ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΣΤΟ FACEBOOK: ΜΕΣΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΑΘΕΟΥ Άννα Λουκοπούλου, Πανεπιστήμιο Πατρών, annoulapatra1@gmail.com ΠΕΡΙΛΗΨΗ Όσον αφορά το κομμάτι του τοπικού επιπέδου που σχετίζεται με την τοποθέτηση του αφηγητή σε σχέση με το ακροατήριό του, η προσδοκία σχολιασμού της αφήγησης από την πλευρά των αναγνωστών της ομάδας είναι εγγενές χαρακτηριστικό της γραφής σε ομάδες στο Facebook, blog κ.λπ. Επομένως, το κοινό καλείται να εμπλακεί αξιολογώντας την αφήγηση. Όσον αφορά το ευρύτερο κοινωνικό, πολιτισμικό και ιδεολογικό επίπεδο μπορούμε να πούμε πως τόσο ο αφηγητής όσο και οι σχολιαστές αντλούν από τον ιδεολογικό λόγο της Αθεΐας ο οποίος όμως δεν είναι κυρίαρχος στη σύγχρονη Ελλάδα. Στον τομέα των σχολίων φαίνεται οι σχολιαστές να συμμερίζονται τις απόψεις του αφηγητή και να δημιουργείται μια συλλογική ταυτότητα του «εμείς» ως άθεοι, φορείς της αλήθειας και του ορθολογισμού. Σε αντίστιξη με το «αυτοί» (out-group) που περιλαμβάνει ανθρώπους θρησκόληπτους και χωρίς επιχειρήματα. Χαρακτηριστικό είναι το στοιχείο της ειρωνείας που διαπνέει όλα τα σχόλια γεγονός που ενισχύει τον ισχυρισμό σχετικά με τη δημιουργία ενός συλλογικού «εμείς» των Ελλήνων Άθεων αυτού του γκρουπ το οποίο συγκροτείται μέσω της ειρωνείας και της ορθολογιστικής απόρριψης των επιχειρημάτων της απέναντι πλευράς. Αφηγήσεις δεύτερου είδους Ανάλυση σύμφωνα με το μοντέλο Bamberg(1997): Όσον αφορά το τοπικό επίπεδο, οι δράσεις και οι αλληλεπιδράσεις εκτυλίσσονται ανάμεσα στη μητέρα και το παιδί. Αφορούν ένα διάλογο ανάμεσά τους. Η ίδια η αφηγήτρια αναπαρίσταται στην αφήγηση ως κεντρικό πρόσωπο. Όσον αφορά την τοποθέτηση της αφηγήτριας σε σχέση με το κοινό, η ύπαρξη του αξιολογικού στοιχείου «ok...», εγείρει την προσδοκία της ύπαρξης σχολίων στη δημοσίευσή της αυτή τα οποία πιθανόν να συμφωνούν με τον τρόπο που προσέγγισε το γεγονός. Η χρήση του πραγματολογικού δείκτη «ok» χρησιμοποιείται στην περίπτωση αυτή ως στοιχείο που κλείνει την αφήγηση. Ωστόσο, θεωρούμε πως φέρει και ακόμα μία χρήση, αυτή της έκφρασης αμφιβολίας. Ενώ, ταυτόχρονα, καλεί τους αναγνώστες να εκφράσουν την άποψή τους πάνω στον τρόπο που χειρίστηκε την κατάσταση. Όσον αφορά το ευρύτερο κοινωνικό, πολιτισμικό και ιδεολογικό επίπεδο η αφηγήτρια αλλά και οι σχολιαστές φαίνεται να μοιράζονται ως επί το πλείστον κάποιες κοινές παραδοχές σχετικά με τη συμπεριφορά που πρέπει να έχει ένας καλός γονιός απέναντι στα παιδιά του σε θέματα θρησκείας. Αντλούν ,δηλαδή, από τον λόγο που θέλει τους γονείς διαλλακτικούς και υποστηρικτικούς απέναντι στα παιδιά τους, δίνοντάς τους την ελευθερία επιλογής σε θρησκευτικά θέματα. Γενικότερα, παρατηρούμε πως η ιδιότητα του καλού γονέα φαίνεται να είναι πιο σημαντική από την υπεράσπιση των θρησκευτικών της πεποιθήσεων. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την αντίληψη ότι οι ταυτότητες κατασκευάζονται κατά περίσταση και πως κάποιες αντιμετωπίζονται ως εξέχουσες (salient) από τα άτομα ή ως πιο σημαντικές, ενώ άλλες ως πιο περιφερειακές (Jones& McEwen, 2000). Η έρευνα πραγματεύεται την κατασκευή ταυτοτήτων, όπως αυτές προκύπτουν στις αφηγήσεις μελών μιας ομάδας άθεων στο Facebook. Οι ταυτότητες προσεγγίζονται υπό το πρίσμα της θεωρίας της κοινωνικής κατασκευής και παρατηρείται η ανάδειξη δύο ειδών αφηγήσεων και κατ’ επέκταση δύο ειδών ταυτοτήτων. Η ταυτότητα του άθεου, η οποία δομείται αντιπαραθετικά με τις πεποιθήσεις και τις πράξεις των θρήσκων ανθρώπων μέσω της χιουμοριστικής αναπαράστασης των τελευταίων. Η ταυτότητα του καλού γονέα ο οποίος θέτει τα προσωπικά θρησκευτικά πιστεύω του σε δεύτερη μοίρα, όταν η συζήτηση αφορά τη σωστή ανατροφή και διαπαιδαγώγηση των παιδιών του. Τέλος, στην περιοχή των σχολίων αναδύεται η ταυτότητα του «εμείς» (in-group identity), η οποία έχει ως βασικό φορέα έκφρασής της το χιούμορ και ως στόχο τη δημιουργία δεσμών ανάμεσα στα μέλη της ομάδας και την έκφραση των αντιλήψεων της αθεΐας. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στόχος αυτής της εργασίας είναι να διερευνήσουμε: 1ον) τι είδους ταυτότητες αναδύονται σε αφηγήσεις άθεων που λαμβάνουν χώρα στο Facebook 2ον ) ο τρόπος με τον οποίο οι Έλληνες άθεοι επιλέγουν να δομήσουν ταυτότητες για τον εαυτό τους 3ον ) η διερεύνηση του ρόλου του τομέα των σχολίων στη δημιουργία ταυτοτήτων. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Τι ορίζεται ως αφήγηση: Τουλάχιστον δύο αφηγηματικές προτάσεις χρονικά διατεταγμένες σύμφωνα με τη παρελθοντική εμπειρία που περιγράφουν (Labov & Waletsky, 1967. Labov, 1972) Θεωρία Κοινωνικής κατασκευής(Sarbin & Kitsuse 1994): Οι αφηγήσεις δίνουν τη δυνατότητα στους συνομιλητές να κατασκευάσουν για τον εαυτό τους ποικίλα είδη ταυτότητας. Οι ταυτότητες ως δυναμικές και μεταβλητές κατασκευές κατά περίσταση και όχι ως στατικά και αμετάβλητα στοιχεία του χαρακτήρα. Θεωρία για το χιούμορ όπως αυτή εφαρμόστηκε στη συνομιλιακή αφήγηση και την κατασκευή ταυτοτήτων από τους Archakis & Tsakona (2005). Aφηγηματικό μοντέλο Bamberg (1997) 1) Τοπικό Επίπεδο: α) Πώς τοποθετούνται τα πρόσωπα της αφήγησης (συμπεριλαμβανομένου και του αφηγητή) στον αφηγηματικό κόσμο (μεταξύ τους δράσεις και διεπιδράσεις) β) Πώς τοποθετεί ο/η αφηγητής/-τρια τον εαυτό του/της απέναντι στους ακροατές και το αντίστροφο. 2) Ευρύτερο Κοινωνικό-Ιδεολογικό Επίπεδο: α) Πώς τοποθετούνται οι αφηγητές απέναντι στον ίδιο τους τον εαυτό. Οι αλληλεπίδραση ανάμεσα στον αφηγηματικό κόσμο και τους Ιδεολογικούς Λόγους σε κυκλοφορία. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι ταυτότητες δεν είναι σταθερά και προκαθορισμένα χαρακτηριστικά των ανθρώπων αλλά συνεχώς βρίσκονται υπό εξέταση και επαναπροσδιορίζονται. Το υλικό μας φαίνεται να βρίσκεται σε συμφωνία με τη θεωρία της κοινωνικής κατασκευής, καθώς εντοπίσαμε σε ένα γκρουπ με θέμα την Αθεΐα να αναδύονται και ταυτότητες που θέτουν τις θρησκευτικές απόψεις σε δεύτερο επίπεδο, προβάλλοντας περισσότερο τα χαρακτηριστικά που συγκροτούν έναν «καλό» γονέα. Εμφανίστηκαν, επομένως, δύο ειδών ταυτότητες: α) η ταυτότητα του άθεου, με κεντρικό στοιχείο της το χιούμορ που έχει ως στόχο τους θρήσκους ανθρώπους και β) η ταυτότητα του «καλού» γονέα που παραμερίζει τα θρησκευτικά του πιστεύω όταν πρόκειται για την ανατροφή των παιδιών του και τους επιτρέπει την ελεύθερη επιλογή σε θέματα θρησκείας και την επαφή με στοιχεία του Χριστιανισμού. Στην ομάδα αυτή παρατηρήθηκε η διαμόρφωση ενός «εμείς» των Ελλήνων Άθεων, το οποίο συγκροτείται αντιπαραθετικά, δημιουργώντας ένα «αυτοί» για τους πιστούς κάθε θρησκείας και ιδιαιτέρως του Ορθόδοξου Χριστιανισμού περιγράφοντάς τους χιουμοριστικά. Η ταυτότητας του «εμείς» πραγματώνεται στον τομέα των σχολίων, όπου οι χρήστες της ομάδας τοποθετούνται επί της αφήγησης και με αυτό τον τρόπο έρχονται κοντά . Χαρακτηριστικό στοιχείο των αφηγήσεων στο διαδίκτυο είναι το γεγονός ότι η ύπαρξη απόστασης κάνει τους χρήστες να μιλούν για γεγονότα ώστε να έρθουν κοντά (Bazzanella,2010). Τέλος, το γεγονός ότι μπορούν να εφαρμοστούν μοντέλα και εργαλεία, που έχουν αναπτυχθεί για να εφαρμόζονται σε προφορικές αλληλεπιδράσεις, στην επικοινωνία μέσω υπολογιστών ενέχει μεγάλο ενδιαφέρον και σίγουρα αυτός ο χώρος μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο πολλών κοινωνικών ερευνών στο μέλλον. ΑΝΑΛΥΣΗ Έγινε συλλογή εικοσιπέντε αφηγήσεων από την ομάδα «Έλληνες Άθεοι και Αγνωστικιστές» στο Facebook. Στο υλικό εντοπίστηκαν δύο ειδών αφηγήσεις: 1ον) Αφηγήσεις στις οποίες αναδύεται η ταυτότητα του άθεου 2ον)αφηγήσεις στις οποίες προβάλλεται η ταυτότητα της/του καλής/καλού μητέρας/πατέρα θέτοντας σε δεύτερη μοίρα τις θρησκευτικές πεποιθήσεις Αφηγήσεις πρώτου είδους Ανάλυση σύμφωνα με το μοντέλο Bamberg(1997): Όσον αφορά το τοπικό επίπεδο ο αφηγητής παραθέτει ένα απόσπασμα από την αλληλεπίδρασή του με δύο μορφωμένα άτομα δίνοντας έμφαση στα λεγόμενα των τελευταίων. ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Archakis. A. & Tsakona V., 2005, Analyzing conversational data in GTVH terms: A new approach to the issue of identity construction via humor. Humor: International Journal of Humor Research ,18/1: 41-68. Bazzanella, C. , 2010, “Contextual constraints in CMC narrative”, in Hoffmann C. R. (ed.), Narrative Revisited. Telling a story in the age of new media [P&bns 199], John Benjamins, Amsterdam/Philadelphia, pp. 19-37. Bamberg, M.G.W., 1997. Positioning Between Structure and Performance. Journal of Narrative and Life History, 7(1-4), pp.335-42 Jones, S. R., & McEwen, M. K. (2000). A conceptual model of multiple dimensions of identity. Journal of college student development, 41(4), 405-414. Labov, W. & Waletzky, J., 1967. Narrative analysis. In J. Helm, ed. Essays of the Verbal and Visual Arts. Seattle: University of Washington Press. pp.12-44 Labov, W., 1972. The Transformation of Experience in Narrative. In W. Labov, ed. Language in the Inner City: Studies in the Black English Vernacular. Philadelphia: University of Pensylvania Press and Oxford: Blackwell. pp.221-35. Sarbin, Theodore R., and John I. Kitsuse, 1994, Constructing the Social. London: Sage Publications.