Αθανασάκου-Ανδρούτσου Σοφία Επιθετικότητα Αθανασάκου-Ανδρούτσου Σοφία

Η ανάπτυξη της επιθετικότητας Επιθετική είναι η συμπεριφορά που εκτελείται με την πρόθεση να βλάψει ένα ζωντανό πλάσμα, το οποίο ωθείται να αποφύγει αυτή τη μεταχείρηση. Σημαντικό είναι να τονίσουμε πως την επιθετικότητα μιας πράξης την ορίζει η πρόθεση, και όχι το αποτέλασμα.

Είδη επιθετικότητας Εχθρική επιθετικότητα: Επιθετικές πράξεις στις οποίες ο κύριος στόχος του δράστη είναι να βλάψει ή να τραυματίσει ένα θύμα. Συντελεστική επιθετικότητα: Επιθετικές πράξεις στις οποίες ο κύριος στόχος του δράστη είναι να αποκτήσει πρόσβαση σε αντικείμενα, σε κάποιο χώρο ή σε προνόμια.

Προέλευση της επιθετικότητας στη βρεφική ηλικία Παρόλο που τα μικρά παιδιά (όπως ένα βρέφος 7μηνών) θυμώνουν και μπορεί να χτυπήσουν άλλους ανθρώπους, δύσκολα μπορούμε να πούμε πως αυτές οι πράξεις έχουν επιθετική πρόθεση. Παρατηρείται όμως πως παιδιά μετά την ηλικία του 1 έτους μπορεί να γίνουν αρκετά βίαια αν διαπιστώσουν πως ένα άλλο παιδί έχει στην κατοχή του κάποιο παιχνίδι που θα ήθελαν. Από την ηλικία των 2 ετών και μετά, παρόλο που τα παιδιά έχουν περισσότερες συγκρούσεις, είναι πιο πιθανό να διαπραγματευτούν για να λύσουν το πρόβλημά τους αντί να προβούν σε βίαιες πράξεις.

Εξελικτικές τάσεις στην επιθετικότητα Η Florence Goodenough παρατήρησε πως οι εκρήξεις θυμού που δεν έχουν σκοπό γίνονται όλο και λιγότερα συχνές στην ηλικία μεταξύ 2 και 3 ετών, όταν τα παιδιά αρχίζουν να ανταποδίδουν με πράξεις. Ωστόσο, η επιθετικότητα που εκδηλώνεται με βίαιες πράξεις σταδιακά υποχωρεί μεταξύ των 3 και 5 ετών, και εκδηλώνεται με μορφές λεκτικής βίας.

Διαφορές των δύο φύλων Αν και οι επιθετικές τάσεις παρατηρούνται και στα δύο φύλα, έρευνες σε πάνω από 100 χώρες δείχνουν πως τα αγόρια και οι άντρες είναι κατά μέσο όρο πιο επιθετικοί απ’ότι τα κορίτσια και οι γυναίκες. Παρόλο που εν μέρει τα υψηλότερα επίπεδα ανδρικών γεννητικών ορμονών (τεστοστερόνης) μπορεί να συμβάλλουν στην ύπαρξη διαφορών ανάμεσα στα δύο φύλλα όσον αφορά την επιθετικότητα, οι υποστηρικτές της θεωρίας της κοινωνικής μάθησης τονίζουν πως σε μικρές ηλικίες τα αγόρια δεν είναι πιο επιθετικά από τα κορίτσια.

Η Marlene Caplan και οι συνεργάτες της παρατήρησαν πως σε μικρές ηλικίες, περισσότερη επιθετικότητα εκδήλωναν παρέες που επικρατούσαν τα κορίτσια. Οι διαφορές αρχίζουν να εκδηλώνονται από την ηλικία των 2,5-3 ετών, όταν τα παιδιά αρχίζουν να κατευθύνονται σε διαφορετικές συμπεριφορές ανάλογα με το φύλο τους.

Οι διαφορές των δύο φύλων ως προς την επιθετικότητα αρχίζουν να δημιουργούνται από τον τρόπο αντιμετώπισης των παιδιών από τους γονείς τους και από την κοινωνία. Τα παιδιά ύστερα υιοθετούν τις συμπεριφορές που μαθαίνουν πως πρέπει να έχει το φύλο τους για να μην προκαλέσουν τη δυσαρέσκεια των γονιών και των συνομήλικών τους.

Από την επιθετικότητα στην αντικοινωνική συμπεριφορά Η επιθετικότητα κορυφώνεται στην εφηβική ηλικία και σταδιακά μειώνεται. Αυτό δεν σημαίνει πως τα παιδιά συμπεριφέρονται καλά. Η επιθετικότητα σχέσεων μεταξύ των κοριτσιών γίνεται πιο διαδεδομένη, κακόβουλη και ανεπαίσθητη, ενώ τα αγόρια αποκτούν περισσότερο την τάση να εκδηλώνουν το θυμό τους μέσω παραβατικών συμπεριφορών (σκασιαρχείο, χρήση ουσιών κτλ.)

Η επιθετικότητα ως μόνιμη ιδιότητα Απ’ ότι φαίνεται, τα παιδιά που εκδηλώνουν επιθετικότητα, σύμφωνα με έρευνες που έγιναν στην Ισλανδία, τη Νέα Ζηλανδία και τις Η.Π.Α, θα είναι επιθετικοί έφηβοι και αργότερα επιθετικοί ενήλικες. Αυτό δεν σημαίνει πως κάθε επιθετικό παιδί θα είναι για πάντα επιθετικό.

Μελέτες που έγιναν σε δίδυμα δείχνουν πως παρά τη γενετική τους προδιάθεση να έχουν ευέξαπτη ιδιοσυγκρασία, μερικά παιδιά δεν παρουσιάζουν χαρακτηριστικά επιθετικότητας. Από την άλλη, παιδιά χωρίς γενετική προδιάθεση παρουσίαζαν επιθετικότητα όταν μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα που καλλιεργούν τέτοια συμπεριφορά.

Παρόλο που τα επίπεδα επιθετικότητας διαφέρουν από παιδί σε παιδί, μόνο ένα μικρό ποσοστό μπορεί να θεωρηθεί χρόνια επιθετικό. Πρόσφατες έρευνες διακρίνουν 2 είδη επιθετικότητας, την ενεργητική επιθετικότητα και την αντιδραστική. Ανάλογα με το σε ποια κατηγορία ανήκει το κάθε παιδί παρατηρούμε πως έχει διαφορετικές προθέσεις στην επεξεργασία κοινωνικών πληροφοριών.

Η θεωρία της επεξεργασίας κοινωνικών πληροφοριών που εισηγήθηκε ο Dodge Ο Kenneth Dodge δημιούργησε ένα μοντέλο επεξεργασίας των κοινωνικών πληροφοριών προκειμένου να εξηγήσει πως τα παιδιά καταλήγουν σε επιθετικέ ή μη επιθετικές λύσεις. Αυτό το μοντέλο δείχνει τα στάδια από τα οποία περνούν τα παιδιά όταν αποφασίζουν να αντιδράσουν στο κακό που τους κάνουν.

Τα στάδια της επεξεργασίας 1ο : Κωδικοποίηση κοινωνικών ενδείξεων. 2ο : Ερμηνεία κοινωνικών ενδείξεων. 3ο : Διαπίστωση κοινωνικών στόχων. 4ο : Δημιουργία στρατηγικής επίλυσης του προβλήματος. 5ο : Αξιολόγηση πιθανής αποτελεσματικότητας των στρατηγικών και επιλογή αντίδρασης. 6ο : Εκδήλωση της αντίδρασης.

Σημαντικό είναι να αναφέρουμε πως σημαντικό ρόλο στην παραπάνω διαδικασία παίζει η ψυχική κατάσταση του παιδιού: Κοινωνικές εμπειρίες, προσδοκίες και γνώση των κοινωνικών κανόνων.

Δράστες και θύματα της επιθετικότητας από τους συνομήλικους Έρευνες που έγιναν σε Σουηδούς έφηβους του ανδρικού φύλου και σε παιδιά δημοτικού στην Αμερική έδειξαν πως ένα 10% του δείγματος των εφήβων μπορεί να θεωρηθεί ως οι νταήδες, ενώ ένα άλλο 10% τα θύματα. Τα ποσοστά θυματοποίησης είναι ακόμα μεγαλύτερα στις μικρότερες τάξεις.

Συνήθως οι νταήδες έχουν παρακολουθήσει συγκρούσεις μεταξύ ενηλίκων και επιθετικές συμπεριφορές στην οικογένεια, σπάνια όμως είναι ο στόχος αυτής της επιθετικότητας. Τα θύματα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε δύο ομάδες. Τα παθητικά θύματα που είναι κοινωνικά αποτραβηγμένα, σωματικά αδύναμα και απρόθυμα να αντεπιτεθούν, και τα προκλητικά θύματα. Αυτά είναι αντιδραστικά ή ευέξαπτα άτομα που συχνά προκαλούν τους συνομήλικούς τους.

Τα θύματα επιθετικής συμπεριφοράς κινδυνεύουν να αντιμετωπίσουν πολλά προβλήματα προσαρμογής, όπως η μοναξιά, η κατάθλιψη το άγχος και η χαμηλή αυτοεκτίμηση, ιδίως αν δεν έχουν φίλους (που συνήθως δεν έχουν) να τους υπερασπιστούν. Γι αυτά τα άτομα υπάρχει ανάγκη βοήθειας έτσι ώστε να αναπτύξουν την ικανότητα να δημιουργούν διαπροσωπικές σχέσεις. Βασικό επίσης είναι να ληφθούν μέτρα για την προτροπή τέτοιων φαινομένων.

Επιρροές της εθνικής κουλτούρας και των υποομάδων αυτής στην επιθετικότητα. Διαπολιτισμικές έρευνες δείχνουν πως ορισμένες κοινωνίες και ορισμένα επιμέρους πολιτισμικά περιβάλλοντα είναι περισσότερο βίαια από άλλα. Μελέτες που έγιναν στις Η.Π.Α και την Αγγλία δείχνουν πως υπάρχουν διαφορές στην επιθετικότητα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις. Στις Η.Π.Α παρατηρήθηκε αυξημένο ποσοστό επιθετικών και παραβατικών συμπεριφορών στα μαύρα αγόρια σε σχέση με τα λευκά.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως μεγάλο ποσοστό του Αφροαμερικανικού πληθυσμού ζεί σε μεγάλη φτώχεια. Αυτό το συμπεραίνουμε από το γεγονός ότι εξίσου μεγάλο ποσοστό επιθετικότητας παρατηρείται και σε λευκά αγόρια της ίδιας κοινωνικής και οικονομικής τάξης.

Η εκδήλωση επιθετικών συμπεριφορών σε αυτές τις κοινωνικές τάξεις οφείλεται στην έλλειψη ελέγχου. Οι γονείς αυτών των παιδιών περνούν μεγάλο μέρος της ημέρας τους στη δουλειά, και σε αυτό το διάστημα είναι αδύνατο να προσέχουν τη συμπεριφορά του παιδιού τους. Υπάρχει επίσης και αδυναμία ελέγχου των παρεών του παιδιού, οι οποίες παίζουν σημαντικό ρόλο στην συμπεριφορά του.

Καταπιεστικά οικογενειακά περιβάλλοντα Ο Patterson παρατήρησε πως υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα παιδιά και τους γονείς στις οικογένειες που έχουν τουλάχιστον ένα επιθετικό παιδί. Τα παιδιά αυτά φαίνεται να ήταν εκτός ελέγχου. Καυγάδιζαν στο σπίτι και στο σχολείο και ήταν απείθαρχα και προκλητικά.

Αυτά τα παιδιά δεν ξεκινούν συζητήσεις ενώ όταν συζητούσαν είχαν την τάση να εκνευρίζουν τα άλλα μέλη της οικογένειας. Ο Patterson oνομάζει αυτά τα περιβάλλοντα καταπιεστικά, καθώς μεγάλο μέρος των συναναστροφών περιλαμβάνει την προσπάθεια της οικογένειας να κάνει ένα μέλος να σταματήσει ή να καταστείλει τη συμπεριφορά του.

Οι μητέρες που έχουν προβληματικά παιδιά σπάνια χρησιμοποιούν την κοινωνική αποδοχή ως μέσο ελέγχου συμπεριφοράς. Αντίθετα προτιμούν να αγνοούν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά που στόχο της έχει το κοινωνικό συμφέρον και να βασίζονται σε καταπιεστικές μεθόδους. Πιθανότατα αυτή η υπερβολικά αρνητική αντιμετώπιση να ευθύνεται ως ένα βαθμό για την έλλειψη εμπιστοσύνης που χαρακτηρίζει συνήθως αυτά τα παιδιά.

Αυτή την ‘εκτός ελέγχου’ συμπεριφορά την εκδηλώνουν τα παιδιά που δεν λαμβάνουν αρκετή προσοχή από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Η παραβατική συμπεριφορά τους είναι ο μόνος τρόπος να λάβουν την προσοχή που θέλουν. Τα παιδιά σε μη καταπιεστικές οικογένειες δεν εκδηλώνουν τέτοιες συμπεριφορές, καθώς λαμβάνουν αρκετή θετική προσοχή από τους γονείς και τα αδέλφια τους.

Η συμβολή των καταπιεστικών οικογενειών στη χρόνια παραβατικότητα. Ο Patterson και οι συνεργάτες του μελέτησαν τα προβληματικά παιδιά και κατέληξαν σε ορισμένα συμπεράσματα. Η καταπίεση από τους γονείς σε μικρή ηλικία συμβάλλει στη δημιουργία προδιάθεσης να αποδίδει το παιδί την συμπεριφορά των άλλων σε εχθρότητα, στην ανάπτυξη προκλητικής, επιθετικής συμπεριφοράς και στη γενική έλλειψη αυτοσυγκράτησης.

Αυτές οι συμπεριφορές οδηγούν στην απόρριψη από τους συνομήλικους. Στο σχολικό χώρο τα προβληματικά παιδιά μπορεί να έρθουν σε επαφή με άλλα προβληματικά παιδιά. Στις ηλικίες 11-14 ετών τα παιδιά έχουν την τάση να δημιουργούν κλίκες, κάτι που μεγενθύνει την παραβατική τους συμπεριφορά.

Παρόλο που τα αγόρια έχουν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν επιθετικές συμπεριφορές, το ‘’χάσμα των φύλων’’ όλο και μικραίνει. Οι άντρες παρουσιάζουν περισσότερα βίαια εγκλήματα, ενώ οι γυναίκες σε μικροκλοπές, χρήση ουσιών και είναι πιο πιθανό να συλληφθούν για παραβάσεις όπως η φυγή από το σπίτι και η πορνεία.

Οικογενειακές παρεμβάσεις μπορούν να αποτρέψουν τέτοιες συμπεριφορές τόσο των προεφήβων όσο και των μικρών παιδιών. Ιδανικές παρεμβάσεις θα ήταν προγράμματα που διδάσκουν τους γονείς αποτελεσματικές τεχνικές αντιμετώπισης των παιδιών, που βοηθούν την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών και που παρέχουν την επανορθωτική εκπαίδευση έτσι ώστε τα παιδιά με παραβατική συμπεριφορά να μπορούν να ενταχθούν πάλι στο σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον.

Δημιουργία μη επιθετικού περιβάλλοντος Μία απλή και αποτελεσματική λύση θα ήταν να χώρων παιχνιδιού που ελαχιστοποιούν την πιθανότητα συγκρούσεων. Άλλη λύση θα ήταν το να υπάρχει αρκετός χώρος για ζωηρό παιχνίδι, κάτι το οποίο θα μείωνε τις πιθανότητες να υπάρξουν ατυχήματα (πχ σπρωξίματα) που θα προκαλούσαν διαπληκτισμούς.

Για την προσέγγιση των παιδιών που εκδηλώνουν ήδη επιθετική συμπεριφορά, οι ψυχολόγοι έχουν δεχτεί πως πρέπει να υπάρχει διαφορετική αντιμετώπιση ανάλογα με τη μορφή επιθετικότητας που παρουσιάζουν.

Εξάλειψη των ανταμοιβών για την επιθετική συμπεριφορά Οι γονείς και οι δάσκαλοι μπορούν να μειώσουν τη συχνότητα εμφάνισης της ενεργητικής επιθετικότητας διαπιστώνοντας και εξαλείφοντας τις ενισχυτικές της συνέπειες και παρακινώντας τα παιδιά να βρούν εναλλακτικούς τρόπους να πετύχουν τους στόχους τους.

Με αυτήν την τεχνική όμως δημιουργείται πρόβλημα με τα παιδιά τω οποίων η παραβατική συμπεριφορά έχει ως σκοπό να τραβήξει την προσοχή της οικογένειας. Σε αυτήν την περίπτωση ο Patterson προτείνει την τεχνική του διαλείμματος, κατά την οποία ο ενήλικος απομακρύνει τον παραβάτη από την κατάσταση στη οποία ενισχύεται η επιθετικότητα.

Τα ιδιαίτερα επιθετικά παιδιά μπορούν να επωφεληθούν από κοινωνικο-γνωστικές παρεμβάσεις που τα βοηθούν να ελέγξουν το θυμό τους, να γίνουν πιο ικανά να μπαίνουν στη θέση των άλλων, έτσι ώστε να μην έχουν την τάση να αποδίδουν εχθρικές προθέσεις χωρίς λόγο.

Τέλος, τα ιδιαίτερα επιθετικά παιδιά συνήθως έχουν ανεπαρκή ενσυναίσθηση, μια κοινωνική γνωστική ικανότητα που μπορούν να καλλιεργήσουν οι γονείς με το να γίνουν πρότυπα ενσυναίσθησης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με το να τονίζουν οι γονείς τις βλαπτικές συνέπειες των επιθετικών ενεργειών των παιδιών τους και με το να τα ενθαρρύνουν να μπούν στη θέση του θύματος και να φανταστούν πως αισθάνεται.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας.