ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Εισηγήτρια: Μαρία Μανωλίκα (maria.manolika@yahoo.gr)

Πολιτισμός Πως ορίζεται ο πολιτισμός; Υπάρχουν οικουμενικές διαστάσεις; Η συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα του πολιτισμού;

Τι είναι Πολιτισμός; Πως ορίζεται ο πολιτισμός; «Ο πολιτισμός αποτελείται από το μέρος εκείνο του περιβάλλοντος που έχει δημιουργηθεί από τον άνθρωπο». «Ένα οργανωμένο σύνολο νοημάτων το οποίο αποδίδουν τα μέλη του στα άτομα και τα αντικείμενα που τον αποτελούν».

Πολιτισμός, Κοινωνικό Σύστημα και Κοινωνία «Κοινωνικό σύστημα είναι η συμπεριφορά διάφορων ατόμων εντός ενός πολιτισμικά οργανωμένου πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων των μοτίβων κοινωνικής αλληλεπίδρασης καθώς και των δικτύων κοινωνικών σχέσεων». «Κοινωνία είναι η μεγαλύτερη μονάδα ενός πληθυσμού που έχει γεωγραφικά όρια, περιλαμβάνει γενιές, είναι προϊόν γενετήσιας παραγωγής και είναι οργανωμένη γύρω από ένα κοινό πολιτισμό και ένα κοινωνικό σύστημα».

Εθνικοί Πολιτισμοί Υιοθετώντας αυτή την προσέγγιση ανακύπτουν δυο δυσκολίες: Όταν συγκρίνουμε εθνικούς πολιτισμούς κινδυνεύουμε να χάσουμε τα ίχνη της ποικιλομορφίας που υπάρχουν. Όταν επικεντρωνόμαστε σε χώρες διατρέχουμε τον κίνδυνο να εννοηθεί ότι οι εθνικοί πολιτισμοί είναι συστήματα χωρίς διαφοροποιήσεις.

Χώρες και Πολιτισμοί Γιατί κάποιες επαναλήψεις είναι επιτυχημένες και άλλες αποτυχημένες; Προς απάντηση αυτού του ερωτήματος κάποιοι ερευνητές έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στο φυσικό περιβάλλον εντός του οποίου ζούμε και άλλοι χρησιμοποίησαν ως βάση κατηγοριοποίησης τις αξίες.

Οίκο-πολιτισμικές Προσεγγίσεις Οι Georgas και Berry (1995) υποστηρίζουν ότι οι χώρες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν οικολογικά και κοινωνικό- πολιτικά. Οικολογικοί δείκτες: θερμοκρασία, διαμόρφωση εδάφους, υδάτινοι πόροι, συνθήκες εδάφους. Κοινωνικό-πολιτικοί δείκτες: οικονομικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό και πολιτικό σύστημα, θρησκεία, Μ.Μ.Ε.

Οίκο-πολιτισμικές Προσεγγίσεις Το μοντέλο των Georgas και Berry (1995) δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως και δεν εφαρμόζεται ευρύτερα. Δεν εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο οι κλιματολογικές ή οι κοινωνικές μεταβλητές επηρεάζουν τη συμπεριφορά των ατόμων. Πολλοί κοινωνικό-πολιτικοί παράγοντες θεωρούνται συνέπεια και όχι αιτία της πολιτισμικής εξέλιξης.

Κατανοώντας τις Αξίες Η αξιολόγηση και η πρόβλεψη της συμπεριφοράς των ανθρώπων, αποτελεί ένα θεμελιώδη ζήτημα, που έχει μελετηθεί εκτεταμένα από διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις και σε διαφορετικά επιστημονικά πλαίσια. Οι υποκειμενικές αξίες, φαίνεται να αποτελούν έναν σημαντικό προσδιοριστικό παράγοντα πρόβλεψης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και δράσης.

Κατανοώντας τις Αξίες Οι αξίες, αποτελούν αρχές των σκέψεων και αναφέρονται σε ένα ευρύ σύνολο επιθυμητών καταστάσεων και ιδανικών συμπεριφορών. Ως εκ τούτου: Δίνουν νόημα και προσδιορίζουν τι είναι σημαντικό στη ζωή των ανθρώπων. Αποτελούν κινητήριες κατασκευές σχετικά με τις πεποιθήσεις των ανθρώπων για τους επιθυμητούς/προσδοκώμενους στόχους. Σχηματίζουν τη βάση για την κατασκευή των ηθικών κανόνων και των κοινωνικών προτύπων. Συνεισφέρουν στην κατασκευή τόσο της ατομικής, όσο και της κοινωνικής ταυτότητας των ατόμων.

Αξίες και Πολιτισμός Κάθε πολιτισμός έχει ένα σύνολο βασικών αξιών που είναι σημαντικός για τα μέλη της κοινωνικής ομάδας. Για παράδειγμα, η ανεξάρτητη σκέψη και δράση με έμφαση στην ανάπτυξη του ατόμου ενδέχεται να αποτελεί μια προτιμώμενη αξία για έναν πολιτισμό, ενώ η αποδοχή των άλλων και η συμμετοχή σε μια ομάδα να αποτελεί σημαντική αξία για έναν άλλο.

Πίνακας 3.1: Αξίες και Διαφορετικοί Πολιτισμοί Γερμανία ΗΠΑ Νορβηγία Γαλλία Δανία Ιαπωνία Αυτό-ολοκλήρωση 4.8 9.6 7.7 30.9 7.1 36.7 Αίσθηση του ανήκειν 28.6 7.9 33.4 1.7 13 2.3 Ασφάλεια 24.1 20.6 10 6.3 10.9 Αυτοεκτίμηση 12.9 21.1 16.6 7.4 29.7 4.7 Εγκάρδιες σχέσεις 16.2 13.4 17.7 11.3 27.6 Διέγερση 10.1 4.5 3.6 16.8 7.5 Αίσθηση επίτευξης 5.4 11.4 6.8 15.4 8.3

Αξίες: Η Κλασσική Μελέτη του Hofstede Απόσταση δύναμης (PDI) Ατομικισμός (IDV) Ανδροπρέπεια (MAS) Αποφυγή αβεβαιότητας (UAI) Βραχυπρόθεσμος/μακροπρόθεσμος προσανατολισμός (LTO)

Αξίες: Η Κλασσική Μελέτη του Hofstede Η απόσταση δύναμης αφορά το βαθμό στον οποίο τα πιο αδύναμα μέλη των οργανώσεων περιμένουν και αποδέχονται την άνιση κατανομή της εξουσίας. Ο ατομικισμός περιγράφει το βαθμό στον οποίο τα άτομα στηρίζονται στον εαυτό τους ή παραμένουν ενσωματωμένα σε ομάδες (λ.χ. οικογένεια). Η ανδροπρέπεια αναφέρεται σε μια ένδειξη εκτίμησης όπου το παραδοσιακό αρσενικό πρότυπο διατηρείται ως ένα μοντέλο επίτευξης, ελέγχου και δύναμης.

Αξίες: Η Κλασσική Μελέτη του Hofstede Η αποφυγή αβεβαιότητας δηλώνει το ποσοστό εκείνο των μελών μιας κοινωνίας που προτιμούν να κυβερνώνται από κανόνες και τυποποιημένες διαδικασίες λειτουργιών και αποδέχονται να ζουν μέσα στην αβεβαιότητα. Ο βραχυπρόθεσμος προσανατολισμός αναφέρεται στο βαθμό στον οποίο μια κοινωνία προετοιμάζει τα μέλη της στο να αποδέχονται καθυστερημένα την ικανοποίηση των κοινωνικών, υλικών και συναισθηματικών τους αναγκών.

Οι Αξίες Σύμφωνα με τον Rokeach Η εξέλιξη της έννοιας των αξιών, καθώς και ο ακριβής προσδιορισμός τους προήλθε αρχικά από τον Milton Rokeach (1973). Σύμφωνα με τον Rokeach (1979), οι αξίες αποτελούν σταθερές και διαρκείς πεποιθήσεις, με βάση τις οποίες ένα συγκεκριμένο είδος συμπεριφοράς προτιμάται σε σχέση με ένα αντίθετο ή διαφορετικό.

Οι Αξίες Σύμφωνα με τον Rokeach Προκειμένου να προσδιορίσει και να μελετήσει διεξοδικότερα τη φύση των αξιών, υποστήριξε ότι υπάρχουν συνολικά τριάντα έξι αξίες, οι οποίες: Βρίσκονται σε μια λογική συνέχεια, Συνδέονται ελάχιστα μεταξύ τους και Καλύπτουν τις πιο σημαντικές ανθρώπινες αξίες.

Οι Αξίες Σύμφωνα με τον Rokeach Ο Rokeach κατασκεύασε ένα εργαλείο μέτρησης των ατομικών και των κοινωνικών αξιών (Rokeach Value Survey), αποτελούμενο από 36 συνολικά δείκτες. Στο συγκεκριμένο εργαλείο διακρίνονται δυο κατηγορίες αξιών: Συντελεστικές: αναφέρονται σε κοινωνικά αποδεκτούς και επιθυμητούς τρόπους επικοινωνίας και συμπεριφοράς, Τελικές: αναφέρονται σε καταστάσεις με ένα τέλος ή σε τελικούς τρόπους ζωής που χαρακτηρίζονται ως ιδανικοί.

Πίνακας 3.2: Οι Δυο Κατηγορίες Αξιών Σύμφωνα με τον Rokeach Συντελεστικές Αξίες Τελικές Αξίες Φιλοδοξία Ομορφιά Χαρά Συναρπαστική ζωή Ανεξαρτησία Οικογενειακή ασφάλεια Υπακοή Ευχαρίστηση Διανόηση Ώριμη αγάπη Συγχώρεση Εσωτερική αρμονία Τιμιότητα Κοινωνική αναγνώριση Βοήθεια Αληθινή φιλία Αγάπη Σοφία

Εφαρμογή και Αξιολόγηση του RVS Το ερωτηματολόγιο των αξιών του Rokeach (RVS), έχει χρησιμοποιηθεί εκτεταμένα, τόσο σε διαφορετικές εμπειρικές μελέτες, όσο και σε διαφορετικά επιστημονικά πλαίσια. Η ευρεία χρήση αυτού του εργαλείου, αποδίδεται στην ακριβή μέτρηση και στο σαφή προσδιορισμό των αξιών. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα εργαλεία μέτρησης των αξιών, το ερωτηματολόγιο του Rokeach είναι ιδιαίτερα προσαρμοστικό και εύχρηστο.

Το Δομικό Μοντέλο Αξιών του Schwartz Σύμφωνα με τους Schwartz και Bilsky οι αξίες προσδιορίζονται από πέντε θεμελιώδη χαρακτηριστικά γνωρίσματα.

Το Δομικό Μοντέλο Αξιών του Schwartz Αποτελούν αρχές της σκέψης, που περιλαμβάνουν τις ευρύτερες πεποιθήσεις και τα πιστεύω των ατόμων. Αναφέρονται σε ιδανικές καταστάσεις. Προσδιορίζουν επιθυμητές συμπεριφορές, που προϋπάρχουν των συγκεκριμένων καταστάσεων. Αποτελούν οδηγό για την αξιολόγηση των συμπεριφορών και των γεγονότων. Είναι δομημένες με βάση τη σχετική υποκειμενική τους σημασία.

Το Δομικό Μοντέλο Αξιών του Schwartz Οι αξίες στο πλαίσιο των συνειδητών στόχων εκφράζουν τρεις καθολικές απαιτήσεις την ανθρώπινης ύπαρξης, στις οποίες όλοι οι άνθρωποι και οι κοινωνίες πρέπει να ανταποκριθούν: Βιολογικές ανάγκες. Ανάγκες για οργανωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση. Ανάγκες επιβίωσης και ευημερίας της ομάδας και του κοινωνικού συνόλου.

Το Δομικό Μοντέλο Αξιών του Schwartz Οι δέκα αξίες μπορούν να ενταχθούν σε μια ευρύτερη κλίμακα, που αποτελείται από τέσσερις κατηγορίες αξιών: Αυτό-υπέρβαση, Αυτοενίσχυση Τάση για αλλαγή Συμβατικότητα (ή συντηρητισμός) Δίνει έμφαση στην αποδοχή των άλλων ως ίσων, στην παροχή ίσων ευκαιριών για όλους και στην κοινωνική ευημερία του συνόλου. Πηγάζει από την τάση του ατόμου να εξασφαλίσει εσωτερική σταθερότητα και ασφάλεια και τονίζει την προσωπική ευημερία έναντι των υπολοίπων. Αναφέρεται στην ανεξάρτητη σκέψη και δράση με εμφανή προτίμηση στην αλλαγή και την καινοτομία Δίνεται σημασία στην υπακοή και τον αυτοπεριορισμό, προκειμένου να διατηρηθεί η ισορροπία στις σχέσεις του ατόμου με τους άλλους.

Πίνακας 3.3: Οι Αξίες Σύμφωνα με τον Schwartz Αξία Περιγραφή Επίτευξη Προσωπική επιτυχία και κοινωνική αποδοχή Κοινωνική ευημερία Κατανόηση, ανεκτικότητα και προστασία Καλοσύνη Σύναψη δεσμών Ηδονισμός Ευχαρίστηση και αισθησιακές απολαύσεις Δύναμη Επιτυχία, κοινωνικό κύρος Ασφάλεια Ασφάλεια, αρμονία και σταθερότητα Σταθερότητα Αυτοσυγκράτηση και περιορισμός Διέγερση Ανεξάρτητη σκέψη, δημιουργικότητα, πνευματική αναζήτηση Παράδοση Σεβασμός, αποδοχή των ηθών και εθίμων Πνευματικότητα Ουσία και νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη

Σχήμα 3.1: Η Δομή των Αξιών του Schwartz Πνευματικό τητα Κοινωνική ευημερία Τάση για αλλαγή Αυτό-υπέρβαση Διέγερση Καλοσύνη Ηδονισμός Σταθερότητα Παράδοση Επίτευξη Δύναμη Ασφάλεια Αυτοενίσχυση Συμβατικότητα

Εφαρμογή και Αξιολόγηση του Δομικού Μοντέλου Αξιών του Schwartz Στην πλειονότητα των δειγμάτων η διάκριση των αξιών και η δομή τους έχει επιβεβαιωθεί, καθιστώντας το εργαλείο αυτό έγκυρο και αξιόπιστο.

Αξίες και Συμπεριφορά Οι αξίες μπορούν να προβλέψουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων; Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα όπου η συμπεριφορά των ανθρώπων συγκρούεται με τις αξίες. Οι αξίες είναι δηλώσεις σχετικά με το τι θεωρούμε επιθυμητό ή ελκυστικό. Η συμπεριφορά πραγματοποιείται σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο.

Αξίες και Συμπεριφορά Η διαπολιτισμική ψυχολογία δεν είναι απαραίτητο να βασιστεί στην ταξινόμηση των αξιών ή στην απευθείας μελέτη της συμπεριφοράς. Μπορεί να εξετάσει: Τις πεποιθήσεων των ατόμων. Τις προσδοκίες των ανθρώπων.

ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Εισηγήτρια: Μαρία Μανωλίκα (maria.manolika@yahoo.gr)