνικών λογαριασμών, και συνεπώς συνδέεται με το ύψος του προϊόντος και, επομένως, της απασχόλησης. Θα πούμε περισσότερα πιο κάτω.

Ο λογαριασμός κεφαλαιακών συναλλαγών Ο λογαριασμός κεφαλαιακών συναλλαγών, κατά κύριο λόγο, περιέχει όλες τις μονομερείς κεφαλαιακές μεταβιβάσεις καθώς και τις αγοροπωλησίες σε άϋλα στοιχεία του ενεργητικού (όπως είναι τα δικαιώματα εκμετάλλευσης ευρεσιτεχνίας, για παράδειγμα). Λογαριασμός κεφαλαιακών συναλλαγών Πίστωση (+) Χρέωση (-) Ισοζύγιο 500 Εισπράξεις 1500 Πληρωμές 1000

Ο λογαριασμός χρηματοοικονομικών συναλλαγών Στο λογαριασμό χρηματοοικονομικών συναλλαγών καταγράφονται οι συναλλαγές σε περιουσιακά στοιχεία και συνήθως συνδέονται με μεταβολές, τόσο σε καταθέσεις, μετοχές, ομόλογα, όσο και με αυτές που προκύπτουν από αγοροπωλησίες πραγματικών στοιχείων όπως εργοστασίων, γης και κατοικιών Εδώ να υπενθυμίσουμε ότι οι εισροές κεφαλαίων, που αντανακλούν την αγορά εγχώριων περιουσιακών στοιχείων από κατοίκους του εξωτερικού, καταγράφονται ως πιστώσεις (θετικό πρόσημο) και αντανακλούν την αύξηση των υποχρεώσεων της χώρας έναντι του εξωτερικού και σε πολλές περιπτώσεις συμβάλουν στην διόγκωση του εξωτερικού χρέος. Από την άλλη πλευρά οι εκροές κεφαλαίων συνεπάγονται αύξηση των απαιτήσεων της χώρας.

Ο λογαριασμός χρηματοοικονομικών συναλλαγών 2 Απαρτίζεται από τις εξής τέσσερις επιμέρους κατηγορίες συναλλαγών: Α) Άμεσες επενδύσεις. Στο λογαριασμό αυτό καταγράφονται όλες οι συναλλαγές για την απόκτηση φυσικού κεφαλαίου, όπως παραγωγικών εγκαταστάσεων, μηχανών, κτιρίων και γης, τόσο στο εξωτερικό από κατοίκους, όσο και στην εγχώρια οικονομία από μη κατοίκους. Β) Επενδύσεις Χαρτοφυλακίου. Εδώ καταγράφονται οι διεθνείς συναλλαγές που επιφέρουν μεταβολές στη σύνθεση των χαρτοφυλακίων, ήτοι διεθνείς αγοροπωλησίες σε ομόλογα, μετοχές, έντοκα γραμμάτια, παράγωγα και σε άλλους τίτλους.

Ο λογαριασμός χρηματοοικονομικών συναλλαγών 3 Γ) Λοιπές επενδύσεις. Διεθνείς συναλλαγές που καταγράφουν μεταβολές σε καταθέσεις και τραπεζικά δάνεια. Δ) Μεταβολές στα συναλλαγματικά διαθέσιμα. Εδώ καταγράφονται διεθνείς συναλλαγές οι οποίες πραγματοποιούνται από τις κεντρικές τράπεζες των χωρών και αφορούν μεταβολές των αποθεμάτων τους σε βραχυχρόνιες απαιτήσεις σε σκληρό νόμισμα. Οι συναλλαγές αυτές αποκαλούνται και «επίσημες» ή «εξισωτικές» με την έννοια ότι είναι αποτέλεσμα πολιτικής σκοπιμότητας, με στόχο τη στήριξη, για παράδειγμα, της συναλλαγματικής ισοτιμίας κυρίως σε καθεστώς σταθερών ισοτιμιών. Επομένως, τα συναλλαγματικά διαθέσιμα αποτελούν ένα κρίσιμο μέγεθος, ιδιαίτερα για χώρες με σταθερή ισοτιμία, δεδομένου ότι αντανακλούν τη δυνατότητα παρέμβασης και αντοχής της κεντρικής τράπεζας κυρίως σε περιόδους έντονης νομισματικής αστάθειας.

Παράδειγμα (σε ευρώ)

Πως το ισοζύγιο ισοσκελίζεται στην πράξη Όπως προαναφέρθηκε, ο ακριβής τρόπος χρηματοδότησης των ελλειμμάτων ή επένδυσης των πλεονασμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αποτυπώνεται στο ισοζύγιο κεφαλαιακών και χρηματοοικονομικών συναλλαγών και επομένως από λογιστικής άποψης είναι πάντα ισοσκελισμένο. Με άλλα λόγια θα πρέπει CA + KFA =0, όπου CA = το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, και KFA = Το ισοζύγιο κεφαλαιακών και χρηματοοικονομικών συναλλαγών. Στην πράξη, όμως, το άθροισμα των τριών ισοζυγίων δεν είναι ίσο με το μηδέν, λόγω κυρίως προβλημάτων καταγραφής και χρονικών υστερήσεων. Η διαφορά καταχωρίζεται σ’ ένα ξεχωριστό λογαριασμό ο οποίος ονομάζεται τακτοποιητέα στοιχεία έτσι ώστε, όπως απαιτείται θεωρητικά, το ισοζύγιο πληρωμών να είναι πάντα ισοσκελισμένο. Επομένως, αν ορίσουμε ως, TS = τακτοποιητέα στοιχεία, τότε στη πράξη, CA + KFA + TS = 0,

Το ισοζύγιο πληρωμών πάντα ισοσκελισμένο … Το ισοζύγιο πληρωμών πάντα ισοσκελισμένο ….η συνέχεια του παραδείγματος

Η έννοια ελλείμματος ή πλεονάσματος στο ισοζύγιο πληρωμών Η έννοια της ανισορροπίας στο ισοζύγιο πληρωμών (ύπαρξη ελλείμματος ή πλεονάσματος) εξηγείται πρωτίστως με οικονομικούς όρους. Εναλλακτικοί ορισμοί: Ο εννοιολογικά πιο απλός ορισμός του ελλείμματος συνδέεται με την ύπαρξη ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Το βασικό ισοζύγιο (basic balance), που περιλαμβάνει και τις καθαρές εισροές κεφαλαίου για άμεσες επενδύσεις. Η λογική είναι ότι στο βαθμό που το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών χρηματοδοτείται από εισροή κεφαλαίων για μακροπρόθεσμες τοποθετήσεις δεν επιβαρύνει τη χώρα με επιπλέον δανεισμό. Το συνολικό ισοζύγιο (overall balance) περιλαμβάνει το άθροισμα όλων των μεγεθών εκτός των μεταβολών στα συναλλαγματικά διαθέσιμα (δηλαδή, εκτός των επισήμων συναλλαγών). Ο κάθε ορισμός έχει τη δική του σημασία και γι’ αυτό χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά.

Οι εθνικοί λογαριασμοί και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και η οικονομική δραστηριότητα. Γνωρίζουμε ότι Y=C+I+G+(X-M). Αν ορίσουμε Α= C+I+G και CA=X-M, τότε Y=A+CA ή Y-A=CA. Η Ταυτότητα αυτή μας δίνει τη μακροοικονομική διάσταση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Ήτοι, μια χώρα με ελλείμματα στο CA σημαίνει ότι δαπανά πέραν από τις δυνατότητές της. Το έλλειμμα στο CA αντανακλά το μέγεθος του εξωτερικού δανεισμού που απαιτείται για την κάλυψη της επιπλέον δαπάνης

Οι εθνικοί λογαριασμοί και το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών 2 Εναλλακτικά μπορούμε εκφράσουμε το CA ως: CA= (S-I)+(T-G). Η εξίσωση αυτή συνδέει το ισοζύγιο πληρωμών με την αποταμίευση, την επένδυση και το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού. Από την εξίσωση αυτή φαίνεται πως προκύπτει και η υπόθεση των «διδύμων» ελλειμμάτων, καθώς με δεδομένο το ύψος της ιδιωτικής αποταμίευσης και επένδυσης το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών συνδέεται άμεσα με το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού

Η διεθνής επενδυτική θέση (ΔΕΘ) Η ΔΕΘ μιας χώρας αντανακλά το συνολικό απόθεμα , τόσο των απαιτήσεων όσο και των υποχρεώσεων των κατοίκων της έναντι του εξωτερικού. Η καθαρή ΔΕΘ είναι η διαφορά των δύο (απαιτήσεις – υποχρεώσεις) αποτελεί τον εξωτερικό πλούτο της, και επομένως μαζί με τα εγχώρια περιουσιακά της στοιχεία, όπως το απόθεμα κεφαλαίου που διαθέτει και η γη, αποτελούν τον εθνικό πλούτο της χώρας. Η καθαρή ΔΕΘ της χώρας μεταβάλλεται με δύο τρόπους. Ο πρώτος συνδέεται με μεταβολές στην αξία του ήδη υπάρχοντος αποθέματος των περιουσιακών στοιχείων, είτε αυτά αποτελούν απαιτήσεις ή υποχρεώσεις των κατοίκων στο εξωτερικό. Ο δεύτερος τρόπος αναφέρεται στην αύξηση ή μείωση της καθαρής ΔΕΘ και αυτό συνδέεται με τη διαμόρφωση ελλειμμάτων ή πλεονασμάτων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.

Το ισοζύγιο πληρωμών της Ελλάδος Η Ελλάδα ιστορικά εμφανίζει ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Τα ελλείμματα παρουσιάζουν μεγάλη διεύρυνση με το 2000. Τα ελλείμματα αυτά, κατά κύριο λόγο, χρηματοδοτήθηκαν μέσω δανεισμού γεγονός που συνέβαλε και στην περαιτέρω επιδείνωση της ήδη αρνητικής επενδυτικής θέσης της χώρας. Το παρακάτω Διάγραμμα για το ισοζύγιο πληρωμών καθώς και ο Πίνακας που ακολουθεί για τη καθαρή ΔΕΘ της χώρας είναι ενδεικτικά των εξελίξεων στον εξωτερικό τομέα.

Παράγοντες που συνέβαλλαν στην επιδείνωση του εξωτερικού τομέα Οι κύριοι παράγοντες που προκάλεσαν τη διεύρυνση των ελλειμμάτων στον εξωτερικό τομέα την τελευταία δεκαετία κυρίως συνδέονται με : Την υστέρηση της εθνικής αποταμίευσης έναντι της εγχώριας επενδυτικής δαπάνης. H ιδιωτική αποταμίευση περιορίστηκε κοντά στο 10% του ΑΕΠ της χώρας (από περισσότερο του 20% στις προηγούμενες δεκαετίες). H απελευθέρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών και η πτωτική πορεία σε πληθωρισμό και επιτόκια είχαν τη μεγαλύτερη συμβολή στην σημαντική κάμψη της ιδιωτικής αποταμίευσης.

Παράγοντες που συνέβαλλαν στην επιδείνωση του εξωτερικού τομέα 2 Τη μείωση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών εξαγωγών στις διεθνείς αγορές H πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία με βάση το σχετικό κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος στη μεταποίηση, εκφρασμένο σε κοινό νόμισμα, αυξήθηκε συνολικά κατά 27,10% μεταξύ του 2000 και του 2009 . Οι αυξήσεις αυτές ισοδυναμούν με αντίστοιχες απώλειες ανταγωνιστικότητας. Αυτό κατά κύριο λόγο ήταν αποτέλεσμα του υψηλότερου πληθωρισμού στην Ελλάδα σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ. Το χαμηλό επίπεδο της διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας. Αυτό συνδέεται με το είδος των προϊόντων που παράγει η χώρα, την ποιότητα ή τη στρατηγική που ακολουθείται σε θέματα εμπορίας (non-price competitiveness).