Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστήμων Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης Τομέας Φορολογίας και Ελεγκτικής

Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστήμων Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστήμων Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης Τομέας Φορολογίας και Ελεγκτικής Μοντέλο Ελεγκτικού Κινδύνου: Μία στοχαστική μελέτη της συναρτησιακής σχέσης των συστατικών του κινδύνου στην Ελλάδα.

Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστήμων Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστήμων Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης Τομέας Φορολογίας και Ελεγκτικής Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή Αναστάσιος Τσάμης, Επιβλέπων Καθηγητής, Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης Ιωάννης Φίλος, Επίκουρος Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης Γεώργιος Πετράκος, Επίκουρος Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης

Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας Μοντέλο Ελεγκτικού Κινδύνου: Μία στοχαστική μελέτη της συναρτησιακής σχέσης των συστατικών του κινδύνου στην Ελλάδα Θεματικές Ενότητες: Ο Ελεγκτικός Κίνδυνος και τα συστατικά του Το Μοντέλο Ελεγκτικού Κινδύνου Η ελεγκτική διαδικασία Το θέμα της έρευνας Ο σκοπός της έρευνας Τα ερευνητικά ερωτήματα Η επισκόπηση της βιβλιογραφίας Η μεθοδολογία της έρευνας Τα αποτελέσματα στατιστικής ανάλυσης Τα συμπεράσματα της έρευνας Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Ο Ελεγκτικός Κίνδυνος και τα συστατικά του (1/3) Ελεγκτικός Κίνδυνος (AR) ορίζεται ο κίνδυνος ο ελεγκτής να εκφράσει ακατάλληλη γνώμη ελέγχου, όταν οι οικονομικές καταστάσεις είναι ουσιωδώς εσφαλμένες. Σε επίπεδο συνόλου οικονομικών καταστάσεων, ο ελεγκτικός κίνδυνος είναι συνάρτηση του κινδύνου ουσιώδους λάθους (RMM) και του κινδύνου εντοπισμού (DR) Σε επίπεδο ισχυρισμών διοίκησης, ο κίνδυνος ουσιώδους λάθους μπορεί να αναλυθεί περαιτέρω σε δύο συστατικούς κινδύνους: α) τον εγγενή κίνδυνο (IR) και β) τον κίνδυνο των εσωτερικών δικλείδων ασφαλείας (CR). Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Ο Ελεγκτικός Κίνδυνος και τα συστατικά του (2/3) Ελεγκτικός Κίνδυνος σε επίπεδο εμπιστοσύνης 95%: Σε κάθε 100 εκθέσεις ελέγχου οι οποίες εκδίδονται, στις 5 εκφράζεται σύμφωνη γνώμη ελέγχου, ενώ οι οικονομικές καταστάσεις περιέχουν ουσιώδη λάθη. Κίνδυνος Ουσιώδους Λάθους Χ%: Σε κάθε 100 οικονομικές καταστάσεις που συντάσσονται, οι Χ περιέχουν ουσιώδη λάθη, σε επίπεδο συνόλου οικονομικών καταστάσεων, με διάχυτη ή περιορισμένη σε συγκεκριμένους λογαριασμούς επίπτωση. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Ο Ελεγκτικός Κίνδυνος και τα συστατικά του (3/3) Εγγενής Κίνδυνος Χ% για συγκεκριμένο ισχυρισμό διοίκησης: Σε κάθε 100 οικονομικές καταστάσεις που συντάσσονται, οι Χ περιέχουν ουσιώδη λάθη επί του συγκεκριμένου ισχυρισμού διοίκησης, πριν την εφαρμογή των εσωτερικών δικλείδων ασφαλείας. Κίνδυνος Εσωτερικών Δικλείδων Ασφαλείας Χ% για συγκεκριμένο ισχυρισμό διοίκησης: Σε κάθε 100 οικονομικές καταστάσεις που συντάσσονται, οι εσωτερικές δικλείδες ασφαλείας, επί του συγκεκριμένου ισχυρισμού, έχουν Χ% αποτελεσματικότητα στον εντοπισμό ή την πρόληψη ουσιωδών λαθών στις οικονομικές καταστάσεις. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Το Μοντέλο Ελεγκτικού Κινδύνου AR = RMM * CR Ή AR = IR * CR * DR Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Ελεγκτική διαδικασία Σχεδιασμός Ελεγκτικού Έργου Εφαρμογή Επαγγελματικού Σκεπτικισμού Εκτέλεση Ελεγκτικών Διαδικασιών Λήψη Ελεγκτικών Τεκμηρίων Άσκηση Επαγγελματικής Κρίσης Έκφραση Γνώμης Ελέγχου

Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας Το θέμα της έρευνας Η έρευνα εξετάζει τη συναρτησιακή σχέση των συστατικών του ελεγκτικού κινδύνου IR, CR και DR σε ένα περιβάλλον ελέγχου οικονομικών καταστάσεων σύμφωνα με τα Διεθνή Πρότυπα Ελέγχου της IFAC. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Ο σκοπός της έρευνας (1/3) Με τη συγκεκριμένη έρευνα επιδιώκεται η συγκέντρωση εμπειρικών δεδομένων, βάσει των οποίων μπορεί να υποστηριχθεί μία θεωρητική άποψη σχετικά με τις σχέσεις των μεταβλητών του μοντέλου (RMM, IR, CR και DR). Η έρευνα μελετά την κατανομή του συνολικού ελεγκτικού κινδύνου σε βασικούς παράγοντες κινδύνου (μεταβλητές του μοντέλου), προκειμένου να σχεδιασθεί η ενδεδειγμένη στρατηγική ελέγχου. Περαιτέρω, εξετάζεται η σχέση της ως άνω αναφερθείσας κατανομής με τις αντιδράσεις του ελεγκτή στους εντοπισμένους κινδύνους (ελεγκτικές διαδικασίες). Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Ο σκοπός της έρευνας (2/3) Ποιος είναι ο βαθμός ευαισθησίας των RMM, IR, CR και DR στον επιχειρηματικό κίνδυνο; Εάν οι σχεδιαστούν ελεγκτικές διαδικασίες (DR), οι οποίες δεν λαμβάνουν υπόψη την αποτελεσματικότητα των εσωτερικών δικλείδων ασφαλείας (CR), o κίνδυνος ουσιώδους λάθους επί συγκεκριμένων ισχυρισμών διοίκησης, για συγκεκριμένους λογαριασμούς, ενδέχεται να είναι υπερτιμημένος. Εάν οι σχεδιαστούν ελεγκτικές διαδικασίες (DR), οι οποίες δεν λαμβάνουν υπόψη τον εγγενή κίνδυνο (IR), o κίνδυνος ουσιώδους λάθους επί συγκεκριμένων ισχυρισμών διοίκησης, για συγκεκριμένους λογαριασμούς, ενδέχεται να είναι υπερτιμημένος. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Ο σκοπός της έρευνας (3/3) Εάν η εκτίμηση του εγγενούς κινδύνου και του κινδύνου εσωτερικών δικλείδων ασφαλείας γίνουν ανεξάρτητα, η στρατηγική ελέγχου και το μείγμα των αντιδράσεων του ελεγκτή στους κινδύνους ενδέχεται να διαφέρει από το εάν η εκτίμηση των δύο κινδύνων γινόταν διαφορετικά. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Τα ερευνητικά ερωτήματα (1/2) Σε ποιο βαθμό το οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον της ελεγχόμενης οντότητας, επηρεάζει την εκτίμηση των ελεγκτών για τον κίνδυνο ουσιώδους λάθους, σε επίπεδο συνόλου οικονομικών καταστάσεων και τον εγγενή κίνδυνο και τον κίνδυνο εσωτερικών δικλείδων ασφαλείας, σε επίπεδο ισχυρισμών διοίκησης επί υπολοίπων λογαριασμών, κατηγοριών συναλλαγών και γνωστοποιήσεων; Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Τα ερευνητικά ερωτήματα (2/2) Ποιος είναι ο βαθμός επίδρασης του οικονομικού και επιχειρηματικού περιβάλλοντος της ελεγχόμενης οντότητας, στα μέτρα αντίδρασης των ελεγκτών, ως αποτέλεσμα της εκτίμησης του ουσιώδους λάθους; Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

H επισκόπηση της βιβλιογραφίας (1/3) Ιστορική επισκόπηση των Διεθνών Προτύπων Ελέγχου της IFAC από το 1991 μέχρι και σήμερα. Ιστορική επισκόπηση των Επαγγελματικών Προτύπων των ΗΠΑ από το 1972 μέχρι και σήμερα. Επισκόπηση σχετικών επιστημονικών δημοσιεύσεων και ερευνών από το 1979 μέχρι και σήμερα. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

H επισκόπηση της βιβλιογραφίας (2/3) B. Cushing και J. Loebbecke (1983), M. Haskins και M. Dirsmith (1993), W. Messier και L. Austen (2000), B. R. Dusenbury, J. Reimers και S. Wheeler(2000) και Ritchie και E. Khorwat (2007): διατυπώνουν απόψεις κατά της ανεξαρτησίας των μεταβλητών του μοντέλου. W. Waller (1993) και G. Shailer, M. Wade, R Willet και Κ. Yap (1998): καταλήγουν σε συμπεράσματα υπέρ της ανεξαρτησίας του IR και CR. H. Gin Chong, Reader και G. Vinten (1996): Η διαδικασία μελέτης των επιπτώσεων του ουσιώδους μεγέθους σε κάθε συστατικό του ελεγκτικού κινδύνου είναι σημαντική. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

H επισκόπηση της βιβλιογραφίας (3/3) L. Quadackers, T. Mock και S. Maijoor (1996):διαφοροποίηση των προγραμμάτων ελέγχου μεταξύ των ελεγχόμενων οντοτήτων και σε ένα μικρότερο βαθμό διαχρονικά. J. Jiambalvo, W. Waller και S. Daniel (1984, 1989): η πολλαπλασιαστική σχέση των μεταβλητών του μοντέλου μπορεί τελικά να μην αντανακλά ένα συγκεκριμένο γνωστικό πλαίσιο. T. Mock, A. Wright και J. Di Pietro, (1990): ο επιχειρηματικός κλάδος επιδρά στη φύση των ελεγκτικών διαδικασιών, αν και η επίδραση αυτή διαφέρει μεταξύ των λογαριασμών. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

H μεθοδολογία της έρευνας (1/4) Εξετάζεται η ευαισθησία των μεταβλητών RMM (σύνολο οικονομικών καταστάσεων), IR, CR και DR, ως προς τη μεταβολή του επιχειρηματικού και ευρύτερου οικονομικού περιβάλλοντος (επιχειρηματικός κίνδυνος), σε ελέγχους εμποροβιομηχανικών εταιρειών στην Ελλάδα. Η μεταβολή του επιχειρηματικού κινδύνου συνδέεται με την μεταβολή του επιχειρηματικού και οικονομικού κινδύνου στην Ελλάδα λόγω της οικονομικής κρίσης, δεδομένων των λοιπών παραγόντων του RMM σταθερών (πραγματικές συνθήκες). H έρευνα εστιάζει στη μελέτη 14 λογαριασμών και της αρχής της συνέχισης της δραστηριότητας, οι οποίοι εξετάζονται για όλους τους ισχυρισμούς διοίκησης και συγκεκριμένες ελεγκτικές περιοχές. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

H μεθοδολογία της έρευνας (2/4) Εμπειρική έρευνα βάσει δομημένου ερωτηματολογίου αποτελούμενου 15 ερωτήσεων (14 κλειστού τύπου). Εκτελέσθηκε έλεγχος ποιότητας επί ενός πιλοτικού ερωτηματολογίου σε 4 ελεγκτές. Ανάπτυξη ειδικού ερευνητικού μοντέλου 13 υπό εξέταση κατηγορικών και ιεραρχημένων μεταβλητών. Στατιστικά αναλύθηκαν 534 συνολικά μεταβλητές. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

H μεθοδολογία της έρευνας (3/4) Πληθυσμός στόχος: 178 Νόμιμοι Ελεγκτές οι οποίοι απασχολούνται στους ελεγκτικούς οίκους PWC, EY, DELOITTE, KPMG και GRANT THORNTON στην Ελλάδα. Στατιστικό δείγμα: 77 ερωτηματολόγια. Στατιστική ανάλυση: Έλεγχοι ποσοστού, έλεγχοι συνάφειας, έλεγχοι ανεξαρτησίας. Έλεγχος ανεξαρτησίας για IR και CR: διενεργήθηκε επί 158 (79 + 79) νέων μεταβλητών που δημιουργήθηκαν από τις διαφορές των μεταβλητών πριν και μετά την κρίση. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

H μεθοδολογία της έρευνας (4/4) Έλεγχος ανεξαρτησίας για DR: διενεργήθηκε επί 96 νέων μεταβλητών που δημιουργήθηκαν από τις διαφορές της μεταβλητής πριν και μετά την κρίση. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης (1/2) Το 69% των συμμετασχόντων εκτιμούν ότι η οικονομική κρίση επηρέασε σημαντικά την εκτίμηση για το RMM (στο σύνολο των οικονομικών καταστάσεων). Το 90% των συμμετασχόντων εκτιμούν ότι η οικονομική κρίση επηρέασε σημαντικά την καταλληλότητα της εφαρμογής του GC. Το 81% των συμμετασχόντων εκτιμούν ότι η οικονομική κρίση επηρέασε σημαντικά την εφαρμογή AES. Η εκτίμηση για το RMM δεν είναι ανεξάρτητη από το F και RPT. Δεν αποδεικνύεται ανεξαρτησία μεταξύ των RMM και GC και AES. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης ως προς RMM, IR και CR (2/2) Συνάφεια μεταξύ RMM και CR ως προς 4 λογαριασμούς και 2 ισχυρισμούς διοίκησης. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης ως προς DR (1/3) Δεν προκύπτει ανεξαρτησία μεταξύ του RMM και DR για 6 λογαριασμούς και 5 ελεγκτικές περιοχές. Το 58% και 61% των συμμετασχόντων εκτιμούν ότι η οικονομική κρίση επηρέασε μειωτικά το ουσιώδες μέγεθος και το ουσιώδες μέγεθος αντίστοιχα. Δεν προκύπτουν ισχυρά τεκμήρια κατά της ανεξαρτησίας μεταξύ του RMM και του ουσιώδους μεγέθους και του ουσιώδους μεγέθους εκτέλεσης. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης ως προς DR (2/3) Δεν προκύπτει ανεξαρτησία μεταξύ του ουσιώδους μεγέθους και του IR για 14 λογαριασμούς και 9 ισχυρισμούς διοίκησης. Δεν προκύπτει ανεξαρτησία μεταξύ του ουσιώδους μεγέθους και του CR για 10 λογαριασμούς και 9 ισχυρισμούς διοίκησης. Δεν προκύπτει ανεξαρτησία μεταξύ του ουσιώδους μεγέθους και του DR για 11 λογαριασμούς και 5 ελεγκτικές περιοχές. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης ως προς DR (3/3) Δεν προκύπτει ανεξαρτησία μεταξύ του ουσιώδους μεγέθους εκτέλεσης και του IR για 13 λογαριασμούς και 7 ισχυρισμούς διοίκησης. Δεν προκύπτει ανεξαρτησία μεταξύ του ουσιώδους μεγέθους εκτέλεσης και του CR για 8 λογαριασμούς και 7 ισχυρισμούς διοίκησης. Δεν προκύπτει ανεξαρτησία μεταξύ του ουσιώδους μεγέθους εκτέλεσης και του DR για 13 λογαριασμούς και 5 ελεγκτικές περιοχές. Από τον έλεγχο ανεξαρτησίας επί των στατιστικά σημαντικών διαφορών των μεταβλητών του IR και του CR με το DR, προέκυψαν είκοσι ένα (21) ζεύγη μεταβλητών τα οποία ανά δύο δεν προκύπτει ότι είναι ανεξάρτητα. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Τα συμπεράσματα της έρευνας (1/3) Από την έρευνα έχει αποκτηθεί επαρκής τεκμηρίωση σύμφωνα με την οποία μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο επιχειρηματικός κίνδυνος επηρεάζει σημαντικά τον κίνδυνο των ουσιωδών λαθών, τόσο σε επίπεδο συνόλου οικονομικών καταστάσεων, όσο και σε επίπεδο ισχυρισμών διοίκησης (IR και CR). Διαπιστώνεται επίπτωση του επιχειρηματικού κινδύνου επί συγκεκριμένων παραγόντων κινδύνου ουσιώδους λάθους με διάχυτη επίπτωση στις οικονομικές καταστάσεις (κατάλληλη εφαρμογή της αρχής της συνέχισης της δραστηριότητας και λογιστικές εκτιμήσεις). Τεκμηριώνεται συνάφεια μεταξύ του κινδύνου του ουσιώδους λάθους σε επίπεδο συνόλου οικονομικών καταστάσεων και συγκεκριμένων παραγόντων κινδύνων με διάχυτη επίπτωση σε αυτές. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Τα συμπεράσματα της έρευνας (2/3) Η επίπτωση του επιχειρηματικού κινδύνου επί των IR και CR δεν είναι καθολική για όλους τους λογαριασμούς και ισχυρισμούς της διοίκησης. Τεκμηριώνεται σημαντικού βαθμού συνάφεια μεταξύ του IR και CR. Τεκμηριώνεται συνάφεια μεταξύ του RMM σε επίπεδο οικονομικών καταστάσεων και των IR, CR και DR για συγκεκριμένους λογαριασμούς και ισχυρισμούς διοίκησης και ελεγκτικές περιοχές. Δεν συλλέχθηκαν επαρκή τεκμήρια κατά της ανεξαρτησίας μεταξύ του ουσιώδους μεγέθους και του ουσιώδους μεγέθους εκτέλεσης και του RMM σε επίπεδο συνόλου οικονομικών καταστάσεων. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Τα συμπεράσματα της έρευνας (3/3) Διαπιστώνεται επίπτωση του επιχειρηματικού κινδύνου επί του DR για συγκεκριμένους λογαριασμούς και ελεγκτικές περιοχές. Διαπιστώνεται συνάφεια μεταξύ του ουσιώδους μεγέθους και του ουσιώδους μεγέθους εκτέλεσης και των IR, CR και DR, για συγκεκριμένους λογαριασμούς, ισχυρισμούς διοίκησης και ελεγκτικές περιοχές . Διαπιστώνεται συνάφεια μεταξύ του IR, CR και DR. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

Τα συμπεράσματα της έρευνας (3/3) Διαπιστώνεται συνάφεια μεταξύ του IR, CR και DR για συγκεκριμένους λογαριασμούς, ισχυρισμούς διοίκησης και ελεγκτικές περιοχές. Υποψήφιος Διδάκτορας: Σταμάτιος Δρίτσας

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ Σταμάτιος Δρίτσας Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστήμων Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης Τομέας Φορολογίας και Ελεγκτικής ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ Σταμάτιος Δρίτσας