ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΙΑΤΡΟΥ-ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΑΣΘΕΝΗ-ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΣΤΗ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Παπαζήση Αλεξάνδρα1, Χαΐνογλου Ειρήνη2, Κουτσιαντά-Ζαμπόκα Κοκόνη3 1 Τεχνολόγος Πυρηνικής Ιατρικής, Β’ Εργαστήριο Πυρηνικής Ιατρικής, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη 2 Υποψήφια Διδάκτωρ, Τμήμα Φαρμακευτικής, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 3 Διευθύντρια, Νοσηλευτική Υπηρεσία, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη Εισαγωγή Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι τις περισσότερες φορές, τόσο οι ασθενείς όσο και οι γιατροί δεν είναι ικανοποιημένοι από τη σχέση που αναπτύσσουν στο πλαίσιο της ιατρικής επίσκεψης. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε ένα μεγάλο ποσοστό στην μη ικανοποιητική επικοινωνία μεταξύ γιατρού και ασθενή. Σκοπός της παρούσας ανασκόπησης είναι η μελέτη των τύπων επικοινωνίας μεταξύ ιατρού-ασθενή, η διερεύνηση της από κοινού λήψης αποφάσεων, καθώς και των φραγμών επικοινωνίας από τη χρήση ιατρικής ορολογίας. Μέθοδος Ανασκόπησης: Διεξήχθη ανασκόπηση της διεθνούς και ελληνικής βιβλιογραφίας, με τις λέξεις κλειδιά: «doctor-patient relationship», «communication», «empathy», «medical terminology», για το χρονικό διάστημα 2016-2017. Οι κυριότεροι παράγοντες που δημιουργούν προβλήματα επικοινωνίας μεταξύ ιατρού-ασθενούς είναι : οι επαγγελματικές τάσεις, δηλαδή η διαφορά επιπέδου μόρφωσης και γνώσεων αποτελούν την αφορμή ότι συχνά οι γιατροί παρέχουν ελάχιστη πληροφόρηση στους ασθενείς τους. Άτομα με ανώτερη μόρφωση πολύ συχνά διαθέτουν την μέγιστη πληροφόρηση πριν από την επίσκεψη τους τα προβλήματα αβεβαιότητας, δηλαδή σε νόσους όπου ο ασθενής θα καταλήξει ή δεν υπάρχουν πιθανότητες ανάκαμψης, ο γιατρός μπαίνει σε δίλλημα τα ταξικά εμπόδια επικοινωνίας, δηλαδή η χαμηλή κοινωνική τάξη συχνά δυσκολεύεται να κατανοήσει την ιατρική ορολογία και να εκθέσει το πρόβλημά στον θεράποντα ιατρό. 45ο Πανελλήνιο Νοσηλευτικό Συνέδριο Εθνικού συνδέσμου νοσηλευτών Ελλάδος, Κως, 9-12 Μαΐου 2018

Σχετικά πρόσφατη έρευνα [11] αποτύπωσε πέντε διαφορετικούς τύπους επικοινωνίας ιατρού ασθενή  (σε αντίθεση με τα περισσότερα μοντέλα που αναφέρονται σε τύπους σχέσεων): Ο αμιγώς βιοϊατρικός τύπος στον οποίο η συζήτηση επικεντρώνεται στη βιοϊατρική ορολογία (Narrowly Biomedical) Ο διευρυμένος βιοϊατρικός τύπος στον οποίο λαμβάνονται υπόψιν ψυχοκοινωνικά θέματα (Expanded Biomedical) Ο βιοψυχοκοινωνικός τύπος στον οποίο ο χρόνος της επικοινωνίας κατανέμεται ισόποσα (Biopsychosocial) Ο ψυχοκοινωνικός στον οποίο η αλληλεπίδραση είναι πρωταρχικά ψυχοκοινωνικής φύσης (Psychosocial) Καταναλωτικού τύπου στον οποίο ο ασθενής υποβάλει τις ερωτήσεις (Consumerist) Το στενά βιοϊατρικό πρότυπο συσχετίστηκε με τα χαμηλότερα επίπεδα ικανοποίησης του γιατρού και επίσης αξιολογήθηκε από τους ασθενείς ως ελάχιστα ικανοποιητικό Το ψυχοκοινωνικό πρότυπο συνδέθηκε με την υψηλότερη βαθμολογία ικανοποίησης για τους ασθενείς συνολικά και, ιδιαίτερα, με την αίσθηση της εταιρικής σχέσης και της υποστήριξης. Η συχνότητα αυτών των επισκέψεων είναι αρκετά χαμηλή (<10%) και φαίνεται να αντικατοπτρίζει ένα σημαντικό αλλά μικρό ποσοστό των επισκέψεων ρουτίνας Οι γιατροί ήταν ιδιαίτερα ικανοποιημένοι με το καταναλωτικό πρότυπο, αναφέροντας ότι αυτές οι επισκέψεις αξιοποιούσαν σωστά τον χρόνο τους. Τα στοιχεία δείχνουν την τάση τόσο οι γιατροί όσο και οι ασθενείς να προτιμούν την επίσκεψη με επίκεντρο τον ασθενή, δηλαδή την από κοινού συμμετοχή και λήψη αποφάσεων σχετικά με την πορεία της νόσου, την θεραπεία και τη νοσηλεία του ασθενούς Οι μεταβλητές ικανοποίησης των γιατρών περιλαμβάνουν το εισόδημα και τα συναισθήματα υγείας των ασθενών, των αριθμό προηγούμενων επισκέψεων τους Οι μεταβλητές ικανοποίησης των ασθενών περιλαμβάνουν το φύλο, την ηλικία, τη φυλή των ασθενών και τον αριθμό προηγούμενων επισκέψεων τους Βασικός δείκτης ικανοποίησης βρέθηκε ότι είναι ο βαθμός πληροφόρησης των ασθενών 45ο Πανελλήνιο Νοσηλευτικό Συνέδριο Εθνικού συνδέσμου νοσηλευτών Ελλάδος, Κως, 9-12 Μαΐου 2018

. Πίνακας 2. Η από κοινού λήψη αποφάσεων (Shared Decision Making) Τέσσερα βήματα της SDM Προσέγγιση ενημέρωσης της κατάστασης Ερωτήσεις γιατρού προς ογκολογικούς ασθενείς (και οικογένειες) Βήμα (α) ο επαγγελματίας ενημερώνει τον ασθενή ότι πρέπει να ληφθεί απόφαση και ότι η γνώμη του ασθενούς είναι σημαντική. Πρόσκληση στον ασθενή να συμμετάσχει: Συχνά, οι ασθενείς δεν συνειδητοποιούν ότι μπορεί να υπάρξει περισσότερη από μία επιλογή θεραπείας ή ότι μπορούν να συμμετάσχουν ή να λάβουν άμεσες αποφάσεις θεραπείας. Καλώντας τον ασθενή να συμμετάσχει, ο πάροχος ενημερώνει τον ασθενή ότι έχει επιλογές και ότι οι στόχοι και οι ανησυχίες του ασθενούς αποτελούν βασικό στοιχείο της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Παρεχόμενες επιλογές: Οι ασθενείς πρέπει να γνωρίζουν τις διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές. Μερικές φορές τα πράγματα στην ιατρική δεν είναι τόσο σαφή όσο οι περισσότεροι άνθρωποι σκέφτονται. Ας συνεργαστούμε ώστε να μπορέσουμε να βρούμε την απόφαση που είναι σωστή για εσάς. Βήμα (β) ο επαγγελματίας εξηγεί τις επιλογές και τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. Παροχή πληροφοριών σχετικά με τα οφέλη και τους κινδύνους: Παρέχονται ισορροπημένες πληροφορίες με βάση τα καλύτερα ιατρικά στοιχεία. Βεβαιωθείτε ότι οι ασθενείς κατανοούν σωστά τις πληροφορίες χρησιμοποιώντας μεθόδους όπως η "διδασκαλία", στην οποία ο πάροχος ζητά από τους ασθενείς να επαναλάβουν τις πληροφορίες με τα δικά τους λόγια και αντιμετωπίζει τυχόν παρεξηγήσεις. Ξεχωριστές επιλογές και αποτελέσματα, δηλ. Να αναφερθούν πρώτα οι επιλογές με σαφήνεια: "Υπάρχουν δύο επιλογές θεραπείας για την κατάστασή σας. Ένα είναι . . . . (X), το άλλο είναι. . . . (Υ). Επιτρέψτε μου πρώτα να σας εξηγήσω ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της θεραπείας Χ ". Βήμα (γ) ο επαγγελματίας και ο ασθενής συζητούν τις προτιμήσεις του ασθενούς και οι επαγγελματίες υποστηρίζουν τον ασθενή στη διάσκεψη. Βοήθεια προς τους ασθενείς να αξιολογήσουν τις επιλογές με βάση τους στόχους και τις ανησυχίες τους: Για να κατανοήσουν τις προτιμήσεις των ασθενών, ρωτήστε για τις προτεραιότητες και τις ανησυχίες τους. "Ακούγοντας αυτό που μόλις σας είπα, υπάρχουν κάποιες σκέψεις, ανησυχίες ή ανησυχίες που έρχονται αμέσως στο νου;" «Θέλετε να σκεφτείτε αυτή την απόφαση με οποιονδήποτε άλλον; Κάποιος που μπορεί να επηρεαστεί από την απόφαση;» Βήμα (δ) ο επαγγελματίας και ο ασθενής συζητούν την επιθυμία του ασθενούς να λάβει την απόφαση, κάνουν ή αναβάλλουν την απόφαση και συζητούν τη συνέχεια. Διευκόλυνση της συζήτησης και της λήψης αποφάσεων: Να ενημερώσουν οι ασθενείς ότι έχουν χρόνο για να εξετάσουν τις επιλογές θεραπείας και να ρωτήσουν τι άλλο χρειάζονται για να αισθάνονται άνετα να λαμβάνουν αποφάσεις. "Μπορούμε να κάνουμε μια απόφαση μαζί τώρα, αλλά ίσως προτιμάτε επίσης να έχετε κάποιο χρόνο να σκεφτείτε τα πράγματα ή να μιλήσετε με άλλους και να τα κάνετε μόνοι σας ή με την οικογένειά σας. Ή μπορείτε να επιστρέψετε για να το συζητήσετε σε άλλη διαβούλευση. Τι πιστεύετε ότι είναι το καλύτερο για σας; " Τελική απόφαση "Τώρα, γνωρίζετε ήδη ποια απόφαση θέλετε να κάνετε;" . 45ο Πανελλήνιο Νοσηλευτικό Συνέδριο Εθνικού συνδέσμου νοσηλευτών Ελλάδος, Κως, 9-12 Μαΐου 2018

Αποτελέσματα: Η βιβλιογραφική ανασκόπηση έδειξε ότι το βιοϊατρικό μοντέλο επικοινωνίας είναι το κυρίαρχο. Επίσης, φαίνεται ότι οι γιατροί παρουσιάζουν δυσκολία να κατανοήσουν τα συναισθήματα των ασθενών τους, γεγονός που σχετίζεται άμεσα με την εκπαίδευσή τους. Η από κοινού λήψη αποφάσεων βοηθάει τους ασθενείς να νιώσουν ότι έχουν ενεργό ρόλο στη θεραπεία τους. Η χρήση της ιατρικής ορολογίας σχετίζεται με το μικρότερο βαθμό ικανοποίησης και κατανόησης των πληροφοριών από τη μεριά των ασθενών. Συμπεράσματα: Η βελτίωση της παρεχόμενης ιατρικής φροντίδας προάγεται μέσα από την αναβάθμιση της ποιότητας επικοινωνίας ιατρού-ασθενούς. Μέσα από την κατανόηση και τη θετική ατμόσφαιρα, είναι πιθανόν οι ασθενείς να προσαρμοστούν καλύτερα στις θεραπευτικές απαιτήσεις. Επιθυμητό θα ήταν να διαμορφωθεί ένα πρωτόκολλο υποβοήθησης της επικοινωνίας μεταξύ ειδικευόμενων γιατρών και ασθενών, με σκοπό την καλύτερη παροχή φροντίδας υγείας. Βιβλιογραφία [1] Βένιου Α., Τεντολούρης Ν. (2013). Παράγοντες που επηρεάζουν την επικοινωνία ιατρού-ασθενούς. Ειδικό Άρθρο, Αρχεία ελληνικής Ιατρικής, 30(5):613-618 [2] Μποστανίτης Ι., Τσαλίδου Μ. (2010). Προσδιοριστικοί παράγοντες της ικανοποίησης ασθενών: Οι σχέσεις ιατρών-ασθενών. Επιθεώρηση Υγείας, 21:15-19 [3] INUITS, CARTER WB, KUKULL WA, HAIGH VH. (1982). Outcome-based doctor-patient interaction analysis: I. Comparison of techniques. Med Care, 20:535-549 [4] Παντελής Χ., Κλεισιάρης Χ., Αγά Γ. Η ενημέρωση των Ελλήνων ασθενών και των συγγενών τους από το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό. E-Περιοδικό Επιστήμης & Τεχνολογίας [5] Παναγοπούλου Ε., Μπένος Α. (2004). Η επικοινωνία στην ιατρική εκπαίδευση. Ζήτημα ανάγκης ή άκαιρη πολυτέλεια; Αρχ Ελλ Ιατρ, 21:385-390 [6] Τσιμτσίου Ζ., Κάλτσος. (2011). Επικοινωνία ιατρού-ασθενούς και ιατρικά λάθη. Ο ρόλος της ανθρωποκεντρικής ιατρικής στη μείωση των αντιδικιών. Αρχ Ελλ Ιατρ, 28:272-276 [7] Αναγνωστοπούλου Ι., Σίσκου Ο., Γαλάνης Π. (2012). Αξιολόγηση και διερεύνηση των παραγόντων που επηρεάζουν την ικανοποίηση των ασθενών από το κέντρο υγείας Αταλάντης. Νοσηλευτική, 51:216-226 [8] Μάντη Π., Τσελέπη Χ. (2000). Κοινωνικές-πολιτιστικές πτυχές της υγείας και της αρρώστειας. ΕΑΠ, Αθήνα, 181-202 [9] KELLY-IRVING M., DELPIERRE C., SCHIEBER AC, LEPAGE B., ROLLAND C., AFRITE A ET AL. (2011). Do general practitioners overestimate the health of their patients with lower education? Soc Sci Med, 73:1416-1421 [10] Robin M. DiMatteo, Leslie R. Martin. (2011). Εισαγωγή στην Ψυχολογία της Υγείας. Εκδόσεις πεδίο, σελ. 156-174 [11] Debra L. Roter, Moira Stewart, Samuel M. Putnam, Mack Lipkin, William Stiles, Thomas S. Inui. (1997). Communication Patterns of Primary Care Physicians. JAMA, 277:350-356 [12] Χριστοδούλου Π. (2017). Το τείχος μεταξύ γιατρού και ασθενή. Ιστότοπος: http://www.nostimonimar.gr/to-tichos-metaxi-giatrou-ke-astheni/ Ημερομηνία πρόσβασης: 18/11/2017 [13] Κουλιεράκης Γ., Μεταλληνού Ο., Πάντζου Π. (2000). Κοινωνιολογική και Ψυχολογική Προσέγγιση των Νοσοκομείων/ Υπηρεσιών Υγείας. ΕΑΠ, Τόμος Α, σελ. 151-179 [14] Κονιδάρη Α., Σκρετή Ε. (2011). Βαθμός ικανοποίησης ασθενών από την ενημέρωση για τα προβλήματα υγείας τους και από την συμμετοχή τους στη λήψη των σχετικών ιατρικών αποφάσεων. [15] A.M. Stiggelbouta, A.H. Pieterse, J.C.J.M. De Haes (2015). Shared decision making: Concepts, evidence, and practice. Patient Education and Counseling 98, 1172–1179 [16] R.M. Veatch, (1972). Models for ethical medicine in a revolutionary age. What physician-patient roles foster the most ethical relationship? Hastings Cent. Rep. 2 5–7. [17] C. Charles, A. Gafni, T. (1997). Whelan, Shared decision-making in the medical encounter: what does it mean? (or it takes at least two to tango), Soc. Sci. Med. 44 681–692. [18] Heather L. Kane, Michael T. Halpern, MD, Linda Squiers, Katherine Treiman, Lauren A. McCormack (2014). Implementing and Evaluating Shared Decision Making in Oncology Practice. A cancer Journal for Clinicians. VOLUME 64 | NUMBER 6 [19] Politi MC, Studts JL, Hayslip JW. (2012). Shared decision making in oncology practice: what do oncologists need to know? Oncologist.17:91-100. [20] Brooke Nickel, Alexandra Barratt, Jolyn Hersch, Ray Moynihan, Les Irwig, Kirsten McCaffery (2015). How different terminology for ductal carcinoma in situ (DCIS) impacts women's concern and management preferences: A qualitative study. The Breast 24 (2015) 673-679 [21] Tavassoli FA. (1998) Ductal carcinoma in situ: introduction of the concept of ductal intraepithelial neoplasia. Mod Pathol 11(2):140-54. [22] Esserman L, Shieh Y, Thompson I. (2009) Rethinking screening for breast cancer and prostate cancer. JAMA;302(15):1685-92. [23] Fallowfield L, Matthews L, Francis A, Jenkins V, Rea D. (2014) Low grade ductal carcinoma in situ (DCIS): how best to describe it? Breast;23(5):693-6 [24] Μίσσιου Α., Τατσίωνη Α. Ανακοίνωση της διάγνωσης ενός σοβαρού νοσήματος- Ανακοίνωση θανάτου. [25] Αλαμάνου Δ., Φώτος Ν., Μπροκαλάκη- Πανανουδάκη Η. (2017). Μέθοδοι ενημέρωσης ασθενών με καρκίνο και η ενημερωμένη συναίνεση. Αρχεία ελληνικής ιατρικής, 34(2):151-164   45ο Πανελλήνιο Νοσηλευτικό Συνέδριο Εθνικού συνδέσμου νοσηλευτών Ελλάδος, Κως, 9-12 Μαΐου 2018