Σύλλογος για την διάδοση της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «συν Αθηνά». Σύλλογος για την διάδοση της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας «συν Αθηνά». Συναντήσεις με θέματα από την Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία για μαθητές Γυμνασίου. Επιμελήτρια : Ελένη Χατζάτογλου

14/10/2012 Μάθημα 1ο

«Η Σχολή των Αθηνών» Έργο του Ραφαήλ Σάντι. Δημιουργήθηκε μεταξύ 1510-1511 μ.Χ. Τοιχογραφία στο Βατικανό. Έργο που ως θέμα του έχει την φιλοσοφία. Πάνω στο έργο ο καλλιτέχνης έγραψε: «Causarum cognitio»= Να γνωρίζεις τις αιτίες.

Ποιοί έπαιρναν μέρος στις δημόσιες συνελεύσεις και συζητήσεις και ποιοί όχι; Μόνο άρρενες ενήλικες. Απαγορεύονταν: οι γυναίκες, διότι δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. οι δούλοι. οι μέτοικοι.

Τι είναι η φιλοσοφία; φιλείν (αγαπώ)+ σοφία Είναι η επιστήμη που ασχολείται με τα ερωτήματα, τα προβλήματα, τις απορίες. Ανοίγει δρόμους πάνω σε ερωτήματα που ξεπερνούν τις ανθρώπινες δυνατότητες. Βοηθά στην διερεύνηση των ορίων της ανθρώπινης σκέψης. Είναι η σκέψη πάνω στην ίδια την σκέψη και τις δυνατότητές της. Δεν αρκείται στην ανάλυση του εμπειρικού κόσμου, αλλά διατυπώνει προτάσεις για την αλλαγή του.

Το έργο του φιλοσόφου: Ένας φιλόσοφος δεν αρκείται στο να διατυπώσει πώς έχουν τα πράγματα αλλά προχωρά σε συγκεκριμένες προτάσεις για το πώς θα μπορούσαν να είναι. Το ενδιαφέρον των φιλοσόφων δεν εστιάζεται στο να αποδείξουν αν κάτι που μπορεί να σκεφτεί κανείς αντιστοιχεί στην πραγματικότητα. Δεν μένουν σε ότι έχει παγιωθεί ως πραγματικό και ισχύει κατά γενική ορολογία, αλλά ανατρέποντας το επιζητούν να εξετάσουν άλλους πιθανούς τρόπους ύπαρξης.

Μάθημα 2ο 20/10/2012

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Γύρω στον 7ο αι.π.Χ. πρώτα στις πόλεις της Ιωνίας κι έπειτα σε πολλές άλλες Ελληνικές αποικίες, για πρώτη φορά οι άνθρωποι ασχολούνται συστηματικά και προσπαθούν να δώσουν μια λογική και επιστημονική εξήγηση του κόσμου απαλλαγμένη από τους περιορισμούς που ορίζουν οι μύθοι σχετικά με την γένεση των Θεών, του κόσμου και των ανθρώπων.

ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ : από τον μΎθο στον λΌγο Θεωρούνται ότι είναι οι πρώτοι που διατύπωσαν ορισμένες φιλοσοφικές θεωρίες, εγκαταλείποντας την αυθεντία της παράδοσης. Τα ερωτήματα που θέτουν αφορούν κυρίως την Κοσμογονία, την Κοσμολογία και την Γνωσιολογία. Το ενδιαφέρον τους στράφηκε κυρίως έξω από τον εξωτερικό κόσμο, γύρω από την πραγματικότητα που βρίσκεται απέναντι μας και μα σ περιβάλλει.

Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι: είναι οι φιλόσοφοι που έζησαν από τον 7ο αι.π.Χ. έως και την εποχή του Σωκράτη. Θαλής Αναξίμανδρος Αναξιμένης Πυθαγόρας Ηράκλειτος Παρμενίδης Δημόκριτος Αναξαγόρας Ξενοφάνης Ζήνων ο Ελαήτης Μελίσιος ο Σάμιος Εμπεδοκλής Λεύκιππος Γοργίας Ιππίας Πρόδικος Φερεκίδης

Πυθαγόρας ο Σάμιος 579/572-500/490 π.Χ. ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ

Υπήρξε μαθηματικός-γεωμέτρης (Πυθαγόρειο θεώρημα) και θεωρητικός της μουσικής. Κατεξοχήν θεμελιωτής των ελληνικών μαθηματικών. Δημιούργησε ένα άρτιο σύστημα για την επιστήμη των ουράνιων σωμάτων. Κατασκεύασε στην Σάμο ένα διδασκαλείο ημικυκλικό για να συσκέπτονται οι Σάμιοι, ονομαζόμενο ως ¨ημικύκλιο του Πυθαγόρα¨.

Μνημείο του Πυθαγόρα που βρίσκεται στο Πυθαγόρειο που ήταν η αρχαιότερη πόλη της Σάμου.

Σημαντικότερα αποφθέγματα του Πυθαγόρα: Η Αρχή είναι το ήμισυ του παντός. Ο άνθρωπος είναι θνητός με τους φόβους του, και αθάνατος με τις επιθυμίες του. Είναι αδύνατο να θεωρείται ελεύθερος αυτός που είναι δούλος στα πάθη του και κυριαρχείται από αυτά. Ο κόσμος είναι αριθμοί. Ποτέ να μην κάνεις τίποτα αισχρό, ούτε μαζί με άλλον, ούτε μόνος σου. Περισσότερο απ' όλους να ντρέπεσαι τον εαυτό σου.

Τας τε λεωφόρους μή βαδίζειν. Ποίει ά κρίνεις είναι καλά, καν ποιών μέλλης αδοξείν. Φαύλος γαρ κριτής παντός καλού πράγματος όχλος. (Να κάνεις αυτά που νομίζεις πως είναι σωστά, έστω κι αν κάνοντας αυτά πρόκειται να σε κακολογήσουν. Γιατί ο όχλος είναι κακός κριτής κάθε καλού πράγματος). Ψεύδος δ' ήν περ' τι λέγηται, πράως έχε. (Αν λέγεται κάποιο ψέμα, να το αντιμετωπίζεις με ηρεμία). Τας τε λεωφόρους μή βαδίζειν. (Άσε τις μεγάλες λεωφόρους και πιάσε τα στενά).

Μάθημα 3ο 27/10/2012

Θαλής ο Μιλήσιος 630/635-543 π.Χ. Θαλής ο Μιλήσιος

Σχετικά με την ζωή του Θαλή: Γιός του Εξαμύη και της Κλεοβουλίνης, και οι δύο καταγόταν από οικογένεις Φοινίκων αριστοκρατών. Ήταν καινοτόμος και πρωτοπόρος για την εποχή του. Ήταν ο πρώτος από τους 7 Σοφούς της Αρχαιότητας. Ήταν μαθηματικός, φυσικός, γεωμέτρης, αστρονόμος, μηχανικός, μετεωρολόγος. Ίδρυσε την Μιλησιακή Σχολή της φυσικής φιλοσοφίας. Ήταν ο πρώτος φιλόσοφος που προσπάθησε να προσδιορίσει την αρχή του κόσμου. Στηρίχθηκε στην μελέτη του νου κι όχι στο μύθο.

Σχετικά με το έργο του Θαλή : ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ: Υπήρξε ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα. Η γη επιπλέει στο νερό και οι σεισμοί δημιουργούνται όταν πέφτει πάνω στα κύματα. Η γη έχει την μορφή ενός κυκλικού δίσκου που στηρίζεται στο νερό. Το νερό είναι η αρχή των πάντων. Η γη δεν πέφτει γιατί επιπλέει στο νερό.

ΘΕΟΛΟΓΙΑ: Πίστευε ότι ο κόσμος είναι γεμάτος θεούς κι ότι η ψυχή είναι κάτι το κινητικό (Αρχή θεωρίας υλοζωισμού). ΦΥΣΙΚΗ-ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ: Ανακάλυψε τον μαγνητισμό. Ανακάλυψε τον ηλεκτρισμό. Ανακάλυψε τις τροπές (ηλιοστάσια: τη θέση του κινητού άξονα της γης σε σχέση με τον ήλιο).

Κέρδισε το θαυμασμό των Αιγυπτίων μετρώντας το ύψος των πυραμίδων.

Σημαντικότερα αποφθέγματα του Θαλή : Γνώθι σ΄αυτόν. Τί τάχιστον; Νούς. Διά παντός γάρ τρέχει. Τί ἰσχυρότατον; Ἀνάγκη. Μόνον γὰρ ἀνίκητον. Ἀγάπα τὸν πλησίον. Πάντα πλήρη Θεών είναι. Κρατίστην είναι δημοκρατίαν την μήτε πλουσίους ἀγαν μήτε πένητας πολίτες. Σοφώτατον χρόνος. Ανευρίσκει γαρ πάντα. Τάχιστον νους δια παντός τρέχει. Τι εὐκολον το άλλο υποτίθεσθαι. Τί κοινότατον; Ἐλπίς. Και γάρ οἵς ἄλλο μηδέν, αὔτη παρέστη. Τί πρεσβύτερον; Θεός. Ἀγέννητον γάρ ἐστιν.

Μάθημα 4ο 03/11/2012

Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος 610-547 π.Χ. Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος 610-547 π.Χ. Αναξίμανδρος

Σχετικά με την ζωή του Αναξίμανδρου: Ο νεότερος μαθητής του Θαλή και υπήρξε και διάδοχος στη σχολή του. Δεν ήταν μόνο φιλόσοφος αλλά και μεγάλος αστρονόμος, γεωγράφος, μετεωρολόγος και βιολόγος. Εισήγαγε για πρώτη φορά την χρήση του γνώμονα στην Αρχαία Ελλάδα. Χάραξε χάρτη που αναπαριστά την γη σε σχήμα κυλίνδρου και οι άνθρωποι κατοικούν στην πάνω επιφάνεια. Έγραψε πρώτος βιβλίο με τις σκέψεις του σε πεζό λόγο. Ο πρώτος που μεταχειρίσθηκε τη λέξη αρχή και θεωρούσε ότι είναι το άπειρο.

Το έργο του Αναξίμανδρου: Εξήγησε την δημιουργία του κόσμου, ξεκινώντας από το άπειρο. Διατύπωσε μια κυκλική διαδικασία για την δημιουργία της θάλασσας, λόγω της αποξήρανσης της γης από τον Ήλιο. Διατύπωσε την πρώιμη Δαρβινική θεωρία σχετικά με την ζωή. Στον αγώνα των 4ων στοιχείων θα έπρεπε να υπάρχει κάτι που να είναι ουδέτερο, οπότε όρισε το άπειρο (α + πέρας= χωρίς τέλος ή α + περάω= αδιαπέραστο). Διαφωνεί με τον μέντορά του Θαλή, ότι το νερό δεν μπορεί να είναι η αρχή των πάντων. Το άπειρο είναι η αρχή και είναι η ύλη που περιέχει τα πάντα.

Σημαντικότερα αποφθέγματα του Αναξίμανδρου : Του απείρου ουκ έστι αρχή. Είη γαρ αν αυτού πέρας = Στο άπειρο δεν υπάρχει αρχή, διότι τότε θα υπήρχε και τέλος. Φθόνου απέχου = Να μη φθονείς. Δεν υπάρχει χρόνος που να μην υπήρξε: Το τέλος και η αρχή είναι όνειρα. Πραγματικός ήρωας είναι εκείνος που κατορθώνει και νικά τα πάθη του.

Αναξιμένης ο Μιλήσιος (περίπου) 568-528/527 π.Χ. Αναξιμένης ο Μιλήσιος (περίπου) 568-528/527 π.Χ. Αναξιμένης

Σχετικά με την ζωή του Αναξιμένη: Ήταν μαθητής του Αναξίμανδρου. Γιός του Ευρίστρατου. Κατάγονταν κι αυτός από την Μίλητο.

Σχετικά με το έργο του Αναξιμένη: Αναζήτησε την αρχή του κόσμου στον αέρα. Ο κόσμος προέκυψε από τον αδιαφοροποίητο αέρα. Με την συμπύκνωση του ο αέρας γίνεται νερό και όσο συμπυκνώνεται γίνεται γη, ώσπου τελικά να μετατραπεί σε λίθο. Θεώρησε ως προϋπόθεση των μεταβολών του αέρα τη συνεχή κινητικότητά του. Υιοθέτησε τον υλοζωισμό του Θαλή. Ταυτίζει τον αέρα με την ψυχή. ( «’Όπως η ψυχή μας, όντας αέρας, μας συγκρατεί έτσι και το πνεύμα και ο αέρας περιέχουν ολόκληρο τον κόσμο»). Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη προσωκρατική ψυχολογική θέση.

Το σχήμα του σύμπαντος πιστεύει ότι είναι ημισφαιρικό. Τα ουράνια σώματα έχουν πύρινη φύση και προέκυψαν από τους υγρούς ατμούς που αναδύονταν από τα υγρά μέρη της γης. Ανεβαίνοντας οι ατμοί αραιώνουν και γίνονται φωτιά. Με την θεωρία της αραίωσης και τις πύκνωσης ερμήνευσε όσα δεν ήταν αέρας. Με αυτόν τον τρόπο εξηγούσε και τα διάφορα καιρικά φαινόμενα.

Παρουσιάζει την γη σαν πλατύ δίσκο μεγάλης έκτασης που στηριζόταν στον αέρα. Για τον Ήλιο είχε διαπιστώσει ότι προήλθε από την γη, πως είχε όμοιο σχήμα και πως απέκτησε μεγάλη θερμότητα λόγω της γρήγορης κίνησης του. Η ύλη δεν θεωρείται αδρανής αλλά είναι αδιαχώριστη από την κινούσα αιτία της (π.χ. η μπάλα πάει μαζί με την κίνηση της κλοτσιάς).

Ηράκλειτος ο Εφέσιος 540-580 π.Χ. Ο «σκοτεινός» φιλόσοφος. Ηράκλειτος ο Εφέσιος 540-580 π.Χ. Ο «σκοτεινός» φιλόσοφος. Ηράκλειτος ο Εφέσιος

Σχετικά με την ζωή του Ηράκλειτου: Κατάγονταν από την Έφεσο. Πατέρας του ήταν ο Βλύσων (-Βλάσων- Ηράκων). Όπως αναφέρει ο ίδιος ήταν αυτοδίδακτος, δεν μαθήτευσε δηλαδή στο πλευρό κάποιου. Γνώριζε καλά τα έργα των προγενέστερων. Λόγω των διαφόρων αλλαγών της εποχής του, η φιλοσοφία του παίρνει αποστάσεις από την μυθική παράδοση και την κοινωνία που εμφανίζεται.

Σχετικά με το έργο του Ηράκλειτου: Σχετικά με το έργο του Ηράκλειτου: «Περί Φύσεως» Χωρίζεται σε 3 μέρη κι έχει περιεχόμενο πολιτικό, θεολογικό, κοσμογονικό. Το έργο αφήνει πολλά ερωτήματα και ο ίδιος ο Ηράκλειτος είναι αποφθεγματικός. Έχει πολύ προσεγμένο ύφος. Γι ΄ αυτό άλλωστε αποκαλείται και σκοτεινός. Δεν αποκαλύπτει τις σκέψεις του, αλλά παρέχει τα σημάδια στους αναγνώστες για να οδηγηθούν μόνοι τους στον ορθολογισμό.

Η φιλοσοφία του είναι μια έκφραση του λόγου που περιέχει τα πάντα, όσο κι αν πολλοί δεν μπορούν να την προσεγγίσουν. Άρα η δυσκολία κατανόησης του λόγου οφείλεται στην δυσκολία κατανόησης του ίδιου του λόγου από τους πολλούς. Στον Ηράκλειτο ο λόγος έχει πολλές έννοιες: της ομιλίας , της ρυθμιστικής αρχής που διέπει το σύνολο της πραγματικότητας και συνδέει με σχέσεις αναλογίας τα πάντα. Σκοπός του φιλοσόφου είναι να οδηγήσει τους ανθρώπους στην αναζήτηση της ορθής σκέψης.

Κοσμολογία Ηράκλειτου: Ο κόσμος υπήρχε προαιώνια και περιγράφεται ως ζωντανή φωτιά. Το αείζωον πυρ, χωρίς να σβήνει ποτέ ακολουθεί μια κυκλική διαδικασία: Θάλασσα Γη Θάλασσα Γη Φωτιά Το πυρ είναι μια κοσμολογική σταθερά της οποίας η κίνηση και η μεταβολή αποτελεί την πραγματικότητα. Αυτό το εξέφραζε ο φιλόσοφος με την εικόνα ενός ποταμού που παραμένει ίδιος ενώ το νερό που κυλάει μέσα του αλλάζει συνεχώς.

Η διαρκής κίνηση και μεταβολή των πραγμάτων αποτελεί το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της πραγματικότητας. Τα πάντα στο κόσμο είναι σε συνεχή κίνηση και διεργασία, δηλ. σε πόλεμο. Η αντίθεση μεταξύ των πραγμάτων συντηρείται καθώς το ένα προσπαθεί να επιβληθεί πάνω στο άλλο. Έτσι ο πόλεμος εκφράζει την συνεχή ανησυχία, την αέναη κίνηση, την ασταμάτητη μεταβολή, μέσα από μια κυκλική πορεία που υπαγορεύεται από τον λόγο. Πόλεμος = πατέρας και βασιλιάς των πάντων. Πρωταρχική ουσία του κόσμου είναι το πυρ. Πιστός στο « τα πάντα ρεί» υποστηρίζει ότι δεν μπορείς να μπεις 2 φορές στο ίδιο ποτάμι.

Έργο του Γιοχάνες Μορέιλσε Έργο του Γιοχάνες Μορέιλσε  

Σημαντικότερα αποφθέγματα: Τα πάντα ρει, μηδέποτε κατά τ’αυτό μένειν. ὁδὸς ἄνω κάτω μία καὶ αὑτή. =Η ίδια οδός που οδηγεί προς τα πάνω, οδηγεί και προς τα κάτω. Πόλεμος πάντων μὲν πατήρ ἐστι. Αιρεύνται έν αντί απάντων οι άριστοι, κλέος αέναον θνητών, οι δε πολλοί κεκόρηνται οκώσπερ κτήνεα = Από όσα (αγαθά) υπάρχουν εν ζωή, οι άριστοι (αξιόλογοι) επιλέγουν (να απολαύσουν) το ένα: να μείνει αιώνια στη μνήμη των ανθρώπων η δόξα του ονόματος τους. Οι υπόλοιποι των ανθρώπων, οι πλειονότητα, αρκείται στο να χορταίνει σαν τα κτήνη.