ΑΥΤΟΦΡΟΝΤΙΔΑ-ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ Παρακολούθηση και Διαχείριση Ατόμων μετά την έξοδο από το Νοσοκομείο και Κατ’ Οίκον Νοσηλεία ΑΥΤΟΦΡΟΝΤΙΔΑ-ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗ
Η έννοια της αυτοδιαχείρισης Η αυτοδιαχείριση (self management) αφορά στη ικανότητα του ασθενούς να διαχειρίζεται τη χρόνια νόσο, τα συμπτώματα, τη θεραπεία, της σωματικές και κοινωνικές συνέπειες, τις αλλαγές στο τρόπο ζωής του (Coleman 2005; Barlow et al 2002 Η υποστήριξη στην αυτοδιαχείριση (self management support) αναφέρεται στις πολυεπίπεδες αλλαγές στο σύστημα υγείας και την κοινότητα προκειμένου να διευκολυνθεί η αυτοδιαχείριση της νόσου από τους ασθενείς (Balrow et al 2002). Η εκπαίδευση του ασθενή (patient education) αναφέρεται στην παροχή γνώσεων και πληροφοριών στο ασθενή για τη νόσο του, με σκοπό την τροποποίηση της συμπεριφοράς του έτσι ώστε να προάγεται η κλινική έκβασή του(Coleman 2005; Barlow et al 2002). Η εκπαίδευση στην αυτοδιαχείριση (self management education) αναφέρεται στην ενίσχυση της προσωπικής δύναμης, της αυτοπεποίθησης του ασθενούς στις ικανότητές του να περατώσει συγκεκριμένες συμπεριφορές ή να μειώσει τα συμπτώματα έτσι ώστε να βελτιώσει την κλινική του έκβαση(Coleman 2005; Bodenheimer et al 2002). Η φροντίδα των χρονίων ασθενών αναφέρεται στη βιβλιογραφία και ως διαχείριση της χρόνιας ασθένειας.
Σχεδιασμός συστήματος διανομής Κλινικό Πληροφοριακό σύστημα Υποστήριξη Τοπική Κοινωνία Σύστημα Υγείας Πόροι και Πολιτικές Σχεδιασμός συστήματος διανομής Κλινικό Πληροφοριακό σύστημα Υποστήριξη της Αυτοφροντίδας Υποστήριξη στη λήψη αποφάσεων Ευαισθητοποιημένη Προετοιμασμένη Ομάδα Παροχής υπηρεσιών Ευαισθητοποιημένος Κινητοποιημένος Ασθενής Παραγωγική Αλληλεπίδραση Λειτουργικά και Κλινικά Αποτελέσματα Wagner E.H., 1998
Ενδυνάμωση ασθενούς ο νοσηλευτής διαχειριστής της ασθένειας με τη συνεργασία του ασθενούς
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑ:Μοντέλο Φροντίδας Χρονίως Πασχόντων και Κατ’οίκον Νοσηλείας (Suter et al 2008; Suter et al 2011) (ιδία διαμόρφωση)
Dorothea Elizabeth Orem 1914 – June 22, 2007 6 10/13/2018
Orem’s Model of Self Care Κάθε άτομο έχει ανάγκη για αυτοφροντίδα προκειμένου να διατηρήσει το επίπεδο της υγείας και ευεξίας του. Κάθε άτομο έχει την ικανότητα και υπευθυνότητα να φροντίζει τον εαυτό του και όσους εξαρτώνται από αυτό. Το μοντέλο διακρίνεται σε 3 βασικές θεωρίες: την θεωρία της αυτοφροντίδας, τη θεωρία του ελλείμματος της αυτοφροντίδας και τη θεωρία του νοσηλευτικού συστήματος.
ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΦΡΟΝΤΙΔΑΣ Η αυτοφροντίδα ορίζεται ως η ικανότητα της διεξαγωγής δραστηριοτήτων και ικανοποίησης των προσωπικών αναγκών με σκοπό τη διατήρηση της υγείας και της ευεξίας (σωματικής, πνευματικής και ψυχικής) Η αυτοφροντίδα είναι μια συμπεριφορά που μαθαίνεται από το άτομο και επηρεάζεται από το περιβάλλον, την υγεία και τη νοσηλευτική φροντίδα, 3 είναι τα συστατικά της: οι γενικές ανάγκες αυτοφροντίδας (universal self care needs), οι αναπτυξιακές ανάγκες αυτοφροντίδας (developmental self care needs) και οι ανάγκες λόγω παρέκκλισης από την υγεία (health deviation). 8
Η αυτοφροντίδα: Μαθαίνεται Διεξάγεται από κάποιον για κάποιον Γίνεται εσκεμμένα Έχει κάποιο σκοπό Έχει συνέχεια Είναι μια συμπεριφορά με σχέδιο και αποτέλεσμα Μπορεί να είναι αποτελεσματική ή αναποτελεσματική Μπορεί να είναι θεραπευτική ή μη-θεραπευτική Είναι δικαίωμα αλλά και ευθύνη Απαιτεί γνώσεις, δεξιότητες, κινητοποίηση, ενέργεια και ενεργητική συμμετοχή
Η ικανότητα αυτοφροντίδας Ικανότητα διατήρησης της προσοχής και επαγρύπνηση για τους εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες Ελεγχόμενη χρήση της ενεργητικότητας για την επίτευξη ικανοποιητικής αυτοφροντίδας Έλεγχος της θέσης του σώματος στη μετακίνηση Δυνατότητα αυτοφροντίδας μέσα στο πλαίσιο αναφοράς Κίνητρα Ικανότητα εμπλοκής στις αποφάσεις Επίγνωση όλων των δεξιοτήτων που απαιτούνται για την αυτοφροντίδα Ικανότητα έμπρακτης εφαρμογής των γνώσεων αυτοφροντίδας Ικανότητα ιεράρχησης των ενεργειών αυτοφροντίδας Ικανότητα εκτέλεσης των ενεργειών αυτοφροντίδας και ένταξής τους στην καθημερινή ζωή και διαβίωση.
Οι λειτουργίες-φάσεις της ικανότητας για αυτοφροντίδα Λειτουργία/φάση Ενέργειες λειτουργίας/φάσης Εκβάσεις Αξιολόγηση Διερεύνηση των συνθηκών Διερεύνηση της σημασίας των καταστάσεων Διερεύνηση των τρόπων ρύθμισης, αλλαγής ή διατήρησης Επίγνωση του εαυτού και του περιβάλλοντος Εμπειρική γνώση Τεχνική γνώση/δεξιότητες Μεταβατική λειτουργία/φάση Συλλογισμός για τη λήψη αποφάσεων προς δράση/παρέμβαση Απόφαση τρόπου δράσης/παρέμβασης Κριτική για τις επιλογές δράσης/παρέμβασης Αποφάσεις Παραγωγική Προετοιμασία για δράση/παρέμβαση Διεξαγωγή συγκεκριμένων ενεργειών αυτοφροντίδας Παρακολούθηση Συλλογισμός για τα αποτελέσματα Κατάσταση ετοιμότητας Ολοκληρωμένα μέτρα για την αυτοφροντίδα Επίγνωση των αποτελεσμάτων Επιβεβαίωση της κριτικής των δράσεων/παρεμβάσεων
Η θεωρία του Ελλείμματος της αυτοφροντίδας της Orem Το έλλειμμα αυτοφροντίδας (self care deficit) υπάρχει όταν το άτομο είναι ανίκανο να ικανοποιήσει τις ανάγκες του (ζήτηση αυτοφροντίδας) λόγω περιορισμών στις γνώσεις, τις δεξιότητες, την υποκίνησή του και των βασικών προσδιοριστικών παραγόντων (basic conditioning factors) (Denyes, Orem, Bekel 2001).
Τη θεωρία της αυτοφροντίδας, η οποία περιγράφει την αυτοφροντίδα, Τη θεωρία του ελλείμματος αυτοφροντίδας, η οποία εξηγεί για ποιό λόγο οι άνθρωποι ωφελούνται από την νοσηλευτική, Τη θεωρία των Νοσηλευτικών Συστημάτων, η οποία περιγράφει τις σχέσεις που πρέπει να αναπτυχθούν για να ασκηθεί η νοσηλευτική.
Ο ρόλος του νοσηλευτή Ο ρόλος του νοσηλευτή για να βοηθήσει το άτομο να επιτύχει ή να διατηρήσει ένα επιθυμητό-κατάλληλο επίπεδο υγείας και ευεξίας είναι συμβουλευτικός, να δίνει κατευθύνσεις, να υποστηρίζει και να διδάσκει το άτομο καθώς και να συντελεί στην ανάπτυξη κατάλληλου θεραπευτικού περιβάλλοντος
Το νοσηλευτικό σύστημα (nursing system) είναι ένα σύστημα φροντίδας και βοήθειας. Σχεδιάζεται από το νοσηλευτή και βασίζεται στις ανάγκες αυτοφροντίδας και τις ικανότητες για αυτοφροντίδα (Εικόνα 3). Η Orem διακρίνει 3 νοσηλευτικά συστήματα. Το πλήρες αντισταθμιστικό νοσηλευτικό σύστημα (wholly compensatory system) εφαρμόζεται όταν ο ασθενής είναι ανίκανος για αυτοφροντίδα και επομένως οι ανάγκες του για αυτοφροντίδα καλύπτονται από άλλους. Το μερικώς αντισταθμιστικό νοσηλευτικό σύστημα (partially compensatory system) εφαρμόζεται όταν ο ασθενής μπορεί να εκπληρώσει μερικές ενέργειες αυτοφροντίδας άλλα όχι όλες. Το υποστηρικτικό/εκπαιδευτικό νοσηλευτικό σύστημα (educational/supportive compensatory system) εφαρμόζεται όταν το άτομο έχει τη δυνατότητα για την πλήρη αυτοφροντίδα του και ο νοσηλευτής, στην περίπτωση αυτή, έχει ρόλο συμβουλευτικό, διδακτικό και υποστηρικτικό.
Οι απαιτήσεις για φροντίδα υγείας και οι ανθρώπινες ικανότητες Η ισορροπία μεταξύ απαιτήσεων και ικανοτήτων αποτελεί το κεντρικό σημείο της θεωρίας της Orem. Γενικές ανάγκες αυτοφρο-ντίδας Ικανότητα αυτοφροντίδας
Προβλήματα υγείας και ανάγκες Το άτομο είναι ακόμη ικανό να αναγνωρίζει και να ικανοποιεί τις ανάγκες του Γενικές ανάγκες αυτοφρο-ντίδας Ικανότητα αυτοφρο-ντίδας… Προβλήματα υγείας
Προβλήματα υγείας και ανάγκες Το άτομο είναι ανίκανο να ικανοποιήσει τις ανάγκες του και άρα να φροντίσει τον εαυτό του Ικανότητα αυτοφρο-ντίδας… Γενικές ανάγκες αυτοφρο-ντίδας Προβλήματα υγείας
Προβλήματα υγείας και ανάγκες Προβλήματα υγείας και ανάγκες Με τη νοσηλευτική παρέμβαση το άτομο είναι πλέον ικανό να αναγνωρίζει και να ικανοποιεί τις ανάγκες του, διατηρώντας την ισορροπία Γενικές ανάγκες αυτοφρο-ντίδας Ικανότητα αυτοφροντίδας Προβλήματα υγείας Νοσηλευτικές παρεμβάσεις
Ο ρόλος του φροντιστή Ο φροντιστής παρέχει σημαντική και συνεχή συναισθηματική και σωματική φροντίδα στο άτομο που πάσχει. Συχνά οι φροντιστές είναι είτε συγγενείς είτε φίλοι. Μπορεί να ζουν κοντά ή μακριά από τον τόπο κατοικίας του πάσχοντα. Όποιος φροντίζει αγαπημένο άτομο στην καθημερινότητά του, όπως να ζει σε ένα καθαρό και υγιεινό περιβάλλον, να τρέφεται σωστά, να το συνοδεύει στο γιατρό, να το βοηθά να μην παραμελεί τη φαρμακευτική του αγωγή, να φροντίζει τη σωματική του υγιεινή, να τον ενθαρρύνει στην αντιμετώπιση πιθανών συναισθηματικών προβλημάτων, είναι φροντιστής.
Υποστήριξη στην οργάνωση της φροντίδας Όταν ένα άτομο διαγνωσθεί με καρκίνο νιώθει συγκλονισμένο και μπορεί να χρειάζεται κάποιον να το βοηθήσει με τις επιλογές της θεραπείας του. Όπως: Συλλογή πληροφοριών Συνοδεία στα ραντεβού με το γιατρό Εκπαίδευση και βοήθεια στην καθημερινή σωματική φροντίδα (διατροφή, μπάνιο, κινητοποίηση, δουλειές του σπιτιού, στιγμιογράφηση κ.ά.) Αναζήτηση εξειδικευμένων οδηγιών για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων (π.χ. ειδική διατροφή, επικοινωνία, με ειδικούς κ.ά.) Εκπαίδευση σχετικά με την οργάνωση της φαρμακευτικής αγωγής.
Ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική υποστήριξη Υπάρχουν κάποια πράγματα που μπορείτε να κάνετε που θα βοηθήσουν και εσάς και το άτομο που πάσχει, όπως: Να ακούτε και μόνο να ακούτε, χωρίς να κρίνετε Συνεχίστε να υποστηρίζετε τον αγαπημένο σας σε κάθε φάση της πορείας της νόσου (διάγνωση, θεραπεία, ύφεση, επιδείνωση) Ζητήστε βοήθεια από την υπηρεσία κατ’οίκον φροντίδας του νοσοκομείου για να σας φέρει σε επαφή με άλλους ειδικούς επαγγελματίες (ψυχολόγο, ψυχίατρο, κοινωνικό λειτουργό, φυσιοθεραπευτή κ.ά.) Συλλέξτε πληροφορίες σχετικά με ομάδες κοινωνικής υποστήριξης και ζητήστε βοήθεια.
Υποστήριξη σε πρακτικά θέματα Άλλα πρακτικά θέματα που μπορείτε να κάνετε είναι: Μάθετε για την ασφαλιστική κάλυψη του ατόμου που πάσχει Μάθετε για τα ασφαλιστικά δικαιώματα του πάσχοντα Ζητήστε βοήθεια από την υπηρεσία κατ’οίκον φροντίδας του νοσοκομείου για να σας παραπέμψει σε άλλες πηγές υποστήριξης Κάντε αίτηση για επιδόματα (συμβουλευτείτε κοινωνικούς λειτουργούς)
Φροντίστε τη δική σας υγεία Οι φροντιστές περνούν πολύ χρόνο με το να φροντίζουν για την υγεία των αγαπημένων τους ατόμων. Αυτό συχνά σημαίνει ότι αφιερώνουν λιγότερο χρόνο για τις δικές τους ανάγκες, όπως η διατροφή και ο ύπνος. Όμως το να διατηρούν τη σωματική τους υγεία είναι ένα μέρος της παροχής φροντίδας.
Φροντίστε τη δική σας υγεία Ακολουθούν μερικές συμβουλές για να διατηρήσετε την υγεία σας: Να ασκείστε Να τρώτε σωστά Να κοιμάστε αρκετά Να ξεκουράζεστε συχνά Να μην αμελείτε το δικό σας τσεκ- απ ή τυχόν τις εξετάσεις σας και τα φάρμακά σας Να ασχολείστε έστω και περιστασιακά με κάτι που σας ενδιαφέρει και σας ευχαριστεί (διάβασμα, πλέξιμο, μαγειρική, περίπατος, φιλικές επαφές κ.ά.)
Αναγκεσ επιμορφωσησ φροντιστων Ανάγκη περισσότερης και πληρέστερης ενημέρωσης αναφορικά με τη διαχείριση των οργανικών και ψυχολογικών συνεπειών της νόσου και της θεραπείας «...Γενικά, ενημέρωση για την αρρώστια, πώς είναι, τι γίνεται, ας πούμε, πόσος χρόνος χρειάζεται να κάνεις τις θεραπείες, τι επιπτώσεις έχει στον ασθενή αυτό το πράγμα, πώς αντιδρά...»
Αναγκεσ επιμορφωσησ φροντιστων Ανάγκη απόκτησης τεχνικών γνώσεων και δεξιοτήτων, στοχευμένων στις ανάγκες του αρρώστου (π.χ. αλλαγή στομίας σε ασθενείς με καρκίνο του παχέως εντέρου ή σε ασθενείς με καρκίνο της ουροδόχου κύστεως, περιποίηση τραχειοστομίας, περιποίηση κατακλίσεων, εκτέλεση ενέσεων για χορήγηση αναλγητικών, βοήθεια στο ντύσιμο) «Ε, η αρχή για μένα ήταν δύσκολη, γιατί ήταν κάτι πρωτόγνωρο. Ο ιδρώτας έτρεχε, τα χέρια μου έτρεμαν... Ήταν δύσκολα…» «...Όταν της φοράω το σουτιέν, ας πούμε, θα ήθελα να έχω περισσότερη επιδεξιότητα … να τη ντύσω πιο εύκολα…»
Αναγκεσ επιμορφωσησ φροντιστων Ανάγκη ψυχοκοινωνικής υποστήριξης των ίδιων των φροντιστών και τρόπους ψυχοσυναισθηματικής υποστήριξης των ασθενών «...Να μιλήσω με έναν άνθρωπο… να μου δώσει όχι μία λύση, αλλά μία απάντηση στα ερωτήματά μου...» «…Πιο δύσκολο είναι η υποστήριξη. Όχι το να τον περιποιηθώ, να τον φροντίσω, να τού κάνω τα ιδιαίτερα που τού κάνω... Είναι ότι, όταν είμαι δίπλα του, πρέπει να κάνω τον καραγκιόζη…» Ανάγκη πληροφόρησης σχετικά με διαθέσιμες υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης
Αναγκεσ επιμορφωσησ φροντιστων Ανάγκη εκπαίδευσης και υποστήριξης άμεσα με τη διάγνωση και όχι μετά από καιρό «...Με το που ξεκινάει το πρόβλημα. Από την αρχή, σεμινάρια ανάλογα με την περίπτωση και τον ασθενή που έχει ο καθένας, για να ξέρει και την πορεία του και σε τι θα πρέπει να βοηθήσει…» Προτιμούν η ενημέρωση και υποστήριξη τους να γίνει στο σπίτι τους γιατί δεν μπορούν να αφήσουν τον ασθενή
Γενικοτερα θεματα Γενικότερη επίδραση της νόσου στη ζωή του ασθενούς και της οικογένειας Αλλαγές στην εικόνα σώματος Οικονομικά προβλήματα ως συνέπεια της νόσου Επιλογή της κατ’οίκον φροντίδας, γιατί «κανείς δεν πρόκειται να τον/την φροντίσει όπως η οικογένειά του/της» «εδώ βλέπει την οικογένεια και του/της κάνει καλό»
Δικαιώματα του φροντιστή(1) Φροντίζω τον εαυτό μου. Αυτό δεν είναι μία πράξη εγωισμού. Θα με κάνει ικανό να φροντίζω καλύτερα το αγαπημένο μου πρόσωπο. • Να ζητώ βοήθεια από τρίτους, ακόμα και αν το αγαπημένο μου άτομο παραπονιέται γι’ αυτό. Αναγνωρίζω τα όρια της αντοχής και της ενέργειάς μου. • Να ασχολούμαι με την προσωπική μου ζωή, όπως θα έκανα και εάν το αγαπημένο μου πρόσωπο ήταν υγιές. Ξέρω ότι κάνω ότι μπορώ για το συγκεκριμένο άτομο και έχω το δικαίωμα να κάνω κάποια πράγματα για τον εαυτό μου. • Να θυμώνω, να νιώθω θλίψη και να εκφράζω τα συναισθήματά μου. • Να απορρίπτω κάθε προσπάθεια του αγαπημένου μου ατόμου (συνειδητή) να με επηρεάσει λόγω της ενοχής, του θυμού ή της κατάθλιψής του.
Δικαιώματα του φροντιστή (2) • Να λαμβάνω την αποδοχή, τη στοργή του αγαπημένου μου προσώπου, για όσα προσφέρω. • Να νιώθω περηφάνια για ότι έχω καταφέρει και τη δύναμη που έχω για να καλύψω τις ανάγκες του αγαπημένου μου ατόμου. • Να διατηρώ την ατομικότητά μου και το δικαίωμά μου να δημιουργήσω μία προσωπική ζωή, που θα με βοηθήσει όταν το αγαπημένο μου άτομο δεν θα χρειάζεται συνεχώς τη βοήθεια και την στήριξή μου. • Να αναζητώ και να απαιτώ βοήθεια από πηγές σωματικής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για τον εαυτό μου όπως και για το αγαπημένο μου πρόσωπο που νοσεί.