Σεμινάριο Επιμόρφωσης Δικαστών και Εισαγγελέων Η Μορφές Αγοράς Σεμινάριο Επιμόρφωσης Δικαστών και Εισαγγελέων «Τα οικονομικά του Δικαίου Ανταγωνισμού της Ε.Ε.» Λευκωσία 27-27 Οκτωβρίου 2017 Δρ. Παναγιώτης Αγησιλάου Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου 1

ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Τέλειος ανταγωνισμός Μονοπώλιο Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Ολιγοπώλιο 2

Εισαγωγή Υποδείγματα μορφών αγοράς Απεικονίζουν μέρος της πραγματικότητας  βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση ορισμένων βασικών οικονομικών εννοιών και πτυχών της ανταγωνιστικής διαδικασίας Βασίζονται σε παραδοχές / υποθέσεις  κάνουν πιο απλή και εύκολα κατανοητή την πραγματική λειτουργία των αγορών / συμπεριφοράς Καταλήγουν σε διαφορετικά αποτελέσματα (π.χ. συμπεριφορά επιχειρήσεων, απόδοση αγοράς) Συνιστούν σημείο αναφοράς (benchmark) επιτρέπουν να καταστεί κατανοητός ο τρόπος επίδρασης μιας συμπεριφοράς στην ευημερία των καταναλωτών κριθεί κατά πόσον η παρέμβαση των Αρχών Ανταγωνισμού είναι πιθανόν να βελτιώσει την ευημερία των καταναλωτών Ένα οικονομικό υπόδειγμα μοιάζει με ένα χάρτη. Δεν απαιτείται να είναι ακριβής αλλά χρήσιμος για το συγκεκριμένο θέμα που αντιμετωπίζεται. Όσο μειώνεται η κλίμακα τόσο πιο σαφή εικόνα έχουμε για μια περιοχή, αλλά την ίδια στιγμή χάνεται η συνολική εικόνα. Ανάλογα με το ερώτημα που θα πρέπει να απαντηθεί γίνονται και διαφορετικές υποθέσεις.

Εισαγωγή Βασικά χαρακτηριστικά υποδειγμάτων Αριθμός επιχειρήσεων Μέγεθος επιχειρήσεων Φύση προϊόντος (π.χ. βαθμός ομοιογένειας) Ευκολία εισόδου / εξόδου στην αγορά Δύναμη επηρεασμού τιμής Πληροφόρηση επιχειρήσεων / καταναλωτών Ειδικά χαρακτηριστικά υποδειγμάτων Συμμετρία επιχειρήσεων (π.χ. κόστος) Μορφή ανταγωνισμού (π.χ. τιμές, ποσότητες, καινοτομίες, διαφοροποίηση προϊόντος)

Μονοπωλιακός ανταγωνισμός | Ολιγοπώλιο Εισαγωγή Παραδείγματα μορφών αγοράς Τέλειος ανταγωνισμός (perfect competition) Μονοπώλιο (Monopoly) Μονοπωλιακός ανταγωνισμός (Monopolistic competition) Ολιγοπώλιο (Oligopoly) Ατελής ανταγωνισμός Τέλειος ανταγωνισμός Μονοπώλιο Μονοπωλιακός ανταγωνισμός | Ολιγοπώλιο

Τέλειος ανταγωνισμός Υποθέσεις Μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων Μικρό μέγεθος κάθε επιχείρησης σε σχέση με την αγορά Ομοιογένεια προϊόντων (τέλεια υποκατάστατα) Ελευθερία εισόδου / εξόδου από την αγορά Τέλεια πληροφόρηση πωλητών και αγοραστών  Οι επιχειρήσεις είναι λήπτες τιμές (price takers)  δεν μπορούν να επηρεάσουν τις τιμές Μη ικανοποίηση των πιο πάνω υποθέσεων  ατελής ανταγωνισμός (ανάλογα με το βαθμό μη ικανοποίησης προκύπτουν διαφορετικές μορφές αγοράς)

Τέλεια ανταγωνιστική ισορροπία Τέλειος ανταγωνισμός Καμπύλη ζήτησης Δείχνει τη μέγιστη τιμή που είναι διατεθειμένος να πληρώσει ο καταναλωτής για κάθε μονάδα προϊόντος Πλεόνασμα καταναλωτή η διαφορά μεταξύ της μέγιστης τιμής που είναι διατεθειμένος να πληρώσει ο καταναλωτής και της τιμής που τελικά πληρώνει Τιμή Οριακό κόστος Πρόσθετο κόστος με το οποίο επιβαρύνεται η επιχείρηση για την παραγωγή μιας επιπλέον μονάδας προϊόντος Τέλεια ανταγωνιστική ισορροπία Οριακό κόστος pc Ζήτηση Qc Ποσότητα

Μονοπώλιο Υποθέσεις Υπάρχει μόνον μία επιχείρηση Δεν υπάρχουν υποκατάστατα προϊόντα (μοναδικότητα) Η είσοδος στην αγορά είναι ανέφικτη  πολύ υψηλά εμπόδια εισόδου Τέλεια πληροφόρηση καταναλωτών  Η επιχείρηση μπορεί να επηρεάσει την τιμή (price maker)

Μονοπώλιο Αιτίες δημιουργίας Κατοχή πρώτης ύλης / γεωγραφική θέση (π.χ. ορυχείο με διαμάντια, δικαιώματα φάσματος ραδιοσυχνοτήτων, καντίνα στο ΓΣΠ) Απόκτηση πατέντας / δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας / εμπορικά μυστικά (π.χ. φάρμακα, Coke, τεχνολογία παραγωγής) Νομικό μονοπώλιο (π.χ. κρατικοποίηση, εκχώρηση αποκλειστικών δικαιωμάτων) Φυσικό μονοπώλιο (π.χ. δίκτυο μεταφοράς / διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, ύδρευσης, αγωγοί αποχετεύσεων, σιδηροδρομικό δίκτυο)  έντονες οικονομίες κλίμακας Αναπόκτητες επενδύσεις εισόδου (sunk cost) (π.χ. διαφήμιση, κεφαλαιουχικός εξοπλισμός) Μέσω επιδόσεων στην ανταγωνιστική διαδικασία Μέσω συγχωνεύσεων / εξαγορών Αντιανταγωνιστικές πρακτικές (π.χ. επιθετική τιμολόγηση, νόθευση διαγωνισμών, συμφωνίες καταμερισμού αγορών)

Μονοπώλιο Απώλεια ευημερίας Κατανεμητική αναποτελεσματικότητα (allocative inefficiency) Προκύπτει όταν υπάρχει απόκλιση μεταξύ του πρόσθετου κόστους παραγωγής της τελευταίας μονάδας (οριακό κόστος) και της αποτίμησης της εν λόγω τελευταίας μονάδας από τον καταναλωτή Μονοπωλιακή ισορροπία Κέρδος μονοπωλητή  μεταφορά από πλεόνασμα καταναλωτή Τιμή Απώλεια ευημερίας = κατανεμητική αναποτελεσματικότητα (allocative inefficiency) Οριακό έσοδο έσοδο μονοπωλητή από την πώληση μιας πρόσθετης μονάδας προϊόντος pm Οριακό κόστος pc Το οριακό έσοδο του μονοπωλίου είναι πάντοτε μικρότερο από την τιμή του προϊόντος. Για ένα μονοπώλιο το οριακό έσοδο είναι μικρότερο από την τιμή, επειδή το μονοπώλιο αντιμετωπίζει καμπύλη ζήτησης με αρνητική κλίση. Για να αυξήσει την ποσότητα που θα πουλήσει, πρέπει να μειώσει την τιμή του προϊόντος του. Όταν ένα μονοπώλιο αυξάνει την ποσότητα που πωλεί, ασκούνται δύο επιδράσεις στο συνολικό έσοδό του Η επίδραση της παραγωγής: πωλείται περισσότερη ποσότητα προϊόντος και, επομένως, το Q είναι μεγαλύτερο. Η επίδραση της τιμής: η τιμή του προϊόντος μειώνεται και, επομένως, το Ρ είναι χαμηλότερο. Όταν το μονοπώλιο αυξάνει την παραγωγή του κατά μια μονάδα, πρέπει να μειώσει την τιμή που απαιτεί για κάθε μονάδα που πουλά και η μείωση αυτή της τιμής μειώνει το έσοδο από τις μονάδες που ήδη πουλούσε. Ως αποτέλεσμα, το οριακό έσοδο ενός μονοπωλίου είναι μικρότερο από την τιμή του. Έτσι, η καμπύλη οριακού εσόδου του μονοπωλίου βρίσκεται κάτω από την καμπύλη ζήτησης. Οριακό έσοδο Ζήτηση Qm Qc Ποσότητα

Μονοπώλιο Παραγωγική αναποτελεσματικότητα Πρόσθετη απώλεια ευημερίας λόγω παραγωγικής αναποτελεσματικότητας X-inefficiency: Μη λειτουργία με το ελάχιστο δυνατό κόστος λόγω π.χ. απουσίας ανταγωνιστικής πίεσης, αδράνειας, διατήρησης υπερβάλλουσας παραγωγικής ικανότητας, προσοδοθηρικές δραστηριότητες Τιμή Απώλεια ευημερίας p’m pm Οριακό Κόστος’ Οριακό κόστος pc Οριακό έσοδο Ζήτηση Q’m Qm Qc Ποσότητα

Μονοπώλιο Ελαστικότητα ζήτησης Μονοπωλιακή δύναμη  αντιστρόφως ανάλογη της ελαστικότητας ζήτησης Τιμή Περισσότερο ελαστική ζήτηση Ελαστικότητα ζήτησης ευαισθησία ζητούμενης ποσότητας σε μεταβολές των τιμών pm p’m Οριακό κόστος pc Οριακό έσοδο Ζήτηση Qm Q’m Qc Ποσότητα

Σύνοψη σύγκρισης Τέλειου Ανταγωνισμού και Μονοπωλίου Υπόδειγμα Τέλειου Ανταγωνισμού Υπόδειγμα Μονοπωλίου Μεγιστοποίηση κοινωνικής ευημερίας   Κατανεμητική αναποτελεσματικότητα Παραγωγική αναποτελεσματικότητα Ελαχιστοποίηση τιμών Μεγιστοποίηση εκροής

Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Υποθέσεις Μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων Μικρό μέγεθος κάθε επιχείρησης σε σχέση με την αγορά  Δεν υπάρχει αλληλεπίδραση στη συμπεριφορά των επιχειρήσεων Έλεγχος τιμών (σε κάποιο βαθμό) λόγω π.χ. ανομοιογένειας προϊόντων (ατελή υποκατάστατα) Οριζόντια διαφοροποίηση  τα προϊόντα δεν μπορούν να ταξινομηθούν με αντικειμενικό / ομοιόμορφο τρόπο από τους καταναλωτές π.χ. υποκειμενικές προτιμήσεις (π.χ. χρώμα αυτοκινήτου) Κάθετη διαφοροποίηση  τα προϊόντα μπορούν να ταξινομηθούν με αντικειμενικό / ομοιόμορφο τρόπο από τους καταναλωτές (μάρκα αυτοκινήτου) Σχετικά εύκολη η είσοδος / έξοδος από την αγορά (δυσχεραίνεται από την διαφοροποίηση των προϊόντων π.χ. κόστος R&D) Ατελής πληροφόρηση πωλητών και αγοραστών (π.χ. τοπικές αγορές)

Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Κάθε επιχείρηση επιδιώκει να διαφοροποιηθεί  απόκτηση μονοπωλιακής δύναμης (να καταστεί η ζήτηση που αντιμετωπίζουν λιγότερο ελαστική) Εμπορική προώθηση / διαφήμιση Εμπορικά σήματα Εμπορικές ονομασίες Ιδιομορφία συσκευασίας Σχέδιο / στυλ Συντήρηση / επισκευή Εγγύηση Διαφορετικές μορφές αγοράς ανάλογα με τον βαθμό ατέλειας Παραδείγματα: εστιατόρια, υδραυλικοί, γυμναστήρια, κομμωτήρια, φροντιστήρια, candy bars, ρουχισμός

Ολιγοπώλιο Υποθέσεις Σχετικά μικρός αριθμός επιχειρήσεων Σχετικά μεγάλο το μέγεθος των επιχειρήσεων σε σχέση με την αγορά Υπάρχει έντονο στοιχείο αλληλεξάρτησης στη συμπεριφορά των επιχειρήσεων (π.χ. τιμολόγηση, διαφοροποίηση προϊόντος)  κατά τη λήψη αποφάσεων ένας ολιγοπωλητής λαμβάνει υπόψη τις πιθανές αντιδράσεις των ανταγωνιστών του Ομοιογενές ή διαφοροποιημένο προϊόν

Ολιγοπώλιο Δίλλημα: ανταγωνισμός ή σύμπραξη Σύμπραξη: ρητή ή σιωπηρή συμφωνία για αποφυγή ανταγωνισμού Μέσω σύμπραξης μπορούν να συμπεριφερθούν συλλογικά ως μονοπώλιο Η διατήρηση της σύμπραξης εξαρτάται από: Αριθμό επιχειρήσεων Βαθμό ομοιογένειας προϊόντων Συνθήκες ζήτησης (σταθερή ή έντονα μεταβαλλόμενη) Εμπόδια εισόδου στην αγορά Ύπαρξη πλεονάζουσας παραγωγικής ικανότητας Πρόκληση  Να αποφευχθεί το δίλημμα των φυλακισμένων (prisoners’ dilemma) Τιμή Ποσότητα Ζήτηση pc Qc pm Qm Οριακό κόστος έσοδο

Ταξινόμηση μορφών αγοράς Μορφή αγοράς Αριθμός επιχειρήσεων Τύπος προϊόντος Δύναμη επηρεασμού τιμής Εμπόδια εισόδου Μη τιμολογιακός ανταγωνισμός Τέλειος ανταγωνισμός Μεγάλος Ομοιογενές Καμία Καθόλου Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Διαφοροποιημένο Μικρή Χαμηλά Διαφοροποίηση προϊόντος / διαφήμιση Ολιγοπώλιο Μικρός Ομοιογενές ή διαφοροποιημένο Μικρή έως σημαντική Υψηλά Μονοπώλιο Μία Μοναδικό /ομοιογενές Σημαντική Πολύ υψηλά Διαφήμιση

Καταληκτικές επισημάνσεις Τα υποδείγματα βοηθούν στην κατανόηση ορισμένων πτυχών της πραγματικότητας  δεν αντικατοπτρίζουν πλήρως την πραγματικότητα Ιδιαίτερα χρήσιμα για σκοπούς σύγκρισης (σημεία αναφοράς) Σε πραγματικές υποθέσεις ανταγωνισμού η ανάλυση επικεντρώνεται στη συμπεριφορά της υπό διερεύνηση επιχείρησης και στο τι προβλέπει το οικονομικό υπόδειγμα που προβάλλεται από τα εμπλεκόμενα μέρη  βάση για θεωρία ζημίας (theory of competitive harm)

Ευχαριστώ για την προσοχή σας!