Ξεκλειδώνοντας τα Δικαιώματα των Παιδιών Ενότητα 2: Εισαγωγή στην παιδική ανάπτυξη και επικοινωνία Με τη συγχρηματοδότηση του Προγράμματος «Θεμελιώδη Δικαιώματα και Ιθαγένεια» της Ευρωπαϊκής Ένωσης Με την επιπλέον χρηματοδότηση του Allan & Nesta Ferguson Charitable Trust

Η παιδική ανάπτυξη στο πλαίσιο των δικαιωμάτων των παιδιών Είναι δικαίωμα που κατοχυρώνεται στο άρθρο 6(2) της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού Η υποστήριξη της ανάπτυξης ενισχύει την πρόσβαση σε άλλα δικαιώματα Αν η ανάπτυξη είναι περιορισμένη, μπορεί να πρόκειται για ένδειξη αποστέρησης δικαιωμάτων

Η παιδική ανάπτυξη περιλαμβάνει… Παιδική Ανάπτυξη Σωματική Κοινωνικό-αισθηματική Συμπεριφορική Γνωστική Ταυτότητα Γλωσσική Υγεία Φροντίδα του εαυτού μου Σχέσεις Γενετική/ βιολογική

Η παιδική ανάπτυξη είναι… Κοινωνική Σωματική Διανοητική Επικοινωνιακή Πολιτιστική Αισθηματική

Η παιδική ανάπτυξη και επικοινωνία Κοινωνική → Η επικοινωνία ως μέρος της οικοδόμησης σχέσεων Σωματική → Οι φυσικές συνιστώσες του λόγου και της επικοινωνίας Διανοητική → Η ανάπτυξη της ικανότητας να επικοινωνούν σκέψεις Επικοινωνιακή → Η ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων όλων των ειδών Πολιτιστική → Η κατανόηση των πολιτισμικών κανόνων επικοινωνίας Αισθηματική → Η ανάπτυξη της ικανότητας να επικοινωνεί αισθήσεις και συναισθήματα

Επικοινωνία και παιδική ανάπτυξη 0-3 ετών Οπτική επαφή Περιμένει τη σειρά του και μοιράζεται Ασυνάρτητη ομιλία, μουρμουρητό (προγλωσσικό στάδιο, λ.χ. «μαμά», «μπαμπά», «άτα» κ.ά.) απλές λέξεις και προτάσεις 3-5 ετών Μπορούν να επικοινωνούν απλά γεγονότα και αισθήματα - Μπορούν να αφηγηθούν απλές ιστορίες Μπορούν να επικοινωνούν με ζωγραφιές, παιχνίδι και ιστορίες Έχουν αυξημένη κατανόηση των κοινωνικών πτυχών της ομιλίας 6-12 ετών Αυξημένη ικανότητα να σχετίζονται με φίλους και άλλους Περισσότερο αναπτυγμένες γλωσσικές και επικοινωνιακές δεξιότητες Αυξημένη κατανόηση της πολιτιστικής επικοινωνίας 13-18 ετών Αναπτύσσουν δυνατότερη αίσθηση της προσωπικής ταυτότητας Ενδιαφέρονται για συναισθηματική ανεξαρτησία Υψηλά αναπτυγμένες πνευματικές δεξιότητες Υψηλότερο κατώφλι διακινδύνευσης Ορμονικές αλλαγές

Κατανοώντας την παιδική ανάπτυξη και επικοινωνία: η καλύτερη πρακτική Βοηθά τους επαγγελματίες να... Κάνουν εξατομικευμένες αξιολογήσεις Να αναγνωρίζουν τις πιθανές προκλήσεις στην επικοινωνία Να κατανοήσουν τις ανάγκες επικοινωνίας βασιζόμενοι στις προσωπικές γνώσεις, στην ανάπτυξη και στις δεξιότητες του παιδιού Να αναπτύξουν πλάνα επικοινωνίας για κάθε παιδί ξεχωριστά Να εντοπίσουν αναπτυξιακές καθυστερήσεις ή ανησυχίες και να αναζητήσουν βοήθεια για το παιδί και την οικογένεια, ή να αποτρέψουν πιθανή βλάβη

Παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη και την επικοινωνία Παράγοντες ιατρικοί και σε σχέση με την υγεία: Διατροφή Συνήθειες ύπνου Επιπλοκές στον τοκετό Κληρονομικές ιατρικές παθήσεις Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Ζώντας μέσα σε συγκρούσεις Μεταβαλλόμενα ή ασταθή περιβάλλοντα Κοινωνικοί παράγοντες: Έκθεση σε βία Προσδοκίες επηρεαζόμενες από το φύλο (Έλλειψη από) σταθερές σχέσεις (Έλλειψη από) συναισθηματικό «δέσιμο» Άλλοι;

Παρερμηνεύοντας την παιδική ανάπτυξη και επικοινωνία: κακή πρακτική Να συμπεριφέρεται κανείς σε όλα τα παιδιά σύμφωνα με ένα (αναπτυξιακό) «πρότυπο» Να κρίνει ή να αποφασίζει με βάση εικασίες, στερεότυπα ή αυθαίρετα κριτήρια Να παρερμηνεύει την προσωπικότητα ή τη συμπεριφορά ως αναπτυξιακά προβλήματα

Κατανοώντας την παιδική ανάπτυξη και επικοινωνία: εξασφαλίζοντας την καλή πρακτική Μην κάνετε υποθέσεις ή αβάσιμες παραδοχές Ερωτήσεις-κλειδιά Τι είναι καλύτερο γι’αυτό το συγκεκριμένο παιδί με βάση τις προσωπικές του περιστάσεις; Πώς θα μπορούσαν οι αναπτυξιακές και επικοινωνιακές του ανάγκες να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να επικοινωνώ εγώ μαζί του; Πώς θα μπορούσαν οι αναπτυξιακές και επικοινωνιακές ανάγκες του παιδιού να επηρεάσουν την απόφαση που θα πάρω; Μπορώ να απαντήσω σ’αυτές τις ερωτήσεις ή μήπως χρειάζεται να στραφώ και σε άλλον ειδικό για βοήθεια;

Παράγοντες-κλειδιά: Η θεωρία του συναισθηματικού δεσμού Ορισμός: Η σχέση ανάμεσα στο παιδί και στον πρωταρχικό του φροντιστή, στα πρώτα 2-3 χρόνια της ζωής του, διαμορφώνει τη μελλοντική ανάπτυξη και τα αποτελέσματά της Τα παιδιά με ασφαλείς συναισθηματικούς δεσμούς σε μικρές ηλικίες: Αυξημένη ανεξαρτησία, κοινωνική και συμπεριφορική ανάπτυξη, υψηλότερη αυτοεκτίμηση και ψυχικό σθένος Τα παιδιά που δεν έχουν ασφαλείς συναισθηματικούς δεσμούς σε μικρές ηλικίες: Χαμηλότερη αυτοεκτίμηση, εξαρτώνται περισσότερο από τους άλλους, είναι απομονωμένα και αποστασιοποιημένα, εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης και άγχους Getting attached: Parental attachment and child development, http://www.brookings.edu/blogs/social-mobility-memos/posts/2015/04/21-attachment-theory-parents-reeves Providing a Secure Base, Gillian Schofield and Mary Beek, University of East Anglia, Norwich, UK http://www.uea.ac.uk/providingasecurebase/resources

Τι μπορεί να βοηθά ή να εμποδίζει τον ασφαλή συναισθηματικό δεσμό; Βοηθά Εμποδίζει Συνεπής παρουσία τουλάχιστον ενός πρωταρχικού φροντιστή τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού Όχι ένας φροντιστής (ή ασυνέπεια με την πάροδο του χρόνου) Ο φροντιστής ανταποκρίνεται στις ανάγκες (του παιδιού) Ο φροντιστής αγνοεί το παιδί Άλλο;

Παράγοντες κλειδιά: αυτοεκτίμηση Ορισμός: Η εμπιστοσύνη που έχω στην αξία μου και/ή τις ικανότητές μου Παιδιά με υψηλή/θετική αυτοεκτίμηση: Έχουν αυτοπεποίθηση, έχουν αυτοσεβασμό, ανταποκρίνονται καλά στις αλλαγές, πιστεύουν πως αξίζουν την αγάπη και την υποστήριξη Άλλα; Παιδιά με χαμηλή/αρνητική αυτοεκτίμηση: Τους λείπει η αυτοπεποίθηση, αισθάνονται άσχημα, αισθάνονται πως δεν αγαπιούνται και δεν μπορούν να αγαπηθούν, αντιπαθούν τις αλλαγές, αισθάνονται ανάξια της αγάπης και της υποστήριξης, μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην επικοινωνία, κινδυνεύουν να αναπτύξουν κατάθλιψη, άγχος, κ.λ.π. Youngminds (www.youngminds.org.uk)

Τι μπορεί να βοηθά ή να εμποδίζει την αυτοεκτίμηση; Βοηθά Εμποδίζει Να αισθάνεται πως το αγαπούν η οικογένεια και οι φίλοι Να υπόκεισαι κριτική Να εισπράττει ενθάρρυνση και επαίνους Να αισθάνεσαι πως δεν σε ακούν Άλλο;

Παράγοντες κλειδιά: ψυχικό σθένος Ορισμός: Η ικανότητα να «επανέρχεσαι» μετά από αναποδιές Τα παιδιά που έχουν ψυχικό σθένος (Masten et all 1990): Μπορεί να διατρέχουν υψηλό κίνδυνο αλλά δεν υποκύπτουν στις αντιξοότητες Αναπτύσσουν στρατηγικές αντιμετώπισης σε καταστάσεις χρόνιου στρες Υποφέρουν σοβαράτα τραύματα, θεραπεύονται και ευημερούν Τα παιδιά δίχως ψυχικό σθένος: Υποκύπτουν ή δεν συνέρχονται από τις αντιξοότητες Action for Children, Resilience in children and young people review: https://www.actionforchildren.org.uk/resources-and-publications/research/resilience-in-children-and-young-people-review/

Τι μπορεί να βοηθά ή να εμποδίζει την ανάπτυξη ψυχικου σθένους; Βοηθά Εμποδίζει Η υποστήριξη από ενηλίκους εκτός από την οικογένεια Η απομόνωση από την κοινότητα Η οικογενειακή αρμονία Η οικογενειακή δυσλειτουργία Στενό «δέσιμο» (συναισθηματικός δεσμός) Έλλειψη συναισθηματικού δεσμού Άλλο; Action for Children: https://www.actionforchildren.org.uk/resources-and-publications/research/resilience-in-children-and-young-people-review/

Περίληψη των παραγόντων του κινδύνου και της προστασίας Παράγοντες Κινδύνου Παράγοντες Προστασίας Συναισθηματικοί δεσμοί Έλλειψη συνεπούς, αναγνωρίσιμου φροντιστή τα πρώτα χρόνια Παρουσία συνεπή πρωταρχικού φροντιστή, κατά τα πρώτα χρόνια, που νοιάζεται και ανταποκρίνεται Αυτοεκτίμηση Αρνητικότητα, κριτική, αβεβαιότητα και κακομεταχείριση Θετικότητα, υποστήριξη και ενθάρρυνση, παροχή ενημέρωσης, προστασία από κακομεταχείριση Ψυχικό σθένος Έλλειψη υποστηρικτικού, αρμονικού περιβάλλοντος Υποστήριξη, συνέπεια και ένα θετικό, διαπνεόμενο από αγάπη περιβάλλον

Εμπειρία στην επικοινωνία «Όταν πρώτη φορά αποκάλυψα [τα σχετικά με] την κακοποίηση, το είπα σε ένα κοινωνικό λειτουργό, κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης. Η λέξη «κακοποίηση» είναι πολύ τρομακτική αλλά αποφάσισα οτι ήθελα να πω τι συνέβη γιατί το άτομο που με κακοποίησε συνέχιζε να εργάζεται στο σπίτι [ξενώνα]. Είχα μπει και είχα βγει από πολλά σπίτια μέχρι εκείνη τη στιγμή. Ο κοινωνικός λειτουργός αμέσως πήγε και έφερε τέσσερεις ακόμα ανθρώπους στο δωμάτιο. Δεν κάθισαν κάτω – όλοι στέκονταν από πάνω μου. Φυσικά, είπα οτι αστειευόμουν σχετικά με την κακοποίηση και οτι δεν συνέβη πραγματικά». Ανώνυμη μαρτυρία

Αποσπάσματα Επικοινωνίας «Τραύλιζα και ο αστυνομικός νόμιζε οτι τον κοροϊδεύω και άρχισε να μου φωνάζει.» «Πάντα μου έλεγαν να μην κοιτώ τους μεγάλους κατευθείαν στα μάτια – οι παππούδες και οι γονείς μου με μάλωναν και έλεγαν οτι είναι αγένεια – αλλά κάποιοι αστυνομικοί νομίζουν οτι είμαι αγενής όταν δεν τους κοιτώ. Δεν βγάζω άκρη!»

Αναπτυξιακοί, προσωπικοί και κοινωνικοί παράγοντες – άσκηση επικοινωνίας Αναπτυξιακός, προσωπικός ή κοινωνικός παράγοντας Υπέφερε σοβαρό τραύμα Επικοινωνία - συμπεριφορά Αστειεύεται και γελά Πώς θα μπορούσε να παρερμηνευθεί αυτό; Το παιδί δεν φέρει τραύμα, το παιδί δεν παίρνει στα σοβαρά τη διαδικασία Τι μπορεί να συμβαίνει στην πραγματικότητα; Το παιδί δεν περιμένει τίποτα απο τη διαδικασία/ο ενήλικας δεν έχει εξηγήσει τι μπορεί να συμβεί Το παιδί έχει μάθει να εμφανίζεται ήρεμο, αλλά είναι βαθύτατα τραυματισμένο/ Ο ενήλικας μπορεί να είναι πολύ πρόθυμος να πιστέψει οτι το παιδί είναι «ευτυχισμένο», χωρίς να το αμφισβητήσει

Αναπτύσσοντας μια περιπτωσιολογική μελέτη Όνομα Ηλικία Φύλο Ιστορικό Αναπτυξιακοί, προσωπικοί και κοινωνικοί παράγοντες που ενδεχομένως επηρεάζουν την επικοινωνία Ανάγκες επικοινωνίας