Ειδικά θέματα δικαίου 7ο μάθημα – 19/4/2018 Αιμιλία Γ. Ευθυμίου Δ.Ν. – Δικηγόρος

Άρθρο 2 ν. 2251/1994 Γενικοί όροι συναλλαγών (ΓΟΣ) Τι είναι; Όροι που έχουν διατυπωθεί εκ των προτέρων για μελλοντικές συμβάσεις Μη διαπραγματεύσιμοι όροι Δεν αποτελούν αντικείμενο ατομικής διαπραγμάτευσης Προδιατυπωμένοι όροι πολλαπλής (ή μαζικής) χρήσης Πώς αποκαλούνται συνήθως: Ψιλά γράμματα Δεσμεύουν τον καταναλωτή; Όχι, εάν κατά την κατάρτιση της σύμβασης τους αγνοούσε ανυπαιτίως όπως, ιδίως, όταν ο προμηθευτής δεν του υπέδειξε την ύπαρξή τους ή του στέρησε τη δυνατότητα να λάβει πραγματική γνώση του περιεχομένου τους.

Νομοθεσία Ενωσιακό δίκαιο Οδηγία 93/13 σχετικά με τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές Ελληνικό δίκαιο Μεταφέρθηκε η Οδηγία στο άρθρο 2 του ν. 2251/1994 για την προστασία των καταναλωτών

Γιατί χρησιμοποιούνται οι ΓΟΣ; Απλοποίηση συναλλακτικών σχέσεων με ομοιόμορφους όρους και πολλαπλότητα χρήσης Οργάνωση εργασίας Εξοικονόμηση δαπανών Όχι χρονοβόρες διαπραγματεύσεις και αντιδικίες Πρόσθετες συμφωνίες που δεν προβλέπει ο νόμος

Γιατί οι ΓΟΣ ελέγχονται δικαστικά; Μετάθεση κινδύνων και βαρών στους πελάτες Απαλλαγή ευθυνών του προμηθευτή Διαπραγματευτική υπεροπλία του προμηθευτή Αναγκαστική προσχώρηση (take it or leave it) Μορφές δικαστικού ελέγχου: Μετά από ατομική αγωγή καταναλωτή Μετά από συλλογική αγωγή Ενώσεων Καταναλωτών

Γενικοί όροι συναλλαγών (ΓΟΣ) (άρθρο 2) 1. Όροι που έχουν διατυπωθεί εκ των προτέρων για μελλοντικές συμβάσεις (γενικοί όροι των συναλλαγών), δεν δεσμεύουν τον καταναλωτή, εάν κατά την κατάρτιση της σύμβασης τους αγνοούσε ανυπαιτίως, όπως, ιδίως, όταν ο προμηθευτής δεν του υπέδειξε την ύπαρξή τους ή του στέρησε τη δυνατότητα να λάβει πραγματική γνώση του περιεχομένου τους.

9. Οι διατάξεις του άρθρου 2 εφαρμόζονται σε κάθε σύμβαση, ανεξάρτητα από το αν ο αντισυμβαλλόμενος του προμηθευτή είναι καταναλωτής, όταν πληρούνται σωρευτικά οι ακόλουθες προϋποθέσεις: α) η σύμβαση περιλαμβάνει όρους οι οποίοι δεν έχουν αποτελέσει αντικείμενο ατομικής διαπραγμάτευσης μεταξύ των μερών, β) ο αντισυμβαλλόμενος του προμηθευτή πληροί τα κριτήρια της πολύ μικρής επιχείρησης, σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 2 του ν. 4308/2014 και γ) ο αντισυμβαλλόμενος του προμηθευτή συμβάλλεται ως τελικός αποδέκτης των παρεχόμενων προϊόντων ή υπηρεσιών.

Θεωρείται ότι ο ΓΟΣ ΔΕΝ αποτέλεσε αντικείμενο ατομικής διαπραγμάτευσης, όταν ο αντισυμβαλλόμενος του προμηθευτή δεν μπόρεσε να επηρεάσει το περιεχόμενο του. Το γεγονός ότι για ορισμένα στοιχεία κάποιου ΓΟΣ ή για ένα μεμονωμένο ΓΟΣ υπήρξε ατομική διαπραγμάτευση δεν αποκλείει την εφαρμογή του άρθρου 2 στο υπόλοιπο της σύμβασης, αν από το σύνολο των περιστάσεων προκύπτει ότι πρόκειται για σύμβαση προσχώρησης. Ο προμηθευτής φέρει το βάρος απόδειξης ότι υπήρξε ατομική διαπραγμάτευση ενώ ο αντισυμβαλλόμενος του προμηθευτή φέρει το βάρος απόδειξης ότι πληροί τα κριτήρια των περιπτώσεων β΄ και γ΄.

Άρθρο 2 παρ. 2 του ν. 4308/2014 (ελληνικά λογιστικά πρότυπα) Καθορισμός μεγέθους οντοτήτων 1. Οι οντότητες κατατάσσονται με βάση το μέγεθός τους στις παρακάτω κατηγορίες των παραγράφων 2 έως 6 του παρόντος άρθρου. 2. Πολύ μικρές οντότητες. Πολύ μικρές οντότητες είναι οι οντότητες οι οποίες κατά την ημερομηνία του ισολογισμού τους δεν υπερβαίνουν τα όρια δύο τουλάχιστον από τα ακόλουθα τρία κριτήρια: α) Σύνολο ενεργητικού (περιουσιακών στοιχείων): 350.000 ευρώ. β) Καθαρό ύψος κύκλου εργασιών: 700.000 ευρώ. γ) Μέσος όρος απασχολουμένων κατά τη διάρκεια της περιόδου: 10 άτομα.

Αρχή της διαφάνειας (συνέχεια άρθρου 2) 2. Οι γενικοί όροι συμβάσεων και παρεπόμενων συμφωνιών που καταρτίζονται στην Ελλάδα, διατυπώνονται γραπτώς στην ελληνική γλώσσα, κατά τρόπο σαφή, συγκεκριμένο και εύληπτο, ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να αντιληφθεί πλήρως το νόημά τους και εκτυπώνονται με ευανάγνωστους χαρακτήρες σε εμφανές μέρος του εγγράφου της σύμβασης. Οι γενικοί όροι των διεθνών συναλλαγών που εφαρμόζονται στην ελληνική αγορά αποτυπώνονται υποχρεωτικά και στην ελληνική γλώσσα.

Ειδικοί κανόνες ερμηνείας (συνέχεια άρθρου 2) 3.Όροι που συμφωνήθηκαν μετά από ατομική διαπραγμάτευση μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών (ειδικοί όροι) υπερισχύουν των αντίστοιχων γενικών όρων. 4. Κατά την ερμηνεία των ΓΟΣ λαμβάνεται υπόψιν η ανάγκη προστασίας των καταναλωτών. ΓΟΣ που διατυπώθηκαν μονομερώς από τον προμηθευτή ή από τρίτον για λογαριασμό του, σε περίπτωση αμφιβολίας ερμηνεύονται υπέρ του καταναλωτή. (κανόνας της υπέρ του καταναλωτή ερμηνείας των ασαφών ΓΟΣ) 5. Ειδικώς, όταν ελέγχεται το περιεχόμενο ΓΟΣ σε συλλογική δίκη, επιλέγεται η δυσμενέστερη για τον καταναλωτή ερμηνευτική εκδοχή, εφόσον οδηγεί σε απαγόρευση διατύπωσης και χρήσης του σχετικού όρου.

Δικαστικός έλεγχος του κύρους των ΓΟΣ Πώς γίνεται; Με βάση το άρθρο 2 παράγραφοι 6 και 7 ΓΕΝΙΚΗ ΡΗΤΡΑ της παραγράφου 6 → γενική απαγόρευση καταχρηστικών ΓΟΣ → νομολογιακή εξειδίκευση Κατάλογος (μαύρη λίστα) εκ του νόμου καταχρηστικών ΓΟΣ της παραγράφου 7 Προηγείται η παρ. 7

Δικαστικός έλεγχος με βάση τη γενική ρήτρα της παραγράφου 6 Δικαστικός έλεγχος με βάση τη γενική ρήτρα της παραγράφου 6 Ο κρίσιμος βαθμός διατάραξης της συμβατικής ισορροπίας → ΓΟΣ που έχουν ως αποτέλεσμα την σημαντική διατάραξη της ισορροπίας των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των συμβαλλομένων σε βάρος του καταναλωτή απαγορεύονται και είναι άκυροι. Λοιπά συνεκτιμητέα κριτήρια → Ο καταχρηστικός χαρακτήρας ΓΟΣ κρίνεται αφού ληφθούν υπόψη: 1) η φύση των αγαθών ή υπηρεσιών που αφορά η σύμβαση 2) ο σκοπός της 3) το σύνολο των ειδικών συνθηκών κατά τη σύναψή της και 4) όλες οι υπόλοιπες ρήτρες της σύμβασης ή άλλης σύμβασης από την οποία αυτή εξαρτάται.

Παραδείγματα Σύμβαση στεγαστικού δανείου: Υπολογισμός τόκων με βάση έτος 360 ημερών Προμήθεια φακέλου ή έξοδα παρακολούθησης δανείου Ποινή πρόωρης εξόφλησης σε δάνεια με κυμαινόμενο επιτόκιο Δυνατότητα καταγγελίας της τράπεζας λόγω καθυστέρησης ΜΙΑΣ δόσης Σύμβαση πιστωτικής κάρτας: Προμήθεια ανάληψης μετρητών Αρμοδιότητα δικαστηρίων Αθήνας Λοιπές συμβάσεις δανείου: Έξοδα εξέτασης αιτήματος για χορήγηση βεβαίωσης οφειλών

Σύμβαση εγγύησης Παραίτηση του εγγυητή από τα δικαιώματα του ΑΚ Καταθετική σύμβαση Έξοδα αδράνειας Έξοδα κατάθεσης μετρητών από τρίτο Ασφαλιστική σύμβαση: Μονομερής αναπροσαρμογή ασφαλίστρου σε κάθε ετήσια ανανέωση Περιορισμός ευθύνης για τόκους υπερημερίας επί της οφειλόμενης ασφαλιστικής αποζημίωσης Εξαίρεση ασφάλισης πυρός για ζημίες κατοικίας από πυρκαγιά δάσους Εξαίρεση για πτήσεις μη τακτικών αερογραμμών σε περίπτωση ατυχήματος Σύμβαση κινητής τηλεφωνίας Καταβολή πάγιων τελών χρήσης μέχρι πέρατος συμβατικής διάρκειας σε περίπτωση δικαιολογημένης καταγγελίας

Κατάλογος (μαύρη λίστα) παρ. 7 (αυτοδικαίως άκυροι ΓΟΣ) 7. Σε κάθε περίπτωση, καταχρηστικοί είναι ιδίως οι όροι που: α) παρέχουν στον προμηθευτή, χωρίς εύλογη αιτία υπερβολικά μεγάλη προθεσμία αποδοχής της πρότασης του καταναλωτή για σύναψη σύμβασης (π.χ. δεν μπορώ να πάρω δάνειο από άλλη Τράπεζα για 8 μήνες αν κάνω αίτηση σε μια Τράπεζα) β) περιορίζουν τις ανειλημμένες συμβατικές υποχρεώσεις και ευθύνες των προμηθευτών (π.χ. απαλλαγή ευθύνης Τράπεζας από κλοπή κάρτας παρόλο που ο καταναλωτής δήλωσε εγκαίρως την απώλεια) γ) προβλέπουν προθεσμία καταγγελίας της σύμβασης υπερβολικά σύντομη για τον καταναλωτή ή υπερβολικά μακρά για τον προμηθευτή (π.χ. καταγγελία κινητής τηλεφωνίας μόνο μετά την πάροδο 6 μηνών) δ) συνεπάγονται την παράταση ή ανανέωση της σύμβασης για χρονικό διάστημα υπερβολικά μακρό, αν ο καταναλωτής δεν την καταγγείλει σε ορισμένο χρόνο (π.χ. αρχική διάρκεια 6 μήνες, παράταση για 6 χρόνια)

ε) επιφυλάσσουν στον προμηθευτή το δικαίωμα μονομερούς τροποποίησης ή λύσης της σύμβασης χωρίς ορισμένο, ειδικό και σπουδαίο λόγο, ο οποίος να αναφέρεται στη σύμβαση, (ρήτρες μονομερούς τροποποίησης/λύσης της σύμβασης) π.χ. καθυστέρηση μιας δόσης δανείου Αντίθετα, σπουδαίοι λόγοι: ανωτέρα βία (απεργία, έλλειψη πρώτων υλών), απόκρυψη στοιχείων υγείας ασφαλισμένου, περιέλευση πιστούχου σε κατάσταση αφερεγγυότητας στ) επιτρέπουν στον προμηθευτή να καταγγείλει σύμβαση αόριστης διάρκειας χωρίς εύλογη προθεσμία, ζ) επιφυλάσσουν στον προμηθευτή το δικαίωμα να κρίνει μονομερώς αν η παροχή του είναι σύμφωνη με τη σύμβαση, η) επιφυλάσσουν στον προμηθευτή το απεριόριστο δικαίωμα να ορίζει μονομερώς το χρόνο εκπλήρωσης της παροχής του (π.χ. αγοράζω αυτοκίνητο και γράφει ότι θα μου το παραδώσει όποτε θέλει) θ) ορίζουν ότι η παροχή δεν είναι υποχρεωτικό να ανταποκρίνεται στις ουσιώδεις, για τον καταναλωτή, προδιαγραφές, στο δείγμα, στις ανάγκες της ειδικής χρήσης, για την οποία την προορίζει ο καταναλωτής και την οποία αποδέχεται ο προμηθευτής ή στο συνηθισμένο προορισμό της,

ι) επιτρέπουν στον προμηθευτή να μην εκτελέσει τις υποχρεώσεις του χωρίς σπουδαίο λόγο, ια) χωρίς σπουδαίο λόγο αφήνουν το τίμημα αόριστο και δεν επιτρέπουν τον προσδιορισμό του με κριτήρια ειδικά καθορισμένα στη σύμβαση και εύλογα για τον καταναλωτή, ιβ) περιορίζουν την ευθύνη του προμηθευτή για κρυμμένα ελαττώματα του πράγματος, ιγ) αποκλείουν ή περιορίζουν υπέρμετρα την ευθύνη του προμηθευτή ιδ) προβλέπουν τη μετακύλιση της ευθύνης του πωλητή ή του εισαγωγέα αποκλειστικά στον παραγωγό του αγαθού ή σε άλλον ιστ) επιτρέπουν στον προμηθευτή να καταγγέλλει τη σύμβαση κατά την κρίση του, αν η ίδια ευχέρεια δεν αναγνωρίζεται στον καταναλωτή, ή να παρακρατεί τα ποσά που έχουν καταβληθεί για παροχές που δεν έχουν ακόμη εκτελεσθεί από αυτόν, όταν τη σύμβαση καταγγέλλει ο ίδιος, ιζ) συνεπάγονται παραίτηση του καταναλωτή από τα δικαιώματά του σε περίπτωση μη εκπλήρωσης ή πλημμελούς εκπλήρωσης της παροχής του προμηθευτή, ακόμη και αν τον προμηθευτή βαρύνει πταίσμα, ιη) εμποδίζουν τον καταναλωτή να υπαναχωρήσει (από τη σύμβαση), όταν η αύξηση του τιμήματος σύμφωνα με τους όρους της σύμβασης είναι υπερβολική για αυτόν, κ) απαγορεύουν στον καταναλωτή να επισχέσει εν όλω ή εν μέρει την καταβολή του τιμήματος, όταν ο προμηθευτής δεν εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του,

κβ) συνεπάγονται παραίτηση του καταναλωτή από τις ενστάσεις του κατά τρίτου που διαδέχεται τον προμηθευτή στη σχέση με τον καταναλωτή, κδ) βεβαιώνουν ότι ο καταναλωτής γνωρίζει ορισμένους όρους της σύμβασης ή την κατάσταση των προμηθευόμενων πραγμάτων ή την ποιότητα των υπηρεσιών, ενώ πραγματικά τα αγνοεί, κε) υποχρεώνουν τον καταναλωτή να προκαταβάλει υπερβολικά μεγάλο μέρος του τιμήματος πριν αρχίσει η εκτέλεση της σύμβασης από τον προμηθευτή, μολονότι ο προμηθευτής δεν ανέλαβε την υποχρέωση να εκτελέσει παραγγελία του καταναλωτή με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές ή χαρακτηριστικά ούτε η παροχή του προμηθευτή συνίσταται σε υπηρεσίες με κράτηση, κζ) αναστρέφουν το βάρος της απόδειξης σε βάρος του καταναλωτή ή περιορίζουν υπέρμετρα τα αποδεικτικά του μέσα, κη) περιορίζουν υπέρμετρα την προθεσμία, μέσα στην οποία ο καταναλωτής οφείλει να υποβάλει στον προμηθευτή τα παράπονα ή να εγείρει τις αξιώσεις του κατά του προμηθευτή, λα) αποκλείουν την υπαγωγή των διαφορών από σύμβαση στο φυσικό τους δικαστή με την πρόβλεψη αποκλειστικής αλλοδαπής δικαιοδοσίας ή διαιτησίας. λβ΄) προβλέπουν την καταβολή αποζημίωσης στον προμηθευτή, χωρίς αυτός να υποχρεούται να επικαλεστεί και να αποδείξει τη ζημία που υπέστη.

Έννομες συνέπειες καταχρηστικότητας ΓΟΣ Ακυρότητα Στη θέση του ΓΟΣ που απαλείφεται ως άκυρος ισχύει το ενδοτικό δίκαιο ή γίνεται συμπληρωτική ερμηνεία της σύμβασης Ακυρότητα σχετική υπέρ του καταναλωτή: Ο προμηθευτής δεν μπορεί να επικαλεσθεί την ακυρότητα ολόκληρης της σύμβασης, για το λόγο ότι ένας ή περισσότεροι γενικοί όροι είναι άκυροι ως καταχρηστικοί. Αναγκαστικό δίκαιο: αντίθετες ρήτρες είναι άκυρες

Αναγκαστικό δίκαιο → Τα συμβαλλόμενα μέρη δεν είναι δυνατόν να συμφωνήσουν ότι κάποιος δεν είναι καταναλωτής, ενώ είναι. → Τα συμβαλλόμενα μέρη δεν είναι δυνατόν να συμφωνήσουν ότι για κάποιον που είναι καταναλωτής (σύμφωνα με τον ορισμό), δεν θα ισχύει η προστασία που προβλέπει ο νόμος 2251/1994 για την προστασία των καταναλωτών.

Πρακτικό 1 Ο κ. Αλεξίου, Λογιστής, υπογράφει με την COSMOTE σύνδεση κινητού τηλεφώνου για τις ανάγκες της εργασίας του και υπογράφει σύμβαση που περιέχει ΓΟΣ. Επίσης, αγοράζει από την ιστοσελίδα e-shop.gr έναν Η/Υ για το γραφείο του. Είναι καταναλωτής ο κ. Αλεξίου; Ναι ή όχι και γιατί;

Πρακτικό 2 Ο κ. Παπαδόπουλος, είναι καρδιολόγος και αγοράζει ένα ακριβό ιατρικό μηχάνημα για το ιατρείο του από ένα κατάστημα – για την εν λόγω αγορά υπογράφει σύμβαση που περιέχει προδιατυπωμένους όρους. Επίσης, ο κ. Παπαδόπουλος αγοράζει μία συσκευή φαξ για το ιατρείο του από ένα ηλεκτρονικό κατάστημα. Ενεργεί ως καταναλωτής;

Πρακτικό 3 Η Ανώνυμη Εταιρία με την επωνυμία «ΦΩΣ Α.Ε.» αγοράζει έπιπλα γραφείου αξίας 700,00 ευρώ μέσω Ίντερνετ. Για να αγοράσει αυτά τα έπιπλα έλαβε δάνειο από την Τράπεζα, υπογράφοντας δανειακή σύμβαση που περιείχε ΓΟΣ. Η Α.Ε. είναι καταναλωτής;

Πρακτικό 4: Η Π αγοράζει με 24 δόσεις έναν Η/Υ από το Public της Καβάλας. Για την αγορά αυτή η Π υπέγραψε μία σύμβαση με προδιατυπωμένους όρους, στην οποία αναγράφονταν τα εξής: Α) για κάθε διαφορά είναι αρμόδια τα δικαστήρια μόνο της Αθήνας Β) σε περίπτωση μίας και μόνο καθυστερημένης δόσης το Public δικαιούται να καταγγείλει τη σύμβαση. Γ) ο αγοραστής της παρούσας σύμβασης δεν προστατεύονται ως καταναλωτής με βάση το ν. 2251/1994. Ποια η ιδιότητα της Π και τι είδος σύμβασης έχουμε; Πώς ονομάζονται οι όροι; Είναι έγκυροι;

Πρακτικό 5 Ο Α συμβάλλεται με την Εθνική Τράπεζα και υπογράφει σύμβαση στεγαστικού δανείου (ποσού 80.000 ευρώ) με κυμαινόμενο επιτόκιο. Οι ΓΟΣ της σύμβασης αναφέρουν ότι: 1) σε περίπτωση πρόωρης εξόφλησης ο δανειολήπτης θα καταβάλει ποινή ύψους 30.000 ευρώ και 2) ότι η Τράπεζα έχει δυνατότητα καταγγελίας σε περίπτωση καθυστέρησης έστω μίας δόσης. Τέλος, για να δανείσει η Τράπεζα τον Α του ζητάει και ως προμήθεια φακέλου το ποσό των 1.200 ευρώ. Ο Α είναι καταναλωτής; Οι ΓΟΣ είναι έγκυροι; Αν όχι, γιατί;

Πρακτικό 6 Ο κ. Οικονομόπουλος, Λογιστής, υπογράφει ένα ασφαλιστήριο συμβόλαιο πυρκαγιάς για το γραφείο του. Ο ασφαλιστής διαβεβαίωσε προφορικά τον κ. Οικονομόπουλο ότι το γραφείο του προστατεύεται από κάθε πυρκαγιά και του έδωσε να υπογράψει τη σύμβαση χωρίς να τη διαβάσει. Στους όρους αναγραφόταν ότι εξαιρούνται από την ασφαλιστική κάλυψη οι πυρκαγιές δασών, οι πυρκαγιές από κεραυνό και οι πυρκαγιές που προκαλούνται από όλες τις ηλεκτρικές συσκευές. Ποια η ιδιότητα του κ. Οικονομόπουλου και ποια του ασφαλιστή; Τι είδος σύμβασης έχουμε; Πώς ονομάζονται οι όροι; Είναι έγκυροι;

Πρακτικό 7 Η Α συμβάλλεται με την Άλφα Τράπεζα και υπογράφει σύμβαση πιστωτικής κάρτας με πιστωτικό όριο 3.000 ευρώ. Οι ΓΟΣ της σύμβασης αναφέρουν ότι: 1) η Τράπεζα μεταβάλλει οποτεδήποτε το επιτόκιο υπερημερίας κατά την κρίση της, αφού ενημερώσει πρώτα εγγράφως τον δανειολήπτη 2) η Τράπεζα απαλλάσσεται από κάθε ευθύνη σε περίπτωση κλοπής της κάρτας, ακόμη κι αν η ειδοποίηση περί κλοπής λάβει χώρα εγκαίρως 3) σε περίπτωση αντιδικίας ο δανειολήπτης επιτρέπεται να χρησιμοποιήσει μόνο έγγραφα και όχι μάρτυρες 4) ο δανειολήπτης δεν έχει δικαίωμα να αμφισβητήσει το περιεχόμενο των εγγράφων που αποστέλλει η Τράπεζα, ιδίως το έγγραφο της κίνησης λογαριασμού. Οι ΓΟΣ είναι έγκυροι; Αν όχι, γιατί;