Δρ. Κατερίνα Αργυροπούλου Η αυτοαποτελεσματικότητα στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας: Μια νέα μεταβλητή στη διερεύνηση της σταδιοδρομίας Δρ. Κατερίνα Αργυροπούλου

Η θεωρία του Bandura (1971. 1983. 1999) Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης του Bandura υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη του ατόμου επηρεάζεται από την τριαδική αλληλεπίδραση: ατόμου, περιβάλλοντος και συμπεριφοράς. Πρόκειται για το τριαδικό μοντέλο αμοιβαίας αιτιότητας, το οποίο αποτελείται από μηχανισμούς που αλληλεπιδρούν δυναμικά μεταξύ τους: α) τα «προσωπικά στοιχεία» του ατόμου, β) τους «εξωτερικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες» και γ) την «έκδηλη συμπεριφορά του ατόμου». Οι προσωπικότητες των ατόμων και οι διάφορες συμπεριφορές που παρουσιάζουν δημιουργούνται μάλλον από τις εμπειρίες μάθησης του κάθε ατόμου, παρά από έμφυτες ψυχικές διαδικασίες.

Η θεωρία του Bandura (1971. 1983. 1999)

Η θεωρία του Bandura (1971. 1983. 1999) Μέσα από την παρατήρηση των άλλων το άτομο αναπτύσσει γνωστικές προσδοκίες όσον αφορά στην πιθανή δική του επίδοση σε ορισμένες μελλοντικές συμπεριφορές (Κάντας & Χαντζή, 1991). Έτσι, οδηγείται σε αυτορρύθμιση της συμπεριφοράς του. Ο Bandura ερμηνεύει τη διαδικασία αυτή με βάση την έννοια της αυτεπάρκειας (self-efficacy), την οποία ορίζει ως την υποκειμενική κρίση του ατόμου όσων αφορά την ικανότητά του να ακολουθήσει μια πορεία ενεργειών που θα αποδειχθεί αποτελεσματική σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. Η αυτοαποτελεσματικότητα δεν αναφέρεται στο κατά πόσο ένα άτομο είναι ικανό αντικειμενικά, αλλά στις προσωπικές πεποιθήσεις για το αν διαθέτει τις απαραίτητες δεξιότητες να εκτελέσει ένα έργο κάτω από διάφορες συνθήκες, με όποιες ικανότητες κι αν έχει.

Κύριος πρωταγωνιστής στη διαδικασία της επιλογής επαγγέλματος αναγνωρίζεται το άτομο. Το άτομο κατέχει εξέχουσα θέση ως συν-προσδιοριστικός παράγοντας στην όλη διαδικασία. Στο πλαίσιο της επαγγελματικής του πορείας είναι σε θέση να παρεμβαίνει μέσω των επιθυμιών/επιλογών του στις εκάστοτε καταστάσεις, οι οποίες εν συνεχεία επηρεάζουν τη σκέψη, το συναίσθημα και τη συμπεριφορά του, Και έτσι, γίνεται το ίδιο ρυθμιστής του «επαγγελματικού παιχνιδιού».

Οι αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας θεωρούνται μια δυναμική σειρά πεποιθήσεων του ατόμου για τον εαυτό του, που διευκολύνουν στην ερμηνεία των δεξιοτήτων και στην οργάνωση της δράσης του, επηρεάζοντας άμεσα την επίδοσή του στην εκτέλεση δραστηριοτήτων. αποτελούν σημαντικό παράγοντα πρόβλεψης του βαθμού στον οποίο το άτομο θα εμπλακεί σε μια κατάσταση, καθώς και της επιμονής του να αντιμετωπίσει δυσκολίες στην εκτέλεση μιας δραστηριότητας. συνδέονται με συναισθήματα, σκέψεις και τρόπους παρωθήσεων του ατόμου (Καλίρης, 2012).

Υψηλές πεποιθήσεις αυτοαποτελεσματικότητας Οι δυσκολίες αντιμετωπίζονται ως προκλήσεις Υψηλός βαθμός αφοσίωσης στην πραγματοποίηση επαγγελματικών στόχων Άσκηση προσωπικού ελέγχου Διερεύνηση εναλλακτικών επιλογών Μεγαλύτερη αποφασιστικότητα Αυτοαποτελεσματικότητα (Zimmerman, 2000. Gushue et al, 2006)

Χαμηλές πεποιθήσεις αυτοαποτελεσματικότητας Οι δυσκολίες αντιμετωπίζονται ως απειλές Χαμηλοί στόχοι, δυσκολία επίτευξης θετικής αυτοεκτίμησης στην αντιμετώπιση του μέλλοντος Παραίτηση Απροθυμία για βαθύτερη διερεύνηση, αναζήτηση & επεξεργασία πληροφοριών Αναποφασιστικότητα Αυτοαποτελεσματικότητα (Zimmerman, 2000. Gushue et al, 2006)

Ανάπτυξη αυτοαποτελεσματικότητας Η διαδικασία ανάπτυξης και τροποποίησης των πεποιθήσεων αυτοαποτελεσματικότητας προσδιορίζεται από τις παρακάτω πηγές πληροφοριών: τις προσωπικές εμπειρίες και επιδόσεις, τη μάθηση που παρέχεται από τα κοινωνικά πρότυπα, την κοινωνική πειθώ και τη σωματική και συναισθηματική κατάσταση του ατόμου (Bandura, 1997). Οι επιτυχίες αυξάνουν την εμπιστοσύνη του ατόμου στο εύρος των καταστάσεων που νιώθει ότι είναι επαρκές να αντιμετωπίσει και, μεγαλώνουν την πιθανότητα υιοθέτησης της συγκεκριμένης συμπεριφοράς, ενώ δίνουν τη δυνατότητα στο άτομο να αναπτύσσει κατάλληλα σχέδια δράσης προκειμένου να διαχειρίζεται τις εναλλασσόμενες συνθήκες ζωής του (Καλίρης, 2012).

Ανάπτυξη αυτοαποτελεσματικότητας Η μάθηση μέσω υποκατάστατου (vicarious learning) που παρέχεται από τα κοινωνικά πρότυπα δημιουργεί μεγαλύτερη αυτεπάρκεια. Η κοινωνική πειθώ (social persuasion) (συμβουλές, λεκτικά σχήματα, παρότρυνση, ενθάρρυνση) γίνονται μέσα διαμόρφωσης των πεποιθήσεων αυτοαποτελεσματικότητας. Τα άτομα που έχουν πεισθεί λεκτικά ότι κατέχουν τις ικανότητες να ελέγχουν τις δράσεις τους, επιμένουν περισσότερο στην επίλυση των προβλημάτων που τους παρουσιάζονται σε σχέση με τα άτομα που αμφιβάλλουν για τις ικανότητές τους (Καλίρης, 2012). Η φυσιολογική και συναισθηματική κατάσταση (physiological and emotional states) επηρεάζει το πόσο επικίνδυνη θεωρείται μια αγχογόνος κατάσταση.

Ανάπτυξη αυτοαποτελεσματικότητας Οι παραπάνω πηγές μεταβάλλονται ανάλογα με το πώς τις προσδιορίζει η προσωπικότητα του ατόμου, το φύλο του και τα στοιχεία του οικογενειακού και κοινωνικο-οικονομικου πλασίου (Χαροκοπάκη, 2016). Ο συνδυασμός των εν λόγω πηγών υποστηρίζει την εφαρμογή στη συμβουλευτική πρακτική.

Διαστάσεις αυτοαποτελεσματικότητας Οι πεποιθήσεις αυτοαποτελεσματικότητας συνίστανται στις παρακάτω τρεις διαστάσεις: 1) Επίπεδο: ο βαθμός δυσκολίας της ενέργειας που το άτομο νιώθει ικανό ότι μπορεί να ολοκληρώσει. 2) Ισχύς: ο βαθμός εμπιστοσύνης που το άτομο έχει στις εκτιμήσεις του. 3) Γενικευσιμότητα: το εύρος των καταστάσεων που το άτομο νιώθει ότι είναι επαρκές να αντιμετωπίσει.

Προσδοκίες αποτελέσματος Η αυτοαποτελεσματικότητα διαφοροποιείται από τις προσδοκίες αποτελέσματος (outcome expectations) Οι αντιλήψεις αυτοαποτελεσματικότητας συνιστούν απάντηση στο εσωτερικό ερώτημα «μπορώ να το κάνω αυτό;» παρέχοντας έτσι, μια εκτίμηση των ικανοτήτων του ατόμου όσον αφορά στην εκτέλεση μιας δραστηριότητας Οι προσδοκίες αποτελέσματος απαντούν στο εσωτερικό ερώτημα «αν το κάνω αυτό, τι θα συμβεί;» συνιστώντας έτσι, μια πρόβλεψη των συνεπειών που θα ακολουθήσουν τη συγκεκριμένη συμπεριφορά.

Οι χαμηλές αντιλήψεις αυτοεπάρκειας μπορούν να δημιουργήσουν στο άτομο την αίσθηση της ανικανότητας («Δεν μπορώ να κάνω τίποτα»), ενώ οι χαμηλές προσδοκίες αποτελέσματος δημιουργούν την αίσθηση της απελπισίας και της απόγνωσης («Τίποτα δεν μπορεί να με βοηθήσει»),

Στο χώρο της συμβουλευτικής σταδιοδρομίας Η έννοια της αυτοαποτελεσματικότητας έχει δώσει τη δυνατότητα στους ερευνητές να κατασκευάσουν ψυχομετρικά εργαλεία που προορίζονται για χρήση στην επαγγελματική συμβουλευτική Τα εργαλεία αυτά έχουν κατασκευαστεί για να μετρούν την αυτοαποτελεσματικότητα σε πλήθος εργασιών: στη διαδικασία λήψης απόφασης, στο περιεχόμενο των επαγγελματικών αποφάσεων, την αναζήτηση εργασίας, την επαγγελματική συμπεριφορά. (Sidiropoulou-Dimakakou, Mylonas Argyropoulou & Tampouri, 2012)

H αυτοαποτελεσματικότητα στη διαδικασία λήψης απόφασης Αναφέρεται στο κατά πόσο το άτομο αισθάνεται σίγουρο και ικανό να εκτελέσει με επιτυχία τις δραστηριότητες που απαιτούνται στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων επιλογή στόχου επαγγελματική διερεύνηση ικανότητες επίλυσης προβλημάτων δεξιότητες σχεδιασμού και δεξιότητες ρεαλιστικής αυτοεκτίμησης (Crites, 1981)

Με άλλα λόγια……. η επιτυχημένη επιλογή επαγγέλματος δεν προϋποθέτει μόνο την ανάπτυξη των παραπάνω δεξιοτήτων, αλλά και την εμπιστοσύνη του ατόμου στις δεξιότητες αυτές

Η αυτοαποτελεσματικότητα στο σχεδιασμό σταδιοδρομίας [1] Αφορά στην προσωπική επάρκεια του ατόμου να ανταπεξέλθει σε ποικίλα θέματα που συνδέονται με τη σταδιοδρομία του. Ενδυναμώνει την ικανότητά του να οργανώνει τις γνωστικές, κοινωνικές και συμπεριφοριστικές του δεξιότητες σε μια ενιαία πορεία δράσης για την εξυπηρέτηση των στόχων της σταδιοδρομίας. (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Μυλωνάς & Αργυροπούλου, 2016)

Υψηλές πεποιθήσεις αυτοαποτελεσματικότητας Ενεργό συμμετοχή στις δραστηριότητες διερεύνησης & σχεδιασμού σταδιοδρομίας Ανάπτυξη ελέγχου των προσωπικών και επαγγελματικών αποφάσεων Ανάπτυξη δεξιοτήτων και καλλιέργεια των απαραίτητων γνώσεων για την επίτευξη των απροσδόκητων αλλαγών της επαγγελματικής πορείας Διαμόρφωση του νοήματος της σταδιοδρομίας γνωρίζοντας το άτομο ότι είναι το ίδιο/α που παίζει κεντρικό ρόλο σε αυτή

Χαμηλές πεποιθήσεις αυτοαποτελεσματικότητας Παρακώλυση της αποτελεσματικής λειτουργίας των γνωστικών μηχανισμών που ενεργοποιούνται στη διαχείριση σταδιοδρομίας Δημιουργία φαύλου κύκλου μη επιθυμητών καταστάσεων που αποτρέπουν το άτομο από την υιοθέτηση συμπεριφοράς διερεύνησης γνώσεων για την επαγγελματική ζωή Δυσκολία επίτευξης θετικής αυτοεκτίμησης για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των αλλαγών

Η αυτοαποτελεσματικότητα στο σχεδιασμό σταδιοδρομίας [2] Διαμορφώνεται από: α. τις προσωπικές εμπειρίες και επιδόσεις β. τη μάθηση που παρέχεται από τα κοινωνικά πρότυπα γ. την κοινωνική πειθώ δ. τη σωματική και συναισθηματική κατάσταση του ατόμου (Bandura, 1997)

Κλίμακα αυτοαποτελεσματικότητας στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας [2] Ψυχική ανθεκτικότητα, ικανότητα του ατόμου να λειτουργεί με επάρκεια παρά το γεγονός ότι ζει κάτω από αντίξοες στρεσσογόνες συνθήκες Κοινωνική ευαισθητοποίηση, ικανότητα ενεργητικής ανταπόκρισης του ατόμου στα αιτήματα της κοινωνίας Κοινωνικό δίκτυο στήριξης, αποτελεσματική δικτύωση Δεξιότητες προσωπικής ευελιξίας, δεξιότητες που αυξάνουν την αξία του εργαζομένου στην αγορά εργασίας ανεξαρτήτως πτυχίου Εργασιακή απόδοση Σχέδιο δράσης Ικανότητα προσαρμογής στις μεταβάσεις

Κλίμακα αυτοαποτελεσματικότητας στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας [3] 1η έρευνα: διερευνητική ανάλυση 39 ερωτήματα 5βαθμη κλίμακα βαθμολόγησης 126 άτομα εργαζόμενοι και άνεργοι 46 μεταπτυχιακοί & 80 πτυχιούχοι 90 γυναίκες 36 άνδρες μέσος όρος ηλικίας 32 έτη (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Μυλωνάς & Αργυροπούλου, 2012)

Κλίμακα αυτοαποτελεσματικότητας στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας [4] διαχείριση σταδιοδρομίας: επαρκής αντιμετώπιση ζητημάτων σταδιοδρομίας, πρακτικής ή συναισθηματικής φύσεως. Ερώτηση 3: «Ακόμη κι όταν οι συνθήκες είναι πολύ δύσκολες, μπορώ να πετύχω τους στόχους μου.» δεξιότητες σταδιοδρομίας: δεξιότητες σχετικές με την καλύτερη οργάνωση και εκτέλεση μιας εργασίας Ερώτηση 10: «Μπορώ να λύσω τα περισσότερα προβλήματα, εάν δείξω υπευθυνότητα και καταβάλω την αναγκαία προσπάθεια» (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Μυλωνάς & Αργυροπούλου, 2016)

Κλίμακα αυτοαποτελεσματικότητας στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας [5] ευελιξία στην εργασία: ικανότητα προσαρμογής στις μεταβάσεις, ικανότητα ανταπόκρισης στις αλλαγές Ερώτηση 14: «Συγκριτικά με άλλους, μπορώ να μετακινούμαι σε διάφορες θέσεις εργασίας με επιτυχία» δημιουργικότητα στην εργασία: ενεργητική ανταπόκριση στην εργασία, όπως επινοητικότητα, δημιουργικότητα και δημόσιες σχέσεις. Ερώτηση 21: «Χάρη, στην επινοητικότητά μου, ξέρω πώς να χειριστώ απρόοπτες καταστάσεις στην εργασία μου» (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Μυλωνάς & Αργυροπούλου, 2016)

Κλίμακα αυτοαποτελεσματικότητας στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας [6]

Κλίμακα αυτοαποτελεσματικότητας στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας [7] 2η έρευνα: επιβεβαιωτική ανάλυση 21 ερωτήματα 5βαθμη κλίμακα βαθμολόγησης 276 μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης 166 κορίτσια 110 αγόρια 141 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθμιας & δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης 37.6% άνδρες 62.4% γυναίκες 25% κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Μυλωνάς & Αργυροπούλου, 2012)

Κλίμακα αυτοαποτελεσματικότητας στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας [8] Δεν σημειώνονται διαφορές ως προς το φύλο, και την κατεύθυνση σπουδών, αλλά ως προς την απόφαση επαγγέλματος (διαχείριση σταδιοδρομίας, δεξιότητες σταδιοδρομίας και δημιουργικότητα στην εργασία Επίσης, διαφορές ως προς τον τόπο κατοικίας στο 4 παράγοντα (δημιουργικότητα στην εργασία) Οι εκπαιδευτικοί με master και PhD., διακρίνονται από υψηλότερο ΜΟ σε όλους τους παράγοντες σε σχέση με τους πτυχιούχους

Κλίμακα αυτοαποτελεσματικότητας στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας [9] Η έρευνα δείχνει: Συνάφεια της αυτοαποτελεσματικότητας στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας με άλλες δεξιότητες διαχείρισης σταδιοδρομίας (π.χ. επαγγελματική προσαρμοστικότητα, επαγγελματική ανθεκτικότητα, επιδεξιότητα στην εργασία προληπτικών-ενεργητικών συμπεριφορών) (Argyropoulou, Tsikoura, Kaliris, 2017. Sidiropoulou-Dimakakou, Argyropoulou, Drosos, Kaliris & Mikedaki, 2015. Σιαηλή, 2018) Συνάφεια της αυτοαποτελεσματικότητας στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας με ευέλικτους τρόπους λήψης αποφάσεων (Ταχύτητα λήψης της τελικής απόφασης, Συλλογή και Επεξεργασία Πληροφοριών, Εσωτερική Έδρα Ελέγχου και Επιδίωξη για το ιδανικό επάγγελμα) (Βέργας, 2017) Συνάφεια της αυτοαποτελεσματικότητας στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας με το θετικές ψυχοκοινωνικές πηγές (π.χ. της ελπίδα) (Καραλής, 2018)

Πρακτικές Εφαρμογές 24/3/2015

Διαχείριση σταδιοδρομίας Δραστηριότητα: «Βρίσκω δυνάμεις-Ξεπερνώ εμπόδια» Σκέψου έναν επαγγελματία που θαυμάζεις είτε από το κοντινό σου περιβάλλον ή κάποιον ευρέως γνωστό Ή Σκέψου ποια είναι η αγαπημένη σου ιστορία, είτε πρόκειται για βιβλίο είτε για ταινία, ποιος ήταν ο ήρωας που ξεχώρισες και γιατί

Διαχείριση σταδιοδρομίας Φύλλο εργασίας Ο/Η επαγγελματίας που εκτιμώ είναι: Τι έχει κάνει το άτομο αυτό για να κερδίσει την εκτίμησή σας; Περιγράψτε ένα από τα επιτεύγματά του; Σκεφτείτε μερικές από τις δυσκολίες που ίσως χρειάστηκε να ξεπεράσει Πώς πιστεύετε ότι τα κατάφερε; Τι δεξιότητες θεωρείτε ότι χρησιμοποίησε; Έχετε χρησιμοποιήσει και εσείς παρόμοιες δεξιότητες για να ξεπεράσετε τυχόν δυσκολίες; Ποιο πιστεύετε ότι μπορεί να είναι το αγαπημένο του σύνθημα;

Δεξιότητες σταδιοδρομίας Δραστηριότητα: «Επιτεύγματα» Καταγραφή τριών επιτευγμάτων Δεξιότητες που αναπτύχθηκαν Χρησιμότητα των συγκεκριμένων δεξιοτήτων στο σχεδιασμό σταδιοδρομίας. Παραδείγματα Δεξιότητες που δεν έχουν αναπτυχθεί επαρκώς και πιθανοί τρόποι ανάπτυξής τους.

Ευελιξία στην εργασία 24/3/2015

Ευελιξία στην εργασία Φύλλο εργασίας Δραστηριότητα: «Κάθε εμπόδιο για καλό» Πώς θα χαρακτηρίζατε τον Steve Jobs με τρία επίθετα; Ποιες ενέργειές του θεωρείτε ότι τον χαρακτηρίζουν ευέλικτο; Δώστε έναν ορισμό για την ευελιξία στην εργασία Τα οφέλη του να είναι κανείς ευέλικτος στην εργασία του Προσωπική εμπειρία σχετική με την αξιοποίηση ευκαιριών

Δημιουργικότητα στην εργασία Δραστηριότητα: «Αν η δημιουργικότητα ήταν πρόσωπο πώς θα ήταν;» Πώς είναι η εξωτερική του/της εμφάνιση; Τι ρούχα φοράει; Πώς σχετίζεται με τους άλλους; Τι κάνει για να επιβιώσει; Πώς τη/τον λένε; Αν σε συναντούσε στο δρόμο τι θα σου έλεγε;

Δημιουργικότητα στην εργασία Σου ήταν εύκολο να αποτιμήσεις τη δημιουργικότητά σου; Η δημιουργικότητά στη σταδιοδρομία σου ή στην εκτέλεση μιας εργασίας συνδέεται με άλλους ρόλους της ζωής σου; (π.χ. ελεύθερος χρόνος) Ποια σημαντικά πρόσωπα για εσένα θεωρείς ότι επηρεάζουν τη δημιουργικότητά σου; Αισθάνεσαι ότι χρειάζεται να κάνεις κάτι για να βελτιώσεις τη δημιουργικότητά σου; Αν ναι τι θα μπορούσε να είναι αυτό;

Δημιουργικότητα στην εργασία Δραστηριότητα: «Βάλε φαντασία» «Στεφτείτε ότι είστε μια ομάδα συναδέλφων που εργάζονται σε μια μεγάλη εταιρία κατασκευής παιχνιδιών. Κάθε ένας από εσάς έχει διαφορετική ειδικότητα (σχεδιαστής, διαφημιστής, υπεύθυνος marketing κτλπ) και πρέπει όλοι μαζί να συνεργαστείτε, γιατί ο διευθυντής σας σάς ζήτησε να φτιάξετε ένα καινούργιο επιτραπέζιο παιχνίδι για παιδιά ηλικίας 12-16. Έχετε μισή ώρα ακριβώς και μόλις αυτή ολοκληρωθεί ένας εκπρόσωπος από την κάθε ομάδα θα παρουσιάσει την ιδέα της στην ολομέλεια. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε όποιον τρόπο θέλετε για να παρουσιάσετε την ιδέα σας, αρκεί αυτή να είναι φρέσκια, καινοτόμα και ανταγωνιστική. Στο τέλος θα ψηφίσουμε όλοι μαζί την καλύτερη. Ξεκινάμε;»

Δημιουργικότητα στην εργασία Δραστηριότητα: «Βάλε φαντασία» Τι μάθατε μέσα από τη συγκεκριμένη διαδικασία Τι δυσκολίες αντιμετωπίσατε; Πώς τις ξεπεράσατε; Τι δεξιότητες χρησιμοποιήσατε; Ποια είναι τα συναισθήματά σας; Ποια τα οφέλη του να είναι κανείς δημιουργικός στην εργασία του;

Δεν απέτυχα, απλά βρήκα 10.000 τρόπους που δεν θα λειτουργήσουν Ευχαριστώ πολύ!! 24/3/2015