Εργασία Σχολικού Προγράμματος 2017-18 Θέμα: Ποντιακός Ελληνισμός ποντος Εργασία Σχολικού Προγράμματος 2017-18 Θέμα: Ποντιακός Ελληνισμός

Περιεχομενα Ήθη Ποντίων Έθιμα Ποντίων Τραγούδια Ποντίων Χοροί Ποντίων

ηθη και εθιμα ποντιων Θεοφάνια Γύρω από τη γιορτή των Θεοφανίων δημιουργήθηκαν στον Πόντο μια σειρά έθιμα και συνήθειες, πολλές από τις οποίες διατηρούνται και σήμερα στα χωριά που κατοικούνται από Ποντίους. Κυρίαρχο θέμα της είναι ο αγιασμός των υδάτων. Με μαστραπάδες, με κουκουμόπα, με ποτήρια ή άλλα σκεύη έτρεχαν οι χριστιανοί στην εκκλησία για να προμηθευτούν αγιασμό. Αγιασμό έπαιρναν, βέβαια, και την παραμονή της γιορτής, όταν γινόταν στην εκκλησία η τελετή του Μεγάλου Αγιασμού. Ένα άλλο έθιμο ήταν το σταύρωμαν. Το βράδυ της παραμονής των Φώτων έβαζαν κούτσουρα στο τζάκι που τα «σταύρωναν» με φύλλα ροδαφινιάς (δαφνοκερασιάς). Επιπλέον, έριχναν στο τζάκι κρασί «σταυροειδώς» (Τσίτη Σουρμένων). Στην Ίμερα σταύρωναν το τζάκι με το χέρι (έκαναν το σημείο του σταυρού). Στην Κουνάκα έβαζαν τα ξύλα σταυρωτά στο τζάκι. Σε άλλα χωριά σταύρωναν τις πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών με κερί.

Παραμονή Πρωτοχρονιάς Το δρώμενο «τ’ Αιιδίτσας» τελούνταν στο χωριό Αντρεάντων της Αμισού την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Ένας άντρας μεταμφιεζόταν σε κατσίκα: Φορούσε μακρύ φουστάνι που έφτανε μέχρι τους αστραγάλους, και στο κεφάλι φορούσε το δέρμα της κεφαλής κατσίκας. Δύο κομμάτια ξύλο ήταν προσαρμοσμένα στα σαγόνια της μάσκας. Ο μεταμφιεσμένος κρατούσε τις άκρες των ξύλων και τα ανοιγόκλεινε προκαλώντας ανάλογο κρότο με το ανοιγοκλείσιμο του σαγονιού. Τον συνόδευαν δύο άλλοι. Ο ένας έπαιζε λύρα, ενώ ο άλλος κρατούσε το δισάκι για τη συλλογή και μεταφορά των δώρων. Με το σούρουπο ο όμιλος άρχιζε την επίσκεψη στα σπίτια.Εκεί ο μεταμφιεσμένος επιδιδόταν σε χορό με τη συνοδεία της λύρας και του τραγουδιού του λυράρη, που ήταν το ακόλουθο: Αιιδίτσα μ’ βόσκεται, συρίζ’ ατεν και κλώσκεται κι εγώ τινάν αγαπώ ταραπολούζ’ ζώσκεται. [Βόσκει το μικρό κατσίκι υπακούοντας στα σφυρίγματά μου, κι αυτή που αγαπώ εγώ μεταξωτή ζώνη ζώνεται]. Ο χρόνος τέλεσης. Το δρώμενο της Αιιδίτσας τελούνταν κατά το χρονικό διάστημα του β΄ δεκαπενθημέρου του Δεκεμβρίου. Το διάστημα αυτό αποτελεί μέρος του αρχαίου αττικού μήνα Ποσειδεώνα κατά τον οποίο τελούνταν τα Αλώα, αγροτική γιορτή προς τιμή της Δήμητρας για την ευόδωση της βλάστησης, καθώς και τα Διονύσια στους δήμους της Αττικής προς τιμήν του Διόνυσου. Η χρήση μουσικών οργάνων. Ο αυλός, το τύμπανο και άλλα μουσικά όργανα, μαζί με τους ύμνους προς τον θεό Διόνυσο, έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στα βακχικά πανηγύρια.

Το Χριστουγεννιάτικο Δέντρο Το χριστουγεννιάτικο δέντρο, ή Δένδρο της Ανατολής, προήλθε από τη σχετική παράδοση των λαών της Ανατολής γιατί συνδέεται με την άμεση έκφραση της λατρείας των ανθρώπων της, όπως ο συμβολισμός του «δένδρου της ζωής», το «δένδρο της γέννησης» κτλ. Στην Ανατολή κατά την Αρχαιότητα υπήρχε γιορτή της δενδροφορίας, την οποία οι Ρωμαίοι μετέβαλαν σε Δενδροφόρεια για τη λατρεία της θεάς Κυβέλης. Στα πρώτα χριστιανικά χρόνια οι χριστιανοί της Ανατολής χρησιμοποιούσαν δύο μεγάλα ορειχάλκινα δένδρα δεξιά και αριστερά της Πύλης, στολισμένα με φώτα, με στολίδια χρυσά και αργυρά. Στο Βυζάντιο οι πολυέλαιοι συμβολίζουν τα ορειχάλκινα αυτά δένδρα.

Όταν οι Πόντιοι έκλεβαν τα κορίτσια – Το σύρσιμον ως «επανάσταση» Την είχε δει και ήταν ερωτευμένος μαζί της. Ωστόσο σε κάποια άλλη εποχή η στέψη ήταν το αποτέλεσμα συμφωνίας μεταξύ των γονιών των δύο νέων με τη μεσολάβηση της προξενήτρας, και κυρίως η μέλλουσα νύφη ήταν αυτή που πολλές φορές «σερνόταν» εις γάμου κοινωνία. Οι Πόντιοι, όμως, γνώριζαν και ένα άλλο «σύρσιμον», χαρακτηριστικό της νοοτροπίας τους και μιας κοινωνικής αντίφασης: Η απαγωγή νεαρών γυναικών (εκούσια ή ακούσια) με σκοπό το γάμο δεν ήταν κάτι άγνωστο, παρά τον μεγάλο σεβασμό που είχαν στους γονείς και στις αποφάσεις τους. «Η απαγωγή ήταν μια επανάσταση κατά των καταθλιπτικών αυτών εθίμων και διά της δημιουργίας τετελεσμένου γεγονότος επιβολή της θέλησης του νέου, νίκη δηλαδή του αισθήματος κατά της απολυταρχικότητας των γονέων», εξηγεί σε άρθρό του που δημοσιεύτηκε στην Ποντιακή Εστία τον Ιούλιο του 1957 ο Παντελής Μελανοφρύδης. Σημειώνει, δε, ότι όταν υπήρχε και η κρυφή συγκατάθεση της νέας, τότε η απαγωγή «ήταν δικαιολογημένη». Το σύρσιμον ήταν μια ασφαλιστική δικλίδα για την κοινωνική γαλήνη, η οποία ταίριαζε στον ατίθασο χαρακτήρα των Ποντίων· ένα πατροπαράδοτο έθιμο που εξαλείφθηκε με την εξάπλωση της παιδείας. Όμως, όπως εξηγεί, όταν δεν υπήρχε η συναίνεση της κοπέλας η απαγωγή έπαιρνε τη μορφή άγριας βίας, ενίοτε υπήρχε και αιματοχυσία.

Το πόσο συνηθισμένες ήταν οι απαγωγές στις ποντιακές κοινωνίες φαίνεται και από τα περιστατικά που σταχυολογεί ο Παντελής Μελανοφρύδης από το χωριό του. Πρώτο και καλύτερο παράδειγμα αυτό με τον προπάππου του, Ηλία, ο οποίος έκλεψε τη μετέπειτα σύζυγό του καθώς ήταν φτωχός γεωργός και συνεπώς ακατάλληλος για γαμπρός. Ήταν όμως και χειροδύναμος, και όταν άρπαξε την κοπέλα που βρισκόταν σε μια γιορτή κανείς δεν σκέφτηκε να τον πάρει στο κατόπι. Την έβαλε, λοιπόν, στον ώμο του και την μετέφερε στο σπίτι του. Μάλιστα για την πράξη του αυτή τον ονόμασαν αφτάλ', δηλαδή άρπαγα, ριψοκίνδυνο. Βέβαια, οι απαγωγές δεν πήγαιναν πάντα με βάση το σχέδιο. Μια απαγωγή κοπέλας από το χωριό Μάβρενα παρ’ ολίγον να καταλήξει σε σοβαρό επεισόδιο όταν συγγενείς έφτασαν πάνοπλοι στην Άδυσσα, έτοιμοι να κάψουν το σπίτι του απαγωγέα. «Μια δήλωση της Ναζλούς ότι αγαπά τον Ηλία και ότι τον ακολούθησε εκούσια ήταν αρκετή για να αφοπλίσει τους γονείς και να γίνει ο γάμος», σημειώνει ο συγγραφέας. Από την άλλη, κοπέλα που πήγε με τη βία στο χωριό Ματσερά, επίσης στην κοιλάδα της Τσίτης στο νομό Αργυρούπολης, όταν δήλωσε στους εξαγριωμένους γονείς της που έφτασαν στο σπίτι του γαμπρού ότι δεν τον αγαπά, γύρισε πίσω στο χωριό της. Αλλά και οι Πόντιες, παρά τα ασφυκτικά κοινωνικά πλαίσια της εποχής, υπήρχαν περιπτώσεις που ήταν εξίσου αποφασισμένες. Όταν ο νέος ήθελε να τις παντρευτεί αλλά συναντούσε την άρνηση των γονιών του, η κοπέλα μαζί με άλλες γυναίκες έμπαινε τη νύχτα στο σπίτι του μέλλοντα γαμπρού και «έκατσεν κά'». Αυτό ήταν μια μορφή απαγωγής, ικανή να κάμψει την αντίσταση των γονιών!

Η εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού και τα ποντιακά έθιμα της ημέρας Μεγάλη δεσποτική εορτή της Χριστιανοσύνης, η 14η Σεπτεμβρίου και στον Πόντο την τιμούσαν με τη δέουσα χριστιανική ευλάβεια. Ήταν τόσο σημαντική γιορτή για τους Πόντιους που ονόμασαν το μήνα Σεπτέμβριο Σταυρίτες προς τιμήν της. Ήταν ημέρα αργίας και νηστείας. Οι νοικοκυρές από την προηγουμένη είχαν ετοιμάσει τα «φαεία» του Σταυρού, που ήταν νηστίσιμα και μάλιστα αλάδωτα, αφού σύμφωνα με την ορθόδοξη θρησκεία την ημέρα του Σταυρού νήστευαν και το λάδι, εκτός κι αν έπεφτε Σάββατο ή Κυριακή. Ανήμερα της γιορτής πήγαινε όλη η οικογένεια στην εκκλησία. Ο τόπος ευωδίαζε από τον βασιλικό, που κατά την παράδοση η μυρωδιά του οδήγησε στην ανεύρεση στου Τιμίου Σταυρού. Στο τέλος της λειτουργίας έπαιρναν βασιλικό από τα χέρια του παπά και τον πήγαιναν στο σπίτι, για να έχουν την ευλογία του. Τον τοποθετούσαν στα εικονίσματα, και κάθε φορά που θυμιάτιζαν έκαιγαν κι από ένα φυλλαράκι στο θυμιατήρι. Οι νοικοκυρές με ένα κλωνί βασιλικού έφτιαχναν προζύμι για να το χρησιμοποιήσουν στην παρασκευή ψωμιού ή πρόσφορου, και το μεσημέρι όλη η οικογένεια μαζευόταν στον τραπέζι, όπου έτρωγαν τα φαεία του Σταυρού. Ανήμερα του Σταυρού στις εκκλησίες ψάλλεται, μεταξύ άλλων, το απολυτίκιο «Σώσον Κύριε τον λαόν σου…» και στους πιστούς μοιράζονται κλώνοι βασιλικού, εκκλησιαστική συνήθεια που πηγάζει από την παράδοση ότι εκεί όπου βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός από τη μητέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, μετέπειτα Αγία Ελένη, είχε φυτρώσει αυτό το αρωματικό φυτό.

Θρυλος Σύμφωνα με έναν θρύλο της περιοχής του Χατς (Ωραιοκάστρου) της Άρδασσας, κατά τις νύχτες του Δωδεκαημέρου μερικές γυναίκες του χωριού γίνονταν δαίμονες, κατέβαιναν στα σπίτια από το κρεμούζ’(η αλυσίδα που κρεμόταν μέσα στο τζάκι, πάνω από τη φωτιά, και κρατούσε το δοχείο μέσα στο οποίο έβραζε το φαγητό)του τζακιού και έπνιγαν τα μωρά. Όμως υπήρχαν και αντιμάγισσες (καλές μάγισσες), οι οποίες, για να εμποδίσουν τα δαιμονικά αυτά πλάσματα να μπουν στο σπίτι, έβαζαν στην άκρη του κρεμουζιού μαχαίρια και ψαλίδια ή πήγαιναν στο τζάκι και έλεγαν διάφορα ξόρκια. Λένε ότι οι αντιμάγισσες κατάφερναν, καμιά φορά, να πιάσουν κάποιες από τις δαιμονικές αυτές γυναίκες καθώς κατέβαιναν από το κρεμούζ’ στο τζάκι, και τότε τις σημάδευαν με πυρακτωμένο σίδερο, οπότε τις καθιστούσαν ακίνδυνες, αφού μετά το σημάδεμά τους δεν γίνονταν πια δεκτές στη συντροφιά των δαιμονισμένων γυναικών.

Ποντιακα τραγουδια

Την πατριδαμ΄ εχαςα Την πατρίδαμ' έχασα, άκλαψα και πόνεσα. Λύουμαι κι'αρόθυμο, όι-όι ν' ανασπάλω κι' επορώ. Μίαν κι' άλλο ΄σην ζωή μ' σο πεγάδι μ' σην αυλή μ'. Νέροπον ας έπινα, όι-όι και τ' ομμάτα μ' έπλυνα. Τά ταφία μ' έχασα ντ' έθαψα κι' ενέσπαλα. Τ' εμετέρτς αναστορώ, όι-όι και ΄ς σο ψυόπο μ' κουβαλώ. Εκκλησίας έρημα, μοναστήρα ακάντηλα, πόρτας και παράθυρα, όι-όι επέμναν ακρόνυχτα. Έκλαψα και πόνεσα Λιγώνομαι κι επιθυμώ όι, όι Να ξεχάσω δε μπορώ Ακόμη μία φορά στη ζωή μου Στο πηγάδι στην αυλή μου Νεράκι ας έπινα όι, όι και να μάτια μου να "έπλενα" Τους τάφους μου έχασα Αυτούς που έθαψα δεν ξέχασα Τους δικούς μας ξαναθυμάμαι όι, όι και στην ψυχούλα μου κουβαλάω Έρημες εκκλησίες Μοναστήρια χωρίς καντήλες Πόρτες και παράθυρα όι, όι μείνανε ορθάνοιχτα

Η μανα εν κρυο νερο Όταν γερά η μάνα και άλλο κε πορεί Ατότε θέλ' βοήθειαν, ατότε θέλ' ζωήν Ατότε θέλ' ζωήν Κι όταν θα έρτε η ώρα και άλλο κι θα ζει Αμαν κ' ευτας το χρέος σοις θα καίεται η ψύ σ' Η μάνα εν κρύο νερόν και σο ποτήρ' κε μπαίν' Η μάνα να μη ίνεται, η μάνα να μη εν Η μάνα να μη εν Η μάνα εν βράχος, η μάνα εν ρασίν Σον δύσκολον την ώρα σ', μανίτσα θα τσαείς Μανίτσα θα τσαείς Η μάνα εν το στήριγμαν, τη χαράς το κλαδί τ' ατηνές η εγάπη κε βρίεται ση γην Η μάνα εν κρύο νερόν... Θα δεβαίνε τα χρόνεα, θα γέρουμε και μεις Ατά είναι με τη σειρά κι θα γλυτών' κανείς κι θα γλυτών' κανείς και ολ' πρέπ' να εξέρουμε σ' αούτο την ζωήν χωρίς τη μάνας την ευχήν κανείς κε λέπ' χαΐρ' Όταν γερνάει η μάνα και άλλο δεν μπορεί Τότε θέλει βοήθεια, τότε θέλει ζωή Τότε θέλει ζωή Και όταν θα έρθει η ώρα και άλλο δεν θα ζει Αν δεν έχεις κάνει το χρέος σου θα καίγεται η ψυχή σου Η μάνα είναι κρύο νερό και στο ποτήρι δεν μπαίνει Σαν τη μάνα δεν γίνεται, σαν τη μάνα δεν υπάρχει Σαν τη μάνα δεν υπάρχει Η μάνα είναι βράχος, η μάνα είναι βουνό Στη δύσκολή σου ώρα, μανούλα θα φωνάζεις Μανούλα θα φωνάζεις Η μάνα είναι το στήριγμα, της χαράς το κλαδί Η δικιά της αγάπη δεν βρίσκεται στη γη Η μάνα είναι κρύο νερό... Θα περάσουνε τα χρόνια, θα γεράσουμε κι εμείς Αυτά είναι με τη σειρά δεν θα γλυτώσει κανείς δεν θα γλυτώσει κανείς Και πρέπει να ξέρουμε ότι σε αυτή τη ζωή χωρίς την ευχή της μάνας κανείς δεν βλέπει χαΐρι

Το Τςιαμπαςιν Εκάεν και το Τσάμπασιν κι επέμναν τα τουβάρεα γιάρ γιάρ αμάν κι επέμναν τα τουβάρεα ωι ωι αμάν και ν΄ ερρούξαν σο γουρτάρεμαν τ΄ Ορντούς τα παλληκάρεα γιάρ γιάρ αμάν Τρανόν γιαγκίν σο Τσάμπασιν σπίτεα κι θ΄ απομένεν γιάρ γιάρ αμάν σπίτεα κι θ΄ απομένεν ωι ωι αμάν μικροί-τρανοί φτωχοί-ζεγκίν όλ΄ κάθουνταν και κλαίνε γιάρ γιάρ αμάν Κλαιν΄ του Θεού τα πούλοπα κλαιν΄ τα πεγαδομάτεα γιάρ γιάρ αμάν κλαιν΄ τα πεγαδομάτεα ωι ωι αμάν κλαίει το Τσιαμπλούκ ΄ το Καρακιόλ΄ κλαιν΄ τ΄ έμορφα τ΄ ελάτεα γιάρ γιάρ αμάν Βάι εκάεν κι εμανίεν τ΄ Ορντούς το παρχάρ και ν΄εκές τιδέν κι επέμνεν μοναχόν σαχτάρ Αρ΄ εκάεν κι εμανίεν τ΄ Ορντούς το παρχάρ Κάηκε και το Τσάμπασιν κι έμειναν μόνο οι τοίχοι αμάν αγάπη μου κι έμειναν μόνο οι τοίχοι ωχ ωχ αμάν. Και ρίχτηκαν να σώσουν τα παλικάρια του Ορντού1 αμάν αγάπη μου Μεγάλη φωτιά στο Τσάμπασιν2 Δεν θα μείνουν σπίτια αμάν αγάπη μου Δεν θα μείνουν σπίτια ωχ ωχ αμάν. Μεγάλοι μικροί φτωχοί και πλούσιοι Όλοι κάθονται και κλαίνε αμάν αγάπη μου Κλαίνε τα πουλιά Κλαίνε οι πηγές αμάν αγάπη μου Κλαίνε οι πηγές ωχ ωχ αμάν Κλαίει το Τσαμλίκ, το Καρακιόλ Κλαίνε τα όμορφα έλατα αμάν αγάπη μου Κάηκε και το Τσιάμπασιν Και έμειναν οι τοίχοι αμάν αγάπη μου Και έμειναν οι τοίχοι ωχ ωχ αμάν Κάηκε και καταστράφηκε το παρχάρι3 του Ορντού κι εκεί δεν έμεινε τίποτα μονάχα στάχτη Κάηκε και καταστράφηκε το παρχάρι του Ορντού

Ποντιακοι χοροι Στους ποντιακούς χορούς, οι άνδρες και οι γυναίκες σχηματίζουν συνήθως κύκλο και πιάνονται από τους καρπούς. Χορεύουν με στητό το σώμα, τα πόδια ελαφρά ανοιχτά και τα χέρια άλλοτε υψωμένα και άλλοτε με λυγισμένους τους αγκώνες. Το σώμα ακολουθεί, με πιστά ρυθμικές και συγχρονισμένες κινήσεις (ιδίως των γλουτών), τα μικρά βήματα των ποδιών. Οι ποντιακοί χοροί εκτελούνται με συνοδεία μουσικής από κεμεντζέ που παίζει ο κεμεντζετζής (λυράρης), ο οποίος συχνά στέκεται στο κέντρο του κύκλου. Κατά τις υπαίθριες γιορτές, η μουσική προέρχεται από τουλούμ (ασκί, γκάιντα) και ταούλ (νταούλι, ζουρνά) ή κεμεντζέ και ντέφι.

Καρά πουνάρ (Μαύρον πεγάδ'), περιοχής Πάφρας Καρά πουνάρ (Μαύρον πεγάδ'), περιοχής Πάφρας Κόνιαλι, χορός βασισμένος στο ομώνυμο καραμανλίδικο τραγούδι Μαντήλια Μηλίτσα, γυναικείος χορός Ομάλ, σημαίνει ομαλός, επίπεδος και υπάρχει σε παραλλαγές: Κούσερα, περιοχής Ματσούκας Κωνσταντίν Σάββας (Οσμάν Αγάς), περιοχής Πάφρας Ούτσαϊ, περιοχής Νικόπολης Πατούλα, περιοχών Τραπεζούντας, Τόνγιας, Όφεως Πιτσάκ ή Χορός των μαχαιριών Σαμσόν, περιοχών Τραπεζούντας, Τόνγιας, Όφεως Πιο γνωστοί ποντιακοί χοροί είναι ο πολεμικός χορός σέρα και ο χορός πιτσάκ ή χορός των μαχαιριών. Χαρακτηριστικότεροι ποντιακοί χοροί: Ανεφορίτσα Από παν και κα Αρματσούκ Αρχουλαμάς. Ατσαπάτ Γέμουρα, περιοχών Αργυρούπολης και Ίμερας Γιουβαρλαντούμ, από την περιοχή Ακ Νταγ Ματέν Διπάτ Εταιρέ Καλόν κορίτς.

Πηγες http://www.pontos-news.gr/pontic-main-category/ithi-ethima http://www.pontos-news.gr/pontic-article/173583/theofania-ston-ponto-o- agiasmos-o-stayros-mnimokere http://www.pontos-news.gr/pontic-article/171096/otan-oi-pontioi-eklevan- ta-koritsia-syrsimon-os-epanastasi