ΚΟΥΜΑΚΗ-ΚΩΣΤΑΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ Λέκτορας Μικροβιολογίας Ιατρικής Σχολής ΝΑΪΣΣΕΡΙΕΣ ΚΟΥΜΑΚΗ-ΚΩΣΤΑΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ Λέκτορας Μικροβιολογίας Ιατρικής Σχολής

Ταξινόμηση Ναϊσσεριών Οικογένεια Neissseriaceae Γένος Neisseria Είδη N. gonorrhoeae N. meningitidis N. lactamica N. polysacchareae N. cinerea N. sicca N. subflava N. mucosa N. flavescens N. elongata Γένος Moraxella Είδη M. catarrhalis (Branhamella catarrhalis) M. lacunata

Σημαντικά παθογόνα για τον άνθρωπο Neisseria gonorrhoeae Neisseria meningitidis Τα υπόλοιπα είδη αποτελούν μέλη της φυσιολογικής χλωρίδας των βλεννογόνων και απομονώνονται συχνά από τον ρινοφάρυγγα, στοματοφάρυγγα και από τον βλεννογόνο της πρωκτογεννητικής περιοχής

Γενικά χαρακτηριστικά των Neisseria spp Gram-αρνητικοί, ωοειδείς κόκκοι, διατεταγμένοι κατά ζεύγη (διπλόκοκκοι) με τις εφαπτόμενες επιφάνειες τους αποπλατυσμένες ή ελαφρώς κυρτές (σαν φασόλια),απαντώνται συχνά μέσα σε πολυμορφοπύρηνα ουδετερόφιλα κύτταρα Οξειδάση θετικοί Ακίνητοι

Δοκιμασία της οξειδάσης Οξειδάσες είναι ένζυμα που καταλύουν την οξείδωση του υποστρώματος με μοριακό οξυγόνο ως τελικό δέκτη ηλεκτρονίων. Αρκετά αερόβια και προαιρετικώς αναερόβια βακτήρια δίνουν θετική την δοκιμασία της οξειδάσης, ενώ αντίθετα τα αυστηρώς αναερόβια βακτήρια δεν έχουν κυτόχρωμα c και κατά συνέπεια δίνουν αρνητική τη δοκιμασία της οξειδάσης. Ο έλεγχος της παραγωγής της οξειδάσης γίνεται με αρωματικές αμίνες, οι οποίες είναι άχρωμες και όταν οξειδωθούν μετατρέπονται σε χρωστικά παράγωγα.

Neisseria gonorrhoeae Γονόρροια/βλεννόρροια

Neisseria gonorrhoeae Γονόρροια Albert Neisser ανακάλυψε το 1879 το gram-αρνητικό βακτήριο που προκαλεί τη γονόρροια Ο Γαληνός έδωσε το όνομα γονόρροια από το γόνος + ροή , επειδή η έκκριση ή ροή εκλήφθηκε ως σπέρμα (γόνος)

Neisseria gonorrhoeae Μορφολογία-Δομή Gram- διπλόκοκκοι, με νεφροειδές σχήμα. Πολύ ευαίσθητοι στις μεταβολές της θερμοκρασίας, στην ξήρανση και σε τοξικές ουσίες Λοιμογόνοι παράγοντες - ινίδια (πολυμερή πεπτιδίων που βοηθούν στην προσκόλληση του μικροβίου στις βλεννογονικές επιφάνειες) - πρωτεινες της εξωτερικής μεμβράνης (επιτρέπουν την είσοδο και έξοδο μικρών μορίων) -λιποολιγοσακχαρίτης (LOS) δρα σαν ενδοτοξίνη

Neisseria gonorrhoeae Γονόρροια Αποτελεί την πιο συχνή μεταδοτική νόσο στις ΗΠΑ, με 2.5 εκατομμύρια καταγεγραμμένα περιστατικά ετησίως. Μεταξύ του 1965 με 1975 με τη σεξουαλική απελευθέρωση και τα ανθεκτικά στελέχη που εισήχθησαν στις ΗΠΑ από το Βιετνάμ παρατηρήθηκε μια δραματική αύξηση της νόσου. Τα τελευταία χρόνια ο φόβος για το AIDS έχει αλλάξει τη σεξουαλική συμπεριφορά και πρακτικές με αποτέλεσμα να έχει μειωθεί ο επιπολασμός της νόσου στους ομοφυλόφιλους άνδρες και ετεροφυλόφιλες γυναίκες.

Neisseria gonorrhoeae Γονόρροια

Neisseria gonorrhoeae Μετάδοση Αποκλειστικά σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα. Προσβάλλει κυρίως το επιθήλιο του τραχήλου, της ουρήθρας, του ορθού, του φάρυγγα, του επιπεφυκότα Κάθετη μετάδοση από τη μολυσμένη μητέρα στο νεογνό κατά τη διέλευσή του νεογνού από τον τράχηλο της μητέρας→ νεογνική επιπεφυκίτιδα /νεογνική οφθαλμία

Neisseria gonorrhoeae

Neisseria gonorrhoeae Κλινική εικόνα Στον άνδρα προκαλεί γονοκοκκική ουρηθρίτιδα, λίγες μέρες μετά από κολπική ή πρωκτική επαφή με μολυσμένο άτομο χωρίς προφύλαξη Η εκδήλωση είναι ταχεία και σχεδόν πάντα συμπτωματική μετά από 2-5 μέρες περιόδου επώασης. Εκδηλώνεται με δυσουρία και πυώδες έκκριμα από την ουρήθρα Η λοίμωξη του ορθού και του φάρυγγα είναι σπανιότερα συμπτωματική

Neisseria gonorrhoeae Κλινική εικόνα Οι γυναίκες στο 50% παραμένουν ασυμπωματικές και για αυτό αποτελούν την δεξαμενή μόλυνσης του γονοκόκκου Προσβάλλει τον τράχηλο της μήτρας, την ουρήθρα, το ορθό και τον φάρυγγα Η λοίμωξη του τραχήλου εκδηλώνεται 8-10 μέρες μετά την μόλυνση με βλεννοπυώδες, κιτρινωπό έκκριμα και αιμορραγία Η λοίμωξη της ουρήθρας προκαλεί δυσουρία Η πρωκτίτιδα εκδηλώνεται με δυσφορία στην περιοχή του πρωκτού και λιγότερο συχνά με έκκριμα ή έντονα σημεία φλεγμονής

Neisseria gonorrhoeae Επιπλοκές Σε άνδρες επιδιδυμίτιδα, ορχεοεπιδιδυμίτιδα, προστατίτιδα, φλεγμονή των παραουρηθρικών αδένων, στένωση ουρήθρας Σε γυναίκες κολπίτιδα, φλεγμονώδης νόσος της πυέλου, φλεγμονή των παραουρηθρικών αδένων, σαλπιγγίτιδα, περιτονίτιδα Γενικές επιπλοκές ενδοκαρδίτιδα, περικαρδίτιδα, σηψαιμία, οξεία αρθρίτιδα

Neisseria gonorrhoeae Γονοκοκκική στοματίτιδα Ο βλεννογόνος του στόματος είναι δυνατόν να μολυνθεί κατόπιν στοματογεννητικής επαφής. Συνήθως όμως προσβάλλεται ο φάρυγγας (γονοκοκκική φαρυγγίτιδα), η οποία εκδηλώνεται με εστιακή ερυθρότητα και οίδημα στη σταφυλή και τα παρίσθμια. Στον υπόλοιπο βλεννογόνο του στόματος, οι εκδηλώσεις είναι σπάνιες και χαρακτηρίζονται από μη ειδικές αλλοιώσεις, όπως ερύθημα και ελκώσεις που μοιάζουν με άφθες, ερπητικές βλάβες, πολύμορφο ερύθημα, αλλεργικής φύσης αντιδράσεις κλπ

Neisseria gonorrhoeae Γονοκοκκική φαρυγγίτιδα

Neisseria gonorrhoeae Γονοκοκκικό έλκος της παρειάς

Neisseria gonorrhoeae Γονοκοκκική στοματίτιδα Ο γονόκοκκος διαπερνάει το λεπτού πάχους επιθήλιο αλλά η διέλευση του μέσω του κερατινοποιημένου πολύστιβου πλακώδους επιθηλίου είναι δύσκολη ή αδύνατη. Επίσης ο γονόκοκκος δεν επιβιώνει σε ξηρό, όξινο περιβάλλον και είναι ευαίσθητος σε υψηλές θερμοκρασίες Τα χαρακτηριστικά αυτά εμποδίζουν την μετάδοση του από ασθενή στον οδοντίατρο ή μέσω των εργαλείων από τον έναν ασθενή στον άλλο. Οι Giunta και Fiumara(1986) πιστεύουν ότι οι συνήθεις χειρισμοί του οδοντιάτρου στο στόμα δεν εγκυμονούν κινδύνους αιματογενούς διασποράς ή οστεΐτιδας στις γνάθους Ακόμα υποστηρίζουν ότι με μία ένεση προκαϊνικής πενικιλλίνης, 2-24 ώρες πριν, ο οδοντίατρος δύναται χωρίς κίνδυνο για τον ασθενή με γονοκοκκική στοματίτιδα να προβεί σε οποιαδήποτε επείγουσα χειρουργική ενέργεια στο στόμα

Γονοκοκκική αρθρίτιδα

Neisseria gonorrhoeae Λήψη δείγματος Άνδρες -ουρηθρικό έκκριμα -φαρυγγικό επίχρισμα -σπέρμα -ίζημα ούρων -προστατικό υγρό Αίμα ΕΝΥ Αρθρικό υγρό Έκκριμα οφθαλμών Δερματικές βλάβες Γυναίκες -έκκριμα τραχήλου μήτρας -ουρηθρικό έκκριμα -φαρυγγικό επίχρισμα -Επιχρίσματα περιπρωκτικής χώρας

Neisseria gonorrhoeae Εργαστηριακή Διάγνωση Λήψη παθολογικού υλικού Μικροσκοπική εξέταση-χρώση Gram-μορφολογία Καλλιέργεια γονοκόκκου -θρεπτικά υλικά Μέθοδοι ταυτοποίησης γονοκόκκου -έλεγχος ανάπτυξης σε κοινά θρεπτικά υλικά και ατμόσφαιρα (απουσία CO2) -έλεγχος μακροσκοπικής και μικροσκοπικής μορφολογίας αποικιών -βιοχημική ταυτοποίηση -δοκιμασία οξειδάσης -έλεγχος οξείδωσης σακχάρων -ανοσολογική ταυτοποίηση -ορολογική ταυτοποίηση -μοριακή ταυτοποίηση (PCR)

Neisseria gonorrhoeae Χρώση Gram

Neisseria gonorrhoeae Θρεπτικά υλικά Thayer-Martin (βανκομυκίνη, κολιστίνη, νυστατίνη) τροποποιημένο Thayer-Martin (βανκομυκίνη, κολιστίνη, νυστατίνη, τριμεθοπρίμη) New York City (αμφοτερικίνη Β, βανκομυκίνη, κολιστίνη, τριμεθοπρίμη) Martin-Lewis άγαρ

Neisseria gonorrhoeae Θρεπτικά υλικά

Neisseria gonorrhoeae Μακροσκοπική εικόνα

Neisseria gonorrhoeae Βιοχημική ταυτοποίηση Ο γονόκοκκος οξειδώνει μόνο την γλυκόζη με παραγωγή οξέως

Neisseria gonorheae Μικροσκοπική εικόνα

Neisseria gonorrhoeae Βιοχημική ταυτοποίηση- δοκιμασία οξειδάσης

Neisseria gonorrhoeae Βιοχημική ταυτοποίηση- δοκιμασία οξειδάσης

Neisseria gonorrhoeae Ανοσολογική ταυτοποίηση Άμεσος ανοσοφθορισμός (μονοκλωνικά φθορίζοντα αντισώματα έναντι πρωτεϊνών του γονοκόκκου) Συγκολλητινοαντίδραση (Gonogen II Reagent – Monoclonal antibodies to Neisseria gonorrhoeae OMP adsorbed onto metal – sol particles) Ανοσοενζυματική μέθοδος (ELISA)

Neisseria gonorrhoeae Ορολογική ταυτοποίηση Σύνδεση συμπληρώματος Έμμεσος ανοσοφθορισμός

Neisseria gonorrhoeae Θεραπεία πενικιλλίνη κεφτριαξόνη ή κεφιξίμη φθοριοκινολόνες αζιθρομυκίνη τετρακυκλίνες

Neisseria meningitidis Οι μηνιγγιτιδόκοκκοι διακρίνονται σε 13 οροομάδες, με βάση το πολυσακχαριδικό τους έλυτρο Οι συχνότερα απαντώμενες οροομάδες είναι A, B, C και W-135 Αποικίζει τον ρινοφάρυγγα και μεταδίδεται ως επί το πλείστον με τη στενή επαφή (π.χ. φιλί). Σε φυσιολογικούς πληθυσμούς η φορεία κυμαίνεται από 5-10% Τα ποσοστά φορείας είναι μεγαλύτερα σε ιδρύματα όπου επικρατεί συγχρωτισμός (σχολεία, στρατόπεδα, φυλακές κλπ)

Neisseria meningitidis Κλινικές εκδηλώσεις Από παροδική άνευ κλινικής σημασίας μικροβιαιμία με πυρετό έως οξεία βαρύτατη νόσο που οδηγεί σε θάνατο μέσα σε λίγες ώρες Μηνιγγίτιδα (20 συχνότερο αίτιο) Μηνιγγοεγκεφαλίτιδα Σηψαιμία Μικροβιαιμία Πνευμονία Αρθρίτιδα

Neisseria meningitidis

Neisseria meningitidis Κλινικές εκδηλώσεις μηνιγγίτιδας έντονη κεφαλαλγία έμετος Πυρετός αυχενική δυσκαμψία μηνιγγιτιδικά σημεία (Kerning και Brudzinski) πετεχειώδεις βλάβες του δέρματος στον κορμό και τα κάτω άκρα

Neisseria meningitidis Κλινικές εκδηλώσεις

Neisseria meningitidis Μηνιγγιτιδικά σημεία

Neisseria meningitidis Βιολογικά δείγματα Εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ) μετά από οσφυονωτιαία παρακέντηση Αίμα

Neisseria meningitidis Μικροβιολογική διάγνωση Χρώση Gram Καλλιέργεια σε σοκολατόχρουν άγαρ ή Thayer-Martin με αντιβιοτικά (CO2 5%, 370 C) Άμεση αναζήτηση του πολυσακχαριδικού αντιγόνου του ελύτρου με πολυδύναμους ή μονοδύναμους ορούς με συγκολλητινοαντίδραση latex PCR για ανίχνευση DNA στο ΕΝΥ ή το αίμα

Neisseria meningitidis Μικροσκοπική εξέταση

Neisseria meningitidis Μικροβιολογική διάγνωση

Neisseria meningitidis Βιοχημική ταυτοποίηση

Neisseria meningitidis Θεραπεία Σημαντικότατη η έγκαιρη χορήγηση αντιβιοτικών Πενικιλλίνη Κεφοταξίμη Κεφτριαξόνη Χλωραμφενικόλη

Neisseria meningitidis Πρόληψη Χημειοπροφύλαξη σε άτομα που έρχονται σε στενή επαφή με άτομα που πάσχουν Ριφαμπικίνη ή σιπροφλοξασίνη (προφύλαξη του ατόμου και εξάλειψη της φορείας) Εμβολιασμός Διατίθενται εμβόλια που περιέχουν πολυσακχαρίτη του ελύτρου των μηνιγγιτιδόκοκκων των ομάδων A,C, Y και W135

Κλινικό περιστατικό 1 Νεαρός άνδρας 15 ετών με δυσουρία απο 24ώρου και πυώδες έκκριμα στην άκρη του πεόυς του. Τα ούρα ήταν διαυγή .Στη γενική ούρων παρατηρήθηκαν πολλά πυοσφαίρια , αλλά καλλιέργεια αρνητική. Στο ιστορικό αναφέρει ότι είχε 5-6 συντρόφους κατά το τελευταίο 6μηνο. Υποστήριξε ότι οι σύντροφοι του δεν έπασχαν από ΣΜΝ. Κλινικά παρατηρήθηκε κιτρινωπό έκκριμα στο πέος και ευαισθησία. Του χορηγήθηκαν αντιβιοτικά και ορίστηκε επανεκτίμηση σε 1 βδομάδα. Δεν επέστρεψε.

Κλινικό περιστατικό 2 Φοιτητής 19 ετών χωρίς προβλήματα υγείας εμφάνισε κεφαλαλγία πριν την κατάκλιση. Ειπε στη μητέρα του ότι νοιώθει ότι έχει πυρετό και το επόμενο πρωι η μητέρα του τον βρηκε στο κραβατι με λήθαργο. Στο νοσοκομείο ειχε 40 πυρετό, όχι αυχενική δυσκαμψία. Ειχε πορφυρικό εξάνθημα στον κορμό , τα κάτω άκρα και στους καρπούς των χεριών. Λήφθηκε υλικό από τις δερματικές βλάβες , αιμοκαλλιέργειες κα ΕΝΥ με ΟΣΦΠ. Λευκά 26.000/μl . κ/α ΕΝΥ αρνητική, αιμοκαλλιέργειες θετικές. Gram από δερματικές βλάβες.