Γυμνάσιο Νέας Περάμου 2015-2016

ΥΔΡΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΖΟΥΚΑΣ ΠΕ03 ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ ΦΙΛΗ ΠΕΟ5

ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗ Σε πολλούς από τους αρχαίους πολιτισμούς ήταν γνωστή η τέχνη της απομάκρυνσης των λυμάτων με υπονόμους. Έτσι στο Mohenjorado, μια πόλη της πρώτης άνθισης του ινδικού πολιτισμού, που ιστορικά τοποθετείται περί το 5000 π.Χ. βρέθηκαν στις ανασκαφές πλινθόκτιστοι υπόνομοι που απομάκρυναν τα λύματα από τα σπίτια. Στη Βαβυλώνα βρέθηκαν επίσης δίκτυα αποχέτευσης (Martz, 1970). Ενδείξεις για αποχετευτικό δίκτυο υπάρχουν και για τη Σουμερική πόλη Νιππούρ (τρίτη χιλιετηρίδα π.Χ.).

Στο Μινωικό ανάκτορο της Κνωσού (1950-1500 π. Χ Στο Μινωικό ανάκτορο της Κνωσού (1950-1500 π.Χ.) ανακαλύφθηκαν χώροι υγιεινής (λουτρά) και δίκτυο αποχέτευσης όμβριων και ακαθάρτων. Το δίκτυο είχε φρεάτια επίσκεψης για τη συντήρηση του και κατέληγε στο χείμαρρο Καίρατο, ανατολικά της Κνωσού. Οι αγωγοί ήταν κατασκευασμένοι από πήλινα καναλέτα ανοιχτής ορθογωνικής διατομής (ύψους 12 cm) που σκεπάζονταν στην πάνω πλευρά. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η ένωση τους, τα καναλέτα είχαν τραπεζοειδή κάτοψη (σαν βυζαντινά κεραμίδια αλλά ορθογωνικής διατομής, μήκος περίπου 60 cm, πλάτη 15/20 cm, βλ. Μαρκαντωνάτος, 1986), ενώ σχεδόν απίστευτο μοιάζει το γεγονός , ότι το δίκτυων όμβριων λειτουργεί ακόμα και σήμερα όταν βρέχει, ουσιαστικά μη έχοντας να ζηλέψει τίποτα από τα σύγχρονα.

ΔΙΚΤΥΟ ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΗΣ ΚΝΩΣΣΟΥ Δίκτυο αποχέτευσης στο ανάκτορο της Κνωσσού

Στην Ακρόπολη της Αθήνας βρέθηκαν κομμάτια αγωγών από ψημένο πηλό Στην Ακρόπολη της Αθήνας βρέθηκαν κομμάτια αγωγών από ψημένο πηλό. Στην αρχαία Ρώμη υπήρχαν δημόσια αποχωρητήρια και αγωγοί αποχέτευσης που απομάκρυναν τα λύματα (Martz, 1970). Επίσης υπήρχαν και αγωγοί όμβριων, όπως η cloaca maxima (μεγάλος υπόνομος) που εξυπηρετούσε τη Ρωμαϊκή αγορά και λειτουργεί μέχρι σήμερα (Μαρκαντωνάτος, 1986).

Η ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗ ΣΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ Η τέχνη της αποχέτευσης παραμελήθηκε στο Μεσαίωνα, λόγο της πλήρους επικράτησης της θρησκείας σε όλους του τομείς της ζωής και έτσι της εξαφάνισης της επιστήμης. Άλλωστε και οι χώροι υγιεινής εγκαταλείφθηκαν ή υποβαθμίστηκαν (π.χ. αποχωρητήρια σε έρκερ πάνω από την τάφρο των κάστρων), ενώ η κατανάλωση νερού για ανάγκες καθαριότητας περιορίστηκε στο ελάχιστο. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν οι επιδημίες που μάστιζαν τις μεσαιωνικές κοινωνίες.

Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε και στους νεότερους χρόνους, και μάλιστα οξύνθηκε περισσότερο εξαιτίας της συγκέντρωσης πληθυσμού στις πόλεις. Η εξέλιξη της οικοδομικής που οδήγησε στην κατασκευή πολυώροφων κτιρίων, δεν συνοδεύτηκε από ανάλογη εξέλιξη των συνηθειών υγιεινής και των αποχετεύσεων (π.χ. στα ανάκτορα των Βερσαλλιών δεν κατασκευάστηκαν αποχετεύσεις).

Έτσι σε πολλές πόλεις τα λύματα αφήνονταν να τρέχουν ελεύθερα στις αυλές και στους δρόμους!!

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Η κατασκευή σύγχρονων συστημάτων αγωγών αποχέτευσης, με ελάχιστες εξαιρέσεις, ξεκινάει ουσιαστικά στα μέσα του 19ου αιώνα Είναι ενδιαφέρον ότι η κατασκευή έργων αποχέτευσης κατά τους νεότερους χρόνους ξεκίνησε με σκοπό την απομάκρυνση των όμβριων, παρά των οικιακών λυμάτων. Μάλιστα σε αρκετές πόλεις που είχαν δίκτυο όμβριων, για πολύ καιρό απαγορεύονταν η παροχέτευση λυμάτων στους αγωγούς (Steel, 1960).

Για παράδειγμα στη Γερμανία το πρώτο δίκτυο υπονόμων σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε το 1842 στο Αμβούργο (Martz 1970) μετά από πυρκαγιά που κατέστρεψε το κέντρο της πόλης. Ο σχεδιασμός έγινε από τον πρωτοπόρο Άγγλο μηχανικό W. Lindley, με βάση ιδέες και αρχές που χρησιμοποιούνται και σήμερα

Στην Αγγλία η σημασία των αποχετευτικών συστημάτων αναγνωρίστηκε το 1855, μετά από επιδημία χολέρας που ξεκίνησε το 1848, και έδωσε το έναυσμα για την κατασκευή επαρκούς δικτύου αποχέτευσης στο Λονδίνο (Clare κ.α 1977).

Η ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ Στην Ελλάδα γενικά υπήρξε καθυστέρηση στην κατασκευή σύγχρονων συστημάτων αποχέτευσης. Στην Αθήνα, που διαθέτει στο κέντρο της ένα από τα παλιότερα ελληνικά παντορροϊκό δίκτυο αποχέτευσης, και στην περιφέρεια της πιο σύγχρονα χωριστικά δίκτυα, ένα πολύ σημαντικό ποσοστό των σπιτιών εξυπηρετούνται ακόμα με βόθρους. Η κατασκευή του παντορροϊκού συστήματος ξεκινά από το 1858,αν και μεμονωμένοι υπόνομοι είχαν κατασκευαστεί και νωρίτερα

Σε άλλες ελληνικές πόλεις τα πράγματα μέχρι πρόσφατα ήταν πολύ χειρότερα. Υπάρχουν βέβαια και ορισμένες εξαιρέσεις. Έτσι η Νεάπολη Λασιθίου είχε ένα παλιό παντορροϊκό δίκτυο με θολωτούς λιθόκτιστους αγωγούς για τους συλλεκτήρες, και ορθογωνικούς λιθόκτιστους δευτερεύοντες αγωγούς (λαγούμια). Το δίκτυο αυτό χρονολογείται από την εποχή της Τουρκοκρατίας.

Σήμερα στην Ελλάδα έχει γενικευτεί η χρήση σύγχρονων εγκαταστάσεων υγιεινής σε όλα σχεδόν τα σπίτια, αστικά και αγροτικά, και προχωρεί με σχετικά ικανοποιητικούς ρυθμούς - όσο επιτρέπουν οι ρυθμοί χρηματοδότησης - η κατασκευή ή η αποπεράτωση σύγχρονων χωριστικών δικτύων αποχέτευσης σε όλες τις πόλεις και κωμοπόλεις, ενώ στα μικρότερα χωριά έχει γενικευτεί η χρήση βόθρων.

Μετά την κατασκευή των εγκαταστάσεων αποχέτευσης στις αστικές περιοχές, ανέβηκε η ποιότητα ζωής σε αυτές αλλά η ρύπανση μεταφέρθηκε έξω από τις πόλεις, κυρίως στα υδατορεύματα, τις λίμνες ή τις θάλασσες όπου γίνεται η διάθεση των λυμάτων. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων ρύπανσης αναπτύχθηκαν τεχνολογίες καθαρισμού και διάθεσης των λυμάτων, οι οποίες όμως απαιτούν την κατασκευή ανάλογων εγκαταστάσεων. Έτσι σήμερα κάθε δίκτυο συλλογής και μεταφοράς λυμάτων πρέπει να συνδυάζεται υποχρεωτικά με αποτελεσματικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας τους και με κατάλληλη διάθεση τους. Στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες κατασκευάζονται τέτοιες εγκαταστάσεις και η χρήση τους τείνει να γενικευτεί.

ΥΔΡΕΥΣΗ

Η παρουσία του νερού αποτελούσε το πιο σημαντικό κριτήριο για την επιλογή ενός τόπου ως μόνιμη κατοικία. Πηγές, χείμαρροι, ποτάμια και λίμνες συνέθεταν τα στοιχεία εκείνα που επηρέαζαν την επιλογή της θέσης ενός οικισμού, καθώς τον οριοθετούσαν, εξασφάλιζαν την ύδρευσή του και την άρδευση των καλλιεργήσιμων εκτάσεών του.

Κάθε οργανωμένη κοινότητας αποσκοπούσε στη σωστή και συνετή διαχείρισή των υδάτινων πόρων. Η ύδρευση θεωρούνταν από τις κυριότερες υποδομές των οργανωμένων πόλεων και η εξασφάλιση ικανών ποσοτήτων νερού για τις καθημερινές ανάγκες αποτυπώνονται τόσο σε πλήθος ανασκαφικών ευρημάτων όσο και σε γραπτές ιστορικές πηγές.

Τα υδροληπτικά έργα που χρησιμοποιήθηκαν για να καλύψουν τις ανάγκες ύδρευσης ποικίλουν ανάλογα με το μέρος, τις τοπικές συνθήκες και τις χρονολογικές περιόδους

Τα υδροληπτικά έργα που χρησιμοποιήθηκαν για να καλύψουν τις ανάγκες ύδρευσης ποικίλουν ανάλογα με το μέρος, τις τοπικές συνθήκες και τις χρονολογικές περιόδους. Τα Πηγάδια αποτελούσαν τις κύριες κατασκευές άντλησης και αποθήκευσης νερού στις περιπτώσεις που δεν εξασφαλιζόταν η μεταφορά του από κοντινή πηγή. Ωστόσο, η χρήση τους ήταν συχνή ακόμη περιπτώσεις που υπήρχαν οργανωμένα δίκτυα παροχής. Αυτό μαρτυρά και ο μεγάλος αριθμός πηγαδιών που ανακαλύφθηκαν σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο.

Η διάνοιξη τους γινόταν χειρωνακτικά έως την εύρεση υπόγειας υδάτινης στάθμης, και στη συνέχεια φρόντιζαν για τη διαμόρφωση των τοιχωμάτων και του στομίου τους, ώστε να εξασφαλίσει την ευκολότερη και ασφαλέστερη λήψη του νερού. Η διάμετρος τους κυμαίνονταν από 0.5μ. έως 2μ. και το βάθος τους από 3μ. μέχρι 30μ

Οι δεξαμενές συλλογής και αποθήκευσης νερών αποτέλεσαν τον δεύτερο τρόπο εξασφάλισης νερού μετά τα πηγάδια. Χρησιμοποιήθηκαν ως υδάτινες αποθήκες στις περιπτώσεις που η ροή νερού δεν ήταν συνεχείς και εξασφαλισμένη. Το νερό είτε μεταφέρονταν από πηγές είτε συλλέγονταν από τη βροχή (ομβριοσυλλέκτες) ενώ η στεγανότητά τους ήταν το κυριότερο ζητούμενο στην κατασκευή τους. Υπήρχαν δίχωρες και τρίχωρες δεξαμενές που πλεονεκτούσαν σε σχέση με τις μονόχωρες, καθώς το νερό με τη μεταπήδηση από τον ένα χώρο στον άλλο διυλίζεται βελτιώνοντας την ποιότητά του. Στις περιπτώσεις μονόχωρων ομβροσυλλεκτών υπήρχε σημείο καθίζησης της λάσπης για τον καθαρισμό τους ενώ συχνή ήταν και η ρίψη αλατιού για την βελτιστοποίησή του νερού επειδή η στασιμότητα του σε αυτές για μεγάλα χρονικά διαστήματα αλλοίωνε την ποιότητα.

Από τον 7ο αι. π.Χ., επιχειρήθηκε και εξαπλώθηκε ταχύτατα η υδρομάστευση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα μέσω μιας ή ενός δικτύου σηράγγων που διανοίγονταν ώστε να μεταφερθεί το νερό με φυσική κλίση από το εσωτερικό στην επιφάνεια της γης. Τα συστήματα υδρομάστευσης, ήταν ένα τεχνολογικό επίτευγμα ιδιαίτερης σημασίας που απαιτούσε ιδιαίτερες γεωλογικές γνώσεις και τεχνολογική εμπειρία. Αυτά τα συστήματα ύδρευσης είναι παγκοσμίως γνωστά ως Qanat και πρωτοεμφανίστηκαν στην Περσία και στην Αρμενία αλλά γρήγορα γνώρισαν μεγάλη εξάπλωση ενώ χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα.

Όταν οι αρχαίοι οικισμοί άρχισαν να οργανώνονται σε επίπεδο πόλης η απλή γειτνίαση με υδροφόρες εστίες, ποταμούς, λίμνες ή πηγές, η διάνοιξη πηγαδιών και η κατασκευή δεξαμενών έπαψαν να επαρκούν. Η ανάγκη για δημιουργία δικτύων μεταφοράς και διανομής νερού κατέστη επιτακτική, ώστε να διασφαλιστεί η περαιτέρω ανάπτυξη των οργανωμένων πόλεων. Η ανάγκη αυτή οδήγησε στην κατασκευή των πρώτων υδραγωγείων, δηλαδή δημόσιων έργων μεταφοράς νερού από μακρινές φυσικές πηγές ή υδρομαστεύσεις. Ο δημόσιος χαρακτήρας των υδραγωγείων αποτελούσε μία επιπλέον βασική διαφορά ανάμεσα σ’ αυτά και τα πηγάδια ή τις δεξαμενές, που είχαν κυρίως ιδιωτική χρήση.

Για την μεταφορά του νερού χρησιμοποιήθηκαν πήλινοι καλοαρμοσμένοι κυλινδρικοί σωλήνες, που είτε ακολουθούσαν τις ισοϋψείς καμπύλες σε συνεχή υπόγεια αυλάκια είτε μέσα σε υπόγειες σήραγγες. Ένας ακόμα τρόπος για την ασφαλή μεταφορά νερού αποτέλεσε η «τεχνική της κοιλίας» ή του «ανεστραμμένου σιφονίου» όπως ονομάζεται σήμερα. Η τεχνική αυτή εκμεταλλεύεται την υψομετρική διαφορά μεταξύ δύο σημείων ώστε να δημιουργηθεί μεγαλύτερη πίεση στο ένα άκρο και έτσι να θα προκληθεί η ροή του νερού προς αυτό. Η τεχνική εφαρμόστηκε στις περιπτώσεις που οι υδροσωληνώσεις έπρεπε να διασχίσουν εδαφικές βαθύνσεις όπως ρέματα και χαράδρες ενώ αποφευγόταν η αρκετά μακρύτερη και δαπανηρότερη φιδόσχημη πορεία των υδροσωληνώσεων.

ΥΔΡΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΡΩΜΑΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή η τέχνη του νερού έφθασε στο αποκορύφωμα της εφαρμογής της. Οι Ρωμαίοι εκμεταλλευόμενοι το γερό θεωρητικό υπόβαθρο των Ελλήνων, εμπλούτισαν την τέχνη του νερού με νέα τεχνικά επιτεύγματα και με περισσότερες δυνατότητες, κατασκευάζοντας έργα δαπανηρά και με μνημειώδη χαρακτήρα για την πληρέστερη κάλυψη των αναγκών που επέβαλε η καινούρια νοοτροπία.

Η κατασκευή των υδραγωγείων, που βασιζόταν σε συστηματικές μετρήσεις αποστάσεων, γωνιών και υψομέτρων προϋπέθετε μία αυστηρά καθιερωμένη σειρά εργασιών, τη χάραξη της πορείας τους στο έδαφος, τον ορισμό της θέσης των φρεατίων, τον υπολογισμό των βαθών και των κλίσεων, την παρατήρηση της φυσικής μορφής του εδάφους σε όλη την έκταση, από τις πηγές έως την πόλη. Για την μεταφορά χρησιμοποιούνταν κανάλια επενδυμένα με υδραυλικό κονίαμα, στα οποία το νερό κυλά όχι με πίεση, αλλά με ελεύθερη ροή, χωρίς να ασκεί πιέσεις στα τοιχώματά τους. Αυτά έπρεπε να έχουν σταθερή κλίση από την πηγή, όπου διαμορφώνεται δεξαμενή έως την άφιξή τους στο επιθυμητό σημείο. Στις περιπτώσεις διέλευσης από εδαφικές βαθύνσεις τα υδροφόρα κανάλια υποστηρίζονταν από τοξοστοιχίες και γέφυρες. Οι τοξωτές υδροφόρες γέφυρες συνιστούν αποκλειστικά ρωμαϊκή καινοτομία. Ακόμα χρησιμοποιήθηκαν και πιο αβαθή κτιστά κανάλια διέλευσης νερού, διαμορφωμένα σε βάθος 0.50μ.-1.00μ., ώστε να απομακρύνεται ο κίνδυνος μόλυνσης.

Σημαντικό στοιχείο επίσης αποτελεί η βελτίωση της ποιότητας του κονιάματος που παρουσιάζει μεγαλύτερη στεγανότητα και μικρότερο χρόνο πήξης. Στο πλαίσιο των ραγδαίων βελτιώσεων της ρωμαϊκής υδραυλικής, τα υδραγωγεία σύμφωνα με το Βιτρούβιο ήταν εφοδιασμένα επιπλέον με φρεάτια επίσκεψης και με δεξαμενές σε τακτά διαστήματα, ως μέτρα ασφαλείας στις περιπτώσεις βλαβών, για την ευκολότερη επιδιόρθωση τους. Τα κανάλια κατέληγαν σε μία κεντρική δεξαμενή εντός τειχών (castellum). Σε τούτη την τερματική δεξαμενή ήταν ενσωματωμένοι οι πύργοι τροφοδοσίας, από όπου το νερό διαχέονταν στον πολεοδομικό ιστό μέσω ενός καλά αρθρωμένου δικτύου για να καταλήξει στις δημόσιες βρύσες και τα λουτρά της πόλης.

Σύστημα ύδρευσης στην Κωνσταντινούπολη

Παρά την εξαιρετική στρατηγική θέση της ανάμεσα στον Κεράτιο κόλπο και στη θάλασσα του Μαρμαρά, πάνω στο θαλάσσιο δρόμο που συνέδεε τη Μαύρη θάλασσα με τη Μεσόγειο, η πόλη του Βυζαντίου, αυτή η αρχαία ελληνική αποικία, μειονεκτούσε σημαντικά στο θέμα της εξασφάλισης φρέσκου πόσιμου νερού, αλλά και νερού για λουτρά και λόγους αναψυχής.1 Ο μικρός ποταμός Λύκος και άλλες δευτερεύουσες πηγές, καθώς και τα τοπικά πηγάδια, δεν μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τον πληθυσμό καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της πόλης.2 Σε μια πόλη χωρίς ποτάμια, με λίγες πηγές, όπου το βρόχινο νερό εξαντλούνταν γρήγορα, το πρόβλημα του ανεφοδιασμού ήταν κρίσιμο και μόνιμο. Ήδη από την πρώιμη περίοδο το νερό έφτανε στην πόλη από την ευρωπαϊκή ενδοχώρα και στη συνέχεια αποθηκευόταν σε κινστέρνες και διοχετευόταν σε κρήνες.

Το οξύ πρόβλημα του ανεφοδιασμού με νερό παρακίνησε το Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αδριανό (117-138) να χτίσει ένα υδραγωγείο βασισμένο στο νόμο της βαρύτητας, το οποίο μετέφερε νερό από την περιοχή που σήμερα αποκαλείται Halkali, περί τα 15 χλμ. βορειοδυτικά της αρχαίας πόλης.3 Το πρόβλημα έγινε ακόμη πιο εμφανές όταν το 324 ο αυτοκράτοραςΚωνσταντίνος Α΄ αποφάσισε να ιδρύσει την ομώνυμη πόλη του και νέα πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη θέση τουΒυζαντίου.4 Με την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης το 330, οι ανάγκες σε εξασφάλιση και αποθήκευση φρέσκου νερού μέσα στα τείχη της πόλης αυξήθηκαν ιδιαίτερα. Μεγάλες ποσότητες νερού κατανάλωναν το αυτοκρατορικό Παλάτι και τα λουτρά. Το σύστημα ύδρευσης της Κωνσταντινούπολης βασιζόταν κατά πάσα πιθανότητα κυρίως στο υδραγωγείο του Αδριανού. Περί τα τέλη του 4ου αιώνα ο αυτοκράτορας Ουάλης (364-378) επιδιόρθωσε το υδραγωγείο που είχε φτιαχτεί από τον Αδριανό – το τμήμα του που διατηρείται σήμερα μέσα στην πόλη είναι γνωστό ως Υδραγωγείο του Ουάλη.5 Μολαταύτα, η πόλη συχνά παρουσιάζεται σε περιγραφές να υποφέρει από λειψυδρία.6

Την εποχή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού (527-565) ένα σύνθετο δίκτυο από αγωγούς έφερνε νερό από τα δυτικά, από το δάσος του Βελιγραδίου, απόσταση μεγαλύτερη από 250 χλμ. Τα δύο ποτάμια στο δάσος, που είναι γνωστά ως τα «Γλυκά Νερά» της Ευρώπης, παρείχαν τουλάχιστον διπλάσια ποσότητα νερού σε σχέση με τις πηγές στην περιοχή του Halkali.7 Περίπου τριάντα λίθινες γέφυρες και εκατοντάδες χιλιόμετρα υπόγειων στοών σώζονται ακόμη στους δασώδεις λόφους της Θράκης και τουλάχιστον δύο υπόγεια κανάλια μετέφεραν το νερό στηνΚωνσταντινούπολη.8

Αν και ορισμένες μικρότερες γραμμές εφοδιασμού νερού προστέθηκαν σε μεταγενέστερες περιόδους, η εσωτερική δομή του υδροδοτικού δικτύου σταδιακά κατέρρευσε και, ήδη περί τον 6ο και 7ο αιώνα, οι κινστέρνες αποτελούσαν το σημαντικότερο μέσο για την παροχή νερού στην πόλη.9 Περί τον 7ο αιώνα απαιτούνταν πολλές δεξαμενές νερού, όχι μόνο για πόσιμο νερό και για τις ανάγκες των οικιών, αλλά και για τα λουτρά, για την περιορισμένης έκτασης άρδευση και την κίνηση των μύλων και για τα αυτόματα.10 Η μεσοβυζαντινή Κωνσταντινούπολη απέκτησε πρόσθετες κινστέρνες, οι περισσότερες από τις οποίες ανήκαν σε μοναστήρια και σε εύπορα νοικοκυριά.

Κατά τη διάρκεια της Λατινοκρατίας στην Κωνσταντινούπολη (1204-1261), η πόλη συρρικνώθηκε τόσο ως προς τον πληθυσμό όσο και ως προς τον πραγματικό χώρο χρήσης του άστεως. Εξαιτίας της γενικότερης εγκατάλειψης των συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης, η υδροδότηση στην υστεροβυζαντινή Κωνσταντινούπολη δεν αποκαταστάθηκε ποτέ, ούτε ως προς την έκταση ούτε ως προς την ποσότητα του νερού. Όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν την πόλη, το παλαιό υδροδοτικό σύστημα παράκμαζε, αν και το επονομαζόμενο Υδραγωγείο του Ουάλη επιδιορθώθηκε και προστέθηκαν νέα, ανεξάρτητα δίκτυα υδροδότησης.1

Κατά τη διάρκεια της Λατινοκρατίας στην Κωνσταντινούπολη (1204-1261), η πόλη συρρικνώθηκε τόσο ως προς τον πληθυσμό όσο και ως προς τον πραγματικό χώρο χρήσης του άστεως. Εξαιτίας της γενικότερης εγκατάλειψης των συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης, η υδροδότηση στην υστεροβυζαντινή Κωνσταντινούπολη δεν αποκαταστάθηκε ποτέ, ούτε ως προς την έκταση ούτε ως προς την ποσότητα του νερού. Όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν την πόλη, το παλαιό υδροδοτικό σύστημα παράκμαζε, αν και το επονομαζόμενο Υδραγωγείο του Ουάλη επιδιορθώθηκε και προστέθηκαν νέα, ανεξάρτητα δίκτυα υδροδότησης.1

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΔΡΕΥΣΗΣ Παραδόξως, το πολύπλοκο σύστημα υδροδότησης της Κωνσταντινούπολης, έτσι όπως είχε κατασκευαστεί από τους Ρωμαίους μηχανικούς, ενδεχομένως αποτέλεσε αιτία για μεγάλες συμφορές στην πόλη. Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της τα εκτεθειμένα υπέργεια τμήματα ήταν ιδιαιτέρως ευπαθή σε περιόδους πολιορκίας. Ανάμεσα στον 4ο και στον 7ο αιώνα πολλές κινστέρνες και δεξαμενές νερού χτίστηκαν για να αντιμετωπιστεί αυτή η αδυναμία. Πάντως, οι κινστέρνες χρειάζονταν συχνό καθαρισμό,αν και καμιά φορά οι εγκαταλελειμμένες κινστέρνες χρησίμευαν σαν σκουπιδότοποι, νεκροταφεία και οστεοφυλάκια.15 Οι Βυζαντινοί συχνά απέδιδαν τις μεγάλες επιδημίες πανώλης στην πόλη σε στάσιμα, μολυσμένα νερά, και αυτό σίγουρα σχετίζεται με την κακή χρήση των κινστερνών.16 Τον 20ό αιώνα οι αγωγοί ύδατος είχαν γίνει κατοικία εκατομμυρίων νυχτερίδων. Αυτό το γεγονός περιγράφεται παραστατικά σε μια ιστορία, σύμφωνα με την οποία επί σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ (1876-1909) 4.000 οκάδες (περισσότεροι από 5 τόνοι) κοπριάς νυχτερίδων μεταφέρθηκαν από τους αγωγούς στην Κωνσταντινούπολη για να χρησιμοποιηθούν για λίπασμα στους αυτοκρατορικούς κήπους.17

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Εκπαιδευτικές επισκέψεις Πραγματοποιήθηκε μία εκπαιδευτική επίσκεψη στο πλαίσιο του προγράμματος στην λίμνη Πλαστήρα από όπου και οι φωτογραφίες του φράγματος που ακολουθούν.

Διάχυση αποτελεσμάτων προγράμματος Η περιβαλλοντική ομάδα συμμετείχε στην τελική εκδήλωση της σχολικής μονάδας όπου παρουσιάστηκαν τα προγράμματα σχολικών δραστηριοτήτων και οι ερευνητικές εργασίες του σχολείου. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στις 22/04/2016και απευθυνόταν: στους μαθητές του σχολείου μας, στην τοπική κοινωνία (γονείς και κηδεμόνες των μαθητών μας) σε εκπροσώπους της εκπαίδευσης σε εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης

Παιδαγωγικοί στόχοι που είχαν τεθεί, Μεθοδολογία υλοποίησης και Αξιολόγηση του προγράμματος Στόχοι: Η ανάπτυξη του ομαδικού πνεύματος με τη σύσταση ομάδων εργασίας που εργάζονται για ένα κοινό σκοπό. Η κατανόηση από τους μαθητές της σημασίας της ύδρευσης και της αποχέτευσης στη ζωή μας(οικονομική- περιβαλλοντική-πολιτιστική διάσταση). Η δημιουργία γνωστικού υποβάθρου για χρήση νερού και η κατανόηση της ανάγκης για ορθολογιστική χρήση του . Η κατανόηση της ανάγκης για την προστασία του περιβάλλοντος Η προαγωγή της έκφρασης με την παραγωγή / συγγραφή ομαδικής εργασίας όπου θα φαίνονται αναλυτικά οι δραστηριότητες κάθε ομάδας. Η ανάπτυξη δεξιοτήτων σχετικών με την προετοιμασία της παρουσίασης του έργου κάθε ομάδας (επιλογή τρόπου παρουσίασης π.χ. χρήση Η/Υ, προετοιμασία ταμπλό παρουσίασης, παραγωγή κάποιου σύντομου δρώμενου). Η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την ελαχιστοποίηση της σπατάλης φυσικών πόρων.

Μεθοδολογία υλοποίησης: Τα ομαδοσυνεργατικά σχήματα, η κατευθυνόμενη ανακάλυψη, η βιβλιογραφική και διαδικτυακή έρευνα, τα χαρτόνια εργασίας, τα ερωτηματολόγια, η αξιοποίηση φωτογραφικού υλικού, η πραγματοποίηση σεμιναρίων με χρήση φύλλων εργασίας, η ομαδική εργασία με τη μέθοδο project είναι κάποιες από τις μεθόδους και τεχνικές που αξιοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος έτσι ώστε να αξιοποιηθεί η έμφυτη περιέργεια των μαθητών και ενθαρρυνθεί η αυτενέργεια και η δημιουργική δράση.

Αξιολόγηση: Σε πολύ μεγάλο βαθμό επιτεύχθηκαν οι στόχοι του προγράμματος παρά τους οικονομικούς και γενικότερους περιορισμούς που εμπόδισαν την πραγματοποίηση συγκεκριμένων προγραμματισμένων δράσεων ( εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη η οποία δεν πραγματοποιήθηκε μετά και τις τρομοκρατικές επιθέσεις στην Γαλλία και Τουρκία) Υπήρχε μια δυσκολία για να συγκεντρωθούν οι μαθητές στο χώρο του σχολείου μετά το πέρας του σχολικού ωραρίου λόγω θέσης του σχολείου. Η παιδαγωγική ομάδα ήταν μικτή από διάφορες τάξεις της μονάδας, κάτι που είχε θετικά και αρνητικά: α) εμπλοκή μαθητών των περισσοτέρων τάξεων (θετικό), β) ανομοιογένεια στο γνωστικό υπόβαθρο (αρνητικό), γ) δυσκολία προγραμματισμού των εκτάκτων συναντήσεων (αρνητικό).

Τέλος , υπήρχε δυσκολία για τους μαθητές να συλλέξουν υλικό για την ύδρευση και την αποχέτευση στην Νέα Πέραμο τόσο για την τελευταία 10ετία ( κατά την οποία γίνονται έργα κεντρικής αποχέτευσης) όσο και για πιο παλιά.