Εμπειρογνώμονες (στο πλαίσιο της φιλοσοφικής ερμηνευτικής) Karl Friedrich von Rumohr (1785-1843) 1827-1831: Συγγράφει το τρίτομο έργο «Italienische Forschungen». Διαφοροποιείται τόσο από το Eγελιανό μοντέλο όσο και από τον Κλασικισμό του Winckelmann. Επηρεασμένος από τον Ρομαντισμό, τονίζει τη σημασία των μεμονωμένων προσωπικοτήτων στο φαινόμενο εξέλιξης της τέχνης: τα έργα των μεγάλων καλλιτεχνών είναι ταυτόχρονα ατομικές μεγαλοφυείς εκφάνσεις, αλλά και θεμελιώδεις διατυπώσεις του πνεύματος του ευρύτερου πολιτισμού που ανήκουν.

Ο Rumohr υιοθέτησε από τον Winckelmann την έννοια του στιλ.

Rumohr: Στιλ = Χαρακτηρίζει στοιχεία στη μορφή των καλλιτεχνικών έργων μιας πολιτισμικής περιόδου που είναι κοινά σε όλα τα έργα, τόσο λόγω διυποκειμενικών αρχών αντίληψης όσο και κοινών εξωγενών περιορισμών (π.χ. τεχνολογία) Rumohr: Μανιέρα = Η καθαρά υποκειμενική έκφραση του καλλιτέχνη (μέσα από προσωπικά εκφραστικά στοιχεία, τα οποία αποτελούν το αντικείμενο έρευνας του εμπειρογνώμονα)

Ρητορικό εργαλείο του Rumohr: Βιογραφία, ως διαμόρφωση του προφίλ του καλλιτέχνη με κεντρικό άξονα τις δυνατότητες του να εκφράσει τις απόλυτες αρχές της αρμονίας και της ενότητας. Ο Rumohr κινείται μεταξύ Κλασικισμού (πίστη στις απόλυτες αρχές) & Ρομαντισμού (πίστη στο σπουδαίο υποκείμενο).

Karl Friedrich von Rumohr, Italienische Forschungen, 3 τομ. 1827-1831. «Ξαναχτίζει» τις προσωπικότητες των καλλιτεχνών, οι οποίες συχνά διαφέρουν από τον τρόπο που τις είχε παρουσιάσει ο Vasari και άλλοι βιογράφοι.

Giovanni Morelli (1816-1891) 1874 – 1876: Σειρά άρθρων στην Zeitschrift für Bildende Kunst με το ψευδώνυμο Ivan Lermolieff . Αναλύει έργα μεγάλων Ιταλών ζωγράφων που βρίσκονταν στην Πινακοθήκη Borghese. 1890: Τόμος για τα ιταλικά έργα που βρίσκονταν σε συλλογές της Δρέσδης, του Μονάχου και του Βερολίνου.

«Metodo Sperimentale» = Νέος «πειραματικός» (εμπειρικός) τρόπος ανάλυσης των καλλιτεχνικών έργων από Morelli. Στηρίζεται στη συστηματική παρατήρηση των μορφικών στοιχείων που σχετίζονται με την υποκειμενικότητα του καλλιτέχνη και που επαναλαμβάνονται σε έργα του.

Πρόκειται για μικρές-αδιάφορες λεπτομέρειες που δεν μπορούν εύκολα να αντιγραφούν (εκούσια ή ακούσια). Ο εμπειρογνώμονας τις ανακαλύπτει μέσα από συγκριτικές μελέτες σίγουρα αποδομένων έργων.

Βασικές κατευθύνσεις της δουλειάς του Morelli: Διαμόρφωση διαγραμμάτων με μορφικά στοιχεία (μάτια, αυτιά, νύχια) από το συνολικό (με βεβαιότητα αποδομένο) έργο ενός καλλιτέχνη. Αξιολόγηση παλαιοτέρων αποδόσεων και διόρθωση των λανθασμένων. Νέες αποδόσεις μέσα από συστηματική εμπειρική έρευνα.

Στην εισαγωγή του «Italian Painters: Critical Studies of their Works», με τίτλο «Principles and Methods», ο Morelli αναλύει τη μέθοδο του. Μορφή του κειμένου: διάλογος μεταξύ ενός Ιταλού πατριώτη και εμπειρογνώμονα και ενός Ρώσου φιλότεχνου ταξιδιώτη (σωκρατική μέθοδος)

Διαφορές μεταξύ Εμπειρογνωμοσύνης (Α) και Ιστορίας της Τέχνης (Β): Ειδικός (Α) vs. Γενικού (Β) χαρακτήρα. Χρήση εξωγενών πηγών (Β) vs. Αμφισβήτησης των ντοκουμέντων και στροφής στη μορφή του έργου ως πηγής πληροφοριών (Α). Διαισθητικές αποδόσεις (Β) vs. Εμπειρικών-συστηματικών αποδόσεων (Α).

Ο Morelli διαφοροποιείται: Από τους Γερμανούς εμπειρογνώμονες στο γεγονός ότι εκείνοι συνδύασαν τη ρομαντική ιδέα για την ανωτερότητα του μεγάλου καλλιτέχνη με εμπειρογνωμονικές προσεγγίσεις στα έργα (και μέσα από την έρευνα πηγών). O Morelli επικεντρώνεται στις μορφικές λεπτομέρειες των έργων. Από τους πρακτικούς εμπειρογνώμονες, καθώς επιχείρησε θεωρητική θεμελίωση προσδίδοντας στην εμπειρογνωμοσύνη χαρακτήρα εμπειρικής επιστήμης που μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα ή και σε σχέση με την Ιστορία της Τέχνης.

Ο Morelli: Συνέχισε την παράδοση εφαρμογής του βιολογικού μοντέλου στην καταγραφή της εξέλιξης της τέχνης. Έφτιαχνε τυπολογικά διαγράμματα για την κατανόηση της εξέλιξης των ανατομικών λεπτομερειών στα σχέδια ζωγράφων.

Morelli: Εμπειρογνωμοσύνη = απαραίτητο προστάδιο για την ενασχόληση με την ιστορία της τέχνης.

Bernard Berenson (1865-1950) Πολυγραφότατος. Στα «The Study and Critcism of Italian Art, Second Series» (1902), & «Lorenzo Lotto: An Essay in Constructive Art Criticism» (1894), παρουσίασε την εμπειρογνωματευτική μέθοδο του, που στηριζόταν στις βασικές αρχές της μορελιανής. Έμφαση δίνει στον καθοριστικό ρόλο της προσωπικότητας του καλλιτέχνη.

Στο «Nine Pictures in Search of an Attribution» (1927) , ο Berenson χρησιμοποιεί τη μέθοδό του για να αποδώσει εννέα έργα άγνωστου μέχρι τότε ζωγράφου στον Domenico Morone.

Κριτικοί σχολιασμοί Η θεωρητική θεμελίωση της εμπειρογνωμοσύνης και η αναβάθμιση της σε επιστημονικού-εμπειρικού χαρακτήρα μέθοδο ανήκει στο πλαίσιο των εγχειρημάτων μεθοδολογικού μονισμού μεταξύ ανθρωπιστικών και εμπειρικών επιστημών.

Οι εμπειρογνώμονες, ωστόσο, δεν ενδιαφέρθηκαν να εξηγήσουν το φαινόμενο εξέλιξης της τέχνης με αναφορά σε δι-υποκειμενικές αρχές (εξαίρεση αποτελεί ο Rumohr με τη μεταφυσική της ατομικότητας), ούτε θέλησαν να του προσδώσουν νομολογικό χαρακτήρα. Από το χώρο των φυσικών επιστημών περισσότερο δανείστηκαν και εφάρμοσαν συγκεκριμένες πρακτικές, όπως η συστηματική εμπειρική μελέτη της μορφής των καλλιτεχνικών έργων και η διαμόρφωση τυπολογικών αλυσίδων για αποδόσεις σε συγκεκριμένους ζωγράφους ή σχολές.

Η εμπειρογνωματευτική μέθοδος ανήκει στο φιλοσοφικό ερμηνευτικό σύστημα που αποτελεί σύμπτωμα των ανάλαφρων οραμάτων του Ρομαντισμού που τοποθετούσαν την Ιστορία της Τέχνης περισσότερο στον καλλιτεχνικό χώρο, αναιρώντας κάθε επιστημονική της δομή. Ως αντίβαρο, πολλοί ιστορικοί της τέχνης στράφηκαν στην εύρεση σταθερών αρχών για την κατανόηση της εξέλιξης της τέχνης και του νοήματος των καλλιτεχνικών έργων. Στροφή 19ου αι. σε εμπειρικές προσεγγίσεις Gustav Theodor Fechner (1801-1887) Eugene Violler-le-Duc (1814-1879) Gottfried Semper (1803-1879), Hippolyte Taine (1828-1893)

Θεωρία της Εμπειρογνωμοσύνης = Οντολογία της ατομικότητας (κάθε άτομο έχει έναν σταθερό πυρήνα προσωπικότητας που παραμένει αμετάβλητος). Το γεγονός ωστόσο ότι ο «πυρήνας» αυτός δεν είναι συγκεκριμένος και μετρήσιμος, οδήγησε σε έντονη κριτική των εμπειρογνωματευτικών θεωριών.

Αλληλεπιδράσεις μορελιανής μεθόδου με μεθόδους των φυσικών επιστημών Αλληλεπιδράσεις μορελιανής μεθόδου με μεθόδους των φυσικών επιστημών Ο Edgar Wind στο Art and Anarchy (1963): συσχετίζει τη μέθοδο του Morelli με την ψυχαναλυτική μέθοδο. Οι Hans Tietze (1913) & Enrico Castelnuovo (1968): μελετούν την μορελιανή μέθοδο σε σχέση με την εγκληματολογική ανθρωπολογία και ιδιαίτερα με τις αστυνομικές ιστορίες του Arthur Connan Doyle και τη μέθοδο του Sherlock Holmes. Ο Carlo Ginzburg: συγκρίνει τη μορελιανή μέθοδο με την ιατρική. Η Jaynie Anderson: συγκρίνει τη μέθοδο του Morelli με την ανατομία. Οι Richard Wollheim & Hayden B.J. Maginnis: μελετούν τη σχέση της μορελιανής μεθόδου με την ψυχολογία της αντίληψης.

19ος αι. : Μορελιανή εμπειρογνωμοσύνη vs 19ος αι.: Μορελιανή εμπειρογνωμοσύνη vs. Εγελιανού μοντέλου = Επιστημονικός Θετικισμός vs. Οντολογίας

Στη σύγχρονη εποχή εμπειρογνωματευτικές αναλύσεις πραγματοποιούνται περισσότερο στην επιστήμη της αρχαιολογίας και σπανιότερα στην ιστορία της τέχνης.

Φορμαλισμός Κοινά σημεία & διαφορές με Εμπειρογνωμοσύνη • Κοινός άξονας: η μορφή των καλλιτεχνικών έργων αποτελεί το κατεξοχήν οντολογικό χαρακτηριστικό τους. Εμπειρογνώμονες: μορφολογικές αναλύσεις με βασικό σκοπό την απόδοση των έργων σε συγκεκριμένους καλλιτέχνες / Φορμαλιστές: θέλησαν να εντοπίσουν εκείνα τα μορφολογικά γνωρίσματα που είναι κοινά σε όλες τις καλλιτεχνικές δημιουργίες μιας περιόδου και διαμορφώνουν το ύφος της. • Εμπειρογνώμονες: Βιογραφία / Φορμαλιστές: Αφήγημα (μη πλαισιοκρατικού χαρακτήρα)

Πεδία επίδρασης για τη διαμόρφωση της φορμαλιστικής μεθόδου Πεδία επίδρασης για τη διαμόρφωση της φορμαλιστικής μεθόδου Φιλοσοφικό: Θεωρίες από φιλοσοφικό & τεχνο-ιστορικό χώρο που έδιναν πρωτεύοντα ρόλο στη μορφή των καλλιτεχνικών έργων έναντι του περιεχομένου τους, αλλά και οι θεωρίες φιλοσοφίας του νου των Johann Friedrich Herbart και Robert Zimmermann. Επιστημονικό: Θεωρίες της φυσιολογίας και της πειραματικής ψυχολογίας που αφορούσαν στους τρόπους πρόσληψης της πραγματικότητας.

Ο ρόλος της μορφής στην ιστορία & φιλοσοφία της τέχνης Goethe: Μορφή των καλλιτεχνικών έργων = η οπτικοποιημένη εσωτερική ζωή τους Εμπειρογνώμονες: Μορφή των έργων = το κατεξοχήν εμπειρικό δεδομένο Conrad Fiedler (1841-1895): Η τέχνη αποτελεί ανεξάρτητη από την πραγματικότητα δραστηριότητα με εσωτερικούς νόμους και ιδιοσυγκρασιακό χαρακτήρα. August Schmarsow (1853-1936): Προσέδωσε συστηματικό χαρακτήρα στην ιστορία της τέχνης, διαμορφώνοντας κατηγορίες και ορολογίες που σχετίζονταν με τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των καλλιτεχνικών έργων και τις μεταξύ τους σχέσεις. Benedetto Croce (1866-1952): Τα μορφοπλαστικά στοιχεία υπάρχουν μόνο σε σχέση με το μεμονωμένο έργο.

Επιδράσεις από τον φιλοσοφικό χώρο: Θεωρίες του Νου Johann Friedrich Herbart: Τα αισθητηριακά δεδομένα αποτελούνται από φορμαλιστικά χαρακτηριστικά (γραμμές, χρώματα κλπ.), τα οποία προσλαμβάνονται από τις αισθήσεις ως μεμονωμένα στοιχεία και στη συνέχεια ο εγκέφαλος τα ανασυγκροτεί σε συστηματική ολότητα. Robert Zimmermann: Ο εγκέφαλος διαμορφώνει τις σχέσεις μεταξύ των μορφών που προσλαμβάνει από τον έξω κόσμο, στο πλαίσιο εσωτερικών διεργασιών, χωρίς να επηρεάζεται από άλλες εξωτερικές παραμέτρους.

Επιδράσεις από τον επιστημονικό χώρο: Φυσιολογία & Ψυχολογία της Αντίληψης Hermann von Helmholtz: Τα αισθητηριακά δεδομένα δεν είναι παρά συμβολικές μορφές της εξωτερικής πραγματικότητας. Η όμοια μορφή πρόσληψης τους από όλους τους ανθρώπους, τους προσδίδει δι-υποκειμενικό χαρακτήρα και επιτρέπει την εγκεφαλική ανασύνθεση μιας κοινής σε όλους εικόνας της πραγματικότητας. Johannes Volkelt, Robert Vischer & Theodor Lipps (Θεωρία της Ενσυναίσθησης): Τα υποκείμενα αντιλαμβάνονται τα οπτικά δεδομένα ταυτίζοντας τα με άμεσες εμπειρίες που σχετίζονται με το σώμα και τα συναισθήματα τους. Wilhelm Wundt (Πειραματική Ψυχολογία): Η τέχνη αλλάζει στο πέρασμα του χρόνου, επειδή αλλάζει η οπτική μας αντίληψη.

Η τέχνη εμφανίζεται στα φορμαλιστικά αφηγήματα ως αυτόνομο σύστημα, η εξέλιξη του οποίου είναι άμεσα συνυφασμένη με τις αλλαγές στην οπτική αντίληψη των λαών. Στο πνεύμα αυτό εφαρμόζεται και πάλι το κυκλικό βιολογικό μοντέλο, το οποίο παρέχει το κατάλληλο σχήμα για την εξήγηση των σταδίων της εξέλιξης τόσο της οπτικής αντίληψης, όσο και της καλλιτεχνικής δημιουργίας.