Πολιτική Επιστήμη ΙΙ Θεωρίες πλουραλισμού

Τι είναι ο πλουραλισμός; Η πολιτική των ομάδων: Έμφαση στις «ενδιάμεσες» κοινωνικές ομάδες μεταξύ κράτους και ατόμου (π.χ. επαγγελματικά σωματεία, θρησκευτικές ενώσεις, επιχειρηματικές οργανώσεις, περιβαλλοντικές μη κυβερνητικές οργανώσεις, κλπ.) Ενάντια στον μονισμό και το απολυταρχικό ή συγκεντρωτικό κράτος Οντολογία: Πολλαπλότητα ανταγωνιστικών ομάδων συμφερόντων Ουδετερότητα του κράτους Υπέρ της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας Διαπλοκή κανονιστικής και εμπειρικής θεωρίας Π.χ. πολυδιάσπαση και διάχυση της εξουσίας στις σύγχρονες (αγγλοσαξονικές) δημοκρατίες

Απαρχές πλουραλιστικής προσέγγισης Πρώιμη φιλελεύθερη πολιτική φιλοσοφία (Locke & Montesquieu) Κριτική του Schumpeter στις φιλελεύθερες ιδέες περί δημοκρατίας και πολιτικής συμμετοχής Συστηματική ανάπτυξη πλουραλιστικής προσέγγισης με το έργο του Madison για το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ Δημοκρατία του Madison: Έμφαση στην πολλαπλότητα ομάδων και συμφερόντων και την ανάγκη συνταγματικής προστασίας των μειοψηφιών Αγγλικός πλουραλισμός (Λάσκι, Φίγκις, Κόουλ κ.α.): η ποικιλομορφία είναι ένα κοινωνικό αγαθό που αποτρέπει την κυριαρχία μίας συγκεκριμένης ιδέας

Βασικές αρχές αγγλικού πλουραλισμού Η ελευθερία είναι η πιο σημαντική πολιτική αξία και προστατεύεται καλύτερα όταν υπάρχει διάχυση της εξουσίας Οι ομάδες πρέπει να θεωρούνται «πρόσωπα» Η ιδέα της ενιαίας και αδιαίρετης κρατικής κυριαρχίας θα πρέπει να απορριφθεί (απόρριψη του εγελιανού ιδεαλισμού στη φιλοσοφία)

Σύγκριση με φιλελευθερισμό Έμφαση στις ομάδες αντί στα άτομα Έμφαση στην κοινωνία πολιτών (κοινωνικές ομάδες συμφερόντων) και λιγότερο στους θεσμούς Αρχές ωφελιμισμού: Όπως η οικονομία αφορά τα άτομα προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν το ατομικό τους συμφέρον, η πολιτική ασχολείται με σύνολα ατόμων (ομάδες) που προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν το κοινό τους συμφέρον Συμφωνία με φιλελευθερισμού περί ανάγκης περιορισμού της κρατικής εξουσίας και της διάχυσης και διάκρισης εξουσιών - έμφαση στην προάσπιση ελευθεριών Στόχος η εμπειρική δημοκρατική θεωρία, όχι η αφηρημένη προσήλωση σε δημοκρατικά ιδεώδη

Ο Madison και το πρόβλημα των μερίδων Ο ανταγωνισμός μεταξύ διαφορετικών μερίδων (βλ. ομάδων συμφερόντων- ιδιαιτέρως αυτών που προκύπτουν από τον θεσμό της ιδιοκτησίας) είναι ριζωμένος στην ανθρώπινη φύση Με τον όρο μερίδα (faction) ο Madison εννοούσε «έναν αριθμό πολιτών, ανεξάρτητα αν πρόκειται για την πλειονότητα ή μια μειονότητα του συνόλου, οι οποίοι συνενώνονται και δραστηριοποιούνται, ωθούμενοι από κάποια κοινή παρόρμηση ή συμφέρον, σε αντίθεση με τα δικαιώματα άλλων πολιτών ή τα μόνιμα και συναθροισμένα συμφέροντα της κοινότητας» Το πρόβλημα της πολιτικής είναι ο περιορισμός των μερίδων Δεν μπορούν να εξαλειφθούν τα αίτια δημιουργίας τους, μόνο να ελεγχθούν οι συνέπειες

Η δημοκρατία του Madison και οι ρίζες της αμερικανικής πλουραλιστικής θεωρίας Ενδεδειγμένη μορφή πολιτικής οργάνωσης: το αντιπροσωπευτικό ομοσπονδιακό κράτος Έμφαση στη δημιουργία ενός πολιτικού συστήματος με θεσμικά αντίβαρα για την αποτροπή συγκέντρωσης εξουσιών Συνταγματικά κατοχυρωμένη κάθετη (ομοσπονδιακό σύστημα) και οριζόντια (προεδρικό σύστημα) διάχυση και διάκριση εξουσιών

Βασικές αρχές και παραδοχές του πρώιμου αμερικανικού πλουραλισμού John Dewey, Mairy Follet: Θεμελιακός σκοπός της κυβέρνησης είναι η κατοχύρωση της ελευθερίας των ομάδων συμφερόντων να προασπίσουν τα συμφέροντά τους και τη παρεμπόδιση κάθε μεμονωμένης ομάδας να υπονομεύσει την ελευθερία των υπολοίπων Η σύγχρονη ζωή αναγκαστικά οδηγεί σε μία πλουραλιστική και σύνθετη κοινωνία όπου είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ο περιορισμός του κράτους για να μην συνθλιβούν οι ομάδες Οι ατομικές ταυτότητες δεν αποτελούν παρά έκφραση της συμμετοχής σε κοινωνικές ομάδες Σκεπτικισμός προς τα ιδανικά της άμεσης δημοκρατίας και προτίμηση για μία «ρεαλιστική» και «εμπειρική» θεωρία του δημοκρατικού κράτους

Κλασικός αμερικανικός πλουραλισμός (David Truman, Robert Dahl) Από κανονιστική σε εμπειρική και νομιμοποιητική θεωρία Απουσία ενός ισχυρού κέντρου λήψης αποφάσεων (διάχυση εξουσίας τόσο εντός του κράτους όσο και εντός της κοινωνίας των πολιτών) Σύλλογοι, ενώσεις, εθελοντικές οργανώσεις, πολιτικά κόμματα, ακόμη και επιμέρους κυβερνητικές υπηρεσίες λογίζονται ως ξεχωριστές ομάδες συμφερόντων που ανταγωνίζονται για την επίτευξη των στόχων τους Οι διαφορετικές ομάδες έχουν άνιση πρόσβαση σε πόρους, αλλά υπάρχουν διαφορετικοί τύπου πόροι (π.χ. χρήμα, ανθρώπινο δυναμικό, πληροφορίες, εξειδίκευση, κλπ.) Η επιρροή κάθε επιμέρους ομάδας ποικίλλει ανάλογα το ζήτημα Πρωτεική πολυπλοκότητα σχέσεων (Truman): Η ποικιλομορφία και η πολυπλοκότητα των συμφερόντων, όπως και η αλληλοκαλυπτόμενη ιδιότητα του μέλους σε διάφορες ομάδες, προστατεύει τη δημοκρατία από την τυραννία της πλειοψηφίας και οδηγεί σε ισορροπία δυνάμεων και επιρροών στην κυβερνητική πολιτική Επιπλέον, οι εκλογές διασφαλίζουν ότι «οι πολιτικοί αντιπρόσωποι θα ανταποκρίνονται στις προτιμήσεις του μέσου πολίτη» (Dahl 1956)

Απάθεια και συναίνεση Οι πλουραλιστές υποστηρίζουν ότι η ποιότητα της δημοκρατίας είναι ανεξάρτητη από τον βαθμό συμμετοχής των πολιτών στην πολιτική Η πλουραλιστική δημοκρατία δεν απαιτεί υψηλό βαθμό ενεργητικής ανάμιξης των πολιτών (εμπειρική διαπίστωση) Κάποιος βαθμός αδράνειας ή απάθειας είναι λειτουργικός για τη σταθερή συνέχεια του πολιτικού συστήματος – δείκτης πολιτικής ικανοποίησης και συναίνεσης προς το ευρύτερο πολιτικό καθεστώς Εκτεταμένη συμμετοχή μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε πόλωση, κοινωνικές συγκρούσεις και πολιτική αστάθεια Καμία αναφορά στα κοινωνικά χαρακτηριστικά της μη συμμετοχής (ταξικά, φυλετικά κλπ.)

Κλασικά κείμενα Κλασικά κείμενα πλουραλιστικής θεωρίας: Arthur F. Bentley (1908) The Process of Government: A Study of Social Pressures David B. Truman (1951) The Governmental Process: Political Interests and Public Opinion Robert A. Dahl (1956) A Preface to Democratic Theory --------- (1961) Who Governs? Democracy and Power in an American City --------- (1971) Polyarchy: Participation and Opposition

Κριτική στο πλουραλιστικό μοντέλο Οι κοινωνικές συγκρούσεις και η πόλωση στις ΗΠΑ και στη Δυτική Ευρώπη κατά τις δεκαετίες του ‘60 και του ’70 δεν μπορούσαν να εξηγηθούν από τον πλουραλισμό Η έννοια της εξουσίας υπήρξε πολύ περιορισμένη (π.χ. αγνοούσε διαδικασίες διαμόρφωσης της πολιτικής ατζέντας – βλ. επιχείρημα περί μεταδημοκρατίας) Το επιχείρημα περί ουδετερότητας του κράτους υπήρξε θεωρητικά και εμπειρικά διάτρητο Η ύπαρξη πολλών κέντρων εξουσίας δεν εξασφάλιζε ότι η κυβέρνηση τα λαμβάνει όλα εξίσου υπόψη για τη λήψη αποφάσεων

Νεοπλουραλισμός Αρκετές από αυτές τις κριτικές οδήγησαν στην αναθεώρηση του κλασικού μοντέλου (Lindblom 1977, Dahl 1985) Παραδοχή ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός γεννά τεράστιες ανισότητες που ευνοούν τις μεγάλες επιχειρήσεις εις βάρος των άλλων ομάδων σε ό,τι αφορά την πολιτική επιρροή Ο Lindblom βρέθηκε πολύ κοντά στη νεομαρξιστική εκδοχή (π.χ. Offe 1984) πως το κράτος (και να ήθελε) δεν μπορεί να πάει ενάντια στις ανάγκες της ιδιωτικής συσσώρευσης του κεφαλαίου εντός του καπιταλιστικού πλαισίου αν θέλει να διαφυλάξει τη νομιμοποίησή του

Οι επιχειρήσεις στη νεοπλουραλιστική θεωρία «Εφόσον δημόσιες λειτουργίες στο σύστημα της αγοράς στηρίζονται σε επιχειρηματίες, συνεπάγεται ότι οι θέσεις εργασίας, οι τιμές, η παραγωγή, η ανάπτυξη, η ποιότητα ζωής και η οικονομική σταθερότητα, όλα αυτά στηρίζονται σε αυτούς. Κατά συνέπεια, οι αξιωματούχοι της κυβέρνησης δεν μπορούν να είναι αδιάφοροι απέναντι στο πόσο καλά λειτουργούν οι επιχειρήσεις. Η ύφεση, ο πληθωρισμός ή άλλα οικονομικά δεινά μπορούν να ρίξουν μία κυβέρνηση. Γι’ αυτό, μια κεφαλαιώδης λειτουργία της κυβέρνησης είναι να φροντίζει ώστε οι επιχειρηματίες να εκτελούν το έργο τους» (Lindblom, 1977, Politics and Markets)

Εξελίξεις στον Σύγχρονο Πλουραλισμό: Διακυβέρνηση Εξελίξεις στον Σύγχρονο Πλουραλισμό: Διακυβέρνηση Πολλαπλότητα και κερματισμός των κέντρων εξουσίας Αποδυνάμωση του έθνους-κράτους Ο όρος «διακυβέρνηση» συνδέεται με την εμφάνιση της νέας δημόσιας πολιτικής και την εξάπλωση του νεοφιλελευθερισμού, καθώς και με την παγκοσμιοποίηση Βασική αρχή είναι ότι το κράτος δεν αποτελεί πια την κυρίαρχη δύναμη στον καθορισμό της δημόσιας πολιτικής Η σύγχρονη κοινωνία είναι κοινωνία χωρίς κέντρο (centreless society) Οι ιδιωτικοποίησεις, η παγκοσμιοποίηση των αγορών, η δημιουργία υπερεθνικών πολιτικών κέντρων (βλ. ΕΕ) αποκενώνουν το κράτος σε ένα πλαίσιο αυστηρών περιορισμών και πολυεπίπεδης διακυβέρνησης όπου το κράτος είναι απλά ένα κέντρο εξουσίας ανάμεσα σε άλλα Διαφορά με κλασικό πλουραλισμό: έμφαση στο διεθνές περιβάλλον

Εξελίξεις στον Σύγχρονο Πλουραλισμό: Κοινωνικό κεφάλαιο Εξελίξεις στον Σύγχρονο Πλουραλισμό: Κοινωνικό κεφάλαιο Έμφαση στην κοινωνία πολιτών Robert Putnam: H εξασθένιση της συμμετοχής σε τοπικές ενώσεις (εθελοντικές, αθλητικές, κλπ.) αποτελεί την κύρια αιτία για κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές παθογένειες Κοινή αφετηρία με πλουραλισμό: σκεπτικισμός προς τη μεγέθυνση του κράτους και την εξάρτηση από το κράτος για την παροχή δημόσιων αγαθών Η ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών αποτελεί βασική προϋπόθεση για την οικοδόμηση της κοινωνικής εμπιστοσύνης και οριζόντιων συνεργατικών δικτύων (κοινωνικό κεφάλαιο), που οδηγεί σε θετικά αποτελέσματα τόσο στην οικονομία όσο και στην πολιτική (οικονομική ανάπτυξη, λειτουργικό και αποτελεσματικό πολιτικό σύστημα)

Robert D. Putnam

Εξελίξεις στον Σύγχρονο Πλουραλισμό: Ριζοσπαστική δημοκρατία Εξελίξεις στον Σύγχρονο Πλουραλισμό: Ριζοσπαστική δημοκρατία Αριστερή κριτική στη φιλελεύθερη δημοκρατία Βασικοί εκπρόσωποι: Ernesto Laclau, Chantal Mouffe Μεταδομιστική/μεταμοντέρνα θεώρηση Σημείο σύγκλισης με πλουραλισμό: Απόρριψη του μονισμού (ύπαρξη ενός μοναδικού και ενιαίου συστήματος γνώσης) Έμφαση στη σημασία της κοινωνίας των πολιτών και ιδιαίτερα στα κοινωνικά κινήματα ως μηχανισμοί ελέγχου και ματαίωσης των μονοπωλιακών τάσεων του κράτους και της ηγεμονίας κοινωνικών ελίτ Σε αντίθεση με τον παραδοσιακό πλουραλισμό, επιδιώκει την πολιτικοποίηση του συνόλου της κοινωνίας και αδυνατεί να ενσωματώσει ικανοποιητικά στη ριζοσπαστική δημοκρατία μειοψηφικές ομάδες

Εξελίξεις στον Σύγχρονο Πλουραλισμό: Πολυπολιτισμός Εξελίξεις στον Σύγχρονο Πλουραλισμό: Πολυπολιτισμός Ρίζες στην πλουραλιστική θεώρηση αποικιακών κοινωνιών που απαιτούσε τη συμβίωση ετερογενών ομάδων Η έννοια της ταυτότητας υποκαθιστά την έννοια του συμφέροντος Η ιδέα ότι δεν πρέπει να επικρατεί στην κοινωνία ένα μοναδικό σύνολο πολιτισμικών αξιών και κοινωνικών κανόνων Ο ρόλος του κράτους θα πρέπει να είναι η συμφιλίωση και η προστασία της αυτονομίας και των δικαιωμάτων διαφορετικών εθνοτικών και φυλετικών ομάδων (ουδετερότητα του κράτους) Ένταση μεταξύ φιλελευθερισμού (δικαίωμα του ατόμου) και πολυπολιτισμού (δικαίωμα της ομάδας)