Θεατρική Αγωγή- Οδηγός Σπουδών : Από το Δραματικό Κείμενο στη Θεατρική Παράσταση- Στοιχεία Σκηνοθεσίας Μάθημα: Εισαγωγή στους Κώδικες του Θεάτρου Υπεύθυνος Καθηγητής: κ. Παναγιώτης Τζαμαργιάς Φοιτήτριες: Ναταλία (Νεκταρία) Πήδουλα , Αλεξάνδρα Φαρμάκη

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή Δραματουργική Επεξεργασία (ανάγνωση του κειμένου- νόημα του έργου) Θεατρική κατάσταση- Θεατρικός ρόλος (χαρακτήρας, σύγκρουση, ρόλος) Κώδικας της υποκριτικής (δεδομένες συνθήκες, σωματικές δράσεις) Δομή χώρου-χρόνου (Σκηνογραφία) Επίλογος

Εισαγωγή Κάθε θεατρική παράσταση για οποιοδήποτε λόγο/σκοπό και αν δημιουργείται (ερασιτεχνικό, επαγγελματικό, εκπαιδευτικό), ενσωματώνει 3 διαφορετικά πρόσωπα: συγγραφέας (έργο) ηθοποιός (σκηνή) θεατής (πλατεία) Ο ηθοποιός και ο θεατής βρίσκονται σε σχέση συνεχούς αλληλεπίδρασης και εξάρτησης καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης. Το κείμενο εκπορεύεται από αυτή τη σχέση και ολοκληρώνεται σε αυτή.

Για να ζωντανέψει το κείμενο στη σκηνή, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η κοινή συναίνεση του ηθοποιού με το θεατή σε μια συνθήκη που αποκαλείται θεατρική σύμβαση: ο ηθοποιός θέλει να πείσει τους θεατές ότι όσα πράττει δεν είναι ψευδή, αλλά πρόκειται για αληθινά γεγονότα (παρόλο που ξέρει από πριν ότι αυτό δεν ισχύει) από την πλευρά του ο θεατής δέχεται αυτή τη σύμβαση και έτσι συνδέεται επιτυχώς με τον ηθοποιό και το κείμενο.

Στις σχολικές παραστάσεις ο εκπαιδευτικός-σκηνοθέτης δεν πρέπει ποτέ να ξεχνά τη σημασία της θεατρικής σύμβασης. Από την πρώτη κιόλας δοκιμή και σε οποιοδήποτε χώρο κι αν πραγματοποιηθεί η παράσταση οφείλει να αποσαφηνίζει στους μαθητές τα όρια της σκηνής και της πλατείας.

Δραματουργική Επεξεργασία Το κείμενο κατέχει κυρίαρχη θέση σε μια θεατρική παράσταση και μπορεί να είναι: Θεατρικά έργα, Αποσπάσματα θεατρικών έργων, Διασκευασμένα έργα, Λογοτεχνικά ή άλλα κείμενα, * Διακειμενικές συνδέσεις, Ακόμα και πρωτότυπες γραφές των ίδιων των μαθητών. Τα λογοτεχνικά έργα μπορούν να μετατραπούν σε θεατρικά κείμενα με τη μέθοδο της δραματοποίησης.

Ο εκπαιδευτικός ως σκηνοθέτης συνήθως έχει τον πρωτεύοντα ρόλο για την επιλογή του έργου αναλογιζόμενος κάθε φορά ορισμένα κριτήρια/παραμέτρους. Δυναμική Ομάδας: Αριθμός, ηλικία, ενδιαφέροντα, εμπειρίες, ψυχοπνευματικό επίπεδο, πολιτισμικό περιβάλλον μελών Χρόνος: Πόσο χρόνο μπορούν να διαθέσουν οι μαθητές εκτός σχολικού προγράμματος; Διάθεση των υπόλοιπων συναδέλφων (ειδικά των καλλιτεχνικών ειδικοτήτων)

Ο εκπαιδευτικός συνυπολογίζοντας τα ενδιαφέροντα των μαθητών επιλέγει ένα έργο που θα τους κινητοποιήσει και θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις προσδοκίες τους. Κανένα θεατρικό έργο, αν δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα των μαθητών, δεν πρόκειται να τους αγγίξει. Μετά την επιλογή του έργου όλα τα μέλη της ομάδας συσπειρώνονται γύρω από αυτό χωρίς αναστολές και παλινδρομήσεις.

Θεατρική κατάσταση-Ρόλος Πρώτο βήμα ανάγνωση έργου Στη συνέχεια ο εκπαιδευτικός-σκηνοθέτης προσπαθεί να ορίσει το ιδεολογικό και αισθητικό πλαίσιο του έργου αξιοποιώντας πηγές: Σχετικά με τη ζωή και το έργο του συγγραφέα Κοινωνικά και αισθητικά στοιχεία της εποχής του Παραστασιολογικό υλικό για το έργο.

Δεύτερο βήμα φάση μελέτης και ανάλυσης του έργου Αρχική διανομή των ρόλων - δεν είναι απαραίτητο να είναι τελική - αποκαλύπτει τις δυνατότητες της ομάδας - πρώτη σκιαγράφηση προσώπων έργου - πρώτη υποκριτική προσέγγιση των χαρακτήρων του έργου - οδηγεί στην τελική διανομή

Η διανομή των ρόλων πρέπει να αντιμετωπίζεται από τον εκπαιδευτικό με παιδαγωγική ευαισθησία και διακριτικότητα, χωρίς να υποβαθμίζονται και οι απαιτήσεις των προσώπων του έργου. Σκοπός χαρά, απόλαυση της διαδικασίας, δημιουργία ενός παιδαγωγικού κλίματος, όπου δεν έχει σημασία ο μικρός ή ο μεγάλος ρόλος.

Προκειμένου να παίξουν όλοι, ο εκπαιδευτικός μπορεί να: δημιουργήσει ρόλους εκ του μηδενός πολλαπλασιάσει του ήδη υπάρχοντες αντιστρέψει κάποιο ρόλο (αγόρι σε κορίτσι και το αντίστροφο) Τέτοιες λύσεις προσφέρουν μια διαφορετική οπτική στο αρχικό κείμενο του συγγραφέα. Η φάση αυτή πρέπει να είναι σύντομη ώστε να μην χαθεί ο ενθουσιασμός των μαθητών.

Κώδικας της Υποκριτικής (δεδομένες συνθήκες, σωματικές δράσεις) Σε αυτή τη φάση συμβαίνει το ζωντάνεμα του έργου πάνω στη σκηνή από τον ηθοποιό/ μαθητή με τη μεσολάβηση του σκηνοθέτη και τη συμβολή της μουσικής, της σκηνογραφίας, του κοστουμιού, του χορού και του φωτισμού. Το στήσιμο της παράστασης περιλαμβάνει την χωροταξική διευθέτηση, το παίξιμο των ηθοποιών, την εικαστική, μουσική πλαισίωση και τον φωτισμό.

Οι δοκιμές σχετικά με την επεξεργασία του κειμένου και το στήσιμο της παράστασης μπορούν να γίνουν και σε χώρο διαφορετικό από αυτόν της παράστασης, αρκεί οι σκηνικές δραστηριότητες να είναι προσαρμοσμένες στον χώρο, όπου θα παρασταθεί τελικά το έργο. Στην αρχή κάθε δοκιμής γίνεται ένα δεκάλεπτο με αισθητηριακές, σωματικές και φωνητικές ασκήσεις με στόχο την ενεργοποίηση και επικοινωνία των μαθητών.

ΝΑΙ => Ο εκπαιδευτικός σκηνοθέτης αποφεύγει την στείρα επανάληψη των υποτιθέμενων εκφραστικών δυσκολιών των μαθητών και παρεμβαίνει διακριτικά, προκειμένου εκείνοι να ενεργοποιήσουν το λανθάνον δυναμικό τους και να αξιοποιήσουν τα εκφραστικά τους μέσα. ΟΧΙ: Δεν πρέπει να επιμένει στην εκφορά του λόγου, καθώς έτσι παραβιάζει τη δυναμική του σώματος του μαθητή και δρα σε βάρος του ρόλου. Ούτε να αποστασιοποιείται από το αισθητικό αποτέλεσμα της παράστασης.

Ο εκπαιδευτικός/ σκηνοθέτης παρεμβαίνει σε ένα πιο πειστικό τρόπο χτισίματος των ρόλων από τους μαθητές. Βασίζεται στο στανισλαφσκικό σύστημα εκπαίδευσης του ηθοποιού (αποκαλείται και «μαιευτική») και διατυπώνει ερωτήματα όπως: -Τι θέλεις να πετύχεις; -Πότε το θέλεις; -Γιατί το θέλεις; -Ποια είναι η ανάγκη σου; -Όταν το θέλεις αυτό στη ζωή σου, πώς είναι το σώμα σου; -Ποιο είναι το ρήμα που αναφέρεται στη δράση σου τώρα;

Στόχοι είναι : -χαρά και ενθουσιασμός των παιδιών για τη συμμετοχή τους στη σκηνική πράξη -να λειτουργήσει δημιουργικά κάθε δοκιμή -μαθητές να απελευθερώσουν δικά τους κομμάτια -να διευρύνουν τα όριά τους -να βιώσουν νέες εμπειρίες

Δομή χώρου-χρόνου (σκηνογραφία) Δομή χώρου-χρόνου (σκηνογραφία) Το σκηνικό -Περιλαμβάνει τον περιβάλλοντα χώρο, τα έπιπλα, τα σκηνικά αντικείμενα. -Σχετίζεται με το περιεχόμενο του έργου. -Καθορίζει την εποχή του έργου. -Διευκολύνει και αναδεικνύει τη δράση. -Εξαρτάται από τον χώρο που θα δοθεί η παράσταση. -Αποσκοπεί στην ενίσχυση της ψευδαισθητικής σχέσης του θεάτρου με την πραγματικότητα.

Ζητούμενο αποτελεί ένα λιτό σκηνικό, με σαφήνεια, καθαρότητα και αφαιρετική διάσταση. Την ευθύνη του σκηνικού επωμίζεται συνήθως ο σκηνογράφος, που πολλές φορές μπορεί να είναι ο δάσκαλος των εικαστικών και συνεργάζεται στενά με τον εκπαιδευτικό/ σκηνοθέτη. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να συμμετέχουν στο σκηνικό και ορισμένοι μαθητές που ενδεχομένως δεν επιθυμούν να παίξουν (ομάδα σκηνογραφίας).

Το κοστούμι -Αποτελεί μέρος του σκηνικού. -Σηματοδοτεί συγκεκριμένη εποχή. -Αναδεικνύει στοιχεία του χαρακτήρα: αξίωμα, κοινωνική τάξη, ιδεολογικές καταβολές. -Παραπέμπει στην πραγματικότητα, χωρίς να περιορίζεται σε αυτή. Ο φωτισμός -Συμβάλλει στην ανάδειξη του σκηνικού χώρου και στη δημιουργία ατμόσφαιρας.

Το σκηνικό, το κοστούμι, η μουσική, ο φωτισμός, το υποτυπώδες μακιγιάζ από δευτερογενή στοιχεία λειτουργούν ως πρωτογενή, προκειμένου να επιτυγχάνεται η θεαματικότητα και να ενισχύεται η επικοινωνία με τους θεατές. Τα παραπάνω στοιχεία είναι σημαντικό αφομοιωθούν δημιουργικά στη σκηνή, ώστε να αναδεικνύουν χωρίς να δεσμεύουν το παίξιμο των ηθοποιών, να υπηρετούν την άποψη του σκηνοθέτη και να προβάλλουν ανάγλυφα το όραμα της παράστασης.

Επίλογος Η θεατρική παράσταση αποτελεί την ίδια στιγμή κοινωνική συνάθροιση, επικοινωνιακό γεγονός, μορφοεκπαιδευτικό αγαθό και συνισταμένη πολλών τεχνών. Πρόκειται για ένα σύνθετο, πολιτισμικό γεγονός μέσα από το οποίο μεταδίδονται μηνύματα, διαδίδονται αξιακά συστήματα, προβάλλονται πρότυπα συμπεριφοράς, δημιουργούνται επικοινωνιακές σχέσεις, που διαμορφώνουν το συλλογικό ασυνείδητο και αποτυπώνουν τι προσδοκίες και τα ενδιαφέροντα των μελών μιας κοινωνίας.

Το στήσιμο μιας θεατρικής παράστασης συνδέεται άρρηκτα με την μορφωτική, παιδαγωγική λειτουργία του θεάτρου. Η παιδαγωγική λειτουργία του θεάτρου έγκειται στη δυναμική του ρόλου, που ενέχει το στοιχείο της ενσυναίσθησης, στη βιωματικότητα του ζωντανού παραδείγματος, στη διαδραστικότητα και το αμφίδρομο της θεατρικής επικοινωνίας, καθώς επίσης και στη μοναδικότητα και στο ανεπανάληπτο του σκηνικού δράματος.

Ωστόσο, η θεατρική παράσταση ως κορυφαία στιγμή των θεατρικών δραστηριοτήτων στο σχολείο αντιπροσωπεύει κυρίως αισθητικές και καλλιτεχνικές επιδιώξεις και δευτερευόντως την παιδαγωγική λειτουργία. Τη στιγμή αυτή το Σχολείο ανοίγεται στην Κοινωνία και κάνει κοινωνούς της άτομα που σπάνια έρχονται σε επαφή με τον κόσμο της εκπαίδευσης.

Ευχαριστούμε πολύ!