ΘΕΩΡΙΑ & ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΤΟΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ Ι Εισαγωγή

Εισαγωγή στην έννοια της δομής Ι Πολυσημία: – Από την οπτική αυτού που συνθέτει τη μουσική: η δομή ως ιδιότητα που επιβάλει στη μουσική ο συνθέτης (μουσικοσυνθετική πρόθεση) – Από την οπτική αυτού που προσλαμβάνει τη μουσική: η δομή ως ιδιότητα που επιβάλει στη μουσική ο ακροατής, αναλυτής κλπ (ερμηνευτική προσέγγιση) – Από την οπτική της ίδιας της μουσικής: η δομή ως εγγενής ιδιότητα της ίδιας της μουσικής (ουσιοκρατική θεώρηση)

Εισαγωγή στην έννοια της δομής ΙΙ Η προβληματική της ουσιοκρατικής θεώρησης: αν η μουσική έχει δομή πέρα από το υποκείμενο που τη συνθέτει ή την προσλαμβάνει, δεν μπορούμε να τη γνωρίζουμε, καθώς η γνώση είναι εκ των πραγμάτων υποκειμενικά διαμεσολαβούμενη Η μουσική διαθέτει δομικές συνθήκες/παραμέτρους που επιτρέπουν σε αυτόν που τη συνθέτει να τη δομήσει και σε αυτόν που την προσλαμβάνει να αντιληφθεί την ύπαρξη κάποιας πρόθεσης δόμησης (δίχως να μπορεί απαραιτήτως να πει με σιγουριά ποια είναι αυτή η πρόθεση)

Εισαγωγή στην έννοια της δομής ΙΙΙ Η πρόθεση δόμησης είναι μόνο μέρος της πρόθεσης επικοινωνίας που αντιλαμβάνεται αυτός που προσλαμβάνει τη μουσική. Όταν προσλαμβάνω τη μουσική αναγνωρίζω την ύπαρξη της πρόθεσης ενός άλλου υποκειμένου να μου πει κάτι σε σχέση όχι μόνο με τη δομή της μουσικής, αλλά και με τα ιστορικά-πολιτισμικά της νοήματα, το συναισθηματικό και σωματικό της αντίκτυπο κλπ Η δυνατότητα ερευνητικής διαχείρισης της δομής της μουσικής σαν να ήταν αυτόνομη από την ιστορία και τον πολιτισμό που την παρήγαγε αντανακλά την ιδιαιτερότητα της μουσικής να μπορεί να σταθεί κριτικά απέναντι στον ίδιο τον πολιτισμό που τη γέννησε και δυνητικά να τον αλλάξει, να μην απηχεί απλά τον κόσμο αλλά και να τον φτιάχνει

Δομικές παράμετροι μουσικής Φθογγικό υλικό Ρυθμός, μέτρο, αγωγή Μελωδία Αντίστιξη Αρμονία Υφή Δυναμική Άρθρωση Ηχόχρωμα

Δομικές παράμετροι μουσικής: Φθογγικό υλικό

Mozart, Piano Sonata in F K. 332, i

Δομικές παράμετροι μουσικής: Ρυθμός, μέτρο, αγωγή I Παλμός: Αδιαφοροποίητος και σταθερά επαναλαμβανόμενος χτύπος Μέτρο: Η ομαδοποίηση των διαφοροποιημένων παλμών σε λιγότερο ή περισσότερο σταθερά επαναλαμβανόμενα πρότυπα Ρυθμός: Ο μεταβλητός συνδυασμός των σχετικών διαρκειών φθόγγων και παύσεων Μετρικός οπλισμός Ιεραρχικός χαρακτήρας της μετρικής δομής Υπερμετρική και υπομετρική δομή Απλά, σύνθετα και μικτά μέτρα Αγωγή και tempo

Δομικές παράμετροι μουσικής: Ρυθμός, μέτρο, αγωγή IΙ Μουσικοί τονισμοί ως μέσα άρθρωσης της δομής Είδη τονισμού: Ρυθμικός/αγωγικός τονισμός Είδη τονισμού: Μετρικός τονισμός Συνάρτηση μετρικής αίσθησης και άλλων δομικών παραμέτρων (π.χ. αρμονία, μελωδία, υφή)

Mozart, Piano Sonata in F K. 332, i

Δομικές παράμετροι μουσικής: Ρυθμός, μέτρο, αγωγή IΙI Μετρική αποσταθεροποίηση: Συγκοπή και ημίολο (hemiola) Mozart, Piano Sonata in F K. 332, I, m

Δομικές παράμετροι μουσικής: Μελωδία και Αντίστιξη Ι Διαστήματα και διαστηματικές τάξεις Απλά και σύνθετα διαστήματα Μέγεθος και ποιότητα διαστημάτων Χρωματικά και διατονικά διαστήματα Αναστροφή διαστημάτων Αρμονικά και μελωδικά διαστήματα «Κανόνες» μελωδικής κατασκευής και το «μακραίωνο» παιχνίδι της αντίστιξης

Οι πρώτες συστηματικές προσπάθειες θεωρητικής διαχείρισης της πολυφωνίας μέσω εδραίωσης «κανόνων» αντίστιξης και μελωδικής κατασκευής ξεκινούν κατά την Αναγέννηση (π.χ. Gioseffo Zarlino, Le Istitutioni harmoniche [1558]) και συνεχίζονται κατά τον 17 ο αιώνα (π.χ. Lodovico Zacconi, Prattica di musica [1619]), τον 18 ο αιώνα (π.χ. Johann Joseph Fux, Gradus ad Parnassum [1725]), τον 19 ο αιώνα (π.χ. Ebenezer Prout, Counterpoint: Strict and Free, [1890]) και τον 20 ο αιώνα (π.χ. Knud Jepessen, Kontrapunkt (vokalpolyfoni) [1930]) Πέντε είδη αντίστιξης (species counterpoint) επάνω ή κάτω από μια δοσμένη απλή και άρρυθμη μελωδία (cantus firmus) σε έναν από τους «εκκλησιαστικούς τρόπους» ως παιδαγωγικό εργαλείο για τα σταδιακή μετάβαση από την αυστηρή στην ελεύθερη αντιστικτική σύνθεση Δομικές παράμετροι μουσικής: Μελωδία και Αντίστιξη ΙΙ

Σύμφωνα και διάφωνα διαστήματα Σχετική κίνηση των φωνών: – Αντίθετη – Πλάγια – Ευθεία – Παράλληλη Δομικές παράμετροι μουσικής: Μελωδία και Αντίστιξη ΙΙΙ Σύμφωνα διαστήματαΔιάφωνα διαστήματα Τέλεια: P1, P5, P8 Ατελή: M3, m3, M6, m6 Κάθε μορφή 2 ης και 7 ης 4 η Αυξημένα και ελαττωμένα

Δομικές παράμετροι μουσικής: Μελωδία και Αντίστιξη ΙV

Πρώτο είδος δίφωνης αντίστιξης (1:1) Κανόνες αντίστιξης – Μόνο σύμφωνες συνηχήσεις – Αρχίζουμε και τελειώνουμε με τέλεια συμφωνία (αν η αντίστιξη είναι στην κάτω φωνή μόνο με οκτάβα ή ταυτοφωνία) – Ταυτοφωνία μόνο στην αρχή και στο τέλος – Απαγορεύονται ευθείες και παράλληλες 8 ες και 5 ες (μόνη εξαίρεση όταν η επάνω φωνή κινείται βηματικά) – Μεταξύ αντίστιξης και CF όχι πάνω από 10 η – Όχι πολλές παράλληλες 3 ες και 6 ες στη σειρά (έως τέσσερις) – Όχι ταυτόχρονο άλμα των φωνών προς την ίδια κατεύθυνση – Έμφαση στην αντίθετη κίνηση (πλάγια κίνηση μόνο για μεγάλα CF) – Διασταυρώσεις φωνών επιτρέπονται Δομικές παράμετροι μουσικής: Μελωδία και Αντίστιξη V

Παραδείγματα αντίστιξης πρώτου είδους (Jepessen [1930] 1991, 157-8)

Δεύτερο είδος δίφωνης αντίστιξης (1:2) Κανόνες μελωδικής κατασκευής – Ισχύει ό,τι και στη μελωδική κατασκευή του πρώτου είδους – Μπορεί να ξεκινάει με παύση – Στο προτελευταίο μέτρο μπορεί να «σπάσει» το είδος με ένα ολόκληρο αντί δύο ημίσεων (στο τελευταίο μέτρο πάντα ένα ολόκληρο) Δομικές παράμετροι μουσικής: Μελωδία και Αντίστιξη VΙ

Δεύτερο είδος δίφωνης αντίστιξης (1:2) Κανόνες αντίστιξης – Στο ισχυρό μέρος του μέτρου μόνο σύμφωνα διαστήματα – Στο ασθενές σύμφωνα διαστήματα ελεύθερα ή διάφωνες διαβάσεις (όχι απλά να προσεγγίζεται και να αφήνεται η διαφωνία με βηματική κίνηση, αλλά και προς την ίδια κατεύθυνση, π.χ. όχι διάφωνα ποικίλματα) – Ταυτοφωνίες σε ισχυρά μέρη του μέτρου μόνο στην αρχή και στο τέλος (στα ασθενή επιτρέπεται σε ολόκληρη τη σύνθεση, αλλά, αν προσεγγιστούν με άλμα, τότε να εγκαταλειφθούν με βήμα προς την αντίθετη κατεύθυνση) – Να αποφεύγονται 5 ες ή 8 ες σε διαδοχικά ισχυρά μέρη του μέτρου Δομικές παράμετροι μουσικής: Μελωδία και Αντίστιξη VΙΙ

Παράδειγμα αντίστιξης δεύτερου είδους (Jepessen [1930] 1991, 163)

Τρίτο είδος αντίστιξης (1:4) Τέταρτο είδος αντίστιξης (καθυστερήσεις) Δομικές παράμετροι μουσικής: Μελωδία και Αντίστιξη VΙΙΙ

Πέμπτο είδος αντίστιξης (μικτό) Ελεύθερη αντίστιξη Δομικές παράμετροι μουσικής: Μελωδία και Αντίστιξη ΙΧ

Δομικές παράμετροι μουσικής: Υφή Υφή: ο σχετικός τρόπος οργάνωσης του ρυθμο-μελωδικού υλικού των συνιστωσών φωνών ενός κομματιού (μέτρο της πυκνότητας του φθογγικού υλικού στην οριζόντια και κάθετη διάσταση) Είδη υφής: – Μονοφωνική – Πολυφωνική αντιστικτική (με ή χωρίς μίμηση) – Πολυφωνική ομοφωνική (με ή χωρίς ομορρυθμία) – Σύνθετη και μικτή Μεγάλος αριθμός υποκατηγοριών ανάλογα με το είδος του ρυθμο-μελωδικού υλικού κάθε φωνής Είδη τονισμού: Υφολογικός τονισμός

Παράδειγμα μονοφωνικής υφής Schubert, Symphony No. 9 in C, ii

Παράδειγμα τρίφωνης αντιστικτικής υφής (με εκτενή χρήση μίμησης) Bach, Fugue in g, Well-Tempered Clavier I, BWV 861

Παράδειγμα ομοφωνικής υφής Mozart, Piano Concerto in C, K. 467, ii

Παράδειγμα ομορρυθμικής υφής Tallis, “If ye love me,” (1549)

Mozart, Piano Sonata in F K. 332, i Παράδειγμα πολλαπλής άρθρωσης της δομής

Δομικές παράμετροι μουσικής: Δυναμική, άρθρωση και ηχόχρωμα Επίπεδα δυναμικής και είδη άρθρωσης Είδη τονισμού: Τονισμός δυναμικής ή/και άρθρωσης Άλλα είδη τονισμού: Τονισμός ρετζίστρου και τονισμός περιγράμματος Ηχόχρωμα

Δομικές παράμετροι μουσικής: Αρμονία Ι Ο όρος «αρμονία» αφορά: 1.στον τρόπο οργάνωσης του φθογγικού περιεχομένου σε υπαρκτές ή υπαινισσόμενες «κάθετες» συνηχήσεις – Τριαδικές συνηχήσεις = συγχορδίες – Jean-Philippe Rameau (1722), Traité de l’harmonie réduite à ses principes naturels: μετατόπιση προσοχής από το σημειακό φθόγγο στη συγχορδία ως η στοιχειώδης παράμετρος της μουσικής δομής – Διατονικές και χρωματικές συγχορδίες – Συγχορδιακές βαθμίδες

Σύμβολα διατονικών συγχορδιακών βαθμίδων

Δομικές παράμετροι μουσικής: Αρμονία ΙΙ Ο όρος «αρμονία» αφορά: 1.στον τρόπο οργάνωσης του φθογγικού περιεχομένου σε υπαρκτές ή υπαινισσόμενες «κάθετες» συνηχήσεις – Τριαδικές συνηχήσεις = συγχορδίες – Jean-Philippe Rameau (1722), Traité de l’harmonie réduite à ses principes naturels: μετατόπιση προσοχής από το σημειακό φθόγγο στη συγχορδία ως η στοιχειώδης παράμετρος της μουσικής δομής – Διατονικές και χρωματικές συγχορδίες – Συγχορδιακές βαθμίδες – Συγχορδίες και σχετική κίνηση των φωνών: ενάριθμο μπάσο

Συγχορδιακές αναστροφές και ενάριθμο μπάσο

Δομικές παράμετροι μουσικής: Αρμονία ΙΙΙ Ο όρος «αρμονία» αφορά: 1.στον τρόπο οργάνωσης του φθογγικού περιεχομένου σε υπαρκτές ή υπαινισσόμενες «κάθετες» συνηχήσεις – Τριαδικές συνηχήσεις = συγχορδίες – Jean-Philippe Rameau (1722), Traité de l’harmonie réduite à ses principes naturels: μετατόπιση προσοχής από το σημειακό φθόγγο στη συγχορδία ως η στοιχειώδης παράμετρος της μουσικής δομής – Διατονικές και χρωματικές συγχορδίες – Συγχορδιακές βαθμίδες – Συγχορδίες και σχετική κίνηση των φωνών: ενάριθμο μπάσο – Συγχορδίες και συγχορδιακοί υπαινιγμοί

Mozart, Piano Sonata in F K. 332, i

Δομικές παράμετροι μουσικής: Αρμονία ΙV Ο όρος «αρμονία» αφορά: 2.στις αρχές που διέπουν τη σχέση των συνηχήσεων αυτών – Τονική αρμονία: ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ TONIKH ΦΩΝΟΔΗΓΗΣΗ (VOICE LEADING) – Τονική μελωδική κατασκευή – Η διερεύνηση αυτών των αρχών αποτελεί έναν από τους πρωταρχικούς στόχους του μαθήματος