Επιμορφωτική Ενότητα 20 Δομημένο και μη δομημένο παιχνίδι και εξερεύνηση

Εισαγωγή στο έργο CEYS (χρησιμοποιήστε ανάλογα με το πλαίσιο) Ευρωπαϊκό έργο Erasmus+ Εταίροι σε Βέλγιο, Ελλάδα, Ρουμανία, ΗΒ Συνέχιση του έργου «Creative Little Scientists» (Δημιουργικοί Μικροί Επιστήμονες) http://www.creative-little-scientists.eu Στόχοι Ανάπτυξη της πορείας εξέλιξης του/της δασκάλου/ας και ανάπτυξη του συνοδευτικού υλικού Προώθηση της χρήσης δημιουργικών προσεγγίσεων στη διδασκαλία των φυσικών επιστημών στην προσχολική εκπαίδευση και στα πρώτα χρόνια της δημοτικής εκπαίδευσης (μέχρι την ηλικία των οκτώ)

Στόχοι της ενότητας Εισαγωγή των συμμετεχόντων στη φύση των διερευνητικών διαδικασιών, ως κομμάτι του παιχνιδιού και της εξερεύνησης στα πρώιμα παιδικά χρόνια.  Αύξηση της συνειδητοποίησης σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο διερευνητικές διαδικασίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση διερευνητικών και δημιουργικών προσεγγίσεων της εκπαίδευσης της πρώιμης παιδικής ηλικίας στις φυσικές επιστήμες. Καθοδήγηση σχετικά με τον τρόπο αξιοποίησης του «αρπάζω την ευκαιρία» μέσω της εξερεύνησης απροσδόκητων στοιχείων, καταστάσεων, στιγμών και ευκαιριών. Εξερεύνηση του ρόλου των διερευνητικών διαδικασιών στην υποστήριξη των συνεργειών μεταξύ διερεύνησης και δημιουργικότητας.

Περίγραμμα ενότητας Περίγραμμα ενότητας. Τι είναι η εξερεύνηση; Δραστηριότητα εξερεύνησης. Εισαγωγή στον κεντρικό ρόλο των διερευνητικών διαδικασιών στο παιχνίδι Ανταλλαγή εμπειριών από την τάξη και συζήτηση σχετικά με τις προκλήσεις του «αρπάζω την ευκαιρία» ως απάντηση στο παράδειγμα της εξερεύνησης μέσα από το παιχνίδι Ανάλυση παραδειγμάτων από την τάξη Συζήτηση των επιπτώσεων της αντιμετώπισης των προκλήσεων και των εμποδίων Αναστοχασμός των διδαγμάτων της ενότητας

Σύνδεση με τις αρχές σχεδιασμού περιεχομένου και τα αποτελέσματα 1 7. Η εκπαίδευση των δασκάλων θα πρέπει να εξοικειώνει τους/τις δασκάλους/ες με μια σειρά από προσεγγίσεις και στρατηγικές τυπικής και άτυπης διερευνητικής και δημιουργικής μάθησης, διδασκαλίας και αξιολόγησης και τη χρήση αυτών σε σχέση με πραγματικά προβλήματα στους τομείς των φυσικών επιστημών και των μαθηματικών. 7.2 Οι δάσκαλοι θα πρέπει να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν μια σειρά από τυπικές και άτυπες στρατηγικές για την υποστήριξη της εκτεταμένης εμπλοκής των παιδιών σε έναν τομέα μελέτης και της εξέλιξης της μάθησης στις φυσικές επιστήμες και στα μαθηματικά.

Σύνδεση με τις αρχές σχεδιασμού περιεχομένου και τα αποτελέσματα 2 14. Η εκπαίδευση των δασκάλων θα πρέπει να εφοδιάζει τους δασκάλους με γνώση και δεξιότητες για να χρησιμοποιούν μια σειρά από τυπικά, μη τυπικά και άτυπα περιβάλλοντα μάθησης, συμπεριλαμβανομένου του εξωτερικού περιβάλλοντος, των σχολικών εγκαταστάσεων και του ευρύτερου περιβάλλοντος εκτός σχολείου στη διδασκαλία φυσικών επιστημών και μαθηματικών. 14.2 Οι δάσκαλοι θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να αξιοποιούν τις ευκαιρίες για άτυπη μάθηση στις φυσικές επιστήμες και στα μαθηματικά εντός του σχολικού περιβάλλοντος , για παράδειγμα εντός της καθημερινής ρουτίνας ή του παιχνιδιού με πρωτοβουλία των παιδιών και άλλων δραστηριοτήτων στη σχολική τάξη ή σε εξωτερικούς χώρους παιχνιδιού. 14.3 Οι δάσκαλοι θα πρέπει να είναι σε θέση να αποσπούν και να αξιοποιούν την άτυπη μάθηση των φυσικών επιστημών και των μαθηματικών των παιδιών εκτός σχολείου, στο σπίτι ή στο ευρύτερο περιβάλλον.

Σύνδεση με τις αρχές σχεδιασμού περιεχομένου και τα αποτελέσματα 3 17. Η εκπαίδευση των δασκάλων θα πρέπει να αντιμετωπίζει με τους δασκάλους ζητήματα εξασφάλισης ευρείας παροχής, σχεδιασμού και χρήσης των πόρων (συμπεριλαμβανομένων των ψηφιακών πόρων) μέσα και έξω από την τάξη για τη στήριξη της διερεύνησης και της δημιουργικότητας των παιδιών. 17.1 Οι δάσκαλοι θα πρέπει να είναι σε θέση να οργανώνουν και να χρησιμοποιούν υλικά (συμπεριλαμβανομένων υλικών καθημερινής χρήσης), πόρους (συμπεριλαμβανομένων πόρων ΤΠΕ και φυσικών πόρων) και εξοπλισμού (συμπεριλαμβανομένου ψηφιακού εξοπλισμού και απλών εργαστηριακών οργάνων) στην τάξη, στο σχολείο και στο ευρύτερο περιβάλλον, και εντός και εκτός, για τη στήριξη της ανεξάρτητης έρευνας και της δημιουργικότητας. 17.4 Οι δάσκαλοι θα πρέπει να είναι σε θέση να αξιολογούν την παροχή ελεύθερου παιχνιδιού στο σχολικό τους περιβάλλον.

Ορισμοί δημιουργικότητας που υιοθετούνται από το έργο CEYS (από το έργο Creative Little Scientists, 2014) Ορισμός της Δημιουργικότητας: H σκόπιμη διαδικασία της φαντασίας η οποία παράγει πρωτότυπα και αξιόλογα αποτελέσματα για το μαθητή. Ορισμός της Δημιουργικότητας στις Φυσικές Επιστήμες: Η γένεση ιδεών και στρατηγικών ως άτομο ή ως κοινότητα, η κριτική επιχειρηματολογία μεταξύ αυτών και η παραγωγή αληθοφανών εξηγήσεων και στρατηγικών σύμφωνων με τα διαθέσιμα στοιχεία.

Σκεπτικό της ενότητας (1) Η σημασία των διερευνητικών διαδικασιών στη διδασκαλία των φυσικών επιστημών στην πρώιμη σχολική εκπαίδευση Τα παιδιά έχουν περιέργεια από τη φύση τους και εξερευνούν προκειμένου να κατανοήσουν τον κόσμο (Armga et al., 2002) Το παιχνίδι και η εξερεύνηση προσδιορίζονται ως συνέργειες μεταξύ των δημιουργικών και διερευνητικών προσεγγίσεων της διδασκαλίας και της μάθησης. (Creative Little Scientists 2012) Η διερεύνηση αξιοποιεί το έντονο ενδιαφέρον, την εμπλοκή, το δέος και το θαυμασμό των παιδιών που με τη σειρά τους μπορούν να παρακινήσουν την εμπλοκή τους στην αισθητική εμπειρία και να προκαλέσουν την περιέργειά τους, οδηγώντας στη χρήση επιστημονικής διερεύνησης (Milne, 2010) Η έρευνα δημιουργικότητας υπογραμμίζει τη σημασία της συγκινησιακής και συναισθηματικής εμπλοκής των παιδιών και αυτό ενισχύεται όταν τα παιδιά εμπλέκονται σε εξερεύνηση που βασίζεται στο παιχνίδι (Milne και Cremin, 2016)

Συνέργειες μεταξύ διερευνητικής εκπαίδευσης στις φυσικές επιστήμες και δημιουργικών προσεγγίσεων Παιχνίδι και εξερεύνηση Κίνητρο και συναίσθημα Διάλογος και συνεργασία Ερωτήσεις και περιέργεια Επίλυση προβλημάτων και αυτενέργεια Αναστοχασμός και συλλογισμός Διδακτική στήριξη και εμπλοκή του εκπαιδευτικού Αξιολόγηση για τη μάθηση

Σκεπτικό της ενότητας (2) Η φύση της δημιουργικής εξερεύνησης κατά το παιχνίδι Η εξερεύνηση παίζει σημαντικό ρόλο στην επιστημονική διερεύνηση Η δημιουργική εξερεύνηση είναι ένα διαδοχικό ή κυκλικό μοντέλο διερεύνησης της κατανόησης στις φυσικές επιστήμες για τα παιδιά (Milne and Cremin, 2016). Αναγνωρίζει ότι τα μικρά παιδιά αναζητούν από τη φύση τους εξηγήσεις για εμπειρίες που έχουν κάποια επίδραση στα συναισθήματα και τις συμπεριφορές τους και συνδέονται με το πώς σκέφτονται ή βλέπουν τα φυσικά φαινόμενα. Καθώς δημιουργούν εξηγήσεις, συχνά αναπτύσσουν μια ευρύτερη κατανόηση, ιδιαίτερα εάν έχουν κοινοποιήσει τις ιδέες τους και τις έχουν αιτιολογήσει. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε εκτίμηση της φύσης της επιστήμης. Τα παιδιά μπορούν να συμμετάσχουν σε πολλές διαδικασίες και να θέτουν πολλές ερωτήσεις καθώς διερευνούν δημιουργικά.

Δημιουργική Εξερεύνηση Βασικά ζητήματα για τους επαγγελματίες (1) Η πολυπλοκότητα της διερευνητικής διαδικασίας (Milne and Cremin, 2016:63) Δημιουργική Εξερεύνηση Εξερευνώ Ένα πρόβλημα, μία κατάσταση, ένα φαινόμενο, ένα τεχνούργημα, ένα μοντέλο, ένα γεγονός, μία ιστορία Θαυμάζω Παρατηρώ Τι συμβαίνει; Ποιες αλλαγές συνέβησαν; Ποια υλικά εμπλέκονται; Ποια είναι τα κυρίως μέρη; Ποιες είναι οι βασικές πτυχές; Τι κάνουν αυτές οι δομές; Απορώ Αναρωτιέμαι περί αυτού Βρίσκω αποδείξεις Ποια είναι η αιτία και ποιο το αποτέλεσμα των αλλαγών; Ποια είναι η συνάρτηση; Ποια μέρη αλληλεπιδρούν με ποια άλλα; Ποια είνα τα αποτελέσματα αυτών των αλληλεπιδράσεων; Ποιες τάσεις και τι μοτίβα τείνουν να εμφανίζονται πιο συχνά; Διερωτώμαι Αναρωτιέμαι πώς Φτιάχνω εξηγήσεις Δημιουργούνται προσωπικές εξηγήσεις που υποστηρίζονται από τα δεδομένα και σχεδιάζονται διαδικασίες για τη δοκιμή τους. Πειραματίζομαι Βρίσκω, μετράω, συγκρίνω, επιβεβαιώνω, δοκιμάζω, διευκρινίζω, αναγνωρίζω Αξιολογώ Η αυτοαξιολόγηςση αυτών των πειραμάτων μπορεί να οδηγήσει σε νέες ή τροποποιημένες εξηγήσεις, αμφιβολίες για υπάρχουσες ιδέες, ή προσωρινά συμπεράσματα. Αυτά τα προσωρινά συμπεράσματα πρέπει να κοινοποιηθούν σε άλλους για να τα αξιολογήσουν και να δώσουν ανατροφοδότηση. Πειραματίζομαι περαιτέρω Αξιολογημένες εξηγήσεις μπορεί να οδηγήσουν σε: περαιτέρω εξερεύνηση, για περαιτέρω εξηγήσεις, μέσω καινούριων πειραμάτων Αναρωτιέμαι μήπως Κάνω συνδέσεις Οι εξηγήσεις χρησιμοποιούνται ή εφαρμόζονται για την κατανόηση ή διευκρίνηση άλλων καταστάσεων όπου εμπλέκονται παρόμοια φαινόμενα Πίνακας 1 Διαδοχικά στοιχεία του κυκλικού μοντέλου Δημιουργικής Εξερεύνησης για την ανάπτυξη προσωπικής κατανόησης (Milne and Cremin, 2016: 63)

Βασικά ζητήματα για τους επαγγελματίες(2) Αξιοποίηση ευκαιριών (Fletcher & Stead (2015 σελ. 75) «Αυθόρμητη Επιστήμη» Η αξιοποίηση των διερωτήσεων των παιδιών για κάποια φυσικά φαινόμενα που συμβαίνουν και μπορούν να παρατηρηθούν μπορεί να είναι δύσκολη. Δεν είναι πάντοτε δυνατό να σχεδιάζουμε εκ των προτέρων και θα πρέπει ο/η δάσκαλος/α να ανταποκρίνεται τη στιγμή που το παιδί βλέπει κάτι ενδιαφέρον και αντιδρά, για παράδειγμα όταν παρατηρεί τον πάγο που σχηματίζεται σε μια λακκούβα έξω.

Βασικά ζητήματα για τους επαγγελματίες (3) Διάθεση του χώρου και του χρόνου για εκτεταμένη εξερεύνηση Η ισορροπία μεταξύ του χρόνου που απαιτείται για την εξερεύνηση των φυσικών φαινομένων εντός του διαθέσιμου χρόνου μπορεί να είναι δύσκολη. Θα πρέπει να οριστεί συγκεκριμένος χρόνος για να εμπλακούν τα παιδιά πλήρως -σε γνωσιακό επίπεδο και με τις αισθήσεις- για να μπορέσουν να παράξουν υποθέσεις ή εξηγήσεις. Τα παιδιά χρειάζονται και χώρο και χρόνο για να εμπλακούν σε εκτεταμένη εξερεύνηση και να μπορέσουν να επιστρέψουν σε αυτή σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, είτε μόνα τους, είτε με τους συμμαθητές τους, είτε με την παρουσία δασκάλου/ας. Το να αφήνουμε υλικά στο χώρο για εξερεύνηση από τα παιδιά όποτε το θελήσουν μπορεί να είναι προβληματικό από υλικοτεχνικής πλευράς σε ορισμένα περιβάλλοντα.

Βασικά ζητήματα για τους επαγγελματίες (4) Η ισορροπία της παρέμβασης του/της δασκάλου/ας Η εξερεύνηση προωθείται όταν ο/η δάσκαλος/α υιοθετεί το ρόλο του διαμεσολαβητή και όχι το ρόλο του μεταδότη της γνώσης (Johnson, 2014) Η ανοιχτή συζήτηση σε εξερευνητικά περιβάλλοντα χωρίς δάσκαλο/α μπορεί να καλλιεργήσει τη δημιουργικότητα και την επιστημονική κατανόηση στα παιδιά (Kramer and Rabe-Kleberg 2011). Τα παιδιά χρειάζονται χώρο / ευκαιρίες στην επιστήμη για να εξερευνήσουν και να δουλέψουν μόνα τους και σε ομάδες με συμμαθητές τους (Kramer and Rabe-Kleberg 2011). Η υπερβολική παρέμβαση του/της δασκάλου/ας μπορεί να μειώσει τις συνεργασίες των παιδιών και την εμπλοκή τους με αυτενέργεια και αισθητικές εμπειρίες στο πρόβλημα ή στο φαινόμενο. (Bonawitz et al., 2011). Η καθυστέρηση της διδασκαλίας έως ότου τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να εξερευνήσουν μόνα τους μπορεί να προωθήσει την καινοτομία και την ανακάλυψη (Bonawitz et al., 2011).

Βασικά ζητήματα για τους επαγγελματίες (5) Γνώση του αντικειμένου Μπορεί να είναι πρόκληση για ορισμένους δασκάλους να αναγνωρίσουν και να καταστήσουν σαφή την «επιστήμη» που είναι εγγενής στα φυσικά φαινόμενα που ενδιαφέρουν το παιδί, όπως και τις ευκαιρίες για περαιτέρω εξερεύνηση.

Δημιουργική Εξερεύνηση Καταιγισμός ιδεών Τι είναι η εξερεύνηση; Πώς συνδέεται το παιχνίδι με την εξερεύνηση; Δείτε τις φωτογραφίες από στιγμές που μπορεί να προκαλέσουν την περιέργεια και να οδηγήσουν σε εξερεύνηση. Σε τι διαδικασίες εμπλέκονται τα παιδιά; (Σύνδεση με το έντυπο «Explore and Wonder» (Εξερευνώ και Διερωτώμαι)) Δημιουργική Εξερεύνηση Εξερευνώ Ένα πρόβλημα, μία κατάσταση, ένα φαινόμενο, ένα τεχνούργημα, ένα μοντέλο, ένα γεγονός, μία ιστορία Θαυμάζω Παρατηρώ Τι συμβαίνει; Ποιες αλλαγές συνέβησαν; Ποια υλικά εμπλέκονται; Ποια είναι τα κυρίως μέρη; Ποιες είναι οι βασικές πτυχές; Τι κάνουν αυτές οι δομές; Απορώ Αναρωτιέμαι περί αυτού Βρίσκω αποδείξεις Ποια είναι η αιτία και ποιο το αποτέλεσμα των αλλαγών; Ποια είναι η συνάρτηση; Ποια μέρη αλληλεπιδρούν με ποια άλλα; Ποια είνα τα αποτελέσματα αυτών των αλληλεπιδράσεων; Ποιες τάσεις και τι μοτίβα τείνουν να εμφανίζονται πιο συχνά; Διερωτώμαι Αναρωτιέμαι πώς Φτιάχνω εξηγήσεις Δημιουργούνται προσωπικές εξηγήσεις που υποστηρίζονται από τα δεδομένα και σχεδιάζονται διαδικασίες για τη δοκιμή τους. Πειραματίζομαι Βρίσκω, μετράω, συγκρίνω, επιβεβαιώνω, δοκιμάζω, διευκρινίζω, αναγνωρίζω Αξιολογώ Η αυτοαξιολόγηση αυτών των πειραμάτων μπορεί να οδηγήσει σε νέες ή τροποποιημένες εξηγήσεις, αμφιβολίες για υπάρχουσες ιδέες, ή προσωρινά συμπεράσματα. Αυτά τα προσωρινά συμπεράσματα πρέπει να κοινοποιηθούν σε άλλους για να τα αξιολογήσουν και να δώσουν ανατροφοδότηση. Πειραματίζομαι περαιτέρω Αξιολογημένες εξηγήσεις μπορεί να οδηγήσουν σε: περαιτέρω εξερεύνηση, για περαιτέρω εξηγήσεις, μέσω καινούριων πειραμάτων Αναρωτιέμαι μήπως Κάνω συνδέσεις Οι εξηγήσεις χρησιμοποιούνται ή εφαρμόζονται για την κατανόηση ή διευκρίνηση άλλων καταστάσεων όπου εμπλέκονται παρόμοια φαινόμενα

Δραστηριότητα εξερεύνησης http://www.sciencemuseum.org.uk/educators/classroom-resources

Το μαγικό γάλα Καταγράψτε αυτό που σκεφτήκατε Σημειώστε όσες ερωτήσεις σας ήρθαν στο μυαλό. Τι άλλο θα ήθελαν να εξερευνήσουν τα παιδιά;

Το μαγικό γάλα Συνεχίστε τις εξερευνήσεις σας Τι θα μπορούσατε να αλλάξετε Ποσότητα; Υλικά; Προσέγγιση;

Η πολυπλοκότητα της εξερευνητικής διαδικασίας Δημιουργική εξερεύνηση (Milne and Cremin, 2016:63) Δημιουργική εξερεύνηση Εξερευνώ Θαυμάζω Παρατηρώ Απορώ Αναρωτιέμαι περί αυτού Βρίσκω αποδείξεις Διερωτώμαι Αναρωτιέμαι πώς Φτιάχνω εξηγήσεις Πειραματίζομαι Αξιολογώ Πειραματίζομαι περαιτέρω Αναρωτιέμαι μήπως Κάνω συνδέσεις

Εμπειρίες από την τάξη Πότε πιστεύετε ότι ενθαρρύνετε τις διερευνητικές διαδικασίες στην τάξη σας (γενικά); Πότε πιστεύετε ότι ενθαρρύνετε τις διερευνητικές διαδικασίες στα μαθήματα των φυσικών επιστημών; Προκλήσεις;

Εισαγωγή σε παραδείγματα από την τάξη Εισαγωγή σε παραδείγματα από την τάξη Πλαίσιο για τα παραδείγματα από την τάξη Διαμορφώνοντας το πλαίσιο - εστίαση, σκεπτικό, υπόβαθρο Σημεία αφετηρίας Αναπτύσσοντας το ταξίδι της μάθησης – δραστηριότητες και σκεπτικό αυτών, παραδείγματα αντιδράσεων των παιδιών, αναστοχασμός του/της δασκάλου/ας και επιπτώσεις για την επόμενη ενότητα. Αναστοχασμός – πρόοδος των παιδιών, ο ρόλος του/της δασκάλου/ας, περιβάλλον τάξης, επόμενα βήματα

Εξερευνώντας τα σαλιγκάρια Παιδιά ηλικίας 3-4 ετών 25

Συζήτηση & αναστοχασμός παραδειγμάτων από την τάξη Σε ζευγάρια συζητήστε παραδείγματα από παραδείγματα από την τάξη Διαβάστε πρώτα το παράδειγμά σας για να αποκτήσετε μια γενική εικόνα του ταξιδιού της μάθησης Απαντήστε στις ερωτήσεις Με ποιο τρόπο η δασκάλα: αξιοποίησε τις ευκαιρίες; έδωσε χώρο και χρόνο; εξηγεί τις φυσικές επιστήμες; εξισορρόπησε την παρέμβασή της μένοντας στην άκρη; Πώς θα μπορούσε η δασκάλα να αξιοποιήσει τις εξερευνήσεις που έχουν ανιχνευθεί;

Συνέπειες στην αντιμετώπιση των προκλήσεων Ποιες είναι οι προκλήσεις της προώθησης διερευνητικών διαδικασιών στο περιβάλλον σας; Τι θα κάνετε διαφορετικά; Σκεφτείτε το μόνοι σας Στη συνέχεια ανταλλάξτε ιδέες με έναν/μία συνάδελφο - έχετε να μοιραστείτε συμβουλές;

Αναστοχασμός Σε ομάδες των 2 ή 3 ατόμων: Με ποιον τρόπο στήριξαν οι διαφορετικές δραστηριότητες και οι συζητήσεις τη σκέψη σας; Σε ποιο βαθμό εκπληρώθηκαν οι στόχοι αυτής της ενότητας;

Περισσότερες πληροφορίες Creative Little Scientists (Έργο του 7ου ΠΠ της ΕΕ 2011 – 2014) Αρχές σχεδιασμού και πρότυπο υλικό βάσει επί τόπου εργασίας www.creative-little-scientists.eu Creativity in Early Years Science Education (Έργο της ΕΕ Erasmus+ 2014 – 2017) Υλικό προγράμματος σπουδών και επιμόρφωσης για τη συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη (CPD) των δασκάλων για την προώθηση δημιουργικών προσεγγίσεων στις φυσικές επιστήμες στην πρώιμη σχολική εκπαίδευση www.ceys‐project.eu

© 2017 CREATIVITY IN EARLY YEARS SCIENCE EDUCATION Consortium Creativity in Early Years Science EDUCATION (2014-2017) www.ceys-project.eu © 2017 CREATIVITY IN EARLY YEARS SCIENCE EDUCATION Consortium This work is licensed under the Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License. To view a copy of this license, visit http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/.