ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΟ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΟ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ Κουρουπάκη Νικολέττα1, Φώτος Νικόλαος2, Οικονόμου Αικατερίνη3, Κούκια Ευμορφία4, Μπροκαλάκη Ηρώ5   1 Νοσηλεύτρια Π.Ε., MSc. Τμήμα Νοσηλευτικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ, Αθήνα. 2 Επίκουρος Καθηγητής. Τμήμα Νοσηλευτικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ, Αθήνα. 3 Νοσηλεύτρια Π.Ε., MSc, PhD(c). Κλινική Παθολογικής Φυσιολογίας, Γ.Ν.Α. «Λαϊκό», Αθήνα. 4 Επίκουρη Καθηγήτρια. Τμήμα Νοσηλευτικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ, Αθήνα. 5 Καθηγήτρια. Τμήμα Νοσηλευτικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΕΚΠΑ, Αθήνα. 23o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΚΑ ως μία χρόνια, προοδευτικά εξελισσόμενη νόσος διαταράσσει τη φυσιολογική ζωή των ασθενών και προκαλεί σοβαρές αλλαγές στη καθημερινότητα και στη ποιότητα ζωής τους. Οι ασθενείς με ΚΑ καλούνται να προσαρμοστούν στις αλλαγές που επιφέρει η νόσος και στις διαγνωστικές- θεραπευτικές παρεμβάσεις. Η ψυχοκοινωνική προσαρμογή στη νόσο αποτελεί μια μεταβλητή κατάσταση και μια εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία και επηρεάζεται από όλους τους τομείς της ανθρώπινης λειτουργικότητας.

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Τα καρδιαγγειακά νοσήματα αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου στις ανεπτυγμένες χώρες. Η KA είναι μία συχνή νόσος, ιδιαίτερα μεταξύ των ηλικιωμένων και αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες αιτίες νοσηρότητας, θνητότητας και πτωχής ποιότητας ζωής παγκοσμίως (Go et al, 2013). Στις Η.Π.Α. ο επιπολασμός της ΚΑ έχει αυξηθεί από 5,7 εκατομμύρια (2009-2012) σε 6,5 εκατομμύρια (2011-2014) σε ασθενείς ηλικίας >20 χρονών (Benjamin et al., 2017). Στην Ευρώπη ο επιπολασμός της ΚΑ ανέρχεται περίπου στο 1- 2% του ενήλικου πληθυσμού στις αναπτυγμένες χώρες, αυξανόμενο κατά >10% μεταξύ ασθενών >70 χρονών (ESC, 2016).

ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν ο προσδιορισμός της ψυχοκοινωνικής προσαρμογής στη νόσο ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια.

Είδος μελέτης: συγχρονική μελέτη (cross-sectional study) ΥΛΙΚΟ-ΜΕΘΟΔΟΣ Είδος μελέτης: συγχρονική μελέτη (cross-sectional study) Πληθυσμός μελέτης: 102 ασθενείς με διαγνωσμένη ΚΑ που παρακολουθήθηκαν στην καρδιολογική κλινική και στο ιατρείο καρδιακής ανεπάρκειας Γενικού Νοσοκομείου της Αθήνας, κατά το χρονικό διάστημα Ιανουάριος-Απρίλιος 2016. Οι συμμετέχοντες στη μελέτη συμπλήρωσαν: έντυπο συλλογής δημογραφικών και κλινικών- εργαστηριακών δεδομένων την κλίμακα «Psychosocial Adjustment to Illness Scale- Self-Report» (PAIS-SR) Για τη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα SPSS 19.0

Αποτελείται από 46 ερωτήσεις και καλύπτει 7 πεδία: ΥΛΙΚΟ-ΜΕΘΟΔΟΣ Κλίμακα PAIS-SR Αξιολογεί τη ψυχολογική και κοινωνική προσαρμογή ασθενών σε χρόνια νόσο. Αποτελείται από 46 ερωτήσεις και καλύπτει 7 πεδία: 1. προσανατολισμός υγειονομικής περίθαλψης 2. επαγγελματικό περιβάλλον 3. οικιακό περιβάλλον 4. σεξουαλικές σχέσεις 5. οικογενειακές σχέσεις 6. κοινωνικό περιβάλλον και 7. ψυχολογική καταπόνηση Έχει υψηλή εγκυρότητα και αξιοπιστία και έχει χρησιμοποιηθεί σε πολλές μελέτες διεθνώς. Κάθε απάντηση στις ερωτήσεις του εργαλείου βαθμολογείται από 0 έως 3. Το 0 αντιστοιχεί σε καλύτερη προσαρμογή στη νόσο και το 3 σε χειρότερη προσαρμογή. Η συνολική βαθμολογία της κλίμακας προκύπτει από την άθροιση της βαθμολογίας των υποκλιμάκων.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Δημογραφικά στοιχεία ασθενών N % Φύλο Άρρεν 74 72,5 Θήλυ 28 27,5 Ηλικία (έτη), μέση τιμή (SD) 75,4 (11,2) BMI (kg/m2), μέση τιμή (SD) 28,2 (5,9) BMI Φυσιολογικοί 32 31,4 Υπέρβαροι 37 36,3 Παχύσαρκοι 33 32,4 Επίπεδο Εκπαίδευσης Υποχρεωτική 71 69,6 Μέση 11 10,8 Ανώτερη / Ανώτατη 20 19,6 Οικογενειακή Κατάσταση Έγγαμος 68 66,7 Διαζευμένος /-η , Χήρος /-α Άγαμος 1 1,0 Αριθμός παιδιών, μέση τιμή (SD) 2,3 (1,5) Συνθήκες Διαβίωσης Μόνος 24 23,5 Οικογένεια / λοιπό υποστηρικτικό δίκτυο 78 76,5 Επαγγελματική Κατάσταση Εργαζόμενος 3 2,9 Άνεργος 5 4,9 Συνταξιούχος 80 78,4 Οικιακά 14 13,7

Καπνιστικές συνήθειες και κατανάλωση αλκοόλ   N % Ιστορικό καπνίσματος Παρούσα χρήση 13 12,7 Παλαιά χρήση και διακοπή 49 48,0 Ποτέ 40 39,2 Αριθμός τσιγάρων ανά ημέρα (ενεργοί καπνιστές) μέση τιμή (SD) 8,3 (4,1) Ιστορικό καθημερινής λήψης αλκοόλ 4 3,9 85 83,3

Συννοσηροτητα

Στοιχεία που αφορούν στη νόσο των ασθενών Ν % Ασθενής Εξωτερικός 10 9,8 Νοσηλευόμενος 92 90,2 Αιτία πρόκλησης Καρδιακής Ανεπάρκειας Στεφανιαία Νόσος 43 42,2 Καρδιομυοπάθεια 13 12,7 Βαλβιδοπάθεια 24 23,5 Συγγενής Καρδιακή Νόσος 2 2,0 Πνευμονική Υπέρταση 7 6,9 Άλλη 9 8,8 Άγνωστη 4 3,9 Χρονικό διάστημα μετά από τη διάγνωση της Καρδιακής Ανεπάρκειας (έτη), μέση τιμή (SD) 8,7 (9,4) Βαρύτητα της νόσου (κατά ΝΥΗΑ) ΙΙ 22 21,6 ΙΙΙ 54 52,9 IV 26 25,5 Κλάσμα Εξώθησης (%), μέση τιμή (SD) 32,7 (11,6) Αριθμός εισαγωγών στο νοσοκομείο για την Καρδιακή Ανεπάρκεια, μέση τιμή (SD) 1,6 (1,9 )

Βαρυτητα την νοσου (κατα NYHA)

Φαρμακευτική αγωγή ΦΑΡΜΑΚΑ Ν % Λήψη φαρμάκων Όχι 1 1,0 Ναι 101 99,0   Ν % Λήψη φαρμάκων Όχι 1 1,0 Ναι 101 99,0 ΦΑΡΜΑΚΑ α-ΜΕΑ 50 49,0 Διουρητικά 75 73,5 β-Αναστολείς 65 63,7 Διγοξίνη 24 23,5 Ινότροπα 6 5,9 Αντιπηκτικά 56 54,9 Αμιωδαρόνη 14 13,7 Άλλο 37 36,3

Βαθμολογία στις διαστάσεις της κλίμακας PAIS Ελάχιστη τιμή Μέγιστη τιμή Μέση τιμή (SD) Διάμεσος (Ενδ. εύρος) Κοινωνικό περιβάλλον (Social environment) 0,00 18,00 9,38 (5,66) 8,5 (5 - 15) Επαγγελματικό περιβάλλον (Job and household duties) 24,00 11,46 (5,35) 12,5 (9 - 15) Ψυχολογική καταπόνηση (Psychological distress) 1,00 20,00 9,31 (4,26) 9 (6 - 13) Σεξουαλικές σχέσεις (Sexual relationships*) 14,00 8,59 (3,43) 9 (5,5 - 12) Οικογενειακές σχέσεις (Extended family relationship) 10,00 2,1 (2,24) 1 (0 - 3) Οικιακό περιβάλλον (Domestic environment) 15,00 2,96 (2,56) 2 (1 - 4) Προσανατολισμός υγειονομικής περίθαλψης (Health orientation care) 3,7 (2,39) 4 (2 - 5) Συνολική Βαθμολογία (Total PAIS-SR score) 9,00 83,00 44,64 (16,93) 45 (35 - 59) *αφορά μόνο στους ασθενείς με σύντροφο/σύζυγο

Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση 1 Το είδος του ασθενή, η βαρύτητα της νόσου, η ηλικία, το κλάσμα εξώθησης και ο αριθμός εισαγωγών στο νοσοκομείο βρέθηκαν να σχετίζονται ανεξάρτητα με τη βαθμολογία στη διάσταση «κοινωνικό περιβάλλον». Οι νοσηλευόμενοι ασθενείς είχαν κατά 3,75 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία, δηλαδή χειρότερη προσαρμογή, σε σύγκριση με τους εξωτερικούς ασθενείς. Οι ασθενείς σταδίου ΙΙ είχαν κατά 2,94 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους ασθενείς σταδίου IV. Όσο αυξάνεται η ηλικία των ασθενών τόσο αυξάνεται και η βαθμολογία τους στη διάσταση αυτή. Όσο αυξάνεται το κλάσμα εξώθησης των ασθενών τόσο μειώνεται η βαθμολογία τους στη διάσταση αυτή. Όσο περισσότερες εισαγωγές έχουν κάνει στο νοσοκομείο τόσο αυξάνεται η βαθμολογία τους στη διάσταση αυτή.

Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση 2 Οι συνθήκες διαβίωσης, το είδος του ασθενή, η βαρύτητα της νόσου και το κλάσμα εξώθησης βρέθηκαν να σχετίζονται ανεξάρτητα με τη βαθμολογία στη διάσταση «επαγγελματικό περιβάλλον». Οι ασθενείς που έμεναν με οικογένεια/ σύντροφο/ λοιπό υποστηρικτικό δίκτυο είχαν κατά 3,67 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία, δηλαδή καλύτερη προσαρμογή, σε σύγκριση με τους ασθενείς που έμεναν μόνοι τους. Οι νοσηλευόμενοι ασθενείς είχαν κατά 3,76 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους εξωτερικούς ασθενείς. Οι ασθενείς σταδίου ΙΙ είχαν κατά 5,96 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους ασθενείς σταδίου IV. Οι ασθενείς σταδίου ΙΙΙ είχαν κατά 3,83 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους ασθενείς σταδίου IV. Όσο αυξάνεται το κλάσμα εξώθησης των ασθενών τόσο μειώνεται η βαθμολογία τους στη διάσταση αυτή.

Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση 3 Το είδος του ασθενή και η βαρύτητα της νόσου βρέθηκαν να σχετίζονται ανεξάρτητα με τη βαθμολογία στη διάσταση «ψυχολογική καταπόνηση». Οι νοσηλευόμενοι ασθενείς είχαν κατά 3,97 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία, δηλαδή χειρότερη προσαρμογή, σε σύγκριση με τους εξωτερικούς ασθενείς. Οι ασθενείς σταδίου ΙΙ είχαν κατά 3,37 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους ασθενείς σταδίου IV. Οι ασθενείς σταδίου ΙΙΙ είχαν κατά 2,53 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους ασθενείς σταδίου IV.

Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση 4 Μόνο η βαρύτητα της νόσου βρέθηκε να σχετίζεται ανεξάρτητα με τη βαθμολογία στη διάσταση «σεξουαλικές σχέσεις». Συγκεκριμένα, οι ασθενείς σταδίου ΙΙ είχαν χαμηλότερη βαθμολογία, δηλαδή καλύτερη προσαρμογή, σε σύγκριση με τους ασθενείς σταδίου IV.

Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση 5 Η ηλικία και το κλάσμα εξώθησης βρέθηκαν να σχετίζονται ανεξάρτητα με τη βαθμολογία στη διάσταση «οικογενειακές σχέσεις». Όσο αυξάνεται η ηλικία των ασθενών τόσο αυξάνεται και η βαθμολογία τους στη διάσταση αυτή. Όσο αυξάνεται το κλάσμα εξώθησης των ασθενών τόσο μειώνεται η βαθμολογία τους στη διάσταση αυτή.

Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση 6 Ο αριθμός των παιδιών και ο αριθμός εισαγωγών στο νοσοκομείο βρέθηκαν να σχετίζονται ανεξάρτητα με τη βαθμολογία στη διάσταση «οικιακό περιβάλλον». Όσο περισσότερα παιδιά έχουν οι ασθενείς τόσο αυξάνεται και η βαθμολογία τους στη διάσταση αυτή, που υποδηλώνει επιδείνωση της προσαρμογής τους. Όσο περισσότερες εισαγωγές έχουν κάνει στο νοσοκομείο τόσο αυξάνεται η βαθμολογία τους στη διάσταση αυτή.

Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση 7 Ο αριθμός των παιδιών βρέθηκε να σχετίζεται ανεξάρτητα με τη βαθμολογία στη διάσταση «προσανατολισμός υγειονομικής περίθαλψης». Όσο περισσότερα παιδιά έχουν οι ασθενείς τόσο αυξάνεται και η βαθμολογία τους στη διάσταση αυτή, που υποδηλώνει επιδείνωση της προσαρμογής τους.

Πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση 8 Οι συνθήκες διαβίωσης, το είδος του ασθενή, η βαρύτητα της νόσου και το κλάσμα εξώθησης βρέθηκαν να σχετίζονται ανεξάρτητα με τη συνολική βαθμολογία της κλίμακας PAIS-SR. Οι ασθενείς που έμεναν με οικογένεια/ σύντροφο/ λοιπό υποστηρικτικό δίκτυο είχαν κατά 11,70 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία, δηλαδή καλύτερη προσαρμογή, σε σύγκριση με τους ασθενείς που έμεναν μόνοι τους. Οι νοσηλευόμενοι ασθενείς είχαν κατά 15,50 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους εξωτερικούς ασθενείς. Οι ασθενείς σταδίου ΙΙ είχαν κατά 17,48 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους ασθενείς σταδίου IV. Οι ασθενείς σταδίου ΙΙΙ είχαν κατά 10,47 μονάδες χαμηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με τους ασθενείς σταδίου IV. Όσο αυξάνεται το κλάσμα εξώθησης των ασθενών τόσο μειώνεται η βαθμολογία τους.

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η παρούσα μελέτη είναι η πρώτη μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα και χρησιμοποίησε τη κλίμακα PAIS-SR σε ασθενείς με ΚΑ. Περιορίστηκε σε ένα μικρό σχετικά δείγμα από ένα Γενικό Νοσοκομείο της Αθήνας, με αποτέλεσμα τα αποτελέσματα να μην είναι αντιπροσωπευτικά του πληθυσμού των ασθενών με ΚΑ στην Ελλάδα. Θα ήταν ενδιαφέρον να πραγματοποιηθεί αντίστοιχη μελέτη στο μέλλον σε μεγαλύτερο αριθμό ασθενών. Επίσης, η μελέτη θα μπορούσε να περιλάβει και ασθενείς με άλλα χρόνια καρδιαγγειακά νοσήματα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια αποτελεί μια χρόνια νόσο που επηρεάζει κάθε πλευρά της καθημερινότητας και απαιτεί συνεχή προσαρμογή των ασθενών σε αυτή. Η ψυχοκοινωνική προσαρμογή των ασθενών με ΚΑ είναι επηρεασμένη και οι περισσότεροι ασθενείς με ΚΑ αντιμετωπίζουν δυσχέρειες σχετικά με τη προσαρμογή τους στη νόσο. Η  εκπαίδευση  των  ασθενών  με  χρόνιες  ασθένειες  αποτελεί  τον  ακρογωνι αίο  λίθο  της  άρτιας θεραπευτικής αντιμετώπισης. Η αποδοχή από τον ασθεν ή των αλλαγών που απαιτούνται  στον  τρόπο  ζωής  του  είναι  ευκολότερη  ε φόσον  αυτός  έχει  κατανοήσει  πλήρως τη  φύση  της  νόσου  του και τη  σοβαρότητα  της  κατάστασης  του. Ο  επαγγελματίας  υγείας  οφείλει να βοηθά τόσο τον χρονίως πάσχοντα όσο  και  την  οικογένεια  το  να   αποδε χτούν  τη νόσο και να  προσαρμοστούν   στη νέα κατάσταση.

ΣαΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ…