Οικογενειακός Προγραμματισμός Σεξουαλική και Αναπαραγωγική Υγεία Οικογενειακός Προγραμματισμός Σεξουαλική και Αναπαραγωγική Υγεία Μαρία Κωνσταντινίδου Σύμβουλος Αγωγής Υγείας

3. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΕΑΥΤΟΥ Θεματική Ενότητα 3. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΕΑΥΤΟΥ Υποενότητα 3.1 Οικογενειακός Προγραμματισμός, Σεξουαλική και Αναπαραγωγική Υγεία Τάξη Β΄ Γ΄ Στ΄ Δείκτες Επιτυχίας 1. Να αντιλαμβάνονται την έννοια της οικογένειας μέσα από τις διάφορες μορφές της (πυρηνική, ευρύτερη, μονογονεϊκή, θετή κα). 2. Να γνωρίζουν τα αναπαραγωγικά μέρη του σώματος και να διακρίνουν ποια μέρη του σώματος είναι ιδιωτικά. 1. Να περιγράφουν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των φύλων. 2. Να περιγράφουν τα χαρακτηριστικά της υγιούς οικογένειας. 1. Να διακρίνουν παράγοντες που επηρεάζουν την οικογενειακή ζωή (πχ. οικονομική κατάσταση, υγεία, τόπος διαμονής) 2. Να αντιλαμβάνονται τη σεξουαλική ωρίμανση και τους τρόπους έκφρασης της σεξουαλικότητας (πχ. φλερτ, ονείρωξη, αυνανισμός). 3. Να διακρίνουν μορφές βίας (σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική, οικονομική) εντός της οικογένειας αλλά και ευρύτερα. 4. Να αναγνωρίζουν παράγοντες που επηρεάζουν στην διαμόρφωση του κοινωνικού φύλου. 5. Να εξηγούν την ανάγκη για προσωπική υγιεινή ιδιαίτερα κατά την εφηβεία. 6. Να εξηγούν την έμμηνο ρύση και να διακρίνουν μύθους και πραγματικότητες που σχετίζονται με αυτή.

ΕΝΝΟΙΕΣ: Σεξουαλικότητα: βιολογικό και κοινωνικό φύλο, ταυτότητα κοινωνικού φύλου, σεξουαλικό προσανατολισμό, οικειότητα και ευχαρίστηση, σχέσεις (επικοινωνία, συναισθήματα, ερωτική επιθυμία και σχέσεις, αναπαραγωγή), προστασία από ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, νοσήματα, κλπ. Σεξουαλική Ωρίμανση: Κατά την περίοδο της εφηβείας, η σεξουαλικότητα υπόκειται σε διαφοροποιήσεις και αλλαγές. Αυτές συμβαίνουν ταυτόχρονα και παράλληλα με τις αλλαγές στις υπόλοιπες πτυχές της προσωπικότητας του ατόμου. Το άτομο εξελίσσεται σταδιακά, οδεύει και επιτυγχάνει την ωρίμανση (και τη σεξουαλική). Σεξουαλική Αγωγή: Μάθηση σε σχέση με τη γνωστική, βιολογική, συναισθηματική και κοινωνική πτυχή της σεξουαλικότητας. Βασικό Συμπέρασμα: Ανάγκη εφαρμογής αποτελεσματικών στρατηγικών, ούτως ώστε τα νεαρά άτομα να υποστηριχθούν, να ενισχυθούν και να είναι σε θέση να χειριστούν με υπεύθυνο, ασφαλή, θετικό και ευχάριστο τρόπο, θέματα που αφορούν στη σεξουαλικότητά τους.

Δραστηριότητες Διερευνώντας τους καθοριστικούς παράγοντες υγείας Έκφραση, γνώσεις, ενδυνάμωση (χωρίς αναφορές στην προσωπική ζωή του μαθητή) Κριτική σκέψη (Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν…; Για ποιο λόγο…; ) Αναπτύσσοντας ικανότητα για συλλογική δράση (*) (οργάνωση αλλαγών) Προωθώντας αλλαγές συλλογικά (πραγματοποίηση αλλαγών) (*) Συλλογική Δράση: παιδιά, εκπ/κοί, γονείς, φορείς, κοινότητα/ δήμος, κλπ.

Κουτί αποριών Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για απορίες που τα παιδιά ντρέπονται να ρωτήσουν ή αφορούν ένα προσωπικό θέμα. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να μελετήσει τις απορίες και να επανέλθει σε κάποια άλλη στιγμή για να δώσει απαντήσεις σαφείς, διακριτικές και ηλικιακά κατάλληλες.

Ποιοι παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν τη ζωή μιας οικογένειας; Στ (1) Να διακρίνουν παράγοντες που επηρεάζουν την οικογενειακή ζωή (πχ. οικονομική κατάσταση, υγεία, τόπος διαμονής) Ποιοι παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν τη ζωή μιας οικογένειας; Ιδεοθύελλα στην ολομέλεια ή σε ομάδες. Οικονομική κατάσταση, εθνικότητα, μετανάστευση, τόπος διαμονής, νέες γεννήσεις, ποιότητα σχέσης γονέων και μελών (ομαλή συμβίωση, ομαλή ή μη ομαλή σχέση γονέων μετά από διαζύγιο, δεύτεροι γάμοι, παιδιά/αδέλφια, ετεροθαλή αδέλφια, υγεία, αναπηρία, θάνατοι, μετακινήσεις, ανεργία, υπερωρίες, μορφωτικό επίπεδο, παππούδες-γιαγιάδες, ύπαρξη αγάπης, στοργής, φροντίδας, επικοινωνίας, τρυφερότητας, ειλικρίνειας, βίας, κ.λπ.)

Αλλαγές κατά τις ηλικίες 10-14 χρονών Στ (2) Να διατυπώνουν σκέψεις για τους τρόπους έκφρασης της σεξουαλικότητας και την εκδήλωση της σεξουαλικής ωρίμανσης (πχ. φλερτ, ονείρωξη, αυνανισμός) Αλλαγές κατά τις ηλικίες 10-14 χρονών

ΓΕΝΝΗΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ Όργανα αναπαραγωγής Όργανα αναπαραγωγικού συστήματος Ιδιωτικά μέρη σώματος Πέος Όρχεις Αιδοίο Μαστοί *

Εάν στη δραστηριότητα «Αλλαγές κατά τις ηλικίες 10-14 χρονών» τα παιδιά αναφέρουν: «φλερτ», «πιάνω σχέσεις», «αγαπώ κάποιον/α», κλπ, προχωρώ στη δραστηριότητα: Ένα φύλλο χαρτί Α4 σε κάθε ομάδα Γράψετε στο κέντρο της Α4 μια από τις λέξεις/φράσεις που αναφέρατε πριν. Τι εννοείτε ακριβώς; Τι κάνει (πράξεις) κάποιος/α που φλερτάρει, πιάνει σχέσεις, αγαπά κάποιον/α, ερωτεύεται, κλπ; Ποια συναισθήματα υπάρχουν όταν συμβαίνει αυτό; Σε οποιαδήποτε μορφή σχέσης είναι σημαντικό να υπάρχουν κάποια στοιχεία που να την καθιστούν, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό, υγιή για τα άτομα. Ποιά είναι αυτά;

Εάν στη δραστηριότητα «Αλλαγές κατά τις ηλικίες 10-14 χρονών» τα παιδιά αναφέρουν: «φλερτ», «πιάνω σχέσεις», «αγαπώ κάποιον/α», κλπ, προχωρώ στο ΣΕΝΑΡΙΟ: ΣΕΝΑΡΙΟ

Δηλώσεις σε χαρτόνια: 3 κάρτες σε 3 διαφορετικά σημεία στην τάξη Τα αγόρια δεν πρέπει να κλαίνε. Ένα αγόρι που κάνει ριψοκίνδυνες φιγούρες με το ποδήλατό του, αρέσει στα κορίτσια/ είναι μάγκας. Ένα καλό κορίτσι, θα πρέπει να φέρεται πάντα γλυκά & ευγενικά. Ένα δυνατό αγόρι όταν διαφωνεί υψώνει τον τόνο της φωνής του. Ένα αγόρι/κορίτσι δικαιούται να απολαμβάνει το φλερτ. Ένα κορίτσι που συνήθως φορά φόρμες & αθλητικά δεν αρέσει στα αγόρια. Στη Μαρία αρέσει να κοιτάζεται στον καθρέφτη & να ντύνεται όμορφα πριν βγει από το σπίτι. Ο Δημήτρης, προσπαθεί να αποκτήσει ένα σώμα γυμνασμένο, όπως αυτό που έχουν οι ήρωες των τηλεοπτικών σειρών που παρακολουθεί. Ο Νικόλας πάει μπαλέτο. Τις τοποθετούμε 1-1 στον πίνακα. Τα παιδιά μετακινούνται προς την κάρτα που εκφράζει την άποψή τους. Υποβάλλουμε διευκρινιστικές ερωτήσεις & συζητούμε τι ισχύει και τι όχι: Γιατί συμφωνείτε/ διαφωνείτε; κλπ ΌΧΙ Διαφωνώ ΙΣΩΣ Το σκέφτομαι ακόμα ΝΑΙ Συμφωνώ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ Μύθοι Απόψεις

Στ (3) Να διακρίνουν μορφές βίας (σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική, οικονομική) εντός της οικογένειας αλλά και ευρύτερα. ΠΑΙΧΝΙΔΙ: ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ Τάξη: Βρείτε τον προσωπικό σας χώρο και σταθείτε ακίνητοι. Κινηθείτε διατηρώντας τον προσωπικό σας χώρο και χωρίς να ακουμπάτε ο ένας τον άλλον. Κύκλος στο πάτωμα της τάξης: Κινηθείτε μέσα στον κύκλο διατηρώντας τον προσωπικό σας χώρο και χωρίς να ακουμπάτε ο ένας τον άλλον. Μικρότερος κύκλος στο πάτωμα της τάξης: Κινηθείτε μέσα σε ένα πολύ μικρότερο κύκλο διατηρώντας τον προσωπικό σας χώρο και χωρίς να ακουμπάτε ο ένας τον άλλον. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΣΥΖΗΤΗΣΗ: Ήταν εύκολο ή δύσκολο να τηρήσετε τους κανόνες; Πώς νιώθει κάποιος/α όταν ένα άτομο του μιλά από πολύ κοντινή/ μακρινή απόσταση; Εάν κάποιος παραβιάζει τον προσωπικό χώρο κάποιου ατόμου ή ακουμπά το σώμα του ή τα γεννητικά του όργανα, πώς μπορεί να το χειριστεί;

ΣΕΝΑΡΙΟ

Ερωτήσεις – συζήτηση στις ομάδες και στην ολομέλεια Ερωτήσεις – συζήτηση στις ομάδες και στην ολομέλεια

Τι είναι η σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική, οικονομική βία; Ιδεοθύελλα στην ολομέλεια ή σε ομάδες Παρουσίαση ορισμών Το σώμα μας είναι πολύ σπουδαίο. Έχουμε το δικαίωμα να το προστατεύσουμε, να πούμε ΟΧΙ σε όποιον μας λέει ή μας πιέζει να κάνουμε κάτι ή προσπαθεί να κάνει κάτι σε εμάς, το οποίο δεν το επιθυμούμε ή δεν είμαστε σίγουροι για αυτό. Με σιγουριά, χωρίς γέλια και δείχνοντας ότι το εννοώ μπορώ να πω: «Μη με ακουμπάς γιατί θα το πω στον/στην…» Σε αυτές τις περιπτώσεις, για τη δική μας ασφάλεια και υγεία είναι απαραίτητο να μιλήσω με κάποιον ενήλικα τον οποίο εμπιστεύομαι… .

Περίγραμμα ανθρώπινου σώματος Στ (5) Να εξηγούν την ανάγκη για προσωπική υγιεινή ιδιαίτερα κατά την εφηβεία Περίγραμμα ανθρώπινου σώματος Τα παιδιά σε ομάδες Μικρά χαρτάκια Σημειώνουν και τοποθετούν στα ανάλογα σημεία του σώματος τις παρατηρήσεις τους: π.χ. «βάζω συχνά αποσμητικό στις μασχάλες», «πλένω τα πόδια μου κάθε βράδυ», κλπ.

Στ (6) Να εξηγούν την έμμηνο ρύση και να διακρίνουν μύθους και πραγματικότητες που σχετίζονται με αυτή

Τι επηρεάζει αυτές τις επιλογές; Δράση: Στ (4) Να αναγνωρίζουν παράγοντες που επηρεάζουν στη διαμόρφωση του κοινωνικού φύλου Γράψετε πράγματα που κάνουν ή επιλέγουν μόνο οι άντρες/αγόρια, μόνο οι γυναίκες/ κορίτσια, τόσο οι άντρες/ αγόρια όσο και οι γυναίκες/ κορίτσια. Τι επηρεάζει αυτές τις επιλογές; Δράση: Πώς παρουσιάζονται στις διαφημίσεις οι άντρες και πώς οι γυναίκες; Καταγραφή ή/και παρουσίαση στην τάξη (YouTube, DVD). Επιστολή ή/και συνάντηση με αρμόδιους ΜΜΕ (αρχή ραδιοτηλεόρασης Κύπρου, υπεύθυνοι τηλεοπτικού σταθμού, κλπ) και διαμαρτυρία για διαφήμιση/εις.

Βιβλιογραφία – Αναφορές UNESCO. (2009). International Technical Guidance on Sexuality Education - An evidence-informed approach for schools, teachers and health educators. Available: http://data.unaids.org/pub/ExternalDocument/2009/20091 210_international_guidance_sexuality_education_vol_2_en. pdf. International Planned Parenthood Federation. (2010). IPPF Framework for Comprehensive Sexuality Education. Available: http://www.ippf.org/nr/rdonlyres/ce7711f7-c0f0- 4af5-a2d5-1e1876c24928/0/sexuality.pdf . Federal Centre for Health Education. (2010). WHO Regional Office for Europe and BZgA: Standards for Sexuality Education in Europe - A framework for policy makers, educational and health authorities and specialists. Available: http://www.bzga- whocc.de/?uid=96e4d6585d001d51cf04fceab55c9870&id=S eite4486. Τσιάντης, Ιωάννης. Σύγχρονα θέματα παιδοψυχιατρικής - Ανάπτυξη, 1987.

Βιβλιογραφία – Αναφορές ‘Social Learning for Upper Primary Schools: A Reference Manual for Teachers’ (Set of three manuals for grades 6, 7 and 8), CARE-India and Commonwealth Secretariat. FamPlan. (2007). ΚΥΠΡΙΑΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ. Available: http://www.cyfamplan.org/FamPlan/page.php?pageID =1&langID=13. Αρχοντάκη, Ζάννα. 205 βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων : Ψυχοθεραπείας, κοινωνικής εργασίας, εκπαίδευσης / Ζάννα Αρχοντάκη, Δάφνη Φιλίππου. - 1η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 2003. - 277σ. · 21x14εκ. Cole, Babette. Η μαμά γέννησε ένα αυγό / Μπαμπέτ Κολ · μετάφραση Μάνος Κοντολέων. - 2η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Πατάκη, 1994. - : εικ. · 25x25εκ. - (Βιβλία Γνώσεων και Δραστηριοτήτων)

Βιβλιογραφία – Αναφορές Cole, Joanna. Μεγαλώνω και ρωτάω για το σεξ : Ένα βιβλίο ερωτήσεων και απαντήσεων για τα παιδιά της προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας / Joanna Cole · μετάφραση Μπέσσυ Πλακούλα · επιμέλεια Αλεξάνδρα Α. Καππάτου · εικονογράφηση Άλαν Τίγκριν. - Αθήνα : Modern Times, 1998. - 96σ. : εικ. · 23x15εκ. Cugota Mateu, Lluís. Η σεξουαλικότητα στην εφηβεία : Για αγόρια, για κορίτσια, αλλά και για γονείς / Lluís Cugota Mateu · μετάφραση Μαρίνα - Τατιάνα Ραπακούλια · εικονογράφηση Mercè Galí. - 1η έκδ. - Αθήνα : Σαββάλας, 2008. - 96σ. : εικ. · 28x21εκ. Harris, Robie H. Τα μωρά δεν τα φέρνει ο πελαργός : Ένας κατατοπιστικός οδηγός για τις δύσκολες ερωτήσεις του παιδιού / Ρόμπι Χάρρις · εικονογράφηση Μάικλ Έμπερλυ · μετάφραση Ευαγγελία Μαυρικάκη. - 1η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Πατάκη, 2006. - 59σ. : εικ. · 30x27εκ. Συλλογικό έργο. Θέλω να μάθω για το σεξ / Συλλογικό έργο, Χοσέ Ρ. Ντίαθ Μόρφα, Κατερίνα Μαράσι Κάντια, Πιλάρ Μιγαγιόν Λοπεθόσα, Μερθέδες Πάλοπ Μποτέλια · μετάφραση Κατερίνα Χριστοδούλου · εικονογράφηση Βάνε. - 1η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 2003. - 105σ. : εικ. · 31x24εκ.