Αναπαραστάσεις & Οργάνωση της Γνώσης ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (6013) Μαρία Κουλιανού (Υπότροφος Ι.Κ.Υ. - ΜΤΔ), Καθηγήτρια Σαμαρτζή Σταυρούλα Εαρινό Εξάμηνο 2017-2018

Αναπαράσταση = ο τρόπος με τον οποίο οι πληροφορίες για τον κόσμο αντιπροσωπεύονται νοητικά στο γνωστικό μας σύστημα από άλλες πληροφορίες μέσω αισθήσεων και κινητικής δραστηριότητας, μέσω εικόνων και μέσω συμβόλων. (Bruner, 1957) Σαμαρτζή Σ. Εισαγωγή στις Γνωστικές Λειτουργίες. Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση. Αναπαραστάσεις. Σελ. 139-163. Stenberg, R. Γνωστική Ψυχολογία. Αθήνα, Εκδόσεις Διάδραση. Κεφάλαιο 7 & 8.

Αναπαραστάσεις Διανεμημένες Εξωτερικές Εικονικές Λεκτικές Είναι Εσωτερικές Συμβολικές Αναλογικές (νοερές εικόνες, νοερά μοντέλα) Προτασιακές (Προτάσεις) Διακρίνονται σε:

Γεγονότα & άλλες γνωστικές δομές Η οργάνωση της γνώσης Τύποι οργάνωσης της γνώσης (Eysenck & Keane, 1990) Οργάνωση της Γνώσης Απλή οργάνωση Έννοιες αντικειμένων Έννοιες Σχέσεων Σύνθετη Οργάνωση Γεγονότα & άλλες γνωστικές δομές Σχήματα Πλαίσια Σενάρια

Εξωτερικές Αναπαραστάσεις Ο εξωτερικός κόσμος μπορεί να αναπαρασταθεί στο νου με δύο μορφές. Μια εικονική που βασίζεται σε εικόνες, σχεδιαγράμματα και μια λεκτική η οποία βασίζεται σε λέξεις ή άλλους γραφικούς κώδικες. Eysenck & Keane (1990) Σαμαρτζή, σελ. 140-144

Διαφορές μτξ λεκτικών & εικονικών αναπαραστάσεων Οι δύο αυτοί τρόπο αναπαράστασης έχουν ένα κοινό βασικό χαρακτηριστικό : αναπαριστούν ορισμένα μόνο από τα χαρακτηριστικά της κατάστασης (για παράδειγμα δεν μας πληροφορούν για το χρώμα του δαπέδου του διαδρόμου, το πάχος ή το χρώμα των τοίχων. 1η Διαφορά: Το σχεδιάγραμμα μας πληροφορεί για τη διάταξη στο στο χώρο των δωματίων (π.χ. το δωμάτιο του Χανκ είναι απένταντι από το δωμάτιο της Κέρυ κτλ. Η εικονική αναπαράσταση απαντά σε κάποιο κριτήριο αναλογίας ως προς την πραγματικότητα. Αυτό δεν ισχύει για τη λεκτική αναπαράσταση, για τον λόγο ότι η σχέση μεταξύ των συμβόλων και της έννοιας που αναπαριστούν έχει επιλεγεί κατά τρόπο αυθαίρετο (γάτα – γ-α-τ-α ή c-a-t). Σαμαρτζή, σελ. 140-144

Διαφορές μτξ λεκτικών & εικονικών αναπαραστάσεων 1η διαφορά: Η λεκτική αναπαράσταση αποτελείται από διακρίσιμα σύμβολα που μπορούμε να τα διαχωρίσουμε. Η μικρότερη δυνατή μονάδα της αναπαράστασης αυτής είναι το Γράμμα. Στην εικονική αναπαράσταση δεν είναι προφανής ο προσδιορισμός της βασικής μονάδας από την οποία αποτελείται. 2η διαφορά: Η λεκτική αναπαράσταση χρησιμοποιεί σαφή σύμβολα για τον καθορισμό των πραγμάτων τα οποία αναπαριστά καθώς και τη μεταξύ τους σχέση (πάνω) ενώ η εικονική όχι. Σαμαρτζή, σελ. 140-144

Διαφορές μτξ λεκτικών & εικονικών αναπαραστάσεων 3η διαφορά: Η λεκτική αναπαράσταση αποτελείται από διακρίσιμα σύμβολα που είναι οργανωμένα σύμφωνα με ένα σύνολο κανόνων (π.χ. γραμματική, συντακτικό). Οι κανόνες αυτοί δείχνουν ότι υπάρχουν διαφορετικές κατηγορίες συμβόλων (π.χ. ρήματα, ονόματα). 4η διαφορά: Η λεκτική αναπαράσταση είναι αφηρημένη αφού δεν έχει άμεση σχέση με ένα δεδομένο αισθητηριακό χαρακτηριστικό. Αντίθετα η εικονική αναπαράσταση είναι πιο συγκεκριμένη υπό την έννοια ότι ενώ η πληροφορία την οποία χαρακτηρίζει μπορεί να προέρχεται από ποικίλες μορφές αντίληψης, η αναπαράσταση αυτή έχει οπτικό χαρακτήρα είναι δηλαδή συνδεδεμένη με ένα συγκεκριμένο αισθητηριακό χαρακτηριστικό. Σαμαρτζή, σελ. 140-144

Εσωτερικές αναπαραστάσεις Οι Νοητικές Αναπαραστάσεις αναφέρονται σε ορισμένα χαρακτηριστικά της κατάστασης που περιγράφουν. Οι 2 βασικές κατηγορίες των εξωτερικών αναπαραστάσεων (λεκτικές- εικονικές) αντιστοιχούν σε δύο κατηγορίες εσωτερικών αναπαραστάσεων. Η αναλογική αναπαράσταση η οποία αφορά εικόνες που μπορεί να είναι οπτικής, ακουστικής, γευστικής φύσης αντιστοιχεί στην εικονική (εξωτερική) αναπαράσταση. Αντίστοιχα η προτασιακή αναπαράσταση προσεγγίζει τη λεκτική λόγω της αφηρημένης μορφής και της ανεξαρτησίας από κάποιο αισθητηριακό χαρακτηριστικό. Οι ιδιότητες των εικονικών και λεκτικών αναπαραστάσεων εφαρμόζονται και στις νοητικές αναπαραστάσεις. - Η αναλογική αναπαράσταση είναι όπως και η εικονική ασυνεχής (δεν μπορεί να προσδιοριστεί η μικρότερη δομική της μονάδα), χρησιμοποιεί χαλαρούς κανόνες συνδυασμού και είναι συγκεκριμένη με την έννοια ότι συνδέεται με κάποιο ιδιαίτερο αισθητηριακό χαρακτηριστικό. - Η προτασιακή αναπαράσταση είναι συνεχής (υπάρχει προσδιορίσιμη ελάχιστη δομική μονάδα) εξαρτάται από ισχυρούς κανόνες συνδυασμού και είναι αφηρημένη δεν συνδέεται δηλαδή με κάποιο συγκεκριμένο αισθητηριακό χαρακτηριστικό. Σαμαρτζή, σελ. 140-144

Νοερές εικόνες Θεωρία της διπλής κωδικοποίησης Paivio (1971,1979, 1983, 1986) Δύο διαφορετικά συστήματα κωδικοποίησης πληροφοριών Λεκτικό σύστημα που χειρίζεται προτασιακό κώδικα Νοερές εικόνες από αντικείμενα, γεγονότα & καταστάσεις κωδικοποιεί οπτικές πληροφορίες. Είναι συμβολικά συστήματα (συστήματα κωδικοποίησης). Τα δύο συστήματα φαίνεται ότι δεν λειτουργούν ανεξάρτητα μεταξύ τους αλλά είναι μάλλον συνεργαζόμενα συστήματα (καλύτερές επιδόσεις σε έργα που αφορούν και στα δύο συστήματα ). Οι εικονικές νοερές αναπαραστάσεις συνιστούν επίσης μια μορφή νοερής αντίληψης = Σχηματίζεται στο νου μας μια εικόνα αφού έχει παύσει η αισθητηριακή διέγερση. Μια τέτοια εικόνα μπορεί να παρέμβει στις αντιληπτικές διαδικασίες και να τις εμποδίσει. Κύρια μορφή των αναλογικών αναπαραστάσεων Είτε προέρχονται από μια αισθητηριακή διέγερση αμέσως μόλις αυτή παύσει . Είτε είναι δημιουργήματα του νου μας, δηλαδή της φαντασίας μας. Σαμαρτζή Σ. Εισαγωγή στις Γνωστικές Λειτουργίες. Εκδόσεις Παπαζήση. Αναπαραστάσεις. Σελ. 139-163. / Stenberg. 287-290

Περιορισμοί της αναλογικής κωδικοποίησης Ο Stephen Reed (1974) ζήτησε από τους συμμετέχοντες να κοιτάξουν την εικόνα 7.3. και να απαντήσουν αν τα σχήματα αυτά εμπεριέχουν κάποια άλλα σχήματα όπως ένα παραλληλόγραμμο. Η απόδοση του συνόλου ήταν ελάχιστα καλύτερη από αυτούς που απάντησαν τυχαία. Η έρευνα έδειξε αδυναμία σχηματισμού ακριβώς ίδιας νοητικής εικόνας του συνολικού σχήματος που παρουσιάστηκε και χρήσης της εικόνας αυτής και απάντησης ποια επιμέρους σχήματα εμπεριέχονται στο συνολικό σχήμα. Τα ευρήματα παραπέμπουν σε μια κωδικοποίησης της μορφής των προτασιακών μονάδων (1 αστέρι ή 2 τρίγωνα που επικαλύπτονται μερικώς & το 1 είναι αναποδογυρισμένο) (συλλογισμός). Stenberg, σελ. 293-295

Περιορισμοί της αναλογικής κωδικοποίησης Σε κάποιες περιπτώσεις η κωδικοποίηση με τη μορφή προτασιακών μονάδων υπερισχύει της κωδικοποίησης με τη μορφή νοητικών εικόνων. Οι Carmichael, Hogan & Walter, 1932) έχουν δείξει ότι όταν παρέχονται λεκτικές πληροφορίες για κάποιες εικόνες το άτομο τείνει να ανακαλεί τις οπτικές εικόνες σύμφωνα με το νόημα που αποδίδουν στις εικόνες οι λεκτικές πληροφορίες που του έχουν δοθεί. Εικόνα 7.5 στην επόμενη διαφάνεια Stenberg, σελ. 293-295

H ύπαρξη σημασιολογικών χαρακτηριστικών επηρεάζει το σχηματισμό νοητικών εικόνων; Stenberg, 295 Εναλλακτικές ερμηνείες που δίνουν τα άτομα, βασισμένα στους διαφορετικούς λεκτικούς χαρακτηρισμούς που τους δίνονται ανακαλώντας τα σχήματα της μεσαίας στήλης.

Σαμαρτζή, σελ. 148 & Stenberg σελ. 300-3001 Δομή νοερών εικόνων Cooper & Shepard (1973) Εικόνες γραμμάτων σε φυσιολογική ή αντεστραμμένη μορφή (Παρουσίαση) Β) Παρουσίαση: αντίστοιχες εικόνες με διαφορετική γωνία περιστροφής η κάθε μια και τους ζητήθηκε να κρίνουν εάν ήταν ή φυσιολογική ή αντεστραμμένη έκδοση των πρώτων. Αποτελέσματα Όσο μεγαλύτερη ήταν η κλίση της 2ης εικόνας (αυτή που έπρεπε να κριθεί) σχετικά με την 1η τόσο περισσότερος ήταν ο χρόνος αντίδρασης των υποκειμένων. Ερώτημα: οι νοερές εικόνες έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με τα αντίστοιχα φυσικά αντικείμενα τα οποία αναπαριστούν. Είναι πιθανό καθώς η κίνηση των νοερών εικόνων στο χώρο ακολουθεί τους ίδιους κανόνες με αυτούς της κίνησης των φυσικών αντικειμένων. Νοερή περιστροφή εικόνων (mental rotation) Διάταξη δεδομένων στο χώρο (imaging scanning) Σαμαρτζή, σελ. 148 & Stenberg σελ. 300-3001

Δομή νοερών εικόνων Πείραμα: Τα Υπ. Έπρεπε να απομνημονεύσουν το χάρτη ενός φανταστικού νησιού στον οποίο ήταν τοποθετημένα δέντρο, σπίτι, λίμνη. Ο πειραματιστής έδινε στο Υπ. Το όνομα ενός στοιχείου και του ζητούσε να τοποθετηθεί με τη φαντασία του στο ανάλογο σημείο στο χάρτη. Πέντε δευτερολεπτα αργότερα ο πειραματιστής ανέφερε ένα 2ο στοιχείο και το υποκείμενο έπρεπε να μεταφερθεί από το 1ο σημείο στο 2ο. Εύρημα: Η μέτρηση των χρόνων αντίδρασης των υποκειμένων (αναχώρηση από το ένα σημείο άφιξη σε ένα άλλο) έδειξε ότι οι χρόνοι ήταν ανάλογοι της απόστασης μεταξύ των διαφόρων σημείων στο χάρτη. Όσο μεγαλύτερη ήταν η απόσταση ανάμεσα στα 2 σημεία τόσο μεγαλύτερος ήταν ο χρόνος αντίδρασης. Τα χαρακτηριστικά της διάταξης στο χώρο των νοερών εικόνων είναι ανάλογα αυτών του φυσικού κόσμου. Διάταξη δεδομένων στο χώρο (imaging scanning) Kosslyn, Ball & Reiser, 1978 Σαμαρτζή, σελ. 149- 150 & Stenberg σελ. 308-309

Προτασιακές αναπαραστάσεις Σαμαρτζή, σελ 150-152 Η 2η κατηγορία των συμβολικών αναπαραστάσεων. Είναι αφηρημένες & ανεξάρτητες από τη φύση ενός συγκεκριμένου αισθητηριακού χαρακτηριστικού. Εκφράζουν τη βασική ιδέα μιας κατάστασης για αυτό και Δεν αντιστοιχούν απόλυτα στις γλωσσικές προτάσεις. Οι νοητικές εικόνες δευτερογενή φαινόμενα άλλων γνωστικών διαδικασιών. Γλωσσολογία: η αφηρημένη πρόταση αποτελεί τη βασική μονάδα σημασιολογικής αναπαράστασης, εκφράζει μια ιδέα. Η αφηρημένη πρόταση εκφράζει τη σχέση μεταξύ προσώπων ή / και πραγμάτων. Οι σχέσεις στις προτασιακές αναπαραστάσεις εκφράζονται από ρήματα, επίθετα, επιρρήματα, προθέσεις. Πλεονέκτημα : η δυνατότητα να εκφράζουν έννοιες με τρόπο αφηρημένο ανεξάρτητα από μια συγκεκριμένη γλώσσα, ή αισθητηριακό χαρακτηριστικό. Μειονέκτημα: δεν εφαρμόζονται σε δομές που ξεπερνούν το προτασιακό επίπεδο, όπως σύνολα γνώσεων ή ακολουθίες συμβάντων όπως είναι οργανωμένες μορφές δομημένης γνώσης σχήματα, πλαίσια και σενάρια. Εσωτερικές Συμβολικές Είναι Αναλογικές (νοερές εικόνες, νοερά μοντέλα) Προτασιακές (Προτάσεις)

Σχέση μτξ στοιχείων [στοιχείο υποκείμενο, στοιχείο αντικείμενο] Πίνακας 7.1. Νοητική αναπαράσταση (δράση, ιδιότητα, θέση στο χώρο, ιδιότητα ως μέλος κατηγορίας (Βιβλίο Stenberg, σελ. 292) Σχέση μτξ στοιχείων [στοιχείο υποκείμενο, στοιχείο αντικείμενο]

Περιορισμοί της κωδικοποίησης με τη μορφή προτασιακών μονάδων Το άτομο έχει τη δυνατότητα να χειρίζεται τις νοητικές εικόνες άμεσα χωρίς να χρειάζεται πρώτα να κωδικοποιηθούν με τη μορφή προτασιακών μονάδων. Ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να χειριστούν δύο διαφορετικές νοητικές εικόνες συνδυάζοντας τες ώστε να σχηματίσουν μια τρίτη συνολική νοητική εικόνα. Εύρημα: Οι συμμετέχοντες δημιουργούν τις δικές τους νοητικές εικόνες και δεν τους δίνεται μια συγκεκριμένη εικόνα που πρέπει να αναπαραστήσουν τότε η κωδικοποίηση με τη μορφή προτασιακών μονάδων είναι λιγότερο πιθανό να επηρεάσει την κωδικοποίηση με τη μορφή νοητικών εικόνων. Ωστόσο, η κωδικοποίηση με τη μορφή προτασιακών μονάδων επηρεάζει την κωδικοποίηση με τη μορφή νοητικών εικόνων, όταν η προς νοητική απεικόνιση φυσική εικόνα είναι διφορούμενη (εικόνα 7.4.) ή αφηρημένη (εικόνα 7.3.) Finke, Pinker, Farah, (1989) Stenberg, σελ. 296-297

Μια σύνθεση των θεωριών διττής κωδικοποίησης και προτασιακών μονάδων Οι νοητικές αναπαραστάσεις μπορούν να έχουν τις εξής μορφές: Προτασιακές μονάδες Νοητικά μοντέλα Νοητικές εικόνες Τα νοητικά μοντέλα είναι δομές γνώσης τις οποίες τα άτομα κατασκευάζουν προκειμένου να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν τις εμπειρίες τους. Περιορίζονται από ασυνείδητες θεωρίες που έχουν τα άτομα για τις εμπειρίες τους, π.χ. πέταγμα αεροπλάνων. Johnson –Laird, 1983, 1989, 1995, 1999, Η Θεωρία των νοητικών μοντέλων Stenberg, σελ. 314

Μια σύνθεση των θεωριών διττής κωδικοποίησης και προτασιακών μονάδων 1. Οι προτασιακές μονάδες είναι τελείως αφηρημένες αναπαραστάσεις του βαθύτερου νοήματος των πληροφοριών που μπορούν να εκφραστούν λεκτικά. Johnson –Laird, 1983, 1989, 1995, 1999, Η Θεωρία των νοητικών μοντέλων Stenberg, σελ. 314

Μια σύνθεση των θεωριών διττής κωδικοποίησης και προτασιακών μονάδων Πείραμα Mani & Johnson-Laird (1982) Έργο: Περιγραφή χώρου- θέσης Ουάσιγκτον Ομάδα Α: Σαφής περιγραφή χώρου (Αλεξάνδρεια, Βιρτζίνια, Βαλτιμόρη) Ομάδα Β: Ασαφή περιγραφή χώρου (Ειρηνικός, Ατλαντικός) Εύρημα Ομάδα Α: Παρήγαγαν συμπερασματικά επιπλέον πληροφορίες σχετικά με τον περιγραφόμενο χώρο, οι οποίες δεν υπήρχαν στην περιγραφή που τους δόθηκε (άρα σχημάτισαν ένα νοητικό μοντέλο) και αφετέρου δεν μπορούσαν να ανακαλέσουν καλά τις λεκτικές λεπτομέρειες της περιγραφής. Ομάδα Β: Σπανίως παρήγαγαν συμπερασματικά επιπλέον πληροφορίες, μπορούσαν όμως να ανακαλέσουν καλύτερα τις λεκτικές περιγραφές. Έτσι θεωρήθηκε ότι η ομάδα Β δεν σχημάτισε κάποιο νοητικό μοντέλο εξαιτίας του ακαθόριστου της περιγραφής συνεπώς αναπαράστησαν νοητικά την περιγραφή του χώρου με τη μορφή λεκτικά εκφραζόμενων προτασιακών μονάδων. Johnson –Laird, 1983, 1989, 1995, 1999, Η Θεωρία των νοητικών μοντέλων Stenberg, σελ. 315

Μια σύνθεση των θεωριών διττής κωδικοποίησης και προτασιακών μονάδων Πείραμα Nancy Kerr (1983) Άτομα εκ γενετής τυφλά Έργο1: χάρτης φανταστικού νησιού, ανάγλυφος χάρτης με τοπογραφικά χαρακτηριστικά. Έργο 2:Διάφορα αντικείμενα της καθημερινότητας σε διάφορα μεγέθη. Ομάδα Α: Να σχηματιστεί νοητική εικόνα ανάγλυφου χάρτη δια της αφής. Ομάδα Β: Να σχηματιστεί νοητική εικόνα του χάρτη. Εύρημα Ομάδα Α: Βραδύτερες οι αντιδράσεις σε όλα τα έργα. Ωστόσο, και οι δύο ομάδες παρουσίαζαν ταχύτερες αντιδράσεις όταν περιεργάζονταν νοητικές εικόνες μικρότερης έκτασης από ότι όταν περιεργάζονταν εικόνες μεγαλύτερης έκτασης καθώς και όταν απαντούσαν σε ερωτήσεις σχετικά με νοητικές εικόνες μεγαλύτερων αντικειμένων –έναντι μικρότερων νοητικών αντικειμένων. Η χρήση απτικών νοητικών απεικονίσεων δείχνει ότι μπορούμε να βασιστούμε και σε άλλες αισθήσεις (εκτός όρασης) για το σχηματισμό νοητικών παραστάσεων. Φαίνεται ότι οι νοητικές εικόνες για την αναπαράσταση του χώρου δεν είναι πανομοιότυπες αναλογικές αναπαραστάσεις των φυσικών ερεθισμάτων που προσλαμβάνονται μέσω της οπτικής αντίληψης. Johnson –Laird, 1983, 1989, 1995, 1999, Η Θεωρία των νοητικών μοντέλων Stenberg, σελ. 316

Ευρήματα νευροψυχολογικών μελετών που υποστηρίζουν την ύπαρξη πολλαπλών μορφών κωδικοποίησης Βρήκαν ότι: αλλοιώσεις σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου φαίνεται να επηρεάζουν λειτουργίες που αφορούν στο νοητικό χειρισμό συμβόλων, όπως η γλώσσα, ενώ αλλοιώσεις σε άλλες εγκεφαλικές περιοχές φαίνεται να επηρεάζουν λειτουργίες νοητικού χειρισμού εικόνων όπως η ικανότητα αναγνώρισης προσώπων. Αλλοιώσεις στο δεξί ημισφαίριο συνδέονται με ανεπάρκειες στη λειτουργία της οπτικής αντίληψης & της μνήμης Αλλοιώσεις στο αριστερό ημισφαίριο συνδέονται περισσότερο με ανεπάρκειες της λεκτικής μνήμης & της γλωσσικής κατανόησης. Corballis, (1997): Και τα 2 ημισφαίρια είναι μερικώς υπεύθυνα για την εκτέλεση έργων νοητικής περιστροφής. Alexander Luria (1976) Brenda Miller, (1968) Ευρήματα από την παραδοσιακή μέθοδο : μελέτη και σύνδεση εγκεφαλικών αλλοιώσεων με συγκεκριμένες γνωστικές ανεπάρκειες. Stenberg σελ. 317-318.

Η αναπαράσταση & οργάνωση της γνώσης Η αναπαράσταση & οργάνωση της γνώσης 1. Πώς οργανώνονται νοητικά οι αναπαραστάσεις των λέξεων και των συμβόλων; 2. Πώς αναπαριστούμε νοητικά άλλες μορφές γνώσης; 3. Πώς αλληλεπιδρά η δηλωτική με τη διαδικαστική γνώση;

Η οργάνωση της γνώσης Οι εσωτερικές αυτές καταστάσεις είναι προϊόντα κωδικοποίησης (επεξεργασία – διατήρηση) των πληροφοριών του εξωτερικού κόσμου έτσι ώστε οι πληροφορίες αυτές να αποτελέσουν κτήμα μας. Σχήμα : Τύποι οργάνωσης της Γνώσης Τα διάφορα αντικείμενα που μας περιβάλλουν καθώς και οι σχέσεις που τα συνδέουν ομαδοποιούνται εννοιολογικά. Απλή οργάνωση της γνώσης: Κατηγοριοποίηση Ευκλείδη (1992) «Γνώση είναι το σύνολο των εσωτερικών καταστάσεων κάθε μια από τις οποίες αντιστοιχεί σε ορισμένη κατάσταση του κόσμου». Σαμαρτζή Σ. Σελ. 139-163.

Γεγονότα & άλλες γνωστικές δομές Η οργάνωση της γνώσης Τύποι οργάνωσης της γνώσης (Eysenck & Keane, 1990) Γνώση Απλή οργάνωση Έννοιες αντικειμένων Έννοιες Σχέσεων Σύνθετη Οργάνωση Γεγονότα & άλλες γνωστικές δομές Σχήματα Πλαίσια Σενάρια

Απλή οργάνωση της γνώσης Όλες οι θεωρίες που μελετούν την απλή οργάνωση της γνώσης υποστηρίζουν την άποψη ότι : Κάθε έννοια είναι ένα σύνολο χαρακτηριστικών. Οι θεωρίες διαφοροποιούνται ως προς τη σπουδαιότητα την οποία προσδιορίζουν στο ρόλο τον οποίο τα διάφορα χαρακτηριστικά (ιδιότητες) καλούνται να παίξουν κατά το σχηματισμό της συγκεκριμένης έννοιας.

Απλή οργάνωση της γνώσης 1 Απλή οργάνωση της γνώσης 1 Θεωρίες κατά τις οποίες ο σχηματισμός μιας έννοιας στηρίζεται στις ιδιότητες που την προσδιορίζουν (defining attributes). Οι ιδιότητες οι οποίες χαρακτηρίζουν όλα τα στοιχεία του συνόλου μιας έννοιας αποτελούν και τον κύριο ορισμό της. Τα συστατικά αυτά χαρακτηριστικά ονομάζονται προσδιοριστικά καθότι συγκροτούν τον ορισμό της κατηγορίας. Το προσδιοριστικό χαρακτηριστικό είναι αναγκαίο: για να ανήκει σε μια κατηγορία μια έννοια πρέπει να έχει αυτό το χαρακτηριστικό. Π.χ. όλα τα ζώα αναπνέουν, τρώνε, έχουν δέρμα. Π.χ. Ο όρος «εργένης» (Άνθρωπος, άνδρας, ανύπαντρος και ενήλικος). ≠ Wittgenstein (1953) Η κατηγορία «παιχνίδια» δεν είναι εύκολο να αναλυθεί σε συγκεκριμένα προσδιοριστικά χαρακτηριστικά. Θεωρίες σχηματισμού κατηγοριών με βάσει τα προσδιοριστικά στοιχεία ή αλλιώς η Θεωρία των προσδιοριστικών γνωρισμάτων των εννοιών. Δημοφιλής θεωρία στη Γλωσσολογία Σαμαρτζή, σελ. 160 Stenberg, σελ. 340

Απλή οργάνωση της γνώσης 3 Θεωρίες κατά τις οποίες ο σχηματισμός μιας έννοιας βασίζεται μόνο στις χαρακτηριστικές ιδιότητες της. Μια εννοιολογική κατηγορία είναι οργανωμένη γύρω από κάποια κεντρικά πρωτότυπα. Πρωτότυπο μιας κατηγορίας είναι το είδος εκείνο που διαθέτει χαρακτηριστικές μόνο ιδιότητες, η κάθε μια από τις οποίες μπορεί να έχει διαφορετικό βάρος & σπουδαιότητα για τη συγκεκριμένη έννοια. Π.χ. η ικανότητα πτήσης είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των πτηνών δεν αποτελεί όμως προσδιοριστικό χαρακτηριστικό ενός πτηνού. Ένα αντικείμενο θεωρείται ότι ανήκει στην έννοια αυτή εάν οι ιδιότητες του ταιριάζουν με τις ιδιότητες του πρωτοτύπου. Ενώ οι κλασικές έννοιες βασίζονται σε προσδιοριστικά χαρακτηριστικά, οι θολές έννοιες βασίζονται σε πρωτότυπα. Διαφορετικές θεωρίες σχετικά με την «ομοιότητα με το πρωτότυπο». Απλή οργάνωση της γνώσης 3 2. Θεωρίες των πρωτοτύπων Πρωτότυπο: μια κεντρική περιγραφή ή αφηρημένη έννοια που αναπαριστά μια κατηγορία. Σαμαρτζή, σελ. 161, Stenberg σελ. 340

Απλή οργάνωση της γνώσης 4 Να μην χρησιμοποιούμε ένα «πρωτότυπο» ως μέτρο σύγκρισης για την κατηγοριοποίηση μιας έννοιας αλλά πολλά διαφορετικά υποδείγματα, πολλά εναλλακτικά τυπικά αντιπροσωπευτικά υποδείγματα μιας κατηγορίας. Οι ερευνητές υποστήριξαν ότι σχηματίζουμε τις κατηγορίες δημιουργώντας ένα κανόνα και αποθηκεύοντας στη μνήμη μας ως υποδείγματα διάφορες εξαιρέσεις αυτού του κανόνα. Τα υποδείγματα αυτά κατά τη φάση αναγνώρισης «τρέχουν» στη μνήμη με ταχύτητα που καθορίζεται από το βαθμό ομοιότητας τους με το αντικείμενο – στόχο, μπαίνοντας σε μια διαδικασία επιλογής. Τα παραδείγματα μιας κατηγορίας που έρχονται στο νου κάθε συγκεκριμένη στιγμή εξαρτώνται από το συγκεκριμένο πλαίσιο. Έτσι όταν σκεφτόμαστε την έννοια σαλιγκάρια, αν είμαστε στη Γαλλία μαλλον θα φανταστούμε εικόνες με σαλιγκάρια σε πιάτα μαγειρεμένα με σκόρδο ενώ αν είμαστε στην Αγγλία όχι. Απλή οργάνωση της γνώσης 4 3. Θεωρία των Υποδειγμάτων Ross, 2000 Murphy, 1993 Nosofsky, 1991 Υποδείγματα = πολλά εναλλακτικά τυπικά αντιπροσωπευτικά υποδείγματα μιας κατηγορίας. Stenberg, σελ. 343

Απλή οργάνωση της γνώσης 5 Εύρημα: ακόμη και οι κλασικές κατηγορίες έχουν πρωτότυπα. Π.χ. περιττοί αριθμοί 7 & 13 έναντι των αριθμών 15 & 21. Keil & Batterman (1984), υπέθεσαν ότι τα παιδιά κυρίως σε μικρή ηλικία αντιλαμβάνονται τις κατηγορίες με βάση τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τους. Παιδιά ηλικίας 5-10 ετών: «Ένας κακός, βρωμερός, γέρος με ένα πιστόλι στην τσέπη του, που ήρθε στο σπίτι και πηρέ την τηλεόραση τους…. επειδή οι γονείς τους δεν την ήθελαν άλλο και του είπαν ότι μπορεί αν θέλει να την πάρει, «μια πολύ φιλική και χαρούμενη γυναίκα που σε αγκάλιασε, αλλά μετά έβαλε το φούρνο μικροκυμάτων από την πρίζα και τον πήρε χωρίς να ζητήσει την άδεια & χωρίς να έχει σκοπό να τον επιστρέψει. Απλή οργάνωση της γνώσης 5 4. Μια σύνθεση της Θεωρίας των Προσδιοριστικών χαρακτηριστικών & της Θεωρίας του Πρωτοτύπου. Stenberg, σελ. 344 Τα μικρότερα παιδιά θεώρησαν κλέφτη ένα άτομο που δεν έκλεψε τίποτα επειδή το άτομο είχε τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός κλέφτη.

Μοντέλα Σημασιολογικών Δικτύων Η γνώση αναπαρίσταται νοητικά με βάση ένα δίκτυο, Με ένα ιεραρχικά δομημένο σημασιολογικό δίκτυο Δίκτυο αλληλοσυνδεόμενων στοιχείων Τα στοιχεία = κομβικά σημεία & αναπαριστούν έννοιες Οι συνδέσεις ανάμεσα στα κομβικά σημεία ονομάζονται σημασιολογικές σχέσεις. Μπορεί να αφορούν ένταξη σε κατηγορία, ιδιότητα ή άλλο είδος σημασιολογικής σχέσης. Η μορφή που αποδίδεται σε ένα σημασιολογικό δίκτυο διαφέρει από θεωρία σε θεωρία. Stenberg Σελ. 345 - 346

Μέγεθος Απουσία θηριωδίας Θηριωδία Η οργάνωση της γνώσης με βάση τη σύγκριση σημασιολογικών χαρακτηριστικών Smith, Shoben, Rips, 1974) Χαρακτηριστικά διαφορετικών εννοιών συγκρίνονται μεταξύ τους άμεσα ενώ στη θεωρία των προσδιοριστικών χαρακτηριστικών – τα ίδια τα χαρα/κά αποτελούν τη βάση για το σχηματισμό κατηγοριών. (Smith, Shoben, Rips, 1974) Μέγεθος Θηριωδία Λιοντάρι Απουσία θηριωδίας Ελέφαντας Henley, 1969 Αναπαράσταση της κατηγορίας θηλαστικών με βάση τον ψυχολογικό χώρο του ανθρώπου όπως αυτός οργανώνεται με 3 χαρα/κά: μέγεθος, θηριωδία, βαθμός ομοιότητας με τον άνθρωπο.

Συμπερασματικά…………… Καμία από τις προηγούμενες 2 θεωρίες δεν καθορίζει ακριβώς πώς το σύνολο των πληροφοριών μπορεί να οργανωθεί σε ένα σημασιολογικό δίκτυο. Είναι πιθανό να χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός των 2 τρόπων αναπαράστασης. Άλλα μοντέλα δικτύων δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στις σχέσεις μεταξύ των εννοιών τις οποίες σκέφτεται συχνότερα το άτομο (σύνδεση έννοιας πουλί – καναρίνι) & όχι απλώς τις σημασιολογικές σχέσεις (πουλί – στέκεται στα 2 πόδια (ικανότητα)). Rosch (1978), το βασικό ή φυσικό επίπεδο εντός μιας ιεραρχίας εννοιών Ποιο είναι το βασικό επίπεδο μιας έννοιας για κάθε άτομο; Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την προτίμηση εκ μέρους ενός ατόμου, ενός βασικού επιπέδου; Tanaka & Taylor, (1991) Το περιβαλλοντικό πλαίσιο και η εξειδίκευση & o ρόλος τους στη διαμόρφωση του βασικού επιπέδου για ένα άτομο. Βασικό επίπεδο : «μήλο» ή «κόκκινο μήλο ντελίσιους» ή «φρούτο». Komatsu, (1992), Για να εμβαθύνουμε στην κατανόηση των εννοιών δεν αρκεί το ιεραρχικό & το βασικό επίπεδο των εννοιών αλλά χρειαζόμαστε επιπλέον ορισμένες πληροφορίες που περιέχονται στις έννοιες & αφορούν στις σχέσεις τους με άλλες έννοιες. Keil, (1989) «Καμία έννοια δεν είναι δυνατόν να κατανοηθεί, αν δεν κατανοήσουμε, τουλάχιστον μερικώς, πως αυτή η έννοια σχετίζεται με άλλες έννοιες».

Σύνθετη Οργάνωση της γνώσης Rumelhart & Ortony, 1977 Βασικά χαρακτηριστικά σχημάτων Τα σχήματα μπορούν να περιλαμβάνουν άλλα σχήματα. Π.χ. (ζώο- αγελάδα-πίθηκος) 2. Τα σχήματα αναπαριστάνουν τυπικές πληροφορίες γενικού χαρακτήρα, οι οποίες μπορεί να διαφοροποιούνται ελαφρώς από την μια περίπτωση στην άλλη. Π.χ. Θηλαστικά – πυκνό τρίχωμα: άνθρωπος, ακανθόχοιρος 3. Τα σχήματα ποικίλλουν ως προς το βαθμό αφαίρεσης που τα χαρακτηρίζει. Π.χ. σχήμα «μήλο», σχήμα «δικαιοσύνη». Τα σχήματα συνδέονται περισσότερο με την εκτέλεση έργων. Σχήμα είναι ένα νοητικό πλαίσιο δομημένων & σχετιζόμενων πληροφοριών για την οργάνωση της γνώσης. Η πολυπλοκότητα & το επίπεδο ανάλυσης των σχημάτων – εννοιών ποικίλει ανάλογα με τις νοητικές ικανότητες του ατόμου & το περιβαλλοντικό του πλαίσιο (Barsalou, 2000). Π.χ. «Γνωστική Ψυχολογία» Σχήμα επεξεργασμένο για τους γνωστικούς ψυχολόγους ≠ απλοί άνθρωποι.

Σχήμα Bartlett, 1932 Piaget Neisser, 1976 Rumelhart, 1980 Μορφή αναπαράστασης που χρησιμοποιούμε για να κατευθύνουμε πράξεις. Διαφέρουν ως προς την ποσότητα πληροφοριών που περιέχουν απλά – πολύπλοκα (π.χ. χρήση ραδιοφώνου) Ιεραρχική οργάνωση (γενικό σχήμα – εξειδικευμένα σχήματα)

Bartlett, 1932 Piaget, 1952 Neisser, 1976 Rumelhart, 1980 Σχήμα «Ενεργητική οργάνωση των πράξεων του παρελθόντος ή των παλαιότερων εμπειριών, η οποία πρέπει να θεωρείται ότι βρίσκεται στο υπόβαθρο οποιασδήποτε καλά προσαρμοσμένης αντίδρασης του οργανισμού». Σε προηγούμενο κεφάλαιο: Μνήμη, ενεργητικό νόημα, ανακρίβειες Ανακρίβειες= τρόπο χρήσης σχημάτων και την προσαρμογή αυτών στις εισερχόμενες πληροφορίες.

Σχήμα Piaget,1952 Bartlett, 1932 Neisser, Rumelhart, 1980 «Η γνωστική ανάπτυξη επιτελείται μέσα από τη διαμόρφωση & την ανάπτυξη σχημάτων». Το σχήμα αφορά άμεσα το πώς το παιδί χρησιμοποιεί την εμπειρία του για να Κατευθύνει τη συμπεριφορά του και το πώς δίνει νόημα στο αποτέλεσμα της συμπεριφοράς που έχει επιτελέσει. Ένα σχήμα περιέχει μνήμες & αφηρημένους συνειρμούς που μπορεί να σχετίζονται Με μια έννοια (αλλά είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Επιπλέον, είναι ένα σύστημα εσωτερικής αναπαράστασης το οποίο περιέχει Αισθητήριους συνειρμούς, δεξιότητες και σχέδια καθώς και πράξεις και γνώση. Δημιουργία σχημάτων= 2 θεμελιώδεις Λειτουργίες. Αφομοίωση: Οι νέες πληροφορίες ενσωματώνονται στο σχήμα χωρίς να το αλλάζουν ιδιαίτερα. Τροποποίηση: το ίδιο το σχήμα πρέπει να αλλάξει επειδή δεν ταιριάζει με τις νέες πληροφορίες. Bartlett, 1932 Piaget,1952 Neisser, Rumelhart, 1980

4 γενικές αναλογίες Σχημα Rumelhart, 1980 Τα σχήματα ως θεατρικά έργα Πληροφορίες για το περιβάλλον στο οποίο αναφέρονται, χαρακτήρες, ρόλους με τους οποίους σχετίζονται και σενάρια -πράξη Τα σχήματα ως Θεωρίες Κατασκευή με νόημα ενός γεγονότος και επιτρέπουν το σχηματισμό θεωριών για τον κόσμο. 3. Τα σχήματα ως υπολογιστικές διαδικασίες Ενεργητικές δομές επεξεργασίας πληροφοριών 4. Τα σχήματα ως αναλυτές Αποκρυπτογράφηση συστατικών & στοιχείων Σχημα Bartlett, 1932 Piaget, 1952 Neisser, 1976 Rumelhart, 1980

Νοητικά Σενάρια Schank & Abelson, (1977), Ερευνητές τεχνητής νοημοσύνης ανέπτυξαν ένα διαφορετικό τύπο σχήματος νοητικής αναπαράστασης της γνώσης το οποίο ονόμασαν νοητικό σενάριο και το όρισαν ως: «…μια δομή που περιγράφει με διαδοχή γεγονότων εντός ενός συγκεκριμένου περιβαλλοντικού πλαισίου….Τα νοητικά σενάρια αφορούν σε στιλιζαρισμένες καθημερινές καταστάσεις. Συνήθως δεν υπόκεινται σε μεγάλες αλλαγές, ούτε μας δίνουν τη δυνατότητα να χειριζόμαστε εντελώς καινούργιες καταστάσεις». (σελ.41) Τα νοητικά σενάρια είναι πολύ λιγότερο ευέλικτα σε σύγκριση με τα σχήματα. Bower, Black & Turner, (1979). Τα νοητικά σενάρια επηρεάζουν τόσο το τι ανακαλούμε όσο και το τι αναγνωρίζουμε, επηρεάζουν δηλαδή το τι γνωρίζουμε. Stenberg, σελ. 352

Πλαίσια- σενάρια Πλαίσιο = τύπος σχήματος που περιέχει πληροφορίες για γνωστά γεγονότα ή τουλάχιστον για τις δομές τους. Αναφέρεται σε στερεοτυπίες ή τυποποιημένα γεγονότα. Πλαίσιο για έξοδο στον κινηματογράφο Μinsky, Μ. 1975 A Framework for Representing Knowledge. The Psychology of Computer Vision, P. H. Winston (ed.), McGraw-Hill 1975.

Σχηματίζονται μέσα από εμπειρίες Χρήση ασυνείδητη Πλαίσια- σενάρια Κοινωνικά σενάρια Σχηματίζονται μέσα από εμπειρίες Χρήση ασυνείδητη Γίνονται συνειδητά όταν κάτι «Ξαφνιάσει το σενάριο» Συνήθεια Αναφέρονται σε στερεοτυπίες ή τυποποιημένα γεγονότα. Schank - Abelson, 1977 Σενάρια καταστάσεων (έξοδος στο εστιατόριο) Προσωπικά σενάρια Σενάρια μέσων (επιστροφή στο σπίτι από δουλειά)

Ενδεικτική βιβλιογραφία – Δικυτογραφία Βοσνιάδου, Σ. (1998). Γνωσιακή Ψυχολογία. Ψυχολογικές μελέτες και δοκίμια. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg. Hayes, N.(2011). Εισαγωγή στην ψυχολογία Ι, ΙΙ / Nicky Hayes · επιμέλεια Αναστασία Κωσταρίδου - Ευκλείδη. - Αθήνα : Πεδίο. Σαμαρτζή Σ. Εισαγωγή στις Γνωστικές Λειτουργίες. Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση. Αναπαραστάσεις. Σελ. 139-163. Stenberg, R. Γνωστική Ψυχολογία. (Επιμ.) Γ. Ξανθάκου, Μ. Καίλα. (2007). Αθήνα: Εκδόσεις Ατραπός. Bruner, J. http://en.wikipedia.org/wiki/Jerome_Bruner Bruner, J. http://www.youtube.com/watch?v=jm559ucUePg Piaget, J http://en.wikipedia.org/wiki/Jean_Piaget Piaget, J. http://www.youtube.com/watch?v=Jt3-PIC2nCs

http://plato.stanford.edu/entries/mental-imagery/mental- rotation.html http://ai.ato.ms/MITECS/Entry/tarr.html

Σχετική βιβλιογραφία για νοητική περιστροφή Cooper, L. A. (1975). Mental rotation of random two-dimensional shapes. Cognitive Psychology, 7, 20-43. Cooper, L. A., & Shepard, R. N. (1973). The time required to prepare for a rotated stimulus. Memory & Cognition, 1, 246-250. Finke, R. A., & Pinker, S. (1982). Spontaneous image scanning in mental extrapolation. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, & Cognition, 8 142-147. Hegarty, M. (2004). Mechanical reasoning by mental simulation. Trends in Cognitive Sciences, 8, 280-285. Heil, M., & Jansen-Osmann, P. (2008). Sex differences in mental rotation with polygons of different complexity: Do men utilize holistic processes whereas women prefer piecemeal ones? The Quarterly Journal of Experimental Psychology, 61, 683-689. Jones, L., & Stuth, G. (1997). The uses of mental imagery in athletics: An overview. Applied & Preventive Psychology, 6, 101-115. Kosslyn, S. M. (1973). Scanning visual images: Some structural implications. Perception & Psychophysics, 14, 90-94. Kossyln, S. M., Ball, T. M., & Reiser, B. J. (1978). Visual images preserve metric spatial information: Evidence from studies of image scanning. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 4, 47-60. Metzler, J., & Shepard, R. N. (1974). Transformational studies of the internal representation of three-dimensional objects. In R. L. Solso (Ed.), Theories in cognitive psychology: The Loyola symposium, (pp. 147-202). Oxford, England: Erlbaum. Moore, D. S., & Johnson, S. P. (2008). Mental rotation in human infants: A sex difference. Psychological Science, 19, 1063-1066. Pylyshyn, Z. W. (1973). What the mind's eye tells the mind's brain: A critique of mental imagery. Psychological Bulletin, 80, 1-24. Pylyshyn, Z. W. (1973). Return of the mental image: Are there really pictures in the mind? Trends in Cognitive Sciences, 7, 113-118. Schwartz, D. L., & Black, T. (1999). Inferences through imagined actions: Knowing by simulated doing. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, & Cognition, 25, 116-136. Shepard, R. N., & Metzler, J. T. (1971). Mental rotation of three dimensional objects. Science, 171, 701-703. Terlecki, M. S., Newcombe, N. S., & Little, M. (2008). Durable and generalized effects of spatial experience on mental rotation: Gender differences in growth patterns. Applied Cognitive Psychology, 22, 996-1013.