Φ. ΜΗΛΙΩΝΗ, Δ.Ν., Δ/ΝΤΡΙΑ ΝΠΙΔ ΕΠΑΝΟΔΟΣ ΑΝΑΠΛΑΙΣΙΩΝΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΕΚΤΙΜΩΝΤΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΑΡΟΥΣ ΠΑΡΑΒΑΤΕΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΛΑΚΙΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΝΕΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Φ. ΜΗΛΙΩΝΗ, Δ.Ν., Δ/ΝΤΡΙΑ ΝΠΙΔ ΕΠΑΝΟΔΟΣ

ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Α΄ Έρευνα στα ΣΚΑ Κορυδαλλού και Κασσαβέτειας Η έρευνα διεξήχθη το διάστημα 1993-1994 από το Εργαστήριο Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών της Νομικής Σχολής Αθηνών με την επιστ. Ευθύνη του ομ. Καθ. Κου Ν. Κουράκη Δείγμα της απετέλεσαν όλοι οι Έλληνες ανήλικοι κρατούμενοι των δύο Σωφρονιστικών Καταστημάτων της χώρας (συνολικά 156 κρατούμενοι). Στηρίχθηκε σε συνεντεύξεις με τους ανήλικους κρατούμενους οι οποίες ελήφθησαν βάσει δομημένου ερωτηματολογίου (από 94 ερωτήσεις). Σκοπός της έρευνας και βασική της υπόθεση ήταν να προσεγγίσει το πρόβλημα γύρω από το εάν, πόσο πολύ και γιατί οι ανήλικοι που διαβιώνουν στα κάθε είδους ιδρύματα και καταστήματα κράτησης, ακολουθούν βαθμιαία μια εγκληματική σταδιοδρομία, διαπράττοντας δηλ. ολοένα και νέες αξιόποινες πράξεις. ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ: ΑΤΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Πρόκειται για παιδιά τα οποία γεννήθηκαν και μεγάλωσαν κυρίως σε υποβαθμισμένες περιοχές των μεγαλουπόλεων Αθήνας, Πειραιά και Θεσσαλονίκη ζώντας στο ίδιο σπίτι με άλλα 4-5 άτομα. Οι γονείς τους σε μεγάλα ποσοστά είναι αγράμματοι (46% έναντι 8% του γενικού πληθυσμού) και χαμηλής εισοδηματικής κατάστασης ( τεχνίτες, βιοτέχνες) ενώ ένα 17% αυτών δεν έχει σταθερό εισόδημα. Το 28% των ανηλίκων εμφανίζεται έως την ηλικία των 12 ετών να έχει στερηθεί έναν από τους δύο γονείς. Οι σχέσεις των γονέων μεταξύ τους δεν είναι αρμονικές με έντονους τους διαπληκτισμούς και τους καβγάδες (35%). Ανάλογα έντονες με πολλές και συχνές σωματικές τιμωρίες είναι οι σχέσεις των ανηλίκων με τους γονείς τους. Η δύσκολη οικονομική κατάσταση της οικογένειας εξαναγκάζει πολλούς ανήλικους να ζητήσουν εργασία στην ηλικία των 13 ετών. ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ:

ΣΥΝΕΧΕΙΑ Εργάζονται άλλοτε μόνιμα (51%) και άλλοτε περιστασιακά (34%). Εργάζονται άλλοτε μόνιμα (51%) και άλλοτε περιστασιακά (34%). Εγκαταλείπουν το σχολείο (27% είναι αγράμματοι) αλλά και όσοι παρακολουθούν δεν τους αρέσει με αποτέλεσμα ένα μεγάλο ποσοστό αυτών (56%) να μένουν στην ίδια τάξη (κυρίως λόγω απουσιών). Για να ξεπεράσουν αυτές τις δυσκολίες «αγκιστρώνονται» σε παρέες όπου κυριαρχούν οι πρεζάκηδες και χαπάκηδες. ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΜΕ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ Γνωρίζονται με τη δικαιοσύνη στην ηλικία των 13-14 ετών. Εγκλείονται στο ίδρυμα και στο σωφρονιστικό κατάστημα (46,4%) για 10-12 μήνες για μικροκλοπές, παραβάσεις του Κώδικα Oδικής Kυκλοφορίας, ναρκωτικών, αλητείας, χουλιγκανισμού. Κατά τη διεξαγωγή της έρευνας οι μισοί περίπου ερωτώμενοι 52,6%) κρατούνταν ως κατάδικοι αλλά ένα σεβαστό ποσοστό (39,7%) ήταν υπόδικοι. Οι υπόλοιποι κατάδικοι και υπόδικοι. Οι κατάδικοι κρατούνταν για : κλοπή (49,3%), ληστεία (9,5%), ανθρωποκτονία (7,4%), οπλοφορία- οπλοχρησία(5,4%), φθορά ξένης ιδιοκτησίας(3,4%), βιασμό(2,7%), εμπρησμό, σύσταση συμμορίας και ναρκωτικά (2%). Η διάρκεια της καταδίκης φθάνει κατά μέσο όρο τους 63, 4 μήνες (5 χρόνια και 3,4 μήνες) με ποινές που κυμαίνονται από 9, 2 μήνες (ο ένας στους τρεις κρατείται με ποινή μέχρι 2 έτη) μέχρι 15- 18 αλλά και 22 έτη. Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΜΕ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ

Α΄ Εργασία στη φυλακή. Από τους 156 ανήλικους οι 68 (43,6%) δήλωσαν ότι δεν εργάζονται ούτε απασχολούνται με κάποιο τρόπο στο κατάστημα αλλά θα ήθελαν να εργαστούν κυρίως για να τύχουν τον ευεργετικό υπολογισμό της ποινής τους και δευτερευόντως για να περνάει ο χρόνος πιο ευχάριστα. Όσοι εργάζονται (57,7%) απασχολούνται κυρίως σε δευτερεύουσες ή βοηθητικές εργασίες (μάγειρες, καθαριστές, στο γραφείο, φαρμακείο) και μόνον ένα 20 % απασχολούνται σε πιο παραγωγικές εργασίες τεχνικού ή αγροτικού χαρακτήρα. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ

Β΄ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ – ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ Το 82% των ερωτώμενων απάντησαν ότι δεν ήξεραν αν γίνονται κάποια μαθήματα στη φυλακή. Μόνον ένας στους τρεις ανήλικους είπε ότι παρακολουθούσε μαθήματα σχολείου ενώ ένα 10% των ερωτηθέντων απάντησε ότι συμμετείχε σε μαθήματα καλλιτεχνικού χαρακτήρα, τεχνικής φύσεως και πρώτων βοηθειών. Ενδιαφέρουσες είναι οι απαντήσεις των ανηλίκων σχετικά με την ποιότητα των μαθημάτων. Οι περισσότεροι δηλώνουν ότι δεν θέλουν να παρακολουθήσουν τα μαθήματα γιατί είναι βαρετά και ανιαρά, ή γιατί δεν έχουν να τους προσφέρουν τίποτα ή γιατί τους κουράζουν. Εξάλλου παρά το γεγονός ότι παρακολουθούσαν τα μαθήματα οι μισοί παραδέχθηκαν ότι ωφελήθηκαν ενώ οι άλλοι μισοί δήλωσαν πώς δεν ωφελήθηκαν. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ

Γ΄ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ Οι ανήλικοι βλέπουν κυρίως τηλεόραση και ακούν ραδιόφωνο(37,2%) ή αθλούνται παίζοντας μπάλα (20%), κάνουν βόλτες στο προαύλιο (16,5%),παίζουν χαρτιά ή επιτραπέζια παιχνίδια (5,4%). Ελάχιστο χρόνο αφιερώνουν οι ανήλικοι σε δραστηριότητες όπως το γράψιμο, διάβασμα ή άλλες καλλιτεχνικές δημιουργίες. Εξάλλου σπάνια πραγματοποιούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις στη φυλακή. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ

ΟΙ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ Τι τους ενοχλεί στη φυλακή: Η σεξουαλική στέρηση Οι συνθήκες διατροφής Ο κλιματισμός Ελλιπής υγειονομική περίθαλψη Η κακή συμπεριφορά των συγκρατουμένων Η κακή συμπεριφορά του προσωπικού. Η στέρηση της ελευθερίας Ο συνωστισμός Η έλλειψη απασχόλησης ΟΙ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ

ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Τι θα κάνεις όταν απολυθείς από εδώ; Θα αποκατασταθώ επαγγελματικά - οικονομικά (70,5%) Θα κάνω οικογένεια (14,1%) Θα φύγω (ταξίδι, μετανάστευση) (12%) Ό,τι και πριν τον εγκλεισμό (8,3% ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Η ΑΝΑΜΝΗΣΗ ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ Ποια συναισθήματα σου προκαλεί η φυλακή; Ποια συναισθήματα σου προκαλεί η φυλακή; Επιθυμία για μια καινούργια αρχή Μετάνοια Φόβο μήπως ξαναεγκλειστούν Πίκρα και οργή για την κοινωνική αντίδραση Η ΑΝΑΜΝΗΣΗ ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ

ΟΙ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗΣ Φόβος για την κοινωνική απομόνωση (53,2%) Οικονομικές δυσκολίες (42,9%) Επαγγελματικές δυσκολίες (32,1%) Οικογενειακά προβλήματα (13,5%) ΟΙ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗΣ

ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ Οι συγγενείς και οι φίλοι (72,4%) Άτομα από τη γειτονιά ή την παρέα (7,1%) Άλλα πρόσωπα(10,3%) Κανένας(15,4%) ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Β΄ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Η επαναληπτική έρευνα (follow up) έγινε από το Μάιο του 1999 έως τον Ιούνιο του 2000. Από τους 156 ανηλίκους της ά έρευνας στη β΄ έρευνα συμμετείχαν οι 103 (εντοπίστηκαν και 5 οι οποίοι δεν ήταν στη ζωή, 1 σε ψυχιατρείο, 1 στο εξωτερικό και 3 αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην έρευνα). Από τους 103 οι 50 εντοπίστηκαν και πάλι σε φυλακές ενώ οι 53 εκτός φυλακής. Η υπόθεση της έρευνας ήταν κατά πόσο ο πρόωρος στιγματισμός του ανηλίκου (εξαιτίας της διαπιστούμενης παραβατικής συμπεριφοράς και του εγκλεισμού του) σε συνδυασμό με άλλες παραμέτρους (μορφωτικό επίπεδο, εργασιακή κατάσταση) επιδρά στη διαμόρφωση της περαιτέρω προσωπικότητάς του και σηματοδοτεί το πέρασμα από την εφηβική παραβατικότητα στην ενήλικη και πιο σοβαρή. Β΄ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Από το 1993 έως 1999-2000 μόλις ο ένας στους πέντε ανήλικους που ερευνήθηκαν συνολικά (20%) δεν οδηγήθηκε κάποια στιγμή στη φυλακή ούτε του επιβλήθηκε κάποια νέα ποινή. Οι παραβάτες είναι πολυυπότροποι κατά μέσο όρο 2 φορές ενώ σε ακραίες περιπτώσεις έχουν επανεγλκειστεί και 8 φορές. Τα εγκλήματα για τα οποία επέστρεψαν στη φυλακή είναι κυρίως εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας: Ληστεία (42%), κλοπή (32%), κατά της ζωής : ανθρωποκτονία (4%), απλή σωματική βλάβη(8%), παραβάσεις ειδικών νόμων : Ν. Περί ναρκωτικών(προμήθεια και κατοχή ναρκωτικών ουσιών (12%), χρήση ναρκωτικών ουσιών (6%), πώληση και διαμεσολάβηση (2%) και παράβαση του Νόμου περί όπλων ( οπλοφορία 6% και οπλοχρησία 2%). Αποδεικνύεται ότι οι περισσότερες εγκληματικές καταδίκες αφορούν τα ίδια εγκλήματα για τα οποία είχαν βρεθεί στη φυλακή και στο παρελθόν και ως εκ τούτου φαίνεται να αναπτύσσουν αυτή τη μορφή της παραβατικής συμπεριφοράς ως άσκηση επιβίωσης ή ως μέσο βιοπορισμού. ΥΠΟΤΡΟΠΗ

Οι έγκλειστοι δηλώνουν ότι το διάστημα που έμειναν εκτός φυλακής βρήκαν στην πλειονότητά τους εργασιακή απασχόληση την οποία η πλειονότητά τους χαρακτηρίζει πλήρη (40%) έναντι ποσοστού 18% που τη χαρακτηρίζει μερική. Οι μη έγκλειστοι σε μικρότερο ποσοστό δηλώνουν (30%) ότι έχουν πλήρη απασχόληση ενώ το 14,5% αυτών μερική. Όλοι δηλώνουν (ακόμη και αυτοί που έχουν πλήρη απασχόληση ότι τα χρήματα δεν τους φτάνουν για να καλύψουν τις ανάγκες τους) Οι μη έγκλειστοι αλλάζουν συχνά αντικείμενο εργασίας ενώ οι έγκλειστοι σε μικρότερο ποσοστό. Τα είδη των επαγγελμάτων εντάσσονται στην ευρύτερη κατηγορία της ΕΣΥΕ βιοτέχνης, τεχνίτης κλπ Προκύπτει ότι η εργασιακή απασχόληση των ανηλίκων ερωτώμενων είναι είτε σε θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης είτε σε οικογενειακές επιχειρήσεις. ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΧΗ

Οι έγκλειστοι δηλώνουν ότι δεν έχουν δοκιμάσει ποτέ ναρκωτικά (27,2%), 11,&% σπάνια, 21,4% μερικές φορές και το 35,9 % συχνά. Οι μη έγκλειστοι 28,8% ότι δεν έχει δοκιμάσει, 32,7% συχνά, 13,5% σπάνια και 25% περιστασιακά. Ελάχιστοι 17,5% των μη εγκλείστων ζήτησε βοήθεια από κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα. ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΟΥΣΙΕΣ

ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟ ΟΙΚΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Οι ερωτώμενοι για να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες βασίζονται κυρίως: Στην εμπιστοσύνη των δικών τους ανθρώπων (συγγενών, συζύγου, συντρόφου, των παιδιών τους) Σε άτομα τα οποία γνώριζαν από τη φυλακή Ένας μόνο ερωτώμενος προσέφυγε σε φορείς. 6,9% των ερωτώμενων δηλώνουν ότι δεν υπάρχει κανένας να τους περιμένει μετά τη φυλακή. ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟ ΟΙΚΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΜΕΤΑ ΤΗ ΦΥΛΑΚΗ Ανεύρεση εργασίας 38,8% Οικονομικές δυσκολίες 31,8% Προβλήματα χρήσης 4,7% Το 20,4% δηλώνει ότι αν βιώσει και πάλι ματαίωση των προσδοκιών του θα στραφεί στο έγκλημα. ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΜΕΤΑ ΤΗ ΦΥΛΑΚΗ

ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Ο εγκλεισμός διαμόρφωσε αρνητικά την προσωπικότητά τους «κάνοντάς τους να κοιτάνε τον εαυτό τους», «να μην ενδιαφέρονται για τους άλλους», «να μαθαίνουν να παρανομούν». Σε αυτό συνετέλεσαν αφενός οι κανόνες αναγκαστικού δικαίου πειθαρχίας αφετέρου η έλλειψη προγραμμάτων εκπαιδευτικού χαρακτήρα. Οι ερωτώμενοι επιθυμούν: να αποκατασταθούν επαγγελματικά, οικονομικά, να δημιουργήσουν οικογένεια, να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο. ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΕΙΔΟΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ Οικονομική (26,7%) Ψυχολογική(31,3%) Προσφορά εργασίας(9,3%) Στέγη (9,3%) Νομική Συμβουλευτική (2%) ΕΙΔΟΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ

ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΙΚΟΣΑΕΤΙΑ ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΙ Αλλαγή του νομικού πλαισίου (νέο ποινικό δίκαιο ανηλίκων) Αλλαγή του πλαισίου κράτησης των νεαρών παραβατών (νέα Καταστήματα Κατάστημα Κράτησης, Ειδικό Κατάστημα για τους ανήλικους παραβάτες) Αλλαγή του πλαισίου της κοινωνικής επανένταξης των νεαρών παραβατών ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΙΚΟΣΑΕΤΙΑ ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΙ

Η ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΝΕΑΡΩΝ ΠΑΡΑΒΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΟΔΟ Έτη 2016 -2018 = Σύνολο 84 νέοι Παραπομπή για παρακολούθηση προγραμμάτων στην Επάνοδο 25 νέοι Παροχή κοινωφελούς εργασίας ως αναφορφωτικό μέτρο 16 νέοι Παροχή κοινωφελούς εργασίας ως περιοριστικό όρο 18 νέοι Ποινικό σωφρονισμό 23 νέοι Η ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΝΕΑΡΩΝ ΠΑΡΑΒΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΟΔΟ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΝΕΑΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΟΔΟ ΕΤΟΣ 2018 ΦΥΛΟ ΓΥΝΑΙΚΑ: 1 ΑΝΔΡΑΣ: 24 ΣΥΝΟΛΟ: 25 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΝΕΑΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΟΔΟ ΕΤΟΣ 2018

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Άγαμος/η: 21 Έγγαμος/η: 0 Ελλιπή στοιχεία: 4 ΣΥΝΟΛΟ: 25   ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

ΗΜΕΔΑΠΟΙ 2 ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ 23 ΣΥΝΟΛΟ 25 ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ

έως 18 ετών: 6 19-21 ετών: 15 22 ετών: 4 ΣΥΝΟΛΟ = 25 ΗΛΙΚΙΑ

ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Αναλφάβητος: 9 Κάποιες Τάξεις Δημοτικού: 0 Απόφοιτος/η Δημοτικού 3 Κάποιες τάξεις Γυμνασίου: 9 Απόφοιτος/η Γυμνασίου: 3 Απόφοιτος/η Λυκείου: 1 Απόφοιτος/η Τεχνικής-Επαγγελματικής Εκπαίδευσης: 0 ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Σε επίπεδο συστήματος απονομής της ποινικής δικαιοσύνης: Εξάντληση όλων των δυνατοτήτων του δικαίου ανηλίκων για τη μεταχείριση των ανηλίκων Σε επίπεδο κράτησης: Εφαρμογή εναλλακτικών ποινών (Κέντρο Ημιελεύθερης Διαβίωσης κλπ) Σε επίπεδο μετασωφρονιστικής μέριμνας: Εκπόνηση ειδικού σχεδίου επανένταξης ανηλίκων με τη συνέργεια όλων των αρμόδιων φορέων, δημιουργία εξειδικευμένων δομών στέγασης, εκπαίδευσης, κατάρτισης των νεαρών παραβατών. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ