Ειρηνική Συμβίωση Ε/Κ-Τ/Κ; Είναι Δυνατή η Ειρηνική Συμβίωση Ε/Κ-Τ/Κ; Νίκος Περιστιάνης Πανεπιστήμιο Λευκωσίας 1

Επικρατούσες / κυρίαρχες «θέσεις»: 1. Οι Ε/Κ και οι Τ/Κ = Αιώνιοι εχθροί (ρίζες: προαιώνια έχθρα / σύγκρουση Ελλάδας – Τουρκίας) Οπόταν = δύσκολη ή αδύνατη η ειρηνική συμβίωση στην Κύπρο. (Σημ: Τούρκοι=βάρβαρος λαός, με μόνιμες επεκτατικές βλέψεις κ.ο.κ.) 2. Οι Ε/Κ και οι Τ/Κ = συμβίωναν ειρηνικά (πρόσφατες αντιπαραθέσεις: αποτέλεσμα ξένων συμφερόντων / εμπλοκής) Οπόταν: εφικτή η συμβίωση εάν οι ξένοι μας άφηναν να λύσουμε μόνοι + απερίσπαστοι το πρόβλημά μας (Σημ: Οι Τ/Κ είναι διαφορετικοί από τους Τούρκους). Συχνά: Τ/Κ ήταν παλαιότερα χριστιανοί

Αντι-πρόταση: 3. Οι Ε/Κ και οι Τ/Κ ζούσαν σχετικά ειρηνικά, αλλά ως ξεχωριστές οντότητες («παράλληλες κοινωνίες) O διαχωρισμός βάθαινε διαχρονικά → Κύπρος = «βαθιά διαιρεμένη κοινωνία» Οπόταν: η συμβίωση θα είναι πολύ δύσκολη, αλλά ίσως όχι εντελώς αδύνατη. * * * Οι ρίζες της ετερότητας και του διαχωρισμού: Οθωμανική κυριαρχία (1571-1878) - Απαρχές Μουσουλμανικής παρουσίας στην Κύπρο - Σύστημα «μιλλέτ»: για διάφορους στρατηγικούς + θρησκευτικούς λόγους → (σχετική) αυτονομία θρησκευτικών κοινοτήτων (κύριες: - Μουσουλμάνοι - Ρωμαιο-Ορθόδοξοι) → εκπροσώπηση από θρησκευτικούς ηγέτες (Αρχιεπίσκοπος: μιλλέτ πασιή)

- Θετικά για Ορθοδόξους: - κατάργηση (Ευρωπαϊκής) φεουδαρχίας → (αρχική) βελτίωση ζωής αγροτών - ελευθερία πίστεως/λατρείας (φήμη Οθωμανικής «ανοχής») (εξισλαμισμοί: - κυρίως για πραγματιστικούς λόγους (π.χ. αποφυγή φόρων). - εν πολλοίς ανεπιθύμητοι→ μείωση εσόδων κράτους). - Αρνητικά: - επιβολή πρόσθετων φόρων (σε σχέση με Μουσουλμάνους) – κυρίως φόρος απαλλαγής από στρατό - χαμηλότερο κοινωνικό κύρος από Μουσουλμάνους - λίγες ευκαιρίες ανόδου στο διοικητικό μηχανισμό κράτους (εξαιρέσεις: δραγομάνοι / μεταφραστές) → ανάγκη εξισλαμισμού - θρησκευτικές ελευθερίες είχαν σαφή όρια: απαγόρευση προσηλυτισμού, θορυβωδών εκδηλώσεων λατρείας (π.χ. ξύλινα σήμαντρα αντί καμπάνες), κτισίματος νέων εκκλησιών κ.α. - διαφορετική ενδυμασία από Μωαμεθανούς κ.ο.κ.

Από την μια: - Συσπείρωση / διαχωρισμός κοινοτήτων γύρω από θρησκεία + θρησκευτικούς ηγέτες - Γεωγραφικός διαχωρισμός: αρκετά μικτά χωριά, αλλά και πολλά αμιγή (μονο-εθνοτικά) Στα μικτά χωριά + πόλεις: ξεχωριστές περιοχές για κάθε εθνότητα - Ξεχωριστές ηγετικές ιεραρχίες (από τοπικό Πασά μέχρι ηγεσία χωριών). - Πολύ λίγοι μικτοί γάμοι Από την άλλη: - Τα κοινωνικά + γεωγραφικά όρια ≠ αδιαπέραστα, αλλά «πορώδη» (κάποιοι, έστω, μικτοί, γάμοι, προσηλυτισμοί, λινοβάμβακοι) - Σχετικά καλές και ειρηνικές σχέσεις κοινοτήτων, κυρίως των απλών ανθρώπων. Αλλά: ανταγωνισμοί ελίτ → Αρχιεπισκόπου Vs Μουσουλμάνων τοπικών ηγετών) Επιπτώσεις: - Η «σχετική αυτονομία» των κοινοτήτων κατέληγε στην περιχαράκωση των ατόμων εντός των κοινοτήτων - Ενίσχυση κοινότητας, υποτονισμός ατόμου. Εμπέδωση των εξουσιακών δομών και παραδοσιακών πρακτικών μιας κλειστής, συντηρητικής και εν πολλοίς ανελεύθερης κοινωνίας.

- Εμπέδωση μιας μονοδιάστατης, θρησκευτικής ταυτότητας. - Ελάχιστες δι-κοινοτικές επαφές και ανυπαρξία κοινών κοινωνικών + πολιτικών δεσμών (απαραίτητων για την ανάπτυξη πολιτικής κοινότητας με ενότητα + συνοχή). - Το κέντρο/κράτος δεν επεδίωκε να επιβάλει μια κοινή ιδεολογία (ούτε και να προσηλυτίσει στο Ισλάμ – εκτός για πρακτικούς λόγους π.χ. επίλεκτο στράτευμα → γενίτσαροι). - Εμπέδωση + διαιώνιση ρόλου ηγετικής ελίτ (ειδικά θρησκευτικής). σχεδόν πάντοτε υπέρτερη άλλων τάξεων (π.χ εμπόρων). - Εθνότητα = ασήμαντος ρόλος, λόγω κεντρικότητας θρησκείας. Τέλη Οθωμανικής κυριαρχίας: Ανάπτυξη νέου «υποδείγματος» στη Δύση - Τέλος 18ου – αρχές 19ου αιώνα: Διαφωτισμός – Γαλλική Επανάσταση – Άνοδος Εθνών-Κρατών→Σταδιακή μετατροπή θρησκευτικών ταυτοτήτων σε εθνικές. - Υιοθέτηση νέων αξιών / ταυτοτήτων από Κύπριους (κυρίως εμπόρους + λόγιους), στις παροικίες της Δύσης: - π.χ. Ιωάννης Καρατζιάς: συμμετοχή στις ομάδες του Ρήγα - Οικογένεια Θησέων: εμπορικό κέντρο στη Μασσαλία → φορείς των νέων ιδεών στην Κύπρο.

- Αίτημα για Ένωση στον Καποδίστρια - Μαζική συμμετοχή στην Ελληνική Επανάσταση (1821) - Αίτημα για Ένωση στον Καποδίστρια Φανερό: εθνικές ιδέες δεν «εισήχθηκαν» από την Ελλάδα. Κύπριοι: Ενεργοί μέτοχοι στην κοσμογονία της εποχής. - Στο μεταξύ οι Οθωμανοί: μεταρρυθμίσεις για εκσυγχρονισμό: Στόχος η μετατροπή των μιλλέτ (θρησκευτικών κοινοτήτων) σε εθνοτικο-πολιτιστικές κοινότητες, με υποβάθμιση θρησκείας + θρησκευτικών ηγεσιών. Επίσης: δημιουργία κοινής ιδεολογίας → «Οθωμανισμού» ΌΜΩΣ η προσπάθεια απέτυχε: - Οι εθνοτικές ταυτότητες ήταν ήδη αρκετά ριζωμένες - Ανάδυση νέων εθνο-κρατών π.χ. Ελλάδας, Βουλγαρίας, Σερβίας. - Ο προηγούμενος διαχωρισμός των κοινοτήτων βάθαινε πολύ περισσότερο, λόγω της ταύτισης των Ορθοδόξων (Ε/Κ) με το Ελληνικό έθνος-κράτος, ενώ οι Μωαμεθανοί ταυτίζονταν με τον Οθωμανισμό.

Wimmer: Τα σύγχρονα εθνικά κράτη θεμελιώθηκαν μέσα από μια διαδικασία ομοιογενοποίησης των διαφόρων ομάδων σε ένα ενιαίο σύνολο, με μια κοινή, ενοποιητική ταυτότητα (της φαντασιακής κοινότητας του «έθνους») – σε αντιδιαστολή με «άλλα» έθνη. Παράλληλο «κλείσιμο» - Σφαίρα πολιτικής: Κυβέρνηση από εκπροσώπους του έθνους Vs ξένο ζυγό - Νόμοι / Δίκαιο: εθνικά προσδιορισμένοι πολίτες Vs αλλοδαποί (aliens) - Στρατός: εθνικός στρατός Vs μισθοφόροι - Κοινωνική ασφάλεια: εθνική κοινότητα αλληλεγγύης Vs μετανάστες Στην Κύπρο: διαδικασία «κλεισίματος» έγινε ξεχωριστά για κάθε κοινότητα – και όχι για το σύνολο των Κυπρίων. Π.χ. Ορθόδοξη Κοινότητα: - Κοινοτικοί νόμοι / δίκαιο: Ορθόδοξοι-Έλληνες Vs Μουσουλμάνοι-Οθωμανοί - Πολιτική: Εκπρόσωποι Ορθοδόξων-Ελλήνων Vs Εκπροσώπων των Μουσουλμανών-Οθωμανών - Πολιτιστική σφαίρα: Φαντασιακή κοινότητα Ελλήνων Vs Οθωμανών

Γενικά: - Οι δυο κοινότητες ζούσαν μαζί, αλλά ξεχωριστά («πλάι-πλάι»). Furnivall: (Για «πλουραλιστικές» / «βαθιά διαιρεμένες κοινωνίες») «Μίγμα» ανθρώπων / λαών: «σμίγουν – αλλά δεν ενώνονται. Κάθε ομάδα διαχωρίζεται στη βάση της δικής της θρησκείας, της δικής της κουλτούρας και γλώσσας, τις δικές της σκέψεις και συμπεριφορές. Συναντιόνται σαν άτομα μόνο στα παζάρια, στις πωλήσεις και τις αγορές[...] ζουν πλάι-πλάι, αλλά ξεχωριστά, κάτω από το ίδιο πολιτικό καθεστώς.

- Βρετανική περίοδος (1878-1960) - Οι Βρετανοί βρήκαν ήδη εμπεδωμένες ταυτότητες. (Σιδηροτροχιές που καθόριζαν την πορεία του τραίνου/εθνικής συνείδησης) π.χ.: - Ξεχωριστά αναγνωστήρια, εφημερίδες, σχολεία. - Οι Κύπριοι αρνούνται έντονα την κοινή εκπαίδευση ή τα κοινά Εκπαιδευτικά Συμβούλια. - Προβληματισμοί Βρετανών ως προς τις «βαθιά διαιρεμένες κοινωνίες» (plural societies). - Κύπρος: πρώτη χώρα πολιτικής εκπροσώπησης στη βάση του κοινοτισμού (“communal representation”) - Όταν γίνονται σκέψεις για δημιουργία Νομοθετικού Συμβουλίου στη βάση της αναλογίας του πληθυσμού, αντιδρούν οι Μουσουλμάνοι που επιζητούν ισότιμη εκπροσώπηση. Οι Βρετανοί καταλήγουν στη λύση 9 Vs 6+3. (Σημ: Οι Μουσουλμάνοι δεν είχαν ακόμα αναπτυγμένη εθνική συνείδηση, είχαν όμως βαθιά συνείδηση της συλλογικής τους ετερότητας).

- Οι Ε/Κ επιχειρηματολογούσαν υπέρ των ατομικών δικαιωμάτων, αλλά συμπεριφέρονταν ως συμπαγής κοινότητα: π.χ. στις δημοτικές εκλογές ποτέ δεν ψήφισαν Μουσουλμάνο δήμαρχο – εκτός από λάθος (1910). Οι δυο κοινότητες διατηρούσαν ειρηνικές σχέσεις στο επίπεδο των απλών ανθρώπων, αλλά συνέχισαν να αναπτύσσονται ξεχωριστά (π.χ. γάμοι, διαμονή, οικονομικός καταμερισμός εργασίας). Το ίδιο και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (π.χ. πολιτιστικοί σύλλογοι και στη συνέχεια τα κόμματα). - Με την άνοδο του εθνικισμού ο διαχωρισμός βαθαίνει, ακόμα πιο πολύ. Εξαίρεση: Αριστερά-ΚΚΚ. Όμως σταδιακά, τα ενδιαφέροντα της Αριστεράς στρέφονται, κυρίως, στην ηγεμονία της Ε/Κ κοινότητας. Μετά Β΄ Π.Π.: Σύγκρουση Αριστεράς-Δεξιάς. Ένταση αιτήματος Ένωσης. Μεγαλώνει αποξένωση Τ/Κ – υιοθετούν αίτημα Διχοτόμησης. Ανάμιξη Τουρκίας (Τριμερής). - 1958: Βίαιες συγκρούσεις Ε/Κ – Τ/Κ. - 1959-60: Η Ανεξαρτησία αποτελεί συμβιβασμό των διαφόρων δυνάμεων και συμφερόντων. ΟΜΩΣ παράλληλα εκφράζει τη «βαθειά διαίρεση» της κυπριακής κοινωνίας.

Βαθειά Διαιρεμένη Κοινότητα Τύποι εθνοτικών κοινοτήτων (Handelman 1977, Eriksen 1993, Lijphart 1971, 1981). Κατηγορία Δίκτυο Οργάνωση Κοινότητα Βαθειά Διαιρεμένη Κοινότητα Κατηγοριοποιήσεις στη βάση των εθνικών χαρακτηριστικών √ Συχνές επαφές στη βάση της εθνότητας Επιδίωξη κοινών συλλογικών στόχων μέσω εθνοτικών οργανώσεις (συνδέσμων, σωματείων, κομμάτων) Εδαφικός διαχωρισμός κοινοτήτων στη βάση εθνότητας Συσσώρευση εθνοτικών διαφορών που πολιτικοποιούνται, οδηγώντας σε εντάσεις ή/και συγκρούσεις Ισχνές ταυτότητες Πυκνές ταυτότητες

- «Βαθειά διαιρεμένη κοινωνία»: οι διαφορές δεν αλληλο-τέμνονται, αλλά συσσωρεύονται, διαχωρίζοντας την κοινωνία σε τμήματα / πυλώνες. - Κύπρος = ακραία περίπτωση τέτοιας κοινωνίας (ξεχωριστές θρησκείες, γλώσσες, σχολεία, ΜΜΕ, εθνικές ιδεολογίες, ιστορικές αφηγήσεις, ήρωες, σύμβολα κ.ο.κ.). Συν «πρώτο αίμα» (1958). Πως αντιμετωπίζεται τέτοιος βαθύς διαχωρισμός: Lijphart: 5 «λογικές λύσεις» 1. Αφομοίωση 2. Διχοτόμηση 3. Μαζική μετανάστευση 4. Γενοκτονία 5. Συναινετική δημοκρατία Εάν η πλειοψηφία μπορεί να πείσει / επιβάλει ειρηνικά την άποψη της → αφομοίωση. Εάν όχι: είτε επιβολή δια της βίας, είτε «συναινετισμός» (consociationalism) - δηλ. μια μορφή μη-πλειοψηφικής δημοκρατίας.

Μη-Πλειοψηφική / Συναινετική Δημοκρατία Πλειοψηφική Δημοκρατία Μη-Πλειοψηφική / Συναινετική Δημοκρατία Συναινετισμός Ομοσπονδία

- Η Κυπριακή Δημοκρατία Η Κ.Δ. στηριζόταν στον “Συναινετισμό”, ο οποίος βασίζεται στις εξής αρχές (A. Lijphart): α) Συγκυβέρνηση στη βάση της συναίνεσης της ηγεσίας των δυο κοινοτήτων. β) Δικαίωμα βέτο – έτσι που η μειοψηφία να προστατεύεται σε κάποια σημαντικά θέματα. γ) Αναλογικότητα – στην εκπροσώπηση και τον διαμοιρασμό κρατικών θέσεων. δ) Αυτονομία των κοινοτήτων – κάθε κοινότητα αυτο-κυβερνάται στα θέματα που την αφορούν (μέσα από τα Κοινοτικά Συμβούλια). Ο «συναινετισμός» θεωρεί δεδομένη την βαθειά διαίρεση και στοχεύει στη θεμελίωση της δημοκρατίας και της ενότητας μέσω της συναίνεσης των μερών. (Μακροπρόθεσμος στόχος: να μειωθεί η ένταση των διαφορών και να επιτευχθεί η υπέρβαση τους). Παρά το γεγονός ότι η Κ.Δ. είχε όλα τα κλασσικά χαρακτηριστικά του “συναινετισμού”, κατέρρευσε το 1963. Γιατί;

Lijphart: Συνθήκες που ευνοούν την συναινετική δημοκρατία: 1. Λογικός αριθμός μερών (όχι πολλά, όχι δύο), ίσου μεγέθους 2. Ισοζύγιο δυνάμεων - απουσία πλειοψηφίας 3. Ύπαρξη γεφυρωτικής ταυτότητας 4. Παράδοση ειρηνικών / συναινετικών διευθετήσεων μεταξύ των ελίτ 5. Ύπαρξη κοινού εξωτερικού εχθρού 6. Κοινωνικο-οικονομική ισότητα 7. Γεωγραφική συγκέντρωση τμημάτων Ο Lijphart θεωρεί την Κύπρο «υπερβολικά» διαιρεμένη, έτσι που να μην έχει ελπίδα διατήρησης της ενότητας της. Παραστατική απεικόνιση: «Πιθανότητες επιτυχίας των Δυο Αξιολογικών Δημοκρατικών Μοντέλων» (δηλ του Βρετανικού τύπου δημοκρατίας – ενιαίου κράτους και της συναινετικής δημοκρατίας)

Συναινετική Δημοκρατία 100% Βρετανικό Μοντέλο (Ενιαίο Κράτος) Πιθανότητα Επιτυχίας Συναινετική Δημοκρατία 0% 100% A B Γ Δ Ε Βαθμός Πλουραλισμού

Σύμφωνα με το σχεδιάγραμμα Α-Β: ομοιογενείς κοινωνίες → καταλληλότητα ενιαίου κράτους (υποτονισμένες διαφορές, κυρίως ταξικές, επιλύονται χωρίς μεγάλες συγκρούσεις) Β-Δ: επιτυχία και δυο μοντέλων μειώνεται, (αλλά διαφορές μεταξύ Β-Γ, Γ-Δ) Β-Γ: συναινετικό μοντέλο καλύτερο, αλλά κανένα από τα δυο μοντέλα ικανοποιητικό / αναγκαίο Γ-Δ: συναινετικό μοντέλο γίνεται απαραίτητο (όμως πιθανότητες επιτυχίας συνεχίζουν να μειώνονται) Δ-Ε: υπερβολικά διαιρεμένες κοινωνίες: δεν υπάρχει ελπίδα! Σημ.: Σύμφωνα με την ανάλυση του Lijphart η Κύπρος ανήκει στην τελευταία κατηγορία

- Με την κατάρρευση του δικοινοτισμού (‘63): οι Τ/Κ σε θύλακες («η πρώτη διχοτόμηση»). - Μετά το πραξικόπημα + εισβολή 1974: ολοκλήρωση της διχοτόμησης - Γεωγραφικός διαχωρισμός: προσφέρει τη βάση για ομοσπονδία = ένωση σε 1 κράτος εδαφικών κοινοτήτων + διανομή εξουσιών μεταξύ κέντρου – πολιτειών. - Ταυτόχρονα: Η Κ.Δ. συνεχίζει να υπάρχει και η δομή της να στηρίζεται στις αρχές του συναινετισμού. (π.χ. συγκυβέρνηση ηγεσιών, αυτονομία κοινοτήτων, βέτο, αναλογικότητα). Οπόταν το τί συζητούμε στην Κύπρο → «Συναινετική Ομοσπονδία»: Σε αυτό το είδος Ομοσπονδίας οδηγά το ιστορικό υπόβαθρο, η διαιρεμένη κοινωνία, το νομικό-συνταγματικό προηγούμενο της Κ.Δ., οι συσχετισμοί ισχύος στην περιοχή κ.ο.κ. Γι’ αυτό και το τι συζητείται στην Κύπρο μοιάζει με τις διευθετήσεις / σύνταγμα του Βελγίου, της Ελβετίας, της Βοσνίας, του Καναδά κ.ο.κ – και όχι με της Αμερικής, Γερμανίας, Αυστραλίας κ.ο.κ.

Ο Lijphart δεν τόνισε επαρκώς τη σημασία της εθνότητας στη δημιουργία μιας άκρως διαιρεμένης κοινωνίας. Μία άλλη ανάλυση, με διαφορετική αφετηρία, αλλά που οδηγά στα ίδια συμπεράσματα, είναι αυτή του W.Kymlicka, ως προς τους δύο τύπους ομοσπονδίας, που στηρίζονται σε δύο τύπους ετερότητας/ πλουραλισμού: W. Kymlicka: 2 τύποι πλουραλισμού: α) Πολυεθνοτικός πλουραλισμός (Polyethnic) β) Πολυεθνικός πλουραλισμός (Multinational) α) Πολυ-εθνοτικός (Polyethnic) Πλουραλισμός π.χ. Η.Π.Α, Καναδάς, Αυστραλία - Κύρια προέλευση ξένων εθνοτήτων: μετανάστευση - Μέχρι πρόσφατα (δεκαετία ’60),οι μετανάστες ανέμεναν και αναμένονταν να «αφομοιωθούν» από την ευρύτερη κοινωνία και να αφομοιώσουν τις κυρίαρχες αξίες (μοντέλο Αγγλο – κονφορμισμού). - Πιο πρόσφατα (μετά δεκαετία ’70): νέα πολιτική, δεν στοχεύει στην αφομοίωση αλλά επιτρέπει ή και ενθαρρύνει τη διατήρηση κάποιων στοιχείων ετερότητας (π.χ. ντύσιμο, εθνική κουζίνα, θρησκεία).

- Διαφορά από πολυεθνισμό: οι μεταναστευτικές κοινότητες δεν αποτελούν «έθνη» / αυτόνομες οντότητες / παράλληλες κοινότητες αλλά «χαλαρά ενοποιημένα υποπολιτιστικά σύνολα, στις ευρύτερες Αγγλόφωνες κοινωνίες» (ισχνές ταυτότητες). - Σε αυτό το μοντέλο οι στόχοι της Ομοσπονδίας δεν σχετίζονται με το θέμα της εθνότητας π.χ. Η.Π.Α → Εδαφική Ομοσπονδία (Territorial F.) - Κύριος στόχος Ομόσπονδου συστήματος, (Madison): ένας από τους μηχανισμούς προς αποφυγή της υπερβολικής συγκέντρωσης εξουσίας στα χέρια των λίγων ισχυρών (παρόμοιος στόχος με «αρχή καταμερισμού εξουσιών») → αποφυγή τυρανίας – ενίσχυση δημοκρατίας και ατομικών δικαιωμάτων (δηλ. υπερβολική εξουσία μιας ομάδας σε κάποια πολιτεία → το ίδιο σε επίπεδο ολόκληρης της χώρας). (Σημ.: Άλλα πλεονεκτήματα, π.χ. ενθάρρυνση πειραματισμών /καινοτομιών. Αν επιτυχημένοι σε μια πολιτεία, υιοθέτηση από άλλες).

- Συνειδητή αποφυγή χρησιμοποίησης του συστήματος σε σχέση με εθνικότητα (εάν σε κάποια περιοχή υπερτερούσαν σε αριθμό, άλλες εθνικότητες → δεν γινόταν αποδεκτή ως πολιτεία: είτε καθυστέρηση μέχρι να προστεθούν Αγγλόφωνοι έποικοι, είτε αλλαγή συνόρων). Δηλ.: συνειδητή αποφυγή αυτονόμησης εθνοτήτων μέσω Ομοσπονδίας. → Το Αμερικάνικο σύστημα δεν μας προσφέρει καθοδήγηση για το πως να αντιμετωπίσουμε την εθνική ετερότητα. β) Πολυ-εθνικός (Multinational) Πλουραλισμός π.χ. Ελβετία, Βέλγιο, Ολλανδία, Νέα Ζηλανδία. Σε κάποιο βαθμό: ΗΠΑ, Καναδάς - Προέλευση ετερότητας: συγκατοίκηση / συνύπαρξη σ’ ένα κράτος περισσότερων της μιας εθνικότητας (ιστορικών κοινοτήτων, με σχετική θεσμική αυτάρκεια, ξεχωριστή γλώσσα και πολιτισμό). → ≠ «έθνος-κράτος» → αλλά: «πολυ-εθνικό» κράτος («παράλληλες κοινότητες») → μικρότερες εθνικές ομάδες: «εθνικές μειονότητες»

- Συγκατοίκηση = αποτέλεσμα α) εξαναγκαστικής ένταξης (π.χ. εισβολή / κατάκτηση – Ινδιάνοι στις ΗΠΑ) β) εθελοντική συγκατοίκηση (π.χ. συμφωνία για δημιουργία ομοσπονδίας με στόχο την εξυπηρέτηση κοινών στόχων) - Σε αμφότερες των περιπτώσεων: επιδίωξη διατήρησης της ετερότητας / ξέχωρης οντότητας (πυκνές ταυτότητες) π.χ. i) ΗΠΑ: - Ινδιάνικες φυλές αναγνωρίζονται ως «εγχώρια εξαρτημένα έθνη» (domestic dependent nations) με αυτονομία στη διακυβέρνηση, δικαστήρια, ειδικά δικαιώματα στη βάση συνθηκών, κ.α. - Πουέρτο Ρίκο: Κοινοπολιτεία - Γκουάμ: Προτεκτοράτο Δηλ. ειδικά δικαιώματα που αντανακλούν και προστατεύουν τις κοινότητες αυτές ως ξέχωρες πολιτιστικές κοινότητες / οντότητες (μάλιστα μόνιμη επιδίωξη = διατήρηση και επέκταση δικαιωμάτων). Όμως: μικρές και γεωγραφικά διασκορπισμένες κοινότητες → μικρός ρόλος στην Αμερική.

ii) Καναδάς - Ομοσπονδία τριών (3) εθνικοτήτων (Άγγλων, Γάλλων, Αυτοχθόνων) - Αρχική ένταξη Γάλλων και Αυτοχθόνων = με εξαναγκασμό (Αυτόχθονες κατακτήθηκαν από Γάλλους και μετά και οι δύο από Άγγλους) - Συνεχείς προσπάθειες Κεμπέκ για περισσότερη αυτονομία, ως ξεχωριστή οντότητα. iii) Βέλγιο – Ελβετία - Πολυεθνικές κοινωνίες, μετά από σχετικά οικειοθελή ενοποίηση δύο ή περισσότερων Ευρωπαϊκών εθνικοτήτων - Στο μοντέλο αυτό επιχειρήθηκε όντως η συσχέτιση εθνότητας – ομοσπονδιοποίησης π.χ. Καναδάς → Πολυεθνική Ομοσπονδία - Αρχικά (1867) Αγγλο-Καναδοί (πλειοψηφία) υπέρ ενιαίου κράτους. Δέχτηκαν την Ομοσπονδία κυρίως για να μην αποξενώσουν τους Γαλλο- Καναδούς. - Όμως: ο τύπος αυτός χαρακτηρίζεται από εγγενή προβλήματα / αντιφάσεις / αστάθεια .. Λόγοι:

(α) Αντιτιθέμενοι στόχοι – επιδιώξεις - π.χ. Περισσότεροι Αγγλο-Καναδοί προτιμούν ισχυρή κεντρική κυβέρνηση Περισσότεροι Γαλλο-Καναδοί προτιμούν όλο και πιο χαλαρή κυβέρνηση - Αυτό εξηγά κάποια παράδοξα: ΗΠΑ: Αρχικά = αποκεντρωμένη ομοσπονδία, με υπόλοιπο εξουσιών στις περιφέρειες. Κατέληξε με το πέρασμα του χρόνου ως πολύ αποκεντρωμένη. Καναδάς: το αντίθετο. (Σημ.: Παρόμοια φαινόμενα και αλλού: Βέλγιο-Ελβετία πολυεθνισμός → συνεχής αποκέντρωση. Ακραία κατάληξη: Τσεχοσλοβακία – Γιουγκοσλαβία) (β) Διαφορά αντίληψης περί της ουσίας / βάσης Ομοσπονδίας Πίσω από την πιο πάνω διαφορετική συμπεριφορά υπάρχει μια διαφορετική αντίληψη της ουσίας της Ομοσπονδίας: - Για την πλειοψηφία: Ομοσπονδία = συμφωνία μεταξύ ίσων εδαφικών μερών - Για την μειοψηφία: Ομοσπονδία = συμφωνία μεταξύ ίσων λαών

(Σημ. Κύπρος: για Ε/Κ = συμφωνία μεταξύ δυο συστατικών [σε διάσταση] (Σημ. Κύπρος: για Ε/Κ = συμφωνία μεταξύ δυο συστατικών [σε διάσταση] μερών ενός κράτους Τ/Κ = συμφωνία δυο εταίρων / λαών (γ) Το «παράδοξο επιτυχίας» της πολυεθνικής Ομοσπονδίας - Όσο περισσότερο επιτυγχάνει η Ομοσπονδία στη βάση της ↑ αυτονομίας της μειονότητας, τόσο ενδυναμώνεται η αίσθηση της διαφορετικής εθνικής ταυτότητας και της πολιτικής αυτοπεποίθησης της μειοψηφίας = αίσθηση συνεργασίας «δυο λαών» (=Συνομοσπονδία) - Όσο περισσότερο επιβάλλεται η ομοσπονδία στη βάση ↓ αυτονομίας της μειοψηφίας τόσο ενδυναμώνει η αίσθηση της ματαίωσης / διάψευσης / εκμετάλλευσης της μειοψηφίας από την πλειοψηφία = αίσθηση αντιπαράθεσης δυο λαών (→ Απόσχιση) * * *

Βέβαια και για τον τύπο Ομοσπονδίας που ταιριάζει στην Κύπρο υπάρχουν διάφορες πιθανότητες όσον αφορά τις λεπτομερείς των διαφόρων παραμέτρων: εδώ υπεισέρχεται το θέμα των διαπραγματεύσεων, της δύναμης / επιρροής κάθε πλευράς κ.ο.κ. (π.χ Τ/Κ:στρατιωτική δύναμη Τουρκίας Ε/Κ: πολιτική δύναμη (απόρριψη από διεθνή κοινότητα της «απόσχισης» από κυρίαρχα κράτη. Μετά το 2004:η Ε.Ε) Η ανάλυση που προηγήθηκε βοηθά να κατανοήσουμε γιατί η κάθε πλευρά τονίζει διαφορετικά χαρακτηριστικά του ομοσπονδιακού πολιτεύματος που θα ήθελε να εφαρμοστεί, ανάλογα με τη δική της αντίληψη και προτιμήσεις. Οι τελευταίες σχετίζονται με τις ιδεατές επιλογές της, που με τη σειρά τους θέτουν τα όρια στους συμβιβασμούς που κάθε πλευρά είναι έτοιμη να κάνει: Ιδεατοί Στόχοι Τ/Κ Ιδεατοί Στόχοι Ε/κ Συμβιβαστικές Θέσεις Ένωση Ενιαίο Κράτος (μειοψηφικά δικαιώματα Τ/Κ) Συγκεντρωτική Ομοσπονδία Συνομοσπονδία Δυο Κράτη (Διχοτόμηση /Απόσχιση) Διπλή Ένωση

- Οι Ε/Κ προτιμούν μια ομοσπονδία «δυνατή», «με ισχυρή κεντρική κυβέρνηση», δηλαδή μια «συγκεντρωτικού» τύπου ομοσπονδία. Αυτή θα έδινε κάποιο ιδιαίτερο βάρος/ έλεγχο στην πλειοψηφία (που είναι, βέβαια, οι Ε/Κ). Κεντρική αρχή: ισότητα των ατόμων, είμαστε η πλειοψηφία. - Οι Τ/Κ προτιμούν μια «χαλαρή» ομοσπονδία, με όσο δυνατόν πιο ισχυρά συστατικά μέρη / πολιτείες, δηλαδή μια «αποκεντρωμένη» ομοσπονδία. Κεντρική αρχή: ισότητα των κοινοτήτων, είμαστε ίσοι εταίροι. - Η Ε/Κ ηγεσία τόνιζε πάντοτε την ανάγκη μιας ομοσπονδίας που να είναι «βιώσιμη» ή «λειτουργική» – παράλληλα όμως εννοούσε ένα συγκεντρωτικό κράτος (έστω ομοσπονδιακό) όπου η πλειοψηφία υπερισχύει – όπως π.χ. στις ΗΠΑ, μιας ομοσπονδίας στην οποία η εθνότητα δεν έχει απολύτως κανένα ρόλο ή λόγο (πράγμα που δεν την κάνει πιο «σωστή» ή πιο «δημοκρατική»). Ταυτόχρονα υποτόνιζε τις «συναινετικές» πτυχές της ομοσπονδίας – ένα «φορτίο» που κουβαλούμε από το ’60. - Η Τ/Κ ηγεσία, αντίθετα, τόνιζε τα στοιχεία του «συναινετισμού» που περιστρέφονται γύρω από την ανάγκη «πολιτικής ισότητας» και αποκέντρωσης. Γι’ αυτό τόνιζε τα μοντέλα της Ελβετίας και του Βελγίου, που αποτελούν περιπτώσεις αποκεντρωτικής ομοσπονδίας και που στηρίζονται στις αρχές της συναινετικής δημοκρατίας.

Ομοσπονδία στα πλαίσια της Ευρωπαικής «Συναινετικής Συνομοσπονδίας» Τα προβλήματα που αναλύσαμε «εξηγούν» τις δυσκολίες επίλυσης του Κυπριακού. - Η «Συναινετική Ομοσπονδία» είναι ο μόνος δυνατός τύπος «λύσης» σε μια «βαθιά διαιρεμένη» κοινωνία όπως η Κύπρος. Ακόμα και αυτή όμως, φαίνεται θα έχει πολλές δυσκολίες αφού το Κυπριακό έχει όλα τα χαρακτηριστικά των περιπτώσεων αποτυχίας τέτοιων λύσεων. (Παράγοντες αποτυχίας Ομοσπονδιών: Έλλειψη ισχυρής γεφυρωτικής ταυτότητας / Δύο μόνο εταίροι / Έλλειψη παραδόσεων ειρηνικής συνύπαρξης των ελίτ / Έλλειψη κοινού εχθρού κ.ο.κ). Στην καλύτερη περίπτωση «ένα καλά σχεδιασμένο Ομοσπονδιακό σύστημα μπορεί να αναβάλει την απόσχιση – ίσως στο απροσδιόριστο μέλλον. Αλλά η απόσχιση θα μείνει ζωντανή επιλογή στις καρδίες και τις σκέψεις των εθνικών μειονοτήτων. Μάλιστα είναι πιθανό να αποτελέσει το μέτρο σύγκρισης έναντι στο οποίο θα μετρώνται τα ομοσπονδιακά συστήματα» (W. Kymlicka, 1998: 142).

Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχουν άλλες λύσεις: Πάντα υπάρχει «χώρος ελιγμού, περιθώρια ελευθερίας, δυνατότητα ανάληψης κινδύνων» (Almond and Munete, 1973:649). - Μια άλλη προοπτική, που ενισχύει τα περιθώρια ελπίδας σχετίζεται με την ένταξη μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ε.Ε.: (α) Προσφέρει ένα καλό υπόδειγμα υιοθέτησης ενός συγγενικού προτύπου ειρηνικής συμβίωσης, μεταξύ κρατών δηλ. την «Συναινετική Συνομοσπονδία». (β) Προσφέρει επίσης ένα βοηθητικό πλαίσιο στήριξης των προσπαθειών για λύση: - ευρύτερο πλαίσιο → αποφυγή αδιεξόδου «διμερούς ανισοζυγίου». (δηλ. «πολλαπλό ισοζύγιο δυνάμεων» μέσω ένταξης) - δυνατότητα νέων «γεφυρωτικών ταυτίσεων» («πολλαπλές ταυτίσεις») - δημιουργία νέων κοινών συμφερόντων, ενίσχυση αναγκαίων πολιτικών παραδόσεων / κουλτούρας μέσω της ενίσχυσης των δημοκρατικών διαδικασιών / κοινωνίας πολιτών / ιδιότητας πολίτη

Στην ουσία προσφέρεται η δυνατότητα διαφοροποίησης των αντικειμενικών και υποκειμενικών διαστάσεων του προβλήματος. Στην απεικόνιση: το σχεδιάγραμμα του Lijphart → μετατόπιση της καμπύλης της Συναινετικής Δημοκρατίας προς τα πάνω. - Παρ’ όλα αυτά: ένα μονίμως ασταθές σύστημα, ένα μονίμως «ασταθές ισοζύγιο», με το οποίο θα πρέπει να ζήσουμε. Η «λύση» δεν θα αποτελεί το «τέλος», μια μόνιμη διευθέτηση όλων των διαφορών / προβλημάτων μας. Θα αποτελεί μάλλον, ένα θεσμικό πλαίσιο που θα διευκολύνει την καλλιέργεια των αξιών, αρχών, συμπεριφορών και στάσεων ζωής, που είναι σημαντικές για την ειρηνική συνύπαρξη.